Wydano na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych

Warszawa 2005

© Centrum Informacyjne Lasów Państwowych

ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3, 02-362 Warszawa

tel.: (022) 822 49 31, fax: (022) 823 96 79

cilp@lasy.gov.pl

www.lp.gov.pl

Przygotowanie i druk cyfrowy:

ARTPRESS Studio Grafiki Komputerowej s.j.

ul. Poznańska 281, 88-100 Inowrocław

tel.: (052) 354 95 10, (052) 354 95 15

e-mail: firma@artpress.com.pl

Program konferencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10-lecie leśnych kompleksów promocyjnych – osiągnięcia i porażki

(prof. dr hab. Andrzej Szujecki)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Promocja proekologicznej gospodarki leśnej w leśnych kompleksach

promocyjnych (dr inż. Janusz Dawidziuk, mgr inż. Janusz Zaleski) . . . . . .

Rola leśnych kompleksów promocyjnych w edukacji leśnej społeczeństwa

(prof. dr hab. Andrzej Grzywacz)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Badania naukowe w leśnych kompleksach promocyjnych

(prof. dr hab. Kazimierz Rykowski)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Funkcje rad naukowo-społecznych leśnych kompleksów promocyjnych

(prof. dr hab. Aleksander W. Sokołowski)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rola wydziałów leśnych i leśnych zakładów doświadczalnych w strategii

działania leśnych kompleksów promocyjnych
(prof. dr hab. Wojciech Wesoły)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ochrona przyrody w leśnych kompleksach promocyjnych

(dr inż. Ryszard Kapuściński)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Współpraca leśnika i nauczyciela w edukacji leśnej

(dr Arleta Poręba-Konopczyńska)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Udział NGO w radach społeczno-naukowych przy leśnych kompleksach

promocyjnych (mgr inż. Dariusz Anderwald) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oferta turystyczna leśnych kompleksów promocyjnych i ich miejsce

na rynku turystycznym – teraz i w przyszłości
(mgr Anna Lisowska, mgr Miłosława Hyży)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wnioski z konferencji „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych” . . . . . . . .

Spis treści

WAKAT

15 listopada 2004

Przyjazd uczestników i zakwaterowanie – do godziny 12.00
12.00 – 13.00

–

obiad

13.15 – 13.30 –

otwarcie konferencji, powitanie gości i uczestników
(dr inż. Janusz

Dawidziuk – Dyrektor Generalny

Lasów Państwowych)

13.30 – 14.00 –

wręczenie medali i kordelasów

I część referatowa – przewodniczy Janusz Zaleski

14.00 – 14.20 –

„Idea leśnych kompleksów promocyjnych i jej ocena po 10 latach
funkcjonowania”
(prof. dr hab. Andrzej Szujecki)

14.20 – 14.40 –

„Promocja proekologicznej gospodarki leśnej w leśnych
kompleksach promocyjnych”
(dr inż. Janusz Dawidziuk, mgr inż

. Janusz Zaleski)

14.40 – 15.00

–

przerwa kawowa

15.00 – 15.20 –

„Rola LKP w edukacji leśnej społeczeństwa”
(prof. dr hab. Andrzej Grzywacz)

15.20 – 15.40 –

„Udział nauki w realizacji celów leśnych kompleksów
promocyjnych”
(prof. dr hab. Kazimierz Rykowski)

15.40 – 16.00 –

„Funkcje rad naukowo-społecznych LKP”
(prof. dr hab. Aleksander Sokołowski)

16.00 – 16.20 –

„Rola Wydziałów Leśnych i Leśnych Zakładów
Doświadczalnych w strategii działania LKP”
(prof. dr hab. Wojciech Wesoły)

Program konferencji

„10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

16.20 – 16.40

–

przerwa kawowa

16.40 – 17.50 –

dyskusja

19.00

–

uroczysta kolacja

16 listopada 2004

8.00 – 8.45

–

śniadanie

9.00 – 9.15

–

wprowadzenie do programu drugiego dnia konferencji
(dr inż. Ryszard Kapuściński – DGLP)

9.15 – 10.00

–

prezentacja czterech nowych LKP

II część referatowa – przewodniczy Ryszard Kapuściński

10.00 – 10.20 –

„Rola leśnych kompleksów promocyjnych w ochronie przyrody
w Lasach Państwowych”
(dr inż.

Ryszard Kapuściński – DGLP)

10.20 – 10.40 –

„Współpraca leśników i nauczycieli w edukacji leśnej
społeczeństwa”
(dr Arleta Poręba-Konopczyńska – Ośrodek Szkolenia
Nauczycieli w Zielonej Górze)

10.40 – 11.00

–

przerwa kawowa

11.00 – 11.20 –

„Udział NGO w pracach rad naukowo-społecznych LKP”
(mgr inż. Dariusz Anderwald)

11.20 – 11.40 –

„Nowe doświadczenia w edukacji leśnej społeczeństwa”
(Paweł Mrowiński – „Zespół zadaniowy ds. merytorycznego
wspomagania działalności w zakresie edukacji leśnej
społeczeństwa”)

11.40 – 12.00 –

„Oferta turystyczna leśnych kompleksów promocyjnych i ich
miejsce na rynku turystycznym teraz i w przyszłości”
(mgr Anna Lisowska, mgr

Miłosława Hyży – ORWLP

w Bedoniu)

12.00 – 12 30 –

podsumowanie i zakończenie konferencji

13.00

–

obiad

Ujarzmianie przyrody w procesie błędnie pojmowanej cywilizacji na drodze eks-

ploatacji zasobów naturalnych doprowadziło pod koniec XX wieku do nieukrywa-
nego przestrachu społeczeństw swoimi rzeczywistymi i potencjalnymi skutkami.
Piśmiennictwo światowe eksplodowało wydawnictwami poświęconymi ekologii (ro-
zumianej jako działania na rzecz ochrony środowiska), opracowaniami monitorin-
gowymi i statystycznymi przedstawiającymi katastrofalny stan środowiska człowie-
ka oraz prognozami ostrzegawczymi, z których wyziera widmo zagłady ludzkości,
jeśli rozwój cywilizacji będzie kroczyć tą samą, czyli wyzyskującą bogactwa przyro-
dy, konsumpcyjną drogą jak dotychczas. Nastał czas, by cywilizacji nie przeciwsta-
wiać przyrodzie, a przyrody cywilizacji.

Najbardziej znany raport Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ pt. „Nasza wspól-

na przyszłość” (1987) stwierdza w związku z tym, że jednym z głównych elementów
trwale zrównoważonego rozwoju jest integracja celów ekonomicznych z ekologicz-
nymi w każdym procesie podejmowania decyzji gospodarczych. To postanowienie
znalazło pełne odbicie w dokumentach prawnych Unii Europejskiej, a ponadto
w Deklaracji Rady Unii o strategii leśnej z 1998 r.

Po prawie 200-letnim doświadczeniu leśnictwa europejskiego z organizacją wy-

sokoprodukcyjnych drzewostanów iglastych zauważono, że mimo osiągniętego suk-
cesu wyrażającego się wysokim wzrostem zasobów drzewnych i wzrostem pozyska-
nia drewna w całej Europie, celem nadrzędnym i warunkującym ciągłość produkcji
stało się zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na środowisko. Wniosek ten
zrodził się w wyniku obserwacji pogarszającego się stanu zdrowotnego lasów, zani-
ku jego pierwotnego, naturalnego bogactwa przyrodniczego oraz wobec wielkich
oczekiwań społecznych na pozaprodukcyjne lub inaczej – infrastrukturalne funkcje
lasów, a szczególnie funkcje środowiskotwórcze (wodo- i glebochronne, klimatycz-
ne) i społeczne (rekreacyjne, estetyczne). Znalazło to wyraz w licznych dokumen-
tach międzynarodowych, a szczególnie w Zasadach Leśnych przyjętych przez
UNCED na Szczycie Ziemi w Rio, w 1992 r. i uchwalonej tam Agendzie 21, w Eu-
ropie także w deklaracjach Konferencji Europejskich Ministrów Leśnictwa w Stras-
burgu (1990) i Helsinkach (1993), Lizbonie (1998) i Wiedniu (2003), które sformu-
łowały współczesną koncepcję trwałego rozwoju lasów i leśnictwa.

prof. dr hab. Andrzej Szujecki

10-lecie leśnych kompleksów promocyjnych

– osiągnięcia i porażki

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Pozycja lasów w kształtowaniu środowiska globalnego i rozwój licznych funkcji

społecznych pełnionych przez lasy, a także ogromne zróżnicowanie biologiczne la-
sów spowodowały, że produkcja drewna w sensie ideologicznym przestała być ce-
lem nadrzędnym gospodarstwa leśnego, choć drewno pozostało jedynym wymier-
nym artykułem rynkowym produkowanym przez leśnictwo większości krajów euro-
pejskich, niezbędnym dla postępu cywilizacyjnego i jak dotąd niezastąpionym
surowcem odnawialnym i dostępnym powszechnie materiałem ekologicznym w oto-
czeniu człowieka.

Dlatego też opracowana w 1994 roku Polska Polityka Ochrony Zasobów Leś-

nych, wdrożona w roku 1995 zarządzeniami Dyrektora Generalnego Lasów Pań-
stwowych, przyjęła, że społeczeństwo jest w jednakowej mierze zainteresowane
możliwością korzystania z lasu w całej jego różnorodności biologicznej jak i z drew-
na we wszystkich znanych zastosowaniach. Ponieważ dotychczasowa gospodarka
leśna ukształtowała w sposób bez mała idealny drogi prowadzące do wzrostu pro-
dukcyjności i trwałości kolejnych drzewostanów, nowa polityka leśna skupiła swoją
uwagę na rozwiązywaniu problemów ochrony przyrody w lasach zagospodarowa-
nych tak, by nie ograniczyć produkcji drewna w wymiarze, który by zagroził konse-
kwencjami ekonomicznymi. Pomyślne połączenie w gospodarstwie leśnym tych
dwóch przeciwstawnych jak dotąd celów okazało się dla wielu niezrozumiałe i do-
tąd budzi wiele kontrowersji. Ta niezbędna dwoistość celów gospodarstwa leśnego
wymaga bowiem ograniczeń i kompromisu między kosztownym pomnażaniem przy-
rodniczych funkcji lasu, a uzyskiwaniem środków finansowych ze sprzedaży pozy-
skiwanego drewna na ich doskonalenie, zwłaszcza na czynności hodowlano-ochron-
ne (których zakres wzrasta w obliczu zagrożeń), na restytucję biocenoz oraz pro-
tekcję i promowanie naturalnych procesów i struktur przyrodniczych lasów.
Większość światłej opinii społecznej przyjęła Polską Politykę Ochrony Zasobów
Leśnych jako zapowiedź racjonalnej, wielkoobszarowej ochrony przyrody poza
obiektami prawnie chronionymi. Nie jest to bez znaczenia, skoro tworzenie parków
narodowych ma swoje obiektywne ograniczenia, a różnorodność przyrody nie jest
ograniczona granicą parków.

