MODELE WYBORU DOSTAWCÓW

1. Wielokryterialne modele decyzyjne.

Modele wykorzystywane do wyboru oraz oceny dostawców, w sytuacjach kiedy zależy nam na uwzględnieniu wielu czynników, a sama niezbędność oceny nie ustaje w trakcie nawiązania współpracy.

Różnorodne kryteria brane pod uwagę w ocenie znajdują szerokie odzwierciedlenie w wynikach badań.

Wielokryterialne metody pozwalają uruchomić proces decyzji w kwestiach zaopatrzenia oraz niwelują niejasności i błędy organizacyjne.

System oceny ważonej

Metoda oceny ważonej jest łatwiejsza oraz znacznie mniej czasochłonna od modelu AHP. W

pierwszej kolejności następuje przypisanie wag wyszczególnionym kryteriom. Ich suma zawsze równa się 1. Kolejnym etapem jest ocena dostawców w świetle każdego z kryteriów, według przyjętej skali.

Ogólny wskaźnik preferencji dla każdego dostawcy przybiera postać:

=

(2.2)

Gdzie:

X – dostawca X;

Y – kryterium Y

- dostawca X w świetle kryterium Y

- waga kryterium Y[1]

Przedstawiony w ten sposób system wyboru dostawców wymaga przemyślenia oraz dokładnego ustalenia wag dla każdego kryterium. Końcowe wyniki liczbowe pozwalają podjąć decyzję podpartą wynikami modelu, pomagają również w negocjacjach z przyszłym dostawcą.

Metoda punktowa oceny dostawców

Jest najczęściej stosowaną metodą oceny dostawców. Polega na doborze kryteriów oraz ich rozwinięciu, tzn. nadaniu cech, uszczegółowieniu. Przypisanie większej liczby cech umożliwia dokonanie lepszej oceny, a w konsekwencji trafny wybór dostawcy. Należy pamiętać o odpowiednim systemie oceny, a także możliwości przypisania wag badanym parametrom. Waga stanowi o ważności wybranego kryterium, wyraża opinie, wymogi klienta. Punkty przyznawane są w odpowiedniej skali np. od 1 do 5.

Końcowym etapem jest podsumowanie punktowe każdego z badanych dostawców, zakwalifikowanie do odpowiedniej kategorii na podstawie uzyskanego wyniku oraz ostatecznie wybór najlepszego rozwiązania.

Zbieranie danych do oceny dostawcy można prowadzić na szereg sposobów. Ważna jest kontrola produktu proponowanego przez dostawcę. Wiele informacji można uzyskać poprzez kontakt z pozostałymi klientami danego dostawcy, a także dzięki ankietom oraz audytowi.

Metoda oceny punktowej przez średnią arytmetyczną

Podstawową odmianą oceny punktowej dostawcy jest metoda średniej arytmetycznej, w której fundamentalne jest założenie, że wszystkie kryteria są jednakowe pod względem ważności dla przedsiębiorstwa. Ocena dostawcy (

) jest średnią arytmetyczną ocen (

) .

=

(2.3)

Gdzie:

m – liczba rozpatrywanych kryteriów.

Tabela 1. Ocena dostawców na podstawie metody średniej arytmetycznej

Ocena

Nazwa i kryterium oceny

Dostawca A Dostawca B

Dostawca C

Kryterium a

1

3

5

Kryterium b

4

3

2

Kryterium c

2

4

4

Kryterium d

5

2

1

Kryterium e

5

3

2

Ocena końcowa dostawcy

2,84

2,5

2,34

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3]

Jak widać w Tabeli 1., metoda średniej arytmetycznej niesie ze sobą ryzyko popełnienia błędu przy wyborze dostawcy, ponieważ mało znaczące kryterium, z racji wysokiej oceny może przyćmić bardzo ważny aspekt, w którym badany dostawca posiada bardzo słabą ocenę.

