MODELE
WYBORU
DOSTAWCÓW
1. Wielokryterialne modele decyzyjne.
Modele wykorzystywane do wyboru oraz oceny dostawców, w sytuacjach kiedy zaleŜy nam na
uwzględnieniu wielu czynników, a sama niezbędność oceny nie ustaje w trakcie nawiązania współpracy.
RóŜnorodne kryteria brane pod uwagę w ocenie znajdują szerokie odzwierciedlenie w wynikach badań.
Wielokryterialne metody pozwalają uruchomić proces decyzji w kwestiach zaopatrzenia oraz niwelują
niejasności i błędy organizacyjne.
System oceny waŜonej
Metoda oceny waŜonej jest łatwiejsza oraz znacznie mniej czasochłonna od modelu AHP. W
pierwszej kolejności następuje przypisanie wag wyszczególnionym kryteriom. Ich suma zawsze równa się
1. Kolejnym etapem jest ocena dostawców w świetle kaŜdego z kryteriów, według przyjętej skali.
Ogólny wskaźnik preferencji dla kaŜdego dostawcy przybiera postać:
=
(2.2)
Gdzie:
X – dostawca X;
Y – kryterium Y
- dostawca X w świetle kryterium Y
- waga kryterium Y[1]
Przedstawiony w ten sposób system wyboru dostawców wymaga przemyślenia oraz dokładnego
ustalenia wag dla kaŜdego kryterium. Końcowe wyniki liczbowe pozwalają podjąć decyzję podpartą
wynikami modelu, pomagają równieŜ w negocjacjach z przyszłym dostawcą.
Metoda punktowa oceny dostawców
Jest najczęściej stosowaną metodą oceny dostawców. Polega na doborze kryteriów oraz ich
rozwinięciu, tzn. nadaniu cech, uszczegółowieniu. Przypisanie większej liczby cech umoŜliwia dokonanie
lepszej oceny, a w konsekwencji trafny wybór dostawcy. NaleŜy pamiętać o odpowiednim systemie oceny,
a takŜe moŜliwości przypisania wag badanym parametrom. Waga stanowi o waŜności wybranego
kryterium, wyraŜa opinie, wymogi klienta. Punkty przyznawane są w odpowiedniej skali np. od 1 do 5.
Końcowym etapem jest podsumowanie punktowe kaŜdego z badanych dostawców, zakwalifikowanie do
odpowiedniej kategorii na podstawie uzyskanego wyniku oraz ostatecznie wybór najlepszego rozwiązania.
Zbieranie danych do oceny dostawcy moŜna prowadzić na szereg sposobów. WaŜna jest kontrola
produktu proponowanego przez dostawcę. Wiele informacji moŜna uzyskać poprzez kontakt z pozostałymi
klientami danego dostawcy, a takŜe dzięki ankietom oraz audytowi.
Metoda oceny punktowej przez średnią arytmetyczną
Podstawową odmianą oceny punktowej dostawcy jest metoda średniej arytmetycznej, w której
fundamentalne jest załoŜenie, Ŝe wszystkie kryteria są jednakowe pod względem waŜności dla
przedsiębiorstwa. Ocena dostawcy (
) jest średnią arytmetyczną ocen (
) .
=
(2.3)
Gdzie:
m – liczba rozpatrywanych kryteriów.
Tabela 1. Ocena dostawców na podstawie metody średniej arytmetycznej
Ocena
Nazwa i kryterium oceny
Dostawca A Dostawca B
Dostawca C
Kryterium a
1
3
5
Kryterium b
4
3
2
Kryterium c
2
4
4
Kryterium d
5
2
1
Kryterium e
5
3
2
Ocena końcowa dostawcy
2,84
2,5
2,34
Ź
ródło: Opracowanie własne na podstawie [3]
Jak widać w Tabeli 1., metoda średniej arytmetycznej niesie ze sobą ryzyko popełnienia
błędu przy wyborze dostawcy, poniewaŜ mało znaczące kryterium, z racji wysokiej oceny moŜe przyćmić
bardzo waŜny aspekt, w którym badany dostawca posiada bardzo słabą ocenę.