Polska Polityka Ochrony Zasobów Leśnych przyjęła, że przedmiotem gospo-

darki leśnej jest nie drzewostan, ale cały ekosystem leśny widziany jako element
krajobrazu i spełniający określoną funkcję w przestrzeni przyrodniczej regionu
i kraju. Nałożyło to na zarządców lasów jednoznaczny obowiązek zabiegania, by
w pracach planistycznych granica polno-leśna uwzględniała wszelkie wymogi ochrony
i kształtowania środowiska, a plany urządzania lasu i ich wykonanie zapewniały
dostosowanie składu biocenoz leśnych do warunków siedliskowych i krajobrazo-
wych, ograniczały wielkość pozyskania drewna do potrzeb odnowieniowych, ho-
dowlanych i ochronnych lasu, zapewniały zachowanie, regenerację bądź restytucję
ekosystemów leśnych.

Gospodarka leśna postanowiła ograniczyć stosowanie zrębów zupełnych na rzecz

rębni udoskonalonych z wykorzystaniem odnowienia naturalnego i przechodzić na
technologie bezpieczniejsze dla środowiska. Tam, gdzie ze względów przyrodniczych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

rębnia zupełna jest akceptowalna, zaprogramowano szereg działań systemowych
zmierzających do łagodzenia niekorzystnych dla środowiska leśnego jej następstw.

Powyższe, bardzo ogólnie przedstawione kierunki Polskiej Polityki Ochrony Za-

sobów Leśnych z 1994 r., aczkolwiek stopniowo, miały objąć wszystkie nadleśnictwa
Lasów Państwowych; z uwagi na wiele niesprawdzonych metod i skutków „ekologi-
zacji” miały być testowane w tzw. leśnych kompleksach promocyjnych (LKP), a więc
wzorcowych obiektach wielofunkcyjnej gospodarki leśnej oraz miejscu edukacji służb
leśnych oraz społeczeństwa w zakresie proekologicznej gospodarki leśnej.

Historia leśnych kompleksów promocyjnych rozpoczęła się wiosną 1994 roku,

kiedy we wstępnym wniosku adresowanym do Banku Światowego w sprawie usta-
nowienia kolejnego grantu na realizację proekologicznej polityki leśnej w Polsce
tak zostały nazwane zintegrowane gospodarstwa leśne mające promować tę polity-
kę w skali kraju. Po pewnym czasie okazało się, że inicjatywa Polski w sprawie leś-
nych kompleksów promocyjnych zbiegła się ideowo z nieco wcześniejszą inicjatywą
kanadyjską w sprawie tzw. lasów modelowych.

Oficjalna nazwa „leśny kompleks promocyjny” pojawiła się w uzasadnieniu do

Decyzji nr 23 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
8 listopada 1994 r. w sprawie ochrony i zagospodarowania Puszczy Białowieskiej.
Wreszcie formalne powołanie leśnych kompleksów promocyjnych nastąpiło w Za-
rządzeniu nr 30 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 grudnia 1994
roku, kiedy utworzono pierwszych 7 takich kompleksów: Lasy Puszczy Białowie-
skiej, Lasy Janowskie, Lasy Gostynińsko-Włocławskie, Lasy Puszczy Kozienickiej,
Lasy Beskidu Śląskiego, Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej, Bory Lubuskie.
W 1996 roku powołano LKP Bory Tucholskie, Lasy Oliwsko-Darżlubskie, Lasy Rych-
talskie. Planowano wówczas utworzenie dalszych LKP, tak by znalazły się one w gra-
nicach każdej regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych i by objęły środowiska leśne
charakterystyczne dla różnych części Polski, służąc realizacji Polityki Leśnej Pań-
stwa, zbliżając lasy do społeczeństwa, a społeczeństwo do lasów. Następnie leśne
kompleksy promocyjne zostały w ustawie o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie
niektórych ustaw z 24 kwietnia 1997 roku uznane prawną formą proekologicznej
Polityki Leśnej Państwa za dopuszczalną formę organizacyjną leśnictwa w Polsce.
Był to duży sukces polskiego leśnictwa. LKP określone zostały jako narzędzie dy-
rektora generalnego Lasów Państwowych w promocji trwale zrównoważonej gospo-
darki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach, jako obszary funkcjonalne
o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym, o szczególnym, jednolitym
programie gospodarczo-ochronnym. Wymieniona ustawa zaakceptowała więc ideę
LKP tak jak została ona wyrażona w Polskiej Polityce Kompleksowej Ochrony
Zasobów Leśnych (MOŚZNiL, 1995) i w Zarządzeniu nr 30 dyrektora generalnego
LP z dnia 19 grudnia 1994 r.

Ważnym postanowieniem ustawy była możliwość włączenia w skład LKP obok

lasów w zarządzie PGL Lasów Państwowych także lasów innych właścicieli na ich
wniosek (pkt 1, art. 13b ustawy). Obecnie istnieje już 13 LKP (obok wymienionych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

należy tu powołany w 2000 roku LKP Lasy Birczańskie oraz powołane w latach 2002/
2003 dwa Leśne Kompleksy Promocyjne: Lasy Spalsko-Rogowskie i Lasy Mazurskie.

W leśnych kompleksach promocyjnych miało następować:

wszechstronne rozpoznanie stanu biocenoz leśnych oraz kierunków zacho-
dzących w nim zmian;

trwałe zachowanie lub odtwarzanie walorów lasu metodami gospodarczymi,
ze szczególnym uwzględnieniem metod leśnej inżynierii ekologicznej (leśna
inżynieria ekologiczna to sposób postępowania zmierzający do wzrostu natu-
ralności, różnorodności biocenoz leśnych, regeneracji, rehabilitacji lub resty-
tucji ekosystemów i ich zrównoważenia w warunkach gospodarczych lasu
wielofunkcyjnego);

integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej, wielkoobszarowej
ochrony przyrody;

promowanie wielofunkcyjności lasu;

wypracowanie na użytek Lasów Państwowych i innych zarządców lasów roz-
wiązań modelowych wytyczonych polityką ochrony zasobów leśnych;

kształcenie społeczeństwa w problematyce leśnej, oparte na tworzonych izbach
edukacyjnych i ścieżkach przyrodniczo-leśnych, oraz dokształcanie Służby Leś-
nej na wzorcowych powierzchniach gospodarczych;

rozwój zaplecza turystycznego.

Leśne kompleksy promocyjne stać się więc miały wykładnią i przykładem Pol-

skiej Polityki Kompleksowej Ochrony Zasobów Leśnych, obejmującej zadania tech-
nologiczne, edukacyjne i badawcze.

Działania technologiczne na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (ochro-

ny przyrody), promujące bezpieczne dla środowiska techniki prac leśnych prowa-
dzić miały do:

zachowania ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego,

restytucji zniekształconych i zdegradowanych ekosystemów leśnych,

wzmagania korzystnego wpływu lasu na środowisko człowieka.

Komponent edukacyjny programu LKP został ukierunkowany do dwóch głów-

nych odbiorców:

pracowników leśnictwa, głównie Służby Leśnej i personelu Biur Urządzania
Lasu i Geodezji Leśnej;

społeczeństwa, a zwłaszcza młodzieży, nauczycielstwa oraz działaczy społecz-
nych i samorządowych.

Wreszcie leśne kompleksy promocyjne miały wspierać w nauce i doświadczal-

nictwie leśnym programy leśnych placówek badawczych, szczególnie w zakresie opra-
cowywania i wdrażania bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego technologii do-
tyczących metod regulacji właściwych dla modelu lasu celowego, powiązań planów
urządzenia lasu z planowaniem przestrzennym w skali regionu itp.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Oceniając realizację tych zamierzeń, chciałbym przede wszystkim wyrazić ogrom-

ne uznanie dla leśników z leśnych kompleksów promocyjnych i RDLP, DGLP za
ich zaangażowanie i pomysłowość organizacyjną w rozwiązywaniu trudnych i zupeł-
nie nowych dla gospodarstwa leśnego tematów. W początkowej fazie nastąpiło ozna-
kowanie granic LKP, powołane zostały rady społeczno-naukowe, wydano foldery in-
formujące o strukturze lasu, zasobach przyrodniczych i infrastrukturze turystycz-
nej. Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej dokonały szczegółowych opisów
siedliskowych obszarów LKP, opracowano przy udziale RDLP ramowe wytyczne do
programów działalności gospodarczej. Badania przeprowadzone w LKP Puszcza
Kozienicka pozwoliły na opracowanie aneksu do instrukcji sporządzania planów
urządzenia lasu, poświęconego programowi ochrony przyrody, a obowiązującego
zapisem ustawowym w całych Lasach Państwowych. We wszystkich LKP powstały
izby leśne lub ośrodki edukacji przyrodniczo-leśnej oraz ścieżki dydaktyczne, umoż-
liwiające poznanie przyrody i sposobów postępowania gospodarczego w lasach.
Rozbudowano obiekty turystyczne – parkingi, wiaty, punkty rekreacyjne. Dzięki
środkom z NFOŚiGW nastąpiło w szeregu obiektów LKP unowocześnienie syste-
mów ogrzewania, kanalizacji, budowa zbiorników wodnych o przeznaczeniu prze-
ciwpożarowym i ekologicznym.

Działalność propagandowa, edukacyjna oraz w zakresie ochrony przyrody po-

dejmowana i realizowana w LKP spowodowała, że stały się one postrzegane jako
„parki narodowe” Lasów Państwowych i zaczęły być tłumnie odwiedzane przez
wycieczki szkolne i inne grupy zainteresowań.

Każdy z LKP ma indywidualny program działalności, w którym priorytety funk-

cji lasu mogą być odmiennie uszeregowane. W każdym jednak przypadku ukierun-
kowanie zadań priorytetowych nie może być sprzeczne z potrzebami ochrony przy-
rody i wymogami lokalnego społeczeństwa.