Metoda oceny punktowej z przypisanymi wagami

Metoda oceny punktowej stanowi bardzo ważny element rachunku decyzyjnego w logistyce zaopatrzenia, dlatego dobór odpowiednich kryteriów staje się sprawą priorytetową. Nieścisłość metody średniej arytmetycznej wymusza wprowadzenie wagi dla każdego kryterium, dzięki czemu przedsiębiorstwo ma możliwość ustalenia wartości dla każdej cechy [2].

Tabela 2. obrazuje ocenę dostawców na podstawie przy pisanych wag dla każdego kryterium.

Łatwo zauważyć, że dostawca, który w metodzie średniej arytmetycznej uplasował się na pierwszym miejscu, okazał się dobry w mało ważnych kryteriach. Rzeczywistym pionierem jest Dostawca C, który zyskał wysokie noty w newralgicznych aspektach.

Tabela 2. Ocena dostawców na podstawie metody średniej ważonej

Ocena

Nazwa i kryterium oceny

Waga

Dostawca A Dostawca B Dostawca C

Kryterium a

3

1

3

5

Kryterium b

1

4

3

2

Kryterium c

3

2

4

4

Kryterium d

1

5

2

1

Kryterium e

2

5

3

2

Ocena końcowa dostawcy

2,8

3,2

3,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3]

Metoda oceny procentowej

Ocena

procentowa

umożliwia

zakwalifikowanie

dostawcy

do

kategorii

dostawców

kwalifikowanych, rezerwowych lub całkowicie wykluczyć kandydata z rozważań.

Tabela 2. Ocena dostawcy na podstawie metody procentowej

Nazwa i kryterium oceny Waga Punkty

Razem

Kryterium a

0,3

5

1,5

Kryterium b

0,1

2

0,2

Kryterium c

0,3

4

1,2

Kryterium d

0,1

1

0,1

Kryterium e

0,2

2

0,4

Suma punktów

3,4

Ocena procentowa

68%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [3]

Przykładowy podział na kategorie może wyglądać następująco:

o > 90% - kategoria I – dostawcy kwalifikowani

o 89% - 80% - kategoria II – dostawcy kwalifikowani

o 79% - 70% - kategoria II – dostawcy rezerwowi

o 69% - 60% - kategoria IV – dostawcy rezerwowi

o <60% - dostawca wykluczony z kręgu kandydatów [17]

Tabela 3. przedstawia ocenę procentową Dostawcy A. Została ona dokonana na podstawie danych uzyskanych w metodzie oceny na podstawie średniej ważonej.

Wybór oraz ocena dostawców w Browarze Namysłów Sp. Z o.o.

Ciekawym przykładem jest sposób wyboru oraz oceny dostawców stosowany w Browarze Namysłów. Stosuję się tu metodę oceny punktowej z punktowaniem odwrotnym. Opiera się na siedmiu kryteriach punktowanych do 15 punktów oraz ósmym punktowanym maksymalnie do 30 punktów.

Najwyżej oceniony dostawca uzyskuje maksymalnie 135 punktów. Wszystkie kryteria posiadają podpunkty, które w zależności od wagi przyjmują różne wartości ujemne, pomniejszające ocenę ogólną.

Ogólna suma wszystkich wartości daje ocenę końcową dostawcy i kwalifikuje go do jednej z czterech kategorii:

o I – liczba punktów 135 – 121. Dostawca zostaje zatwierdzony, spełnia stawiane wymagania, zostaje wpisany na listę dostawców.

o II – liczba punktów 120 – 100. Dostawca zostaje zatwierdzony, jednak budzi pewne kontrowersje.

Jest niepewny, ale poprawie niedociągnięć i braków punktowych może zostać przesunięty do grupy pierwszej.

o III – liczba punktów 99-61. Dostawca słaby, zaliczany do wyeliminowania z listy dostawców.

Powtórna analiza, pozwoli przesunąć kandydata do wyższych grup lub poprzez włączenie do kategorii IV odrzucić jako dostawcę.

o IV – liczba punktów poniżej 61. Dostawca nie nadający się do współpracy, jednak pozostający w banku danych browaru. Przy kolejnych próbach współpracy, jego kandydatura będzie rozpatrywana od początku.