Metoda oceny punktowej z przypisanymi wagami
Metoda oceny punktowej stanowi bardzo waŜny element rachunku decyzyjnego w logistyce
zaopatrzenia, dlatego dobór odpowiednich kryteriów staje się sprawą priorytetową. Nieścisłość metody
ś
redniej arytmetycznej wymusza wprowadzenie wagi dla kaŜdego kryterium, dzięki czemu
przedsiębiorstwo ma moŜliwość ustalenia wartości dla kaŜdej cechy [2].
Tabela 2. obrazuje ocenę dostawców na podstawie przy pisanych wag dla kaŜdego kryterium.
Łatwo zauwaŜyć, Ŝe dostawca, który w metodzie średniej arytmetycznej uplasował się na pierwszym
miejscu, okazał się dobry w mało waŜnych kryteriach. Rzeczywistym pionierem jest Dostawca C, który
zyskał wysokie noty w newralgicznych aspektach.
Tabela 2. Ocena dostawców na podstawie metody średniej waŜonej
Ocena
Nazwa i kryterium oceny
Waga
Dostawca A Dostawca B Dostawca C
Kryterium a
3
1
3
5
Kryterium b
1
4
3
2
Kryterium c
3
2
4
4
Kryterium d
1
5
2
1
Kryterium e
2
5
3
2
Ocena końcowa dostawcy
2,8
3,2
3,4
Ź
ródło: Opracowanie własne na podstawie [3]
Metoda oceny procentowej
Ocena
procentowa
umoŜliwia
zakwalifikowanie
dostawcy
do
kategorii
dostawców
kwalifikowanych, rezerwowych lub całkowicie wykluczyć kandydata z rozwaŜań.
Tabela 2. Ocena dostawcy na podstawie metody procentowej
Nazwa i kryterium oceny Waga Punkty
Razem
Kryterium a
0,3
5
1,5
Kryterium b
0,1
2
0,2
Kryterium c
0,3
4
1,2
Kryterium d
0,1
1
0,1
Kryterium e
0,2
2
0,4
Suma punktów
3,4
Ocena procentowa
68%
Ź
ródło: Opracowanie własne na podstawie [3]
Przykładowy podział na kategorie moŜe wyglądać następująco:
o
> 90% - kategoria I – dostawcy kwalifikowani
o
89% - 80% - kategoria II – dostawcy kwalifikowani
o
79% - 70% - kategoria II – dostawcy rezerwowi
o
69% - 60% - kategoria IV – dostawcy rezerwowi
o
<60% - dostawca wykluczony z kręgu kandydatów [17]
Tabela 3. przedstawia ocenę procentową Dostawcy A. Została ona dokonana na podstawie danych
uzyskanych w metodzie oceny na podstawie średniej waŜonej.
Wybór oraz ocena dostawców w Browarze Namysłów Sp. Z o.o.
Ciekawym przykładem jest sposób wyboru oraz oceny dostawców stosowany w Browarze
Namysłów. Stosuję się tu metodę oceny punktowej z punktowaniem odwrotnym. Opiera się na siedmiu
kryteriach punktowanych do 15 punktów oraz ósmym punktowanym maksymalnie do 30 punktów.
NajwyŜej oceniony dostawca uzyskuje maksymalnie 135 punktów. Wszystkie kryteria posiadają
podpunkty, które w zaleŜności od wagi przyjmują róŜne wartości ujemne, pomniejszające ocenę ogólną.
Ogólna suma wszystkich wartości daje ocenę końcową dostawcy i kwalifikuje go do jednej z czterech
kategorii:
o
I – liczba punktów 135 – 121. Dostawca zostaje zatwierdzony, spełnia stawiane wymagania, zostaje
wpisany na listę dostawców.
o
II – liczba punktów 120 – 100. Dostawca zostaje zatwierdzony, jednak budzi pewne kontrowersje.
Jest niepewny, ale poprawie niedociągnięć i braków punktowych moŜe zostać przesunięty do grupy
pierwszej.
o
III – liczba punktów 99-61. Dostawca słaby, zaliczany do wyeliminowania z listy dostawców.