Zarządzanie lasami LKP mieści się dokładnie w obrębie zainteresowań różnych

grup społecznych, co może prowadzić do konfliktu interesów. Rolą LKP jest
inspirowanie dialogu i rozwiązywanie spornych kwestii na płaszczyźnie rozumienia
racji stron i porozumienia. Realizuje się w ten sposób zasadę „myśleć globalnie –
działać lokalnie”, co w odniesieniu do narodowej zapalczywości i braku tolerancji
dla poglądów innych ma ważne znaczenie wychowawcze, a przed leśnictwem stawia
dodatkowe przesłanie humanistyczne, wymagające określonej wiedzy i odpowie-
dzialności.

W tym też zakresie idea LKP okazuje się wyprzedzająca w stosunku do priory-

tetowych programów Unii Europejskiej, np. programu NATURA 2000 i Narodo-
wych lub Regionalnych Programów Leśnych, ukierunkowanych na ochronę przyro-
dy, rozwój gospodarczy i kształtowanie korzystnych dla obu stron relacji las – spo-
łeczeństwo.

Ponad pół miliona ludzi zwiedzających lasy LKP, kształconych na ścieżkach edu-

kacyjnych i w ośrodkach edukacji, widoczna dla wszystkich gospodarka uwzględnia-
jąca troskę o zachowanie zasobów przyrody i prowadzona zgodnie z ustawowo obo-
wiązującymi programami ochrony przyrody w nadleśnictwach (wielkoobszarowej

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

ochrony!), widoczna współpraca i związki z samorządami, lokalnym społeczeństwem
– wszystko to spowodowało, że LKP zostały społecznie zaakceptowane, znalazły też
swoje miejsce w sprawozdaniach GUS-u. W skali europejskiej przyjmowane są z po-
dziwem i akceptacją, wspierane przez fundusze krajowe i zagraniczne. W roku
połączenia się z Unią Europejską stają się wizytówką naszego leśnictwa i przypusz-
czalnie, po udostępnieniu odpowiedniej informacji, będą licznie odwiedzane przez
zagranicznych turystów. Trzeba o to zadbać.

Powołanie już trzech LKP łączących Lasy Państwowe z zakładami naukowymi

należy uznać za bardzo udane i perspektywiczne, nie ulega bowiem wątpliwości, że
Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Lasach Doświadczalnych SGGW w Ro-
gowie ze swoim zapleczem muzealnym, dendrologicznym, powierzchniami doświad-
czalnymi, ośrodkiem szkółkarskim, dużą bazą hotelową i szkoleniową powinno zostać
wypromowane, dostrzeżone, wsparte i wykorzystane w strukturach unijnych i euro-
pejskich. Wejście Centrum w „układ stowarzyszeniowy” z Lasami Państwowymi
powinno, z jednej strony, wpłynąć na wykorzystanie w pracach tej organizacji, z dru-
giej – pozwolić na dalsze wsparcie ze strony partnera. W analogiczny sposób powin-
na rozwijać się współpraca Lasów Państwowych w ramach LKP Lasy Mazurskie
z ośrodkiem badawczym Polskiej Akademii Nauk w Popielnie, w ramach LKP Lasy
Rychtalskie z Lasami Doświadczalnymi w Siemianicach Akademii Rolniczej w Po-
znaniu.

Innymi słowy, można oczekiwać od kierownictwa Lasów Państwowych, że usta-

lą w porozumieniu z zarządcami lasów wszystkich LKP i ich radami społeczno-
-naukowymi określone zadania programowe poszczególnym LKP nie tylko w za-
kresie edukacji, ale także i przede wszystkim sprawdzania i wdrażania oczekiwa-
nych, nieinwazyjnych wobec ekosystemów leśnych metod zagospodarowania
i użytkowania zasobów. O ile bowiem słusznie LKP udowadniają w swoich albu-
mach, widokówkach, w izbach edukacyjnych i na ścieżkach dydaktycznych, że w la-
sach zarządzanych przez Lasy Państwowe znajdują się skarby naszej przyrody nie
gorsze niż w tych lasach, które przeszły pod zarząd parków narodowych, to rolą
LKP jest wskazanie, jak zasoby te mają być zachowane w warunkach gospodarczych,
o ile nie będą objęte ochroną konserwatorską. Jeśli tego nie dokonają i nie będą
służyć przykładem wszystkim lasom w Polsce, to okaże się, że „król jest nagi” –
leśnictwo wielofunkcyjne jest nieosiągalne.

W tym też duchu stwierdzam z żalem, że od samego początku istnienia LKP,

obszary te nie spełniały podstawowego swego zadania, jakim miało się stać prze-
wodnictwo w promowaniu proekologicznej Polityki Leśnej Państwa w postępowa-
niu gospodarczym. Potrzeba godzenia funkcji produkcyjnej, środowiskotwórczej
i społecznej z ochroną przyrody, a więc realizacja wielkoprzestrzennej, a nie kon-
serwatorskiej ochrony przyrody, być może przekroczyła metodycznie możliwości
samej Służby Leśnej LKP, która w tym okresie nie otrzymała należytego wsparcia
ze strony nauki.

Wręcz przeciwnie, wiele środowisk naukowych, w tym niektóre autorytety kon-

serwatorskiej ochrony przyrody, nabrało przysłowiowej wody w usta lub wręcz wy-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

powiadało pogląd o utopii lasu wielofunkcyjnego i nawoływało do podziału lasów
na te, które winny być chronione, i na lasy plantacyjne – właściwe miejsce pracy
leśników zakochanych w „podnoszeniu produkcyjności” i „pozyskiwaniu cennego
surowca drzewnego”. I tu, mimo wielu deklaracji, zabrakło w całym pionie leśnic-
twa determinacji, ażeby właśnie na przykładzie LKP udowodnić słuszność wielo-
funkcyjności lasu, możliwość rozwiązywania nowych metodycznie zadań ochrony
ekosystemów leśnych, szerokiego stosowania półnaturalnej hodowli lasu i metod
inżynierii ekologicznej, zatem uczynić z leśnych kompleksów promocyjnych narzę-
dzie realizacji proekologicznej Polityki Leśnej Państwa.

Bardzo potrzebne i wychodzące naprzeciw tym zamierzeniom i możliwościom

Zarządzenie nr 11 dyrektora generalnego LP z dnia 14 lutego 1995 r., a następnie
11A z 1998 r., oraz zasady hodowlane, instrukcje urządzania lasu i ochrony lasu
także nie pomogły LKP w podejmowaniu zadań wyprzedzających w stosunku do
innych „zwykłych” nadleśnictw, gdyż stały się obowiązujące w stosunku do całych
Lasów Państwowych, a tylko w znikomym stopniu, decyzją Ministra wprowadzającą
Zarządzenie nr 11 w życie, nałożyło wyprzedzająco pewne obowiązki na LKP.
Było to:

wprowadzanie cięć pielęgnacyjnych ukierunkowanych na kształtowanie natu-
ralnej struktury przestrzennej drzewostanów, charakteryzującej się występo-
waniem biogrup drzew;

stosowanie rębni złożonych bez względu na warunki siedliskowe, ale tylko tam,
gdzie gwarantują udatność odnowienia naturalnego i rozwój lasu;

dokonywanie zmian wieku rębności stosownie do możliwości spełniania przez
lasy tych funkcji, które winny być najważniejsze w zagospodarowaniu prze-
strzennym regionu, a nie tylko w zależności od typu siedliskowego lasu i sta-
nu drzewostanów.

Rozwijając pkt 3 załącznika nr 2 do Zarządzenia nr 30 z 19 grudnia 1994 roku,

należało nadto oczekiwać w LKP opracowania i realizacji, przy wsparciu placówek
badawczych, programów zabudowy biologicznej obrzeży lasu, obrzeży dróg, linii po-
działu powierzchniowego, których to czynności Zarządzenie nr 11 nie wymieniało,
a następnie metod protekcji runa leśnego, introdukcji brakujących gatunków i ca-
łego szeregu innych przedsięwzięć należących do inżynierii ekologicznej.

Na przeszkodzie innowacyjności LKP stanęły trzy okoliczności:

niedostatek koncepcji,

ograniczone środki finansowe,

obowiązywanie istniejących, zatwierdzonych w latach poprzednich, planów
urządzania lasu.

Brak wyprzedzenia innowacyjnego wobec innych nadleśnictw spowodował, że

LKP w małym tylko stopniu mogły realizować zapisane w § 2, pkt 6 Zarządzenia
nr 30 „prowadzenie szkoleń Służby Leśnej”. Tym samym LKP w żadnym lub małym
stopniu promieniowały wiedzą i doświadczeniem w środowisku zawodowym.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Niespójność między założeniami Polskiej Polityki Ochrony Zasobów Leśnych,

projektowanymi zadaniami programowymi LKP a obowiązującymi planami urzą-
dzania lasu na pewno nie pomagała w osiąganiu spodziewanych celów w organizacji
gospodarstw leśnych i stosowanych technologiach. Z największą troską zauważam,
że odnosi się to także do Puszczy Białowieskiej, gdzie szczególnie zwiększono wiel-
kość pozyskania drewna z 2,5 do 4 m

/ha.

Nie oznacza to w żadnym wypadku, że leśne kompleksy promocyjne nie podjęły

zadań programowych lub nie wykazały możliwości doskonalenia prac, zwłaszcza ho-
dowlanych, mając w dyspozycji bardzo kosztowne opracowania siedliskowo-glebowe,
fitosocjologiczne oraz programy ochrony przyrody. Wręcz przeciwnie, w wielu nad-
leśnictwach wchodzących w skład LKP opracowania glebowo-siedliskowe stały się pod-
stawą kształtowania odnowień, przebudowy drzewostanów, kształtowania ekotonów,
zakładania tzw. powierzchni biocenotycznych. Z kolei dzięki programom ochrony przy-
rody podjęto prace przeciwdziałające degradacji ekosystemów leśnych mające na celu
ochronę gleb (punktowe przygotowanie gleby), ochronę cennych płatów roślinności,
np. w czasie zrywki drewna. Wydzielono użytki ekologiczne, wyłączono z zalesień część
łąk, bagien; chroni się drzewa dziuplaste, drzewa rzadkie, pozostawia kępy najcen-
niejszych drzewostanów jako ostoje (remizy) fauny i flory, przesiedla i pielęgnuje płaty
roślinności (np. borówki czernicy tam, gdzie została zniszczona).