Browar Namysłów Sp. Z o.o. przeprowadza analizę raz w roku, a w przypadku dostawców niepewnych lub u których następuje pogorszenie jakości dostaw, dwa razy w roku.[9]

2.6.3. Metoda graficzna oceny dostawców

Wyniki uzyskane w metodzie punktowej w przejrzysty sposób mogą zostać przedstawione w formie graficznej. Tablica 4. Przedstawia przykładowe porównanie dostawcy A oraz Dostawcy B.

Tabela 3. Dane pomocnicze do metody graficznej

Kryterium

Parametr

Dostawca A Dostawca B

Parametr A 4

5

Kryterium A Parametr B 2

2

Parametr C 3

3

Parametr D 2

4

Kryterium B Parametr E 1

3

Parametr F 4

4

Parametr G 5

2

Kryterium C Parametr H 3

1

Parametr I 2

3

Parametr J 3

4

Kryterium D Parametr K 2

2

Parametr L 4

3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [6]

Rys. 1. Metoda graficzna oceny dostawców

Model geometryczny reprezentujący wyniki analiz występuje w kształcie okręgu, w którym środek reprezentuje wartości najniższe. W przypadku rozważań opartych na czterech kryteriach, okrąg (wykres radarowy) podzielony jest na cztery ćwiartki odpowiadające poszczególnym wyznacznikom. Poszczególne ćwiartki podzielone są na parametry kryteriów punktowane odpowiednio w metodzie punktowej.

Literatura:

[1] Bozarth C., Handfield R.B., „Wprowadzenie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw”, Wyd.

Helion S.A., Gliwice, 2007

[2] Brzeziński M., „Logistyka w przedsiębiorstwie”, Wyd. Bellona, Warszawa, 2006

[3] Chaberek M., „Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia", Wyd. GWSH, Gdańsk, 2002

[4] Dąbrowska - Mitek M., ,,Ocena dostawców w przedsiębiorstwach handlowych”, -

Problemy

Jakości,

Luty 2007

[5] Fechner I., Szyszka G., ,,Logistyka w Polsce”, Wyd. Instytut Logistyki i

Magazynowania,

Poznań,

2006

[6] Kowalska K., ,,Logistyka Zaopatrzenia”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,

Katowice, 2005

[7] Krawczyk S., ,,Zarządzanie procesami logistycznymi”, Wyd. PWE,Warszawa, 2001

[8] Mańkowski C., ,,Kontroling i logistyka zaopatrzenia jako czynniki synergiczne

gospodarowania”,

Wyd. UW, Gdańsk, 2005

[9] Nowak I., ,,Ocena i wybór dostawców w branży piwowarskiej na przykładzie Browaru

Namysłów

Sp. Z o.o.”, - Logistyka, nr 3/2008

[10] Pfohl H.Ch., ,,Systemy Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,

Poznań, 2001

[11] Pfohl H.Ch., ,,Zarządzanie logistyką”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,

Poznań, 1998

[12] Sarjusz - Wolski Z., ,,Strategia Zarządzania Zaopatrzeniem”, Wyd. PLACET, Warszawa, 1998

[13] Twaróg J., ,,Mierniki i Wskaźniki Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i

Magazynowania,

Poznań,

2003

[14] Vollmuth H.J., ,,Controlling. Instrumenty od A do Z”, Wyd. Placet, Warszawa, 1995

[15] Witkowski J., ,,Zarządzanie Łańcuchem Dostaw”, Wyd. PWE, Warszawa, 2010

[16] Wojciechowski T., ,,Zarządzanie sprzedażą i zakupem materiałów”, Wyd. PWE,

Warszawa, 1999

[17] Wolniak R., Skotnicka - Zasadzień B., ,,Wybrane metody badania satysfakcji klienta i oceny

dostawców w organizacjach", Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice,

2008