Warszawa 2011

PRAWO

POMOCY

SPOŁECZNEJ

4. WYDANIE

Iwona Sierpowska

Stan prawny na 1 września 2011 r.

Wydawca:

Magdalena Stojek-Siwińska

Redaktor prowadzący:

Małgorzata Jarecka

Opracowanie redakcyjne:

Dagmara Wachna

Łamanie:

Dorota Sieniarska

© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2011

ISBN: 978-83-264-1508-1

4. wydanie

Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Książek

01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel.

22 535 82 00, fax [phone]

e-mail: [e-mail]

www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profi nfo.pl



SpiS treści

Wykaz skrótów

........................................................................................................................................9

Wstęp

........................................................................................................................................................11

Rozdział 1

Geneza pomocy społecznej

..............................................................................................................13

1.1..Dobroczynność,.opieka.społeczna,.pomoc.społeczna...............................................................13

1.2..Przekształcenia.pomocy.społecznej.w.drugiej.połowie.XX.w...................................................19

Rozdział 2

Pomoc społeczna w systemie prawa

..............................................................................................27

2.1..Ogólna.charakterystyka.prawnej.regulacji.pomocy.społecznej............................................... 27

2.2..Miejsce.pomocy.społecznej.w.systemie.prawa..........................................................................29

2.2.1..Pomoc.społeczna.a.ubezpieczenia.społeczne...................................................................29

2.2.2..Pomoc.społeczna.a.prawo.administracyjne.......................................................................32

2.2.3..Pomoc.społeczna.a.prawo.socjalne....................................................................................35

2.3..Stosunki.prawne.pomocy.społecznej............................................................................................36

Rozdział 3

Pojęcie i cele pomocy społecznej

....................................................................................................39

Rozdział 4

Zasady pomocy społecznej

...............................................................................................................46

4.1..Zasady.organizacji.administracji.publicznej................................................................................47

4.2..Zasady.postępowania.administracyjnego....................................................................................53

4.3..Zasady.charakterystyczne.dla.systemu.pomocy.społecznej.....................................................59

Rozdział 5

Administrowanie pomocą społeczną

............................................................................................66

5.1..Pomoc.społeczna.jako.zadanie.samorządu.terytorialnego........................................................66

5.1.1..Reformy.samorządowe.w.Polsce........................................................................................... 66

5.1.2..Kategorie.zadań.samorządu.terytorialnego.w.zakresie.pomocy.społecznej................69

5.1.3..Zadania.gminy........................................................................................................................71

5.1.4..Zadania.powiatu.....................................................................................................................77

5.1.5..Zadania.województwa.samorządowego............................................................................80

5.1.6..Samorząd.terytorialny.wobec.problemów.polityki.socjalnej.i.pomocy.społecznej......81

5.2..Kompetencje.administracji.rządowej.w.zakresie.pomocy.społecznej.....................................83

5.2.1..Uprawnienia.wojewody........................................................................................................83

5.2.2..Kompetencje.ministra............................................................................................................86

5.2.3..Rada.Pomocy.Społecznej.......................................................................................................87

5.3..Uprawnienia.podmiotów.niepublicznych.w.sferze.pomocy.społecznej................................88



Rozdział 6

Organizacja pomocy społecznej

.....................................................................................................93

6.1..Systematyzacja.jednostek.organizacyjnych.pomocy.społecznej..............................................93

6.2..Organizacja.pomocy.społecznej.w.jednostkach.samorządu.terytorialnego..........................94

6.2.1..Ośrodki.pomocy.społecznej................................................................................................... 94

6.2.2..Powiatowe.centra.pomocy.rodzinie....................................................................................96

6.2.3..Regionalne.ośrodki.polityki.społecznej..............................................................................98

6.3..Ośrodki.wsparcia..............................................................................................................................98

6.4..Ośrodki.interwencji.kryzysowej..................................................................................................102

6.5..Domy.pomocy.społecznej.............................................................................................................103

6.5.1..Zadania.i.zasady.funkcjonowania.....................................................................................103

6.5.2..Dom.pomocy.społecznej.jako.zakład.administracyjny..................................................110

6.6..Kwalifikacje.osób.kierujących.jednostkami.organizacyjnymi.pomocy.społecznej.............112

6.7..Prywatyzacja.zadań.publicznych.w.sferze.pomocy.społecznej.............................................113

Rozdział 7

Świadczenia z pomocy społecznej

...............................................................................................118

7.1..Pozycja.prawna.świadczeniobiorcy.............................................................................................118

7.2..Kryteria.ustalania.uprawnień.do.świadczeń.............................................................................120

7.3..System.świadczeń............................................................................................................................. 124

7.3.1..Świadczenia.pieniężne.......................................................................................................... 124

7.3.2..Świadczenia.niepieniężne...................................................................................................135

7.4..Postępowanie.w.sprawie.świadczeń...........................................................................................146

7.5..Zwrot.świadczeń............................................................................................................................... 160

Rozdział 8

Opieka nad rodziną i dzieckiem

.................................................................................................... 163

8.1..Pozycja.rodziny.w.prawie.pomocy.społecznej..........................................................................163

8.1.1..Rodzina.jako.podmiot.ochrony.i.świadczeniobiorca........................................................163

8.1.2..Ochrona.rodziny.a.zasada.pomocniczości.......................................................................165

8.2..Formy.pomocy.społecznej.związane.z.ochroną.dziecka.i.rodziny........................................168

8.2.1..Świadczenia.pieniężne.......................................................................................................... 168

8.2.2..Świadczenia.niepieniężne...................................................................................................171

8.3..Zasady.funkcjonowania.rodzin.zastępczych.............................................................................. 172

8.4..Typy.i.zadania.placówek.opiekuńczo-wychowawczych.........................................................177

8.4.1..Istota.i.rodzaje.placówek.....................................................................................................177

8.4.2..Organizacja.i.zasady.działania...........................................................................................181

8.4.3..Pobyt.w.placówkach.i.standardy.usług............................................................................185

8.5..Rola.ośrodków.adopcyjno-opiekuńczych..................................................................................189

Rozdział 9

Status prawny pracownika socjalnego

.......................................................................................194

9.1..Kwalifikacje.i.kształcenie.pracowników.socjalnych.................................................................194

9.2..Uprawnienia.i.obowiązki.pracowników.socjalnych.................................................................199

9.3..Pracownik.socjalny.w.administracji.publicznej............................................................................203

9.4..Pracownik.socjalny.jako.funkcjonariusz.publiczny..................................................................206

Rozdział 10

Formy pomocy przewidziane w przepisach odrębnych

.........................................................211

10.1..Świadczenia.rodzinne..................................................................................................................211

10.1.1..Świadczenia.rodzinne.na.tle.regulacji.poświęconych.ochronie.rodziny................211

10.1.2..Zasiłek.rodzinny.i.dodatki.do.zasiłku.rodzinnego.....................................................214

10.1.3..Świadczenia.opiekuńcze................................................................................................... 219

10.1.4..Zasady.przyznawania.i.wypłaty.świadczeń................................................................220

10.2..Państwowy.system.świadczeń.alimentacyjnych...................................................................... 222

10.2.1..Zarys.kształtowania.się.instytucji.świadczeń.alimentacyjnych................................222

10.2.2..Pomoc.osobom.uprawnionym.do.alimentów..............................................................229

10.3..Przeciwdziałanie.przemocy.w.rodzinie....................................................................................233

10.4..Pomoc.w.sytuacji.bezrobocia......................................................................................................236

10.4.1..Sytuacja.prawna.osoby.bezrobotnej..............................................................................236

10.4.2..Pomoc.w.postaci.zatrudnienia.socjalnego....................................................................242

10.5..Pomoc.dla.osób.niepełnosprawnych.......................................................................................... 247

10.6..Dodatek.mieszkaniowy...............................................................................................................251

10.7..Inne.formy.pomocy......................................................................................................................254

Bibliografia

............................................................................................................................................. 259



Wykaz skrótóW

akty prawne

k.c...

–. ustawa.z.dnia.23.kwietnia.1964.r..–.Kodeks.cywilny.(Dz..U..Nr.16,.

poz..93.z.późn..zm.)

k.k...

–. ustawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.karny.(Dz..U..Nr.88,.

poz..553.z.późn..zm.)

k.p...

–. ustawa. z. dnia. 26. czerwca. 1974. r.. –. Kodeks. pracy. (tekst. jedn.:.

Dz..U..z.1998.r..Nr.21,.poz..94.z.późn..zm.)

k.p.a..

–. ustawa. z. dnia. 14. czerwca. 1960. r.. –. Kodeks. postępowania. ad-

ministracyjnego. (tekst. jedn.:. Dz.. U.. z. 2000. r.. Nr. 98,. poz.. 1071..

z.późn..zm.)

k.p.c...

–. ustawa.z.dnia.17.listopada.1964.r..–.Kodeks.postępowania.cywil-

nego.(Dz..U..Nr.43,.poz..296.z.późn..zm.)

k.r.o...

–. ustawa.z.dnia.25.lutego.1964.r..–.Kodeks.rodzinny.i.opiekuńczy.

(Dz..U..Nr.9,.poz..59.z.późn..zm.)

r.p.o.w...

–. rozporządzenie.Ministra.Pracy.i.Polityki.Społecznej.z.dnia.19.paź-

dziernika. 2007.r.. w.sprawie. placówek. opiekuńczo-wychowaw-

czych.(Dz..U..Nr.201,.poz..1455)

u.d.m...

–. ustawa.z.dnia.21.czerwca.2001.r..o.dodatkach.mieszkaniowych.

(Dz..U..Nr.71,.poz..734.z.późn..zm.)

u.p.o.u.a..

–. ustawa.z.dnia.7.września.2007.r..o.pomocy.osobom.uprawnionym.

do.alimentów.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2009.r..Nr.1,.poz..7.z.późn..zm.)

u.p.s...

–. ustawa.z.dnia.12.marca.2004.r..o.pomocy.społecznej.(tekst.jedn.:.

Dz..U..z.2009.r..Nr.175,.poz..1362.z.późn..zm.)

u.p.z.r.p...

–. ustawa.z.dnia.20.kwietnia.2004.r..o.promocji.zatrudnienia.i.insty-

tucjach.rynku.pracy.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2008.r..Nr.69,.poz..415.

z.późn..zm.)

u.r.z.n...

–. ustawa.z.dnia.27.sierpnia.1997.r..o.rehabilitacji.zawodowej.i.spo-

łecznej.oraz.zatrudnianiu.osób.niepełnosprawnych.(tekst.jedn.:.

Dz..U..z.2011.r..Nr.127,.poz..721.z.późn..zm.)

u.ś.r...

–. ustawa.z.dnia.28.listopada.2003.r..o.świadczeniach.rodzinnych.

(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2006.r..Nr.139,.poz..992.z.późn..zm.)

u.z.s...

–. ustawa.z.dnia.13.czerwca.2003.r..o.zatrudnieniu.socjalnym.(tekst.

jedn.:.Dz..U..z.2011.r..Nr.43,.poz..225)

10

10

czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne

AUL..

–. Acta.Universitatis.Lodziensis

AUW.

–. Acta.Universitatis.Wratislaviensis

Dz..U...

–. Dziennik.Ustaw

Dz..Urz...

–.. Dziennik.Urzędowy

Gaz..Pr...

–.. Gazeta.Prawna

M.P...

–.. Monitor.Polski

MPP..

–.. Monitor.Prawa.Pracy

NP..

–.. Nowe.Prawo

ONSA..

–.. Orzecznictwo.Naczelnego.Sądu.Administracyjnego

OSNCP..

–.. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego.Izby.Cywilnej,.Pracy.i.Ubez-

pieczeń.Społecznych

OSNP..

–.. Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego.Izba.Pracy,.Ubezpieczeń.Spo-

łecznych.i.Spraw.Publicznych

OSP..

–.. Orzecznictwo.Sądów.Polskich

OSS..

–.. Orzecznictwo.w.Sprawach.Samorządowych

OTK..

–.. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego

PiP..

–.. Państwo.i.Prawo

PiZS..

–.. Praca.i.Zabezpieczenie.Społeczne

Pol..Społ...

–.. Polityka.Społeczna

Pom..Społ...

–.. Pomoc.Społeczna

Pr..Pracy..

–.. Prawo.Pracy

Pr..Soc...

–.. Praca.Socjalna

Prz..Sejm..

–.. Przegląd.Sejmowy

RPEiS..

–.. Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny

Sam..Teryt...

–.. Samorząd.Terytorialny

Sł..Prac...

–.. Służba.Pracownicza

Inne

GUS..

–.. Główny.Urząd.Statystyczny

KRUS..

–. Kasa.Rolniczego.Ubezpieczenia.Społecznego

MPS..

–.. Minister.Polityki.Społecznej

MZiOS..

–.. Ministerstwo.Zdrowia.i.Opieki.Społecznej

NSA..

–.. Naczelny.Sąd.Administracyjny

PCK..

–.. Polski.Czerwony.Krzyż

SN..

–.. Sąd.Najwyższy

TK..

–. Trybunał.Konstytucyjny

WSA.

–. wojewódzki.sąd.administracyjny

ZUS..

–.. Zakład.Ubezpieczeń.Społecznych.

11

WStęp

Prawna.regulacja.pomocy.społecznej.rzadko.bywa.przedmiotem.naukowej.refleksji..

Jest.to.spowodowane.trudnościami.z.bezspornym.zaliczeniem.tej.dziedziny.do.wyod-

rębnionych.gałęzi.prawa..Pomoc.społeczna.bywa.włączana.do.prawa.administracyjnego,.

prawa.zabezpieczenia.społecznego.oraz.prawa.socjalnego..W.Polsce.doktryna.prawa.nie.

poświęcała.zagadnieniu.pomocy.społecznej.wielkiej.uwagi,.co.było.wynikiem.margina-

lizowania.tej.dziedziny.w.państwie.socjalistycznym..Rozwój.regulacji.prawnej.i.wzrost.

zainteresowań.ze.strony.nauki.omawianą.dyscypliną.dał.się.zaobserwować.na.początku.

lat.90..XX.w..W.tym.okresie.w.piśmiennictwie.zaczęto.również.posługiwać.się.pojęciem.

prawa.socjalnego,.do.którego.zalicza.się.pomoc.społeczną..Jej.rozwój.w.dużej.mierze.był.

wynikiem.transformacji.ustrojowo-gospodarczej.w.Polsce,.która.uwidoczniła.takie.spo-

łeczne.problemy,.jak.bezrobocie,.bezdomność,.ubóstwo..Przemiany.gospodarcze,.reformy.

systemu.ubezpieczeń.społecznych.i.ochrony.zdrowia.spowodowały.znaczący.wzrost.licz-

by.osób.potrzebujących.wsparcia.ze.strony.państwa..Zjawiskom.tym.towarzyszył.rozwój.

regulacji.prawnej.gwarantującej.nowe.świadczenia.zbliżone.w.swej.istocie.do.pomocy.

społecznej..Zapewnienie.socjalnej.ochrony.jednostki.w.państwie.łączyło.się.ze.zmianami.

organizacyjnymi.i.kadrowymi,.a.także.z.koniecznością.powołania.wykwalifikowanej.służ-

by.socjalnej..W.wyniku.takiego.zapotrzebowania.poszerzono.ofertę.kształcenia,.zwłaszcza.

na.wyższych.uczelniach,.a.przedmioty.dotyczące.prawnej.regulacji.pomocy.społecznej.

są.dziś.obecne.na.różnych.kierunkach.studiów..Jednakże.literatura.z.zakresu.tego.przed-

miotu.jest.uboga,.co.stanowi.utrudnienie.w.jego.nauczaniu..

Niniejsze.opracowanie.powstało.głównie.z.myślą.o.potrzebach.dydaktycznych,.

niemniej.będzie.również.użyteczne.dla.praktyków,.zwłaszcza.dla.pracowników.urzę-

dów.administracji.publicznej.i.jednostek.organizacyjnych.pomocy.społecznej..Publikacja.

adresowana.jest.także.do.osób,.które.w.pracy.zawodowej.mają.do.czynienia.z.różnymi.

przejawami.ochrony.socjalnej.jednostki..Chodzi.tu.m.in..o.osoby.zajmujące.się.pracą.so-

cjalną.i.poradnictwem,.pedagogów,.psychologów,.kuratorów.sądowych.i.pracowników.

służby.zdrowia..Mając.na.uwadze.zróżnicowany.krąg.odbiorców,.starałam.się.w.sposób.

przystępny.przedstawić.zagadnienia.z.zakresu.omawianej.dyscypliny..Książka,.mimo.

charakteru.podręcznikowego,.zawiera.elementy.opracowania.systemowego,.rozważania.

teoretyczne.i.komparatystyczne,.które.pozwalają.ocenić.miejsce.i.znaczenie.pomocy.spo-

łecznej.w.systemie.prawa..Publikacja.jest.odzwierciedleniem.ewolucji.pomocy.społecznej,.

ze.szczególnym.uwzględnieniem.jej.zmian.w.latach.2004–2011,.związanych.m.in..z.człon-

kostwem.Polski.w.Unii.Europejskiej.i.reformami.systemu.zabezpieczenia.społecznego..

Przedstawiono.w.niej.kształtowanie.się.zadań.administracji.publicznej.i.nowej.infrastruk-

tury.w.powyższej.dziedzinie.oraz.wskazano.na.perspektywy.rozwoju.pomocy.społecznej..

Ponadto.omówiono.w.szerszym.kontekście.socjalną.problematykę.ochrony.rodziny.oraz.

formy.pomocy.uregulowane.w.przepisach.odrębnych..Analizie.źródeł.prawa.towarzyszy.

prezentacja.poglądów.doktryny.uzupełnionych.orzecznictwem.sądowym..

Niniejsze.opracowanie.jest.czwartym.wydaniem.książki..Zawiera.aktualizacje.źródeł.

prawa.i.uzupełnienia.dotyczące.analizy.aktów.normatywnych.i.orzecznictwa.

Iwona Sierpowska

13

Rozdział 1

GeNeZA pOMOcY SpOŁecZNeJ

1.1. Dobroczynność, opieka społeczna, pomoc społeczna

Pomoc.społeczna.ma.długą.tradycję..Jej.początki.sięgają.starożytności..

Już.wtedy.we.wspólnotach.ludzkich.pojawiały.się.osoby.wymagające.pomo-

cy.ze.względu.na.chorobę,.niepełnosprawność,.wiek,.sieroctwo.czy.ubóstwo..

We.wczesnym.stadium.rozwoju.pomoc.nazywana.była.dobroczynnością..Za-

nim.dziedzina.ta.doczekała.się.interwencji.państwa.i.prawnej.regulacji,.róż-

nych.form.wsparcia.osobom.potrzebującym.udzielały.podmioty.prywatne.

i.Kościół.katolicki,.w.szczególności.klasztory,.bractwa,.towarzystwa.dobro-

czynne..Potrzebujących.wspierały.również.władze.miejskie,.organizacje.kup-

ców.i.rzemieślników..Dlatego.też.dobroczynność.tę.określa.się.czasem.mianem.

prywatnej,.należy.jednak.mieć.na.uwadze,.że.wszystkie.wymienione.podmio-

ty.wypełniały.w.swoisty.sposób.zadania.państwa.tamtej.epoki



..Początkowo.

pomoc.skierowana.była.niemal.wyłącznie.do.osób.wyobcowanych.ze.społe-

czeństwa,.żyjących.w.skrajnej.nędzy,.do.starców,.kalek,.sierot,.włóczęgów.

i.żebraków..Miała.charakter.filantropijny,.jej.źródłem.było.współczucie.i.wy-

magania.religii..Państwo.włączało.się.w.nią.rzadko,.kierując.się.głównie.po-

trzebą.ochrony.porządku.publicznego..

Zmiana.sposobów.udzielania.pomocy.wiązała.się.ze.zmianą.koncepcji.

ustrojowej.i.formy.państwa..Działania.prawotwórcze.i.rozbudowa.aparatu.

administracyjnego.powodowały.kształtowanie.nowych.zadań.publicznych.

obciążających.państwo..Przyjmuje.się,.że.pierwszym.źródłem.prawa.w.dzie-

dzinie.pomocy.społecznej.był.akt.wydany.przez.angielską.królową.w.1601.r.,.

zwany.prawem.ubogich..Nakładał.on.na.gminy.obowiązek.udzielenia.pomo-

cy.osobom.pozbawionym.opieki.ze.strony.rodziny..Początki.prawnej.regulacji.

pomocy.społecznej.w.Europie.sięgają.XVI.w.,.co.łączyło.się.pośrednio.z.wpro-

wadzeniem.obowiązku.pracy..Ubóstwo.traktowane.było.jak.sytuacja.zawinio-

na,.wynikająca.z.własnych.zaniedbań,.a.sposobem.na.przezwyciężenie.biedy.

było.stosowanie.różnych.środków.wychowawczych..Zadania.te.realizowały.

domy.pracy.przymusowej,.będące.zakładami.produkcyjnymi,.opiekuńczymi.

i.miejscami.przymusowego.odosobnienia..Państwo.stopniowo.przejmowało.

1

.W..Muszalski,.Prawo socjalne,.Warszawa.1996,.s..165.

idea

dobroczynności

idea

dobroczynności

początki regulacji

prawnej

początki regulacji

prawnej

14

kontrolę.nad.działalnością.charytatywną.podmiotów.prywatnych,.a.sponta-

niczne.formy.pomocy.zaczęto.normować.przepisami.prawa..

Na.ziemiach.polskich.działalność.o.charakterze.dobroczynności.publicz-

nej.sięga.XVIII.w..W.okresie.zaborów.odpowiednie.obowiązki.w.tym.zakresie.

spoczywały.na.gminach..Organy.publiczne.zajmujące.się.działalnością.chary-

tatywną.były.wspierane.przez.Kościół.katolicki,.gminy.żydowskie.i.podmioty.

prywatne..Przykładem.przejmowania.przez.władze.państwowe.kontroli.nad.

dobroczynnością.publiczną.może.być.powołanie.komisji.dobrego.porządku.

–.boni ordonis,.zajmujących.się.m.in..zwalczaniem.ubóstwa



..Dnia.2.grudnia.

1817.r..w.Królestwie.Kongresowym.wydano.ustawę.dotyczącą.opieki.nad.ubo-

gimi.i.niezdolnymi.do.pracy..W.1842.r..w.Królestwie.Polskim.ukazał.się.obszer-

ny.akt.regulujący.sprawy.z.zakresu.dobroczynności.publicznej..Dotyczył.on.

działalności.szpitali.i.innych.zakładów.opiekuńczych,.parafialnych.domów.

schronienia.dla.starców.i.kalek.oraz.towarzystw.i.zakładów.dobroczynnych..

Opiekę.nad.starcami,.kalekami.i.sierotami.sprawowały.dozory.parafialne,.

w.skład.których.wchodziły.osoby.duchowne.i.świeckie..Do.nadzoru.nad.in-

stytucjami.zajmującymi.się.pomocą.i.opieką.powołano.Radę.Główną.Opie-

kuńczą..W.1864.r..rozszerzono.zadania.gmin.z.zakresu.dobroczynności.pub-

licznej,.organy.gminy.miały.m.in..możliwość.ustalania.specjalnych.podatków.

na.cele.dobroczynne.

Wpływ.na.rozwój.sfery.pomocy.społecznej.wywarła.koncepcja.państwa.

prawnego,.a.więc.państwa,.którego.funkcjonowanie.opiera.się.na.prawie.sta-

nowionym.przez.kompetentne.organy.i.w.którym.działa.sprawna.i.nowoczes-

na.administracja.publiczna..W.państwie.prawa.zmianie.uległ.status.jednostki,.

poddany.przekształcił.się.w.obywatela..Człowiek.przestał.pełnić.wyłącznie.

służebną.funkcję.wobec.władzy,.obok.obowiązków.względem.państwa.zyskał.

prawa,.których.wypełnianie.państwo.powinno.mu.zagwarantować..Jednym.

z.takich.uprawnień.było.domaganie.się.pomocy.i.zapewnienia.ochrony.praw-

nej.w.trudnych.sytuacjach.życiowych..

Istotne.znaczenie.dla.rozwoju.opiekuńczych.funkcji.państwa.miał.wiek.

XIX,.co.było.związane.z.powstaniem.przemysłu.fabrycznego,.umacnianiem.

się.kapitalizmu.i.masowymi.migracjami.ludności..Brak.pracy,.trudne.warunki.

mieszkaniowe.oraz.brak.opieki.medycznej.wywoływały.masowe.protesty,.

wobec.których.państwo.nie.mogło.pozostawać.obojętne..W.zastraszającym.

tempie.wzrastała.liczba.osób.potrzebujących.wsparcia.i.opieki,.wymuszało.to.

na.władzach.organizowanie.pomocy.publicznej..W.1834.r..w.Anglii.wprowa-

dzono.tzw..zakłady.dla.ubogich..Miały.one.zapewnić.byt.najuboższym,.nie-

mniej.panujące.w.nich.warunki.odstraszały.od.korzystania.z.ich.pomocy..In-

stytucje.te.były.raczej.zakładami.poprawczymi.niż.ośrodkami.pomocy..Mini-

malistyczny.rozwój.sfery.pomocy.społecznej.był.charakterystyczny.dla.krajów.

anglosaskich..

Nieco.inaczej.wyglądała.sytuacja.w.Danii..Konstytucja.duńska.z.1849.r..

przewidywała.objęcie.opieką.osób.niezdolnych.do.zapewnienia.sobie.utrzy-

mania..Tworzono.przytułki.dla.sierot,.osób.starszych.i.niedołężnych,.a.w.1891.r..

2

.Zob..J..Łopato,.Miłosierdzie i dobroczynność w Polsce,.Pol..Społ..1982,.nr.5,.s..25.

działalność

dobroczynna na

ziemiach polskich

działalność

dobroczynna na

ziemiach polskich

koncepcja

państwa prawa

koncepcja

państwa prawa

rozwój

kapitalizmu

rozwój

kapitalizmu

1

wprowadzono.stałe.zasiłki.pieniężne.dla.starców

3

..W.wypełnianiu.zadań.opie-

kuńczych.aktywnie.uczestniczył.samorząd.terytorialny..We.Francji.udziela-

niem.pomocy.zajmowały.się.biura.dobroczynności.i.komisje.administracyj-

ne.działające.w.gminach..W.Anglii.podobną.działalność.prowadziły.parafie,.

a.następnie.większe.okręgi,.w.których.powołano.specjalne.komisje.wybierane.

przez.mieszkańców.parafii..W.Austrii.w.1863.r..nałożono.na.gminy.ustawowy.

obowiązek.sprawowania.opieki..Pruska.ustawa.z.1870.r..zobowiązywała.gminy.

do.wspierania.ubogich..Osoby.potrzebujące.mogły.na.jej.podstawie.zwracać.

się.o.pomoc.do.gminy.właściwej.ze.względu.na.swoje.miejsce.zamieszkania.

Dorywcza.i.nieregularna.dobroczynność.przekształcała.się.w.Europie.

w.zorganizowaną.opiekę.społeczną,.regulowaną.prawem.publicznym..H..Szur-

gacz.wymienia.dwie.grupy.przesłanek,.które.wpłynęły.na.przekształcenie.

dobroczynności.w.opiekę.społeczną..Po.pierwsze,.nastąpiła.zmiana.motywów.

niesienia.pomocy,.uczucie.miłosierdzia.zastąpiło.poczucie.obowiązku.ratowa-

nia.współobywateli..Po.drugie,.uległa.zmianie.organizacja.i.sposób.działania..

W.miejsce.działań.wywołanych.dobrą.i.nieprzymuszoną.wolą.niesienia.po-

mocy.bliźnim.wprowadzono.działania.obowiązkowe.obciążające.głównie.pań-

stwo.i.samorząd



..

Konieczność.dalszej.ewolucji.opieki.społecznej.wyeksponowały.rewo-

lucje.socjalne.i.socjalistyczne.z.przełomu.XIX.i.XX.w.,.I.wojna.światowa.i.wiel-

ki.kryzys.ekonomiczny..Istotny.wpływ.na.rozwój.pomocy.społecznej.wywar-

ło.państwo.socjalistyczne..Rola.socjalistycznej.ideologii.była.tu.osobliwa..To.

właśnie.z.nią.łączy.się.powstanie.socjalnych.praw.jednostki.przy.jednoczes-

nym.marginalizowaniu.pomocy.społecznej..Równość.i.wolność.proklamowa-

ne.przez.system.socjalistyczny.szły.w.parze.z.gwarantowaniem.przez.państwo.

licznych.praw.ekonomicznych,.kulturalnych.i.socjalnych..Tak.narodziły.się.

prawa.człowieka.drugiej.generacji..Państwo.nie.tylko.miało.wspierać.osoby.

znajdujące.się.w.trudnych.sytuacjach.życiowych,.ale.również.organizować.

miejsca.pracy.dla.wszystkich.obywateli,.zapewnić.bezpłatny.system.oświaty.

i.ochrony.zdrowia..Na.płaszczyźnie.międzynarodowej.państwa.socjalistyczne.

doprowadziły.do.uznania.i.zrównania.praw.ekonomicznych,.socjalnych.i.kul-

turalnych.z.prawami.politycznymi.i.obywatelskimi..Prawa.te.obecnie.trakto-

wane.są.w.sposób.łączny.i.nierozerwalny



..Znaczenie.praw.człowieka.drugiej.

generacji.podkreśla.ich.uznanie.przez.Organizację.Narodów.Zjednoczonych.

i.umieszczenie.w.tzw..światowej.konstytucji.praw.człowieka,.którą.tworzą:.

Powszechna.Deklaracja.Praw.Człowieka,.Międzynarodowy.Pakt.Praw.Osobi-

stych.i.Politycznych.oraz.Międzynarodowy.Pakt.Praw.Ekonomicznych,.Socjal-

nych.i.Kulturalnych..Do.podstawowych.praw.socjalnych.człowieka.należą:.

prawo.do.zabezpieczenia.społecznego,.prawo.rodziny.do.ochrony,.prawo.do.

odpowiedniego.poziomu.życia.(włączając.w.to.wyżywienie,.odzież.i.miesz-

kanie).oraz.prawo.do.ochrony.zdrowia..

3

.W..Muszalski, Prawo socjalne...,.s..166.

4

.H..Szurgacz,.Opieka społeczna czy pomoc społeczna,.AUW.1990,.Prawo,.nr.186,.s..317..

5

.M..Nowak,.Trzy generacje praw człowieka. Ich znaczenie w świetle przesłanek ideowych i historycznych

oraz w świetle ich genezy.(w:).Prawa człowieka. Geneza, koncepcje, ochrona,.red..B..Banaszak,.Wrocław.1993,.

s..115.

dobroczynność

a opieka

społeczna

dobroczynność

a opieka

społeczna

ideologie

socjalistyczne

ideologie

socjalistyczne