Nie mamy jednak żadnych przesłanek do określenia specyficznej roli i osiągnięć

LKP w stosunku do tego, co ma miejsce w całych Lasach Państwowych. Nie może-
my więc nic powiedzieć, czy i jak osiągnięcia LKP promieniują na inne lasy w Pol-
sce. Mimo że PLP wskazuje na potrzebę wzmagania różnorodności biologicznej,
a najlepszą ku temu drogą jest dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów
do warunków siedliskowych, to Lasy Państwowe nie podjęły programu przebudowy
drzewostanów w tym kierunku, a przecież LKP z wielu względów do tego są predys-
ponowane. Nie zrobiono wreszcie nic efektywnego, by nawiązać współpracę z brat-
nimi, pod względem celu działania, organizacjami Kanadyjskich Lasów Modelowych,
a możliwość taką wymieniono w porozumieniu o współpracy podpisanym w 1996
roku między Departamentami Leśnictwa obydwu krajów.

Zupełnie odmienna sytuacja wytworzyła się dzięki bezprzykładnemu zaangażo-

waniu personelu nadleśnictw LKP, dyrekcji regionalnych w osiąganiu celów eduka-
cyjnych, w kontaktach ze społeczeństwem, a zwłaszcza młodzieżą. Tu można z ca-
łym przekonaniem stwierdzić, że przykład LKP w tworzeniu izb edukacji leśnej,
ścieżek dydaktycznych, promowania prasy leśnej został społecznie zaakceptowany
i jest z powodzeniem powielany w Lasach Państwowych.

Ustawa o lasach z 1991 roku zrównała ważność trzech funkcji lasu: produkcyj-

nej, środowiskotwórczej i społecznej, lecz nie zapewniła dróg realizacji tej zasady,
pozostawiając sprzedaż drewna jako główną formę zdobywania środków na osiąga-
nie wszelkich celów, także ochrony leśnictwa, którego największy w Polsce kompo-
nent Lasy Państwowe jest organizacją samofinansującą się.

Polityka Leśna Polski w pełni uwzględnia konieczność integracji w obszarze leś-

nictwa zadań ekologicznych, ekonomicznych i edukacyjnych. Polska Polityka Ochrony

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Zasobów Leśnych znalazła wydatne wsparcie w krajowych i zagranicznych środkach
pomocowych. Środki te były wyasygnowane nie dlatego, że las produkuje drewno,
ale dlatego, by zwiększyć jego rolę środowiskotwórczą, trwałość i funkcje związane
z zachowaniem walorów przyrodniczych oraz wzrostem różnorodności biologicznej.

Wnioski końcowe, które dziś przedstawiam, nawiązują do głównego celu LKP,

który został sformułowany w ustawie o lasach i są zgodne z wnioskami z konferencji
„LKP – stan obecny i przyszłość”, która odbyła się w Janowie Lubelskim w 2000
roku oraz zgodne z treścią mojego pisma do dyrektora generalnego LP z dnia 7 paź-
dziernika 2002 roku.

1. Aczkolwiek LKP zostały dobrze odebrane przez społeczeństwo, media i sta-

tystyki, nie uzyskały właściwej rangi zadań w samych Lasach Państwowych – należy
to zmienić.

2. Należy opracować i wdrożyć program innowacyjnych zadań gospodarczych

promujących zrównoważoną – wielofunkcyjną gospodarkę leśną w środowisku za-
wodowym leśnictwa. Do tych zadań należałby przede wszystkim program przebu-
dowy drzewostanów zgodnie z warunkami siedliskowymi.

3. LKP winny stać się miejscem szkolenia kadry LP, np. przez Studium Pody-

plomowe z zakresu wielofunkcyjności gospodarki leśnej.

4. Zasadne jest stworzenie warunków do wymiany poglądów, ich upowszech-

niania (Biuletyn) na temat funkcji LKP i osiągnięć leśnictwa światowego w postę-
pie idei zrównoważonego rozwoju.

5. Realność zadań LKP wywołuje potrzebę objęcia ich odrębnym planowaniem

rzeczowym, finansowym oraz okresowych ocen.

WAKAT

Nadrzędnym celem leśnych kompleksów promocyjnych (LKP) jest promocja pro-

ekologicznej gospodarki leśnej realizowanej m.in. na podstawie Polityki Leśnej Pań-
stwa. W cytowanym dokumencie zapisano m.in.: Zapewnienie trwałości lasów wraz
z ich wielofunkcyjnością będzie osiągane przez:

1) powiększanie zasobów leśnych kraju,
2) polepszanie stanu zasobów leśnych i ich kompleksowa ochronę,
3) reorientację zarządzania lasami z poprzedniej dominacji modelu surowcowego

na model proekologicznej i zrównoważonej ekonomicznie, wielofunkcyjnej gospodarki
leśnej odpowiadającej kryteriom sformułowanym dla Europy w procesie helsińskim
z uwzględnieniem specyfiki leśnictwa polskiego.

Rozwinięcie koncepcji proekologicznej gospodarki leśnej znalazło swój wyraz

w zarządzeniach dyrektora generalnego Lasów Państwowych (Zarządzenie nr 11
z dnia 14 lutego 1995 r. i Zarządzenie nr 11A z 11 maja 1999 roku) w sprawie do-
skonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych. Jednym z niezbędnych
warunków prowadzenia tego rodzaju gospodarki, zgodnie z cytowanymi zarządze-
niami, jest zachowanie i przywracanie zgodności biocenozy leśnej – pojmowanej jako
całość organizmów roślinnych, zwierzęcych i mikroorganizmów – z biotopem, czyli
ewolucyjnie zmieniającym się środowiskiem bytowania tych organizmów. Ocena
zgodności biocenozy z biotopem, wymagająca szczegółowych badań środowiska
leśnego, jest realizowana w ramach prac gleboznawczo-siedliskowych i nowocze-
snej inwentaryzacji urządzeniowej badającej stan lasu, co zostało uwzględnione
w nowej „Instrukcji urządzania lasu” (2003).

Do najistotniejszych celów i zadań LKP wynikających z Polityki Leśnej Państwa

(1997) należą:

– promowanie i ochrona różnorodności biologicznej w całym procesie zarzą-

dzania i gospodarowania lasami;

– dostosowanie koncepcji zagospodarowania i użytkowania lasu do przyrodni-

czych, gospodarczych i społecznych warunków funkcjonowania gospodarstwa
leśnego z priorytetem naturalnego i półnaturalnego kierunku hodowli lasu
(rębnie złożone, grupowe, wykorzystanie odnowień naturalnych i inne);

dr inż. Janusz Dawidziuk
dyrektor generalny LP
mgr inż. Janusz Zaleski
z-ca dyrektora generalnego LP

Promocja proekologicznej gospodarki leśnej

w leśnych kompleksach promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

– stosowanie technik i technologii bezpiecznych dla środowiska i przyjaznych

dla człowieka i przyrody;

– zapewnienie trwałości lasów, ich wielofunkcyjności, restytucja i rehabilitacja

składników ekosystemów leśnych w wyniku ich stopniowej przebudowy z drze-
wostanów jednowiekowych i jednopiętrowych do drzewostanów wielogatun-
kowych o zróżnicowanej strukturze;

– upowszechnianie biologicznych i ekologicznych metod ochrony lasu wraz

z ograniczaniem do poziomu niezbędnego stosowania substancji chemicznych.

Termin „leśny kompleks promocyjny” został użyty po raz pierwszy w uzasadnie-

niu do Decyzji nr 23 Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnic-
twa z dnia 8 listopada 1994 roku w sprawie ochrony i zagospodarowania Puszczy
Białowieskiej. Powstanie pierwszych leśnych kompleksów promocyjnych wiąże się
z wydaniem przez dyrektora generalnego Lasów Państwowych Zarządzenia nr 30
z dnia 19 grudnia 1994 roku oraz kolejnych (cytowane poniżej): Zarządzenia nr 28
dyrektora generalnego Lasów Państwowych z dnia 11 sierpnia 1995 roku i Zarzą-
dzenia nr 18 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z dnia 1 lipca 1996 roku.

Leśny kompleks promocyjny jest utożsamiany ze zwartym obszarem leśnym

wchodzącym w skład jednego lub kilku nadleśnictw, utworzonym dla promocji
proekologicznej Polityki Leśnej Państwa. LKP są jednostkami funkcjonalnymi nie
posiadającymi odrębnej administracji. Administrację tych jednostek sprawują nad-
leśniczowie nadleśnictw wchodzących w skład LKP pod nadzorem dyrektorów
właściwych RDLP.

Przy ustalaniu granic i obszarów LKP bierze się pod uwagę reprezentowanie

zróżnicowanych warunków przyrodniczo-leśnych, zmienność warunków siedlisko-
wych, skład flory i fauny, możliwości produkcyjne i główne funkcje lasów.

W każdym z LKP powołano radę naukowo-społeczną złożoną z reprezentacji

świata nauki, administracji państwowej, organizacji pozarządowych, firm prywat-
nych, związków wyznaniowych, służącą do zgłaszania propozycji i opiniowania dzia-
łalności LKP. Jednym z najważniejszych sukcesów działalności LKP jest działalność
w zakresie edukacji leśnej społeczeństwa. Powodem sukcesu w tej dziedzinie było
powołanie Zarządzeniem nr 41 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z dnia
22 maja 2002 r. „Zespołu zadaniowego ds. wspomagania merytorycznego działal-
ności w zakresie edukacji leśnej w Lasach Państwowych” oraz wydanie wytycznych
prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych – Zarządzenia
nr 57 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r.

Docelowo na terenie kraju planuje się powołanie 19 LKP. Dotychczas utworzo-

no już 18 takich jednostek. Poniżej wybór aktów prawnych o ich ustanowieniu:

1. Decyzja nr 23 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leś-

nictwa z dnia 8.11.1994 r. w sprawie ochrony i zagospodarowania Puszczy
Białowieskiej

2. Zarządzenie nr 30 dyrektora generalnego LP z dnia 19.12.1994 r. w sprawie

LKP.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

3. Zarządzenie nr 28 dyrektora generalnego LP z dnia 11.08.1995 zmienia-

jące Zarządzenie nr 30 dyrektora generalnego LP z dnia 19.12.1994 r.
w sprawie LKP.

4. Zarządzenie nr 4 dyrektora generalnego LP z dnia 24.01.2001 r. w sprawie

powołania LKP Lasy Birczańskie.

5. Zarządzenie nr 5 dyrektora generalnego LP z dnia 24.01.2001 r. w sprawie

położenia i powierzchni leśnych kompleksów promocyjnych.

6. Zarządzenie nr 84 dyrektora generalnego LP z dnia 30.10.2002 r. w sprawie

powołania LKP Lasy Mazurskie.

7. Zarządzenie nr 85 dyrektora generalnego LP z dnia 30.10.2002 r. w sprawie

powołania LKP Lasy Spalsko-Rogowskie.

8. Zarządzenie nr 23 dyrektora generalnego LP z dnia 6.03.2003 r. w sprawie

położenia i powierzchni leśnych kompleksów promocyjnych.

9. Zarządzenie nr 59 dyrektora generalnego LP z dnia 14.10.2004 r. w sprawie

powołania LKP Lasy Beskidu Sądeckiego.

10. Zarządzenie nr 60 dyrektora generalnego LP z dnia 14.10.2004 r. w sprawie

powołania LKP Lasy Warcińsko-Polanowskie.

11. Zarządzenie nr 61 dyrektora generalnego LP z dnia 14.10.2004 r. w sprawie

powołania LKP Sudety Zachodnie.

12. Zarządzenie nr 62 dyrektora generalnego LP z dnia 14.10.2004 r. w sprawie

powołania LKP Puszcza Notecka.

13. Zarządzenie nr 63 dyrektora generalnego LP z dnia 14.10.2004 r. w sprawie

LKP Puszcze Szczecińskie,

zmieniające Zarządzenie nr 18 dyrektora gene-

ralnego LP z dnia 1.07.1996 r. w sprawie LKP.

W 1994 roku powołano 7 LKP, w 1995 roku – 3, w 2001 roku – 1, w 2002 roku

– 2 i w 2004 roku – 4. W 2004 roku dyrektorzy RDLP Warszawa i RDLP Radom
złożyli wnioski o powołanie LKP Lasy Chojnowskie (RDLP Warszawa) i LKP Lasy
Gór Świętokrzyskich (RDLP Radom).

W bieżącym roku dyrektor generalny Lasów Państwowych powołał cztery LKP:
1. LKP Lasy Warcińsko-Polanowskie na terenie RDLP Szczecinek z nadleśnic-

twami Warcino i Polanów o łącznej powierzchni 37 335 ha.

2. LKP Puszcza Notecka na granicy trzech RDLP z 7 nadleśnictwami w skła-

dzie jednostki: RDLP Piła – nadleśnictwa: Potrzebowice (19 181 ha), Wronki
(18 971 ha) i Krucz (18 033 ha), RDLP Poznań – nadleśnictwa: Sieraków
(14 135 ha) i Oborniki (20 907 ha ) i RDLP Szczecin – nadleśnictwa: Karwin
(25 163 ha) i Międzychód (20 883 ha).

3. LKP Sudety Zachodnie na terenie RDLP Wrocław z Nadleśnictwem Szklar-

ska Poręba i obrębem Świeradów w Nadleśnictwie Świeradów o łącznej po-
wierzchni około 22 tys. ha.

4. LKP Lasy Beskidu Sądeckiego na terenie RDLP Kraków z Nadleśnictwem

Piwniczna o powierzchni 12 200 ha i Leśnym Zakładem Doświadczalnym AR
w Krakowie, w Krynicy, o powierzchni 6208 ha.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Do końca 2004 roku Lasy Państwowe planują powołanie na swoim obszarze dzia-

łania 18 leśnych kompleksów promocyjnych o łącznej powierzchni 941 897 ha. Osiem-
nastym z kolei LKP ma być LKP Puszcza Świętokrzyska. Docelowo na terenie kra-
ju będzie 19 LKP, które zajmą łączną powierzchnię 952 155 ha, zawierając w swoich
granicach 36 nadleśnictwa we wszystkich RDLP. Projektowany ostatni LKP będzie
usytuowany w lasach RDLP Warszawa.

Do głównych celów postawionych leśnym kompleksom promocyjnym należy:
– stworzenie wzorcowych obiektów wielofunkcyjnej gospodarki leśnej,
– tworzenie miejsca edukacji Służby Leśnej i społeczeństwa w zakresie proeko-

logicznej gospodarki leśnej,

– wszechstronne rozpoznanie stanu lasu,
– trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu,
– integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody,
– prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego,
– prowadzenie wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej,
– uspołecznienie procesu zarządzania lasami.

Zadania z zakresu proekologicznej gospodarki leśnej zainicjowane w leśnych

kompleksach promocyjnych to:

n Opracowanie „Programów ochrony przyrody dla nadleśnictw”. Obecnie

wszystkie nadleśnictwa w Lasach Państwowych posiadają aktualne „Progra-
my ochrony przyrody”.

n Restytucja głuszca (LKP Lasy Beskidu Śląskiego). Wyhodowane w warun-

kach sztucznych głuszce zasilą lokalne populacje tych ptaków w Beskidzie
Śląskim i Żywieckim (dotychczas wypuszczono na wolność 60 głuszców).

n Realizacja programów tzw. małej retencji (współfinansowanych ze środków

EKOFUNDUSZU). W wyniku realizacji programów małej retencji w Lasach
Państwowych, w latach 1998–2003:

Ø odbudowano lub wybudowano 743 zbiorniki retencyjne o łącznej powierzch-

ni 930 ha i kubaturze retencjonowanej wody – 5,4 mln m

Ø odtworzono lub wybudowano około 500 budowli piętrzących (jazy, zastawki,

progi).

Koszty budowy małej retencji wyniosły w tym okresie 31 502,4 tys. zł (z tego
14 770,6 tys. zł to środki LP).

n Restytucja rzadkich drzew leśnych (m.in. cisa – LKP Bory Tucholskie).

n Bank genów rzadkich drzew leśnych. W LKP Lasy Rychtalskie powstało ar-

boretum na terenie Nadleśnictwa Syców posiadające w kolekcji 3100 drzew
doborowych, 1200 drzew zachowawczych, 500 obiektów chronionych gatun-
ków roślin, 300 pomników przyrody. Prowadzona jest hodowla zachowawcza
przedstawicieli flory.

n „Lasy referencyjne” – pozostawione bez ingerencji człowieka, poddane natu-

ralnym procesom regeneracji i stanowiące wzorcową powierzchnię leśnej
sukcesji ekologicznej oraz teren badań (LKP Lasy Mazurskie – 445 ha).

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

n Testowanie metody określania zagrożenia lasu przez szkodliwe owady na pod-

stawie wyliczania wskaźnika SBO (średnia biomasa osobnicza biegaczo-
watych).

n Testowanie nowej metody oceny zagrożenia drzewostanów sosnowych przez

pierwotne szkodniki liściożerne (tzw. jesienne poszukiwania szkodników pier-
wotnych sosny).

n Zastosowanie kolejki linowej LARIX 550 do zrywki drewna w lasach gór-

skich, ograniczającej erozję gleby i zmniejszającej uszkodzenia systemu ko-
rzeniowego drzew i krzewów (LKP Lasy Beskidu Śląskiego).

n Zwiększenie punktowego przygotowania gleby (LKP Bory Lubuskie, LKP Lasy

Oliwsko-Darżlubskie).

n Zaprojektowanie i wykonanie ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej „Bobrowa

Dolina” przystosowanej do poruszania się osób niepełnosprawnych (LKP Lasy
Birczańskie).

n Ocena występowania grzybów jadalnych (materiały zbierane metodą an-

kietową).

Inne, w tym nowe zadania stojące przed leśnymi kompleksami promocyjnymi:

Ø Inicjowanie naturalnego odnowienia lasu na wszystkich siedliskach z uwzględ-

nieniem wymogów jakości i pochodzenia w stosunku do gatunków głównych
oraz niezbędnego udziału gatunków domieszkowych i biocenotycznych do-
stosowanych do charakteru siedlisk. Szczególną uwagę należy zwracać na
odnowienie naturalne sosny na właściwych dla niej siedliskach oraz na samo-
siewne odnowienie drzewostanów nasiennych gospodarczych i wyłączonych.

Ø Pozostawianie w drzewostanach dojrzałych do wyrębu, a w miarę możliwości

i młodszych, niektórych starych drzew do ich fizjologicznej starości, a nawet
biologicznej śmierci oraz wybranych drzew martwych i drzew dziuplastych.

Ø Nadawanie priorytetów zabiegom profilaktycznym oraz biologicznym i me-

chanicznym metodom ochrony lasu przed metodami chemicznymi, które winny
być traktowane jako zabieg ostateczny, gdy nie ma innej alternatywy.

Mimo oczekiwań wobec LKP, w minionym 10-leciu nie wyróżniały się one więk-

szą aktywnością w promowaniu proekologicznych zasad i metod gospodarki leśnej.
Główną przyczyną jest niechęć do wprowadzania nowych, jeszcze nie sprawdzonych
rozwiązań, ryzyko z tym związane, a często i zwiększone koszty.

W celu zmiany obecnej sytuacji zamierzamy wprowadzić następujące roz-

wiązania:

n Zapewnić formalne możliwości wprowadzania nowych rozwiązań oraz eks-

perymentów z określeniem dopuszczalnego ryzyka.

n Uwzględnić nowe rozwiązania w jednolitym programie gospodarczo-ochron-

nym LKP, którego zapisy zostaną utrwalone w planie urządzania lasu.

n Zapewnić części LKP (przez odpowiednie wyposażenie w sprzęt) możliwość

testowania oraz promowania nowoczesnych technik i technologii przyjaznych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

środowisku leśnemu, w tym również warunki do prowadzenia szkoleń z tego
zakresu.

n Organizować konkursy z zakresu wprowadzania rozwiązań innowacyjnych,

zwłaszcza w hodowli, ochronie i użytkowaniu lasu, a także w ochronie różno-
rodności biologicznej.

n Zwiększyć udział rad naukowo-społecznych LKP w procesie opiniowania, ini-

cjowania nowatorskich rozwiązań, doradztwa i uspołeczniania zarządzania LP.

Kierunki i cele nowej polityki leśnej opartej na podstawach ekologicznych są

wprowadzane najwcześniej i w pełnym wymiarze właśnie w leśnych kompleksach
promocyjnych. Obiekty te mają za zadanie pełnić wzorcową rolę w procesie prowa-
dzenia wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, są miejscem edukacji służb leśnych i spo-
łeczeństwa w zakresie proekologicznej gospodarki w lasach.

Leśne kompleksy promocyjne (LKP) powołuje się w celu promocji Polityki Leś-

nej Państwa, zawierającej idee trwałego i zrównoważonego rozwoju wielofunkcyj-
nego gospodarstwa leśnego. LKP są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekolo-
gicznym, edukacyjnym i społecznym, dla których działania określa program gospo-
darczo-ochronny. Jednym z celów ustanowienia LKP jest prowadzenie szkoleń
Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeństwa, co zapisano w ustawie o la-
sach (tekst jednolity, znowelizowany w 2000 r.).

Szczegółowe cele edukacji leśnej zostały przedstawione na seminarium nauko-

wym „Leśne kompleksy promocyjne – cele, zadania, perspektywy”, które odbyło się
w październiku 1995 r. w Tleniu, zorganizowane przez RDLP w Toruniu (Grzywacz
1996). Od tego momentu miało miejsce bardzo wiele konferencji, dyskusji, które
uszczegółowiły i uzupełniły początkowe założenia i zadania LKP w edukacji leśnej.

Uznano, że „ogólnym celem edukacji leśnej jest podnoszenie poziomu świado-

mości społeczeństwa w odniesieniu do problemów jak i możliwych rozwiązań w dzie-
dzinie ochrony i doskonalenia zasobów leśnych oraz zbudowanie podstaw w pełni
świadomego i aktywnego uczestnictwa jednostek w ochronie ekosystemów leśnych,
a także w mądrym, racjonalnym korzystaniu z wielorakich dóbr i pożytków, których
dostarcza las” (Grzywacz 1997).

Natomiast celami cząstkowymi edukacji leśnej są:
– nauczanie podstaw zrównoważonego użytkowania lasów i sposobów ich ochro-

ny, uświadamianie o licznych funkcjach i pożytkach z lasów, w szczególności
o funkcjach ochronnych, społecznych i produkcyjnych;

– pobudzanie do twórczego, innowacyjnego działania zmierzającego do umiar-

kowanego i oszczędnego korzystania z zasobów leśnych;

– zaszczepianie potrzeby przestrzegania norm i zakazów w stosunku do ekosys-

temów leśnych w postępowaniu jednostek, grup i całego społeczeństwa oraz
potrzeby przeciwstawiania się zachowaniom zagrażającym środowisku leśnemu;

– kształtowanie nawyków kulturalnego zachowania się w lesie oraz poczucia mo-

ralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę leśnej różnorodności bio-
logicznej oraz utrzymanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych;

prof. dr hab. Andrzej Grzywacz
Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW

Rola leśnych kompleksów promocyjnych

w edukacji leśnej społeczeństwa

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

– wdrażanie umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i nauczenie postrze-

gania zależności między stanem lasów a jakością zdrowia i życia jednostki
ludzkiej i całego społeczeństwa;

– kształtowanie międzynarodowej solidarności w dziedzinie ochrony przyrody

oraz ochrony i doskonalenia zasobów leśnych (Grzywacz 1996).

Obecnie cele edukacji leśnej w Lasach Państwowych (LP) określa się następująco:
– upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym oraz o wie-

lofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarce leśnej,

– podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego i odpowie-

dzialnego korzystania z wszystkich funkcji lasu,

– budowanie zaufania społecznego dla działalności zawodowej leśników,
– wielostronna, racjonalna współpraca z organizacjami ochrony przyrody i sto-

warzyszeniami ekologicznymi (Internet – www.lasypanstwowe.gov.pl).

Bardzo duże przyspieszenie i zaktywizowanie problematyki edukacyjnej w LP,

po okresie spadku zainteresowania LKP, nastąpiło po powołaniu przez dyrektora
generalnego LP (Zarządzenie nr 41 z 22 maja 2002 r.) „Zespołu zadaniowego ds.
edukacji leśnej”. Efektem pracy zespołu były między innymi „Kierunki rozwoju
edukacji leśnej w LP” oraz „Wytyczne do tworzenia programu edukacji leśnej spo-
łeczeństwa w nadleśnictwie”; dokumenty te znalazły się w Zarządzeniu nr 57 z 9 maja
2003 r. w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w LP.

Kierunki rozwoju edukacji leśnej w LP, zwane strategię edukacji leśnej, składają

się z 9 obszarów działania, którym przypisano konkretne cele i zadania:

– gromadzenie i przekazywanie informacji w zakresie edukacji i wykorzystywa-

nia środków masowego przekazu;

– informowanie i wychowywanie społeczeństwa;
– kształcenie kadry leśnej w zakresie edukacji i komunikacji społecznej;
– kształcenie techniczno-zawodowe leśników;
– programy i projekty edukacyjne, czyli opracowywanie i wdrażanie własnych

„Programów edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie”;

– ocena programów i projektów edukacyjnych;
– współpraca lokalna, regionalna, krajowa i międzynarodowa w zakresie edu-

kacji ekologicznej;

– baza edukacyjna, czyli racjonalne tworzenie infrastruktury dydaktycznej;
– badania i eksperymenty, czyli wykorzystywanie badań i wiedzy pedagogicznej

i socjologicznej do realizacji zadań z edukacji leśnej.

Od 1 stycznia 2004 r. w nadleśnictwach LP obowiązuje „Program edukacji leś-

nej społeczeństwa w nadleśnictwie”. Omówienie „Programu” znajduje się w serii
wydawniczej „Poradnik edukacji leśnej”, przygotowywanej przez Centrum Informa-
cyjne Lasów Państwowych. Do tej pory ukazało się 15 zeszytów tej serii. Regularnie
odbywają się szkolenia liderów edukacji leśnej, a następnie uczestnicy tych szkoleń
organizują warsztaty na szczeblu regionalnym. „Poradnik edukacji leśnej” nie tylko

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

ma być pomocą jak przygotować „Program edukacji” w nadleśnictwie, ale ma też
pomagać w pracy leśniczego, w edukacji różnych grup wiekowych i zawodowych
społeczeństwa, w tym osób niepełnosprawnych.

Należy zadać zasadnicze pytania o rolę LKP w edukacji leśnej społeczeństwa:

czy działalność w tym zakresie jest prowadzona w sposób wzorcowy, promocyjny,
czy baza edukacyjna jest lepsza niż w nadleśnictwach nie wchodzących w skład LKP,
czy nadleśnictwa LKP przodują we wdrażaniu osiągnięć edukacyjnych w ramach
całości tego typu działalności w LP?

Według danych z 2004 r., w 13 leśnych kompleksach promocyjnych (bez czte-

rech nowych, utworzonych jesienią 2004 r., czyli: Lasów Beskidu Sądeckiego, La-
sów Warcińsko-Polanowskich, Sudetów Zachodnich, Puszczy Noteckiej) jest
11 ośrodków edukacyjnych, 17 izb leśnych, 60 ścieżek edukacyjnych, są ponadto
33 inne obiekty, które obejmują infrastrukturę dydaktyczną 34 nadleśnictw LP, Leś-
nego Zakładu Doświadczalnego w Siemianicach, należącego do AR w Poznaniu (woj.
wielkopolskie), Leśnego Zakładu Doświadczalnego SGGW w Rogowie (woj. łódz-
kie) i Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwie-
rząt PAN w Popielnie (woj. warmińsko-mazurskie). W tabeli 1 ukazano analizowa-
ny udział bazy dydaktycznej tylko nadleśnictw LP wchodzących w skład LKP na tle
całej bazy dydaktycznej Lasów Państwowych. Z danych tam zawartych wynika, że
udział LKP pod tym względem jest ponadprzeciętny.

Ogółem we wszystkich LKP jest 60 ścieżek dydaktycznych. Przeciętnie nadleś-

nictwa posiadają po 1–2 ścieżki; po 3 ścieżki na swoim terenie mają nadleśnictwa
Hajnówka i Janów Lubelski, aż 5 ścieżek ma Nadleśnictwo Białowieża. Tereny
13 LKP wchodzą w skład 18 parków krajobrazowych, które również prowadzą dzia-
łalność edukacyjną. Obiekty i pomoce dydaktyczne parków krajobrazowych, znaj-
dujące się na analizowanych terenach leśnych Skarbu Państwa, nie były uwzględ-
niane w przedstawianej tu charakterystyce, podobnie jak ścieżki będące własnością
szkół i urzędów gminnych czy też innych instytucji.

Tylko jedna ze ścieżek została przez samo nadleśnictwo zakwalifikowana jako

rowerowa (Janów Lubelski – szlak turystyczny z elementami dydaktycznymi), pozo-

Tabela 1. Obiekty edukacyjne w Lasach Państwowych (stan z września 2004 r.)

Leśne kompleksy promocyjne

liczba %

Wyszczególnienie

nadleśnictwa
ścieżki edukacyjne
ośrodki edukacyjne
izby leśne
arboreta, muzea, wieże widokowe

i inne obiekty

33
60

ok. 30

7,7

12,7
37,5
20,2

33,3

Lasy Państwowe

ogółem

430
474

24
84

ok. 90

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

stałe to ścieżki piesze, chociaż kilka uznano za spełniające równocześnie kryteria
ścieżki pieszej i rowerowej lub też możliwej do przejechania kolejką leśną (11 km,
Nadleśnictwo Hajnówka). Ścieżki charakteryzują się średnią długością 3,9 km.
Najczęściej mają kształt pętli (niekiedy podwójnej), rzadziej linii prostej, linii łama-
nej, linii łamanej zakończonej pętlą lub kształt łuku. Na ścieżkach (czynnych) znaj-
dują się 552 przystanki, czyli średnio 11 przystanków na jednej ścieżce (Grzywacz,
Żornaczuk 2003).

Należy zaznaczyć, że niektóre ze ścieżek są zbyt długie i mają za dużo przystan-

ków, a to z uwagi na to, że najczęściej są odwiedzane przez dzieci i młodzież ze
szkół podstawowych. Wydaje się, że dla tej grupy wiekowej najlepiej jest, gdy ścież-
ka ma długość 2–3 km i nie więcej niż 8–10 przystanków (dla szkół podstawowych
nawet 6–8).

Na podstawie posiadanej wiedzy, własnych obserwacji i doświadczeń zapropo-

nowano podział ścieżek dydaktycznych ze względu na ich charakter merytoryczny
(z przewagą działu o określonej treści kształcenia) na 9 typów: leśny, przyrodniczy,
przyrodniczo-leśny, przyrodniczo-historyczny, przyrodniczo-archeologiczny, patrio-
tyczno-martyrologiczny, zdrowotno-rekreacyjny, zdrowotno-rekreacyjno-leśny, szlak
turystyczny z elementami dydaktyki.

Według oceny samych nadleśnictw, spośród 51 ścieżek dydaktycznych (według

stanu z 2002 r.), znajdujących się w użytkowaniu na terenach LKP, 38 należy do
przyrodniczo-leśnych, 4 do przyrodniczych, 4 do przyrodniczo-historycznych, 2 to
szlaki turystyczne z elementami dydaktycznymi oraz 2 ścieżki mają charakter wy-
łącznie leśny, a 1 – leśno-rekreacyjny. Prawie 75% wszystkich ścieżek, ze względu
na ukazywane obiekty, treści i programy tablic informacyjnych ma charakter mie-
szany – leśny i przyrodniczy, ukazują problematykę leśną oraz problematykę ogól-
noprzyrodniczą na przykładzie obiektów i zjawisk występujących w lasach.

Można przyjąć podział ścieżek ze względu na ich przeznaczenie, w zależności

od kręgu odbiorców usług edukacyjnych, na 6 typów: podstawowa (dla uczniów szkół
podstawowych), gimnazjalna (dla uczniów gimnazjum), licealna (dla uczniów liceum,
technikum i innych typów szkół średnich), specjalistyczna (dla młodzieży starszej,
studentów, różnych grup zawodowych), naukowa (dla wykształconych miłośników
przyrody, dla różnych grup specjalistycznych – na powierzchniach i w obiektach do-
świadczalnych), uniwersalna (dla wszystkich, niezależnie od wieku i wykształcenia,
dla całych rodzin).

Według oceny pracowników nadleśnictw, spośród występujących na ich terenie

ścieżek dydaktycznych, 46 należy do uniwersalnych, 2 zostały zaklasyfikowane jako
podstawowe, 2 jako podstawowo-gimnazjalne oraz 1 dla młodzieży starszej i doro-
słych (którą można by uznać za specjalistyczną). Aż 90% ścieżek dydaktycznych
znajdujących się w LKP ma charakter uniwersalny, zostały przygotowane z myślą
o szerokich kręgach społeczeństwa, z przeznaczeniem dla dzieci, młodzieży, doro-
słych, dla całych rodzin.

W nadesłanych ankietach nadleśnictwa oceniły, że spośród wszystkich ścieżek

znajdujących się na terenie LKP, 2 należy zaliczyć do posiadających minimalne wy-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

posażenie, 16 do przeciętnych oraz 33 do bogato wyposażonych, z dużą liczbą urzą-
dzeń rekreacyjnych i pomocniczych.

Obok nadleśnictw (na terenach LKP) z bardzo dużym nasyceniem obiektów i ba-

zy edukacyjnej, np. Białowieża, Wisła, Woziwoda, Janów Lubelski, Lubsko, mamy
nadleśnictwa dobrze wyposażone, np. Browsk, Tuchola, Ustroń, Wejherowo, Gry-
fino, Kliniska; znaczną część należy zaliczyć do przeciętnych, skończywszy na jed-
nostkach administracyjnych wyraźnie odstępujących od stanu przeciętnego. Jak się
wydaje, zróżnicowanie pod względem ilości i różnorodności obiektów, jakości świad-
czonych usług edukacyjnych, jak również zróżnicowanie w ilości uwagi poświęcanej
w codziennej pracy nadleśnictw sprawom edukacji leśnej społeczeństwa – jest zbyt
duże jak na nadleśnictwa promocyjne. W części z nich przywiązuje się niedostatecz-
ną wagę do jednego z ustawowych zadań LKP, jakim jest edukacja leśna. Inne na-
tomiast mogą być rzeczywiście wzorcem i przykładem; mając znaczne doświadcze-
nie, mogą je przekazać innym, dopiero rozpoczynającym tworzenie ścieżek i izb edu-
kacyjnych.

W opracowaniu „Edukacja przyrodniczo-leśna w Leśnych Kompleksach Promo-

cyjnych” (Grzywacz i in. 2002) analizowano również szczegółowo stopień powszech-
ności usług edukacyjnych w LKP. Stwierdzono, że mimo znacznego wzrostu frekwen-
cji osób odwiedzających obiekty edukacyjne w LKP, nadal tylko ok. 20% dzieci ze
wszystkich szkół podstawowych w kraju odwiedza ścieżki, ośrodki i izby leśne. Oczy-
wiście, stan taki nie może być określony jako powszechny udział w edukacji leśnej,
powinien być zmieniony dzięki wysiłkom wspólnym – nauczycieli i leśników. Nie jest
on zgodny z zasadami sprawiedliwości społecznej i równych szans edukacyjnych,
w szczególności w odniesieniu do dzieci i młodzież wiejskiej oraz ze szkół z domina-
cją rodziców o skromnych dochodach, bezrobotnych, których nie stać na opłacenie
organizacji wycieczek i zajęć poza szkołą, w ramach edukacji przyrodniczo-leśnej.

W 2003 r. stwierdzono 1,5 mln osób z wszystkich kategorii wiekowych korzysta-

jących z edukacji leśnej, prowadzonej przez Lasy Państwowe. To dużo, ale wciąż
zbyt mało, abyśmy mogli mówić o powszechności leśnych usług edukacyjnych (Chrza-
nowski 2004).

Do kategorii innych obiektów (bardzo zróżnicowanych) należy zaliczyć: „Klasę

pod Dębami” (do prowadzenia zajęć na powietrzu), geologiczny punkt edukacyjny
„Żwirownia” (Białowieża); dydaktyczną trasę kolejki wąskotorowej o długości 11 km
z Hajnówki do Topiła (Hajnówka); przyszkolny ogród botaniczny (Dąbrowa); Park
Dendrologiczny „Nad Stążką” o pow. 2,6 ha i „Letnią klasę” do zajęć na terenie
parku dendrologicznego (Tuchola); wystawę (skansen) taboru leśnej kolejki wąsko-
torowej (Janów Lubelski); Muzeum Świerka, Regionalny Bank Genów Świerka
Istebniańskiego wraz ze szkółką leśną, stylizowaną, starą kancelarią leśniczego
(Wisła); Muzeum Leśne w Leśnictwie Muza (Wejherowo), Arboretum Leśne (Sy-
ców); Arboretum Leśne w Laskach oraz klasę leśną i izbę muzealną (Siemianice);
ogród dendrologiczny w Glinnej, 3 place dydaktyczne „Leśne abc”, „Drzewa i krze-
wy naszych lasów”, „Plac przy Arboretum” (Gryfino); plac zabaw, plac dydaktyczny
z tablicami poglądowymi (Kliniska); ogród dendrologiczny, murowaną (nową) wie-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

żę z tarasem widokowym (Lubsko); Arboretum i Alpinarium w Rogowie; hodowlę
fermową bobrów i jeleni, hodowlę stajenną konika polskiego, salę muzealną ze
zbiorami łowieckimi, zagrody pokazowe zwierząt (Popielno); zabytkową wyłuszczar-
nię nasion w Rucianem-Nidzie (Maskulińskie).

Analizowano treści kształcenia na ścieżkach edukacyjnych w LKP (Żornaczuk

2000, Grzywacz i inni 2002), ukazując zalety, ale również i wady w treści tablic
edukacyjnych (zbyt szczegółowe i niezrozumiałe teksty, odbiegające znacznie od
programów szkolnych, używanie zawodowo-branżowego słownictwa, a nawet żar-
gonu leśnego). Przedstawiono propozycje tematyczne przystanków na ścieżkach
dydaktycznych, uwzględniające w szczególności potrzeby szkół podstawowych i mło-
dzieży z klas IV–VI.

Jestem przekonany, że edukacja przyrodniczo-leśna stała się w ostatnich latach

istotną częścią działalności nadleśnictw wchodzących w skład LKP i w rzeczywisto-
ści spełnia promocyjne funkcje w ukazywaniu roli lasów w życiu człowieka oraz
służebnego charakteru pracy leśników w zaspokajaniu potrzeb i oczekiwań społe-
czeństwa. W omawianym zakresie odnotowano sukcesy koncepcyjne, wykonawcze
oraz inwestycyjne. Ten wysiłek organizacyjny i kadrowy Lasów Państwowych powi-
nien być kontynuowany, rozszerzany i doskonalony.

„Sukcesy i porażki edukacji przyrodniczo-leśnej” taki tytuł miał referat Tade-

usza Chrzanowskiego, wygłoszony we wrześniu 2004 r. w Waplewie na 104. Zjeź-
dzie Polskiego Towarzystwa Leśnego. Zgadzam się z zawartą w wystąpieniu ocenę
sytuacji, która dotyczy całości LP, ale w znacznej części także edukacji leśnej reali-
zowanej w leśnych kompleksach promocyjnych.

Zapewne będzie to subiektywna ocena działalności edukacyjnej LKP za okres

1994–2004. Do sukcesów zaliczyłbym:

– edukacja leśna twórczo ewoluuje, pozytywnie się zmienia, poszukując najbar-

dziej optymalnych form, metod i treści kształcenia;

– edukacja leśna stała się działalnością planową, jest strategią, są plany oraz

„Program edukacji w nadleśnictwie”, zakończył się okres dość akcyjnego, spon-
tanicznego rozwoju, uznano, że edukacja musi być działaniem stałym i obej-
mującym coraz szersze kręgi społeczeństwa, zwłaszcza dzieci i młodzieży;

– przygotowanie i wdrożenie prawnych zasad edukacji leśnej;
– wprowadzenie systemu szkoleń dla pracowników LP w zakresie realizacji zajęć

edukacyjnych;

– wzrost profesjonalizmu kadr leśnych w przygotowywaniu bazy i prowadzeniu

zajęć edukacyjnych, powstanie nowych i oryginalnych pomysłów i inicjatyw;

– wykrystalizowanie się grupy liderów edukacji leśnej, entuzjastów pracy z dzieć-

mi i młodzieżą;

– rozwój kontaktów i współpracy ze szkołami, metodykami, kuratorami, zespo-

łami profesjonalnie zajmującymi się edukacją ekologiczną, której częścią jest
edukacja leśna;

– wydanie „Poradnika edukacji leśnej” i innych, licznych książek i broszur, gier

i pomocy dydaktycznych (kaset, płyt, filmów) oraz publikowanie przez Cen-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

trum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej SGGW w Rogowie czasopisma nauko-
wego poświęconego wyłącznie edukacji leśnej;

– stały wzrost uczestników usług edukacyjnych, z których prawie 45% to ucznio-

wie szkół podstawowych;

– uzyskiwanie przychylnych ocen o działalności edukacyjnej Lasów Państwo-

wych od młodzieży i nauczycieli oraz naukowców-pedagogów;

– organizowanie w całym kraju ogromnej liczby wystaw, konkursów, różnego

typu imprez edukacyjnych przez leśników lub przy współudziale leśników;

– pozyskiwanie przez kontakty ze społeczeństwem przyjaciół lasu, naszych sprzy-

mierzeńców, ludzi przekonanych, że polskie lasy są w dobrych rękach oraz że
własność ogólnonarodowa, którą są ekosystemy leśne, jest dobrze zarządzana.

Jeszcze na Kongresie Leśników Polskich w 1997 r., w trakcie obrad sekcyjnych

odbywających się w Auli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, były wypo-
wiedzi przeciwne prowadzeniu edukacji przez leśników, argumentowano, że powinni
to robić tylko nauczyciele, bo leśnicy nie mają przygotowania pedagogicznego. Należy
się cieszyć, że edukacja leśna stała się codziennością, że jest jednym z zadań wyko-
nywanych przez Lasy Państwowe.

Do mankamentów realizacyjnych edukacji leśnej można zaliczyć:
– zbyt mały zasięg usług edukacyjnych w stosunku do mieszkańców dużych aglo-

meracji;

– tendencję do zawężania treści programowych tylko do typowej problematyki leś-

nej, z ograniczaniem zagadnień ochrony przyrody i szerszego tła ekologicznego;

– ograniczona dostępność (na niektórych terenach) do bazy edukacyjnej i nie-

obejmowanie zajęciami całej populacji dzieci i młodzieży chociaż raz w trak-
cie okresu nauczania w szkole podstawowej i gimnazjum;

– na ogół brak przedmiotu „edukacja leśna społeczeństwa” w średnich i wyż-

szych szkołach leśnych;

– brak pewności co do refundowania wydatków na edukację leśną przez budżet

państwa, co zagwarantowano prawnie w ustawie o lasach;

– rozważanie możliwości całkowitej lub częściowej odpłatności za usługi edu-

kacyjne i udostępnienie bazy przez LP, co zapewne nieprzychylnie zostanie
przyjęte przez biedniejsze kręgi społeczeństwa;

– zbyt małe docenianie i wyróżnianie tej części załóg nadleśnictw i innych jed-

nostek organizacyjnych LP, które ponadprzeciętnie angażują się w proces
edukacji leśnej;

– uznawanie przez znaczną część służb leśnych czasu poświęconego edukacji za

zajęcia dodatkowe, a nie jako element stałej powinności i obowiązku;

– zniechęcanie się dewastacją ścieżek, sprzętu i urządzeń edukacyjnych, co

skutkuje niewykonywaniem ich napraw, remontów i modernizacji;

– nieprzekonanie części społeczeństwa w ramach zajęć edukacyjnych do oczy-

wistych sukcesów polskiego leśnictwa, gdyż nadal często słyszy się wypowie-
dzi, że „lasów w Polsce ubywa i są silnie przerąbane”;

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

– w zbyt małym stopniu wykorzystywanie Ośrodka Kultury Leśnej w Gołucho-

wie oraz Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie jako ośrodków
metodycznych edukacji leśnej o randze ogólnokrajowej.

Jaka powinna być rola leśnych kompleksów promocyjnych w edukacji leśnej

społeczeństwa? Gdyby dać najkrótszą odpowiedź na tak zadane pytanie, to brzmia-
łaby ona: rola promocyjna. A nieco dłuższa odpowiedź powinna być taka: rola
liderowania zamierzeniom edukacyjnym Lasów Państwowych; promowanie, wpro-
wadzanie i testowanie nowych form, metod i treści kształcenia, a także nowych
urządzeń i pomocy dydaktycznych; wprowadzanie nowych rozwiązań organizacyj-
nych w świadczeniu usług edukacyjnych; ścisła współpraca z nauką i praktyką
pedagogiczną w celu wdrażania osiągnięć wiedzy dydaktycznej; szkolenie i instru-
owanie kadr leśnych z nadleśnictw nie wchodzących w skład LKP; znaczący, ponad-
przeciętny udział w kontynuowaniu, rozszerzaniu i doskonaleniu obecnie prowa-
dzonej edukacji leśnej.

Z pełnym przekonaniem stwierdzam, że leśne kompleksy promocyjne w zakre-

sie edukacji leśnej społeczeństwa wypełniły pokładane pod tym względem nadzieje,
nie zmarnowały 10 lat funkcjonowania, dobrze przysłużyły się leśnictwu, Lasom
Państwowym i ogólnej edukacji polskiego społeczeństwa.

Chciałbym na zakończenie przypomnieć ogólne, ale jakże trafne stwierdzenia:
– „najcenniejsze w uczeniu się jest pozytywne nastawienie” (Dryden, Vos 2000),

dbajmy więc, aby dzieci i młodzież przyjeżdżająca na zajęcia do naszych la-
sów miały pozytywne nastawienie;

– prawidłowości przekazu informacji są takie: to, co powiedziane, nie równa

się temu, co usłyszane; to, co usłyszane – temu, co zrozumiane; zrozumiane
– nie znaczy zaakceptowane; zaakceptowane – nie znaczy, że zastosowane
w postępowaniu; nawet jeżeli raz zastosowane – nie znaczy, że będzie trwałą
zasadą postępowania (Miazga 2002).

Edukacja leśna, tak jak cały proces kształcenia i wychowania, jest zadaniem sta-

łym, które musi być powtarzane w mozole i trudzie, gdzie nie ma miejsce na nieza-
dowolenie i zniechęcenie, wynikające z mniejszych rezultatów pracy niż byśmy to
sobie wyobrażali.

Literatura

1. Chrzanowski T. 2004. Sukcesy i porażki edukacji przyrodniczo-leśnej [w:] Współ-

czesne problemy wielofunkcyjnego gospodarstwa leśnego – las bliżej społeczeń-
stwa. Materiały sesji naukowej PTL, Waplewo.

2. Chrzanowski T. 2004. Edukacja leśna społeczeństwa w Lasach Państwowych –

wybór modelu powszechnego. Wydawnictwo Świat, Warszawa, seria „Bibliotecz-
ka Leśniczego”, z. 196.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

3. Dryden G., Vos J. 2000. Rewolucja w uczeniu. Wydawnictwo Moderski i S-ka,

Poznań.

4. Grzywacz A. 1996. Edukacja leśna społeczeństwa [w:] Leśny Kompleks Promo-

cyjny – cele, zadania, perspektywy, RDLP Toruń.

5. Grzywacz A. 1997. Edukacja leśna społeczeństwa [w:] Leśne Kompleksy Pro-

mocyjne – rola i zadania. Materiały sesji PTL, Jedlnia.

6. Grzywacz A. 2000. Standardy programowe i standardy osiągnięć w edukacji leś-

nej. Materiały konferencji „Leśne Kompleksy Promocyjne – stan obecny i przy-
szłość”, Janów Lubelski.

7. Grzywacz A. 2000. Edukacja leśna społeczeństwa. Wydawnictwo Świat, Warsza-

wa, seria „Biblioteczka Leśniczego”, z. 138.

8. Grzywacz A. i inni. 2002. Edukacja przyrodniczo-leśna w Leśnych Kompleksach

Promocyjnych. Sprawozdanie z badań wykonanych w latach 2000-2002 przez
zespół Katedry Ochrony Lasu i Ekologii SGGW (maszynopis).

9. Miazga M. 2002. Przy wspólnym stole, czyli praktyczna komunikacja społeczna

w ochronie przyrody. Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową
i Wschodnią, Warszawa.

10. Ustawa o lasach z 1991 r., wielokrotnie nowelizowana, tekst jednolity z 19 lipca

2000 r.

11. Zarządzenie nr 41 dyrektora generalnego LP z 22 maja 2002 r. w sprawie powo-

łania „Zespołu zadaniowego ds. wspomagania merytorycznego działalności w za-
kresie edukacji leśnej w LP”.

12. Zarządzenie nr 57 dyrektora generalnego LP z 9 maja 2003 r. w sprawie wytycz-

nych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w LP.

13. Żornaczuk A. 2000. Analiza tablic informacyjnych na ścieżkach dydaktycznych

w lasach na tle programu nauczania przyrody w szkołach podstawowych. Studia
i materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, Rogów, cz. 6.

WAKAT

Opracowanie jest skrótem przygotowywanej do druku syntezy wyników badań

w projekcie „Podstawy trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów w Leś-
nych Kompleksach Promocyjnych”. Projekt zrealizowano w Instytucie Badawczym
Leśnictwa (Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska).

I. Wstęp

Poszukiwanie podstaw trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów

w leśnych kompleksach promocyjnych skupiło się w swym głównym nurcie badań
na tradycyjnej, w istocie, ekonomiczno-przyrodniczej problematyce i tradycyjnych,
leśnych dyscyplinach naukowych – urządzaniu, ekonomice, hodowli, ochronie
i użytkowaniu lasu (Zając, Gołos et al., Borkowski et al., Kliczkowska, Brzeziecki,
Bernadzki, Zajączkowski, Głaz, Stępień, Ślęzak et al., Gutowski et al., Falencka,
Pierzgalski,). Ta klasyczna dla gospodarki leśnej problematyka została poszerzona
o aspekty planowania przestrzennego i krajobrazu (Kołodziejski et al., Głowacka
et al.), zagadnienia ochrony przyrody (Breymeyer et al., Głowacka et al.), edukacji
(Grzywacz), o bilans węgla (Galiński) i o niektóre aspekty społeczne (Zięba,
Żylicz). Zrealizowany program podjął także próbę stworzenia miar efektywności
ekologicznej, czyli poszukiwania wskaźników „ekorozwoju” wielkoprzestrzennych
struktur przyrodniczo-gospodarczo-społecznych (Nienartowicz), jak również miar
trwałości czy stabilności ekosystemów leśnych na poziomie operacyjnym (Wawrzo-
niak). Niektóre badania i osiągnięte wyniki wymykają się standardom badań
leśnych; analizy energetyki ekologicznej na taką skalę wykonano w polskim leśnic-
twie po raz pierwszy.

Z pewnością do standardów nauk leśnych nie należą analizy przestrzenne w śro-

dowisku GIS/Map Info, wychodzące poza obszary leśne i zachowujące zgodność baz
danych z systemami realizowanymi w administracji publicznej i samorządowej, a obej-
mujące takie dziedziny leśnictwa, jak formy użytkowania terenu, osadnictwo, infra-
strukturę techniczną, transportową, turystykę i rekreację, ochronę przyrody, struk-
tury przyrodnicze na poziomie krajobrazu wraz z siecią powiązań ekologicznych.

prof. dr hab. Kazimierz Rykowski
Instytut Badawczy