Powtórna analiza, pozwoli przesunąć kandydata do wyŜszych grup lub poprzez włączenie do
kategorii IV odrzucić jako dostawcę.
o
IV – liczba punktów poniŜej 61. Dostawca nie nadający się do współpracy, jednak pozostający w
banku danych browaru. Przy kolejnych próbach współpracy, jego kandydatura będzie rozpatrywana
od początku.
Browar Namysłów Sp. Z o.o. przeprowadza analizę raz w roku, a w przypadku dostawców niepewnych lub
u których następuje pogorszenie jakości dostaw, dwa razy w roku.[9]
2.6.3. Metoda graficzna oceny dostawców
Wyniki uzyskane w metodzie punktowej w przejrzysty sposób mogą zostać przedstawione w formie
graficznej. Tablica 4. Przedstawia przykładowe porównanie dostawcy A oraz Dostawcy B.
Tabela 3. Dane pomocnicze do metody graficznej
Kryterium
Parametr
Dostawca A Dostawca B
Parametr A 4
5
Parametr B 2
2
Kryterium A
Parametr C 3
3
Parametr D 2
4
Parametr E 1
3
Kryterium B
Parametr F 4
4
Parametr G 5
2
Parametr H 3
1
Kryterium C
Parametr I 2
3
Parametr J 3
4
Parametr K 2
2
Kryterium D
Parametr L 4
3
Ź
ródło: Opracowanie własne na podstawie [6]
Rys. 1. Metoda graficzna oceny dostawców
Model geometryczny reprezentujący wyniki analiz występuje w kształcie okręgu, w którym środek
reprezentuje wartości najniŜsze. W przypadku rozwaŜań opartych na czterech kryteriach, okrąg (wykres
radarowy) podzielony jest na cztery ćwiartki odpowiadające poszczególnym wyznacznikom. Poszczególne
ć
wiartki podzielone są na parametry kryteriów punktowane odpowiednio w metodzie punktowej.
Literatura:
[1]
Bozarth C., Handfield R.B., „Wprowadzenie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw”,
Wyd.
Helion S.A., Gliwice, 2007
[2]
Brzeziński M., „Logistyka w przedsiębiorstwie”, Wyd. Bellona, Warszawa, 2006
[3]
Chaberek M., „Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia", Wyd. GWSH, Gdańsk, 2002
[4]
Dąbrowska - Mitek M., ,,Ocena dostawców w przedsiębiorstwach handlowych”, -
Problemy
Jakości,
Luty 2007
[5]
Fechner I., Szyszka G., ,,Logistyka w Polsce”, Wyd. Instytut Logistyki i
Magazynowania,
Poznań,
2006
[6]
Kowalska K., ,,Logistyka Zaopatrzenia”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,
Katowice, 2005
[7]
Krawczyk S., ,,Zarządzanie procesami logistycznymi”, Wyd. PWE,Warszawa, 2001
[8]
Mańkowski C., ,,Kontroling i logistyka zaopatrzenia jako czynniki synergiczne
gospodarowania”,
Wyd. UW, Gdańsk, 2005
[9]
Nowak I., ,,Ocena i wybór dostawców w branŜy piwowarskiej na przykładzie Browaru
Namysłów
Sp. Z o.o.”, - Logistyka, nr 3/2008
[10]
Pfohl H.Ch., ,,Systemy Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,
Poznań, 2001
[11]
Pfohl H.Ch., ,,Zarządzanie logistyką”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,
Poznań, 1998
[12]
Sarjusz - Wolski Z., ,,Strategia Zarządzania Zaopatrzeniem”, Wyd. PLACET, Warszawa,
1998
[13]
Twaróg J., ,,Mierniki i Wskaźniki Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i
Magazynowania,
Poznań,
2003
[14]
Vollmuth H.J., ,,Controlling. Instrumenty od A do Z”, Wyd. Placet, Warszawa, 1995
[15]
Witkowski J., ,,Zarządzanie Łańcuchem Dostaw”, Wyd. PWE, Warszawa, 2010
[16]
Wojciechowski T., ,,Zarządzanie sprzedaŜą i zakupem materiałów”, Wyd. PWE,
Warszawa, 1999
[17]
Wolniak R., Skotnicka - Zasadzień B., ,,Wybrane metody badania satysfakcji klienta i
oceny
dostawców w organizacjach", Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice,
2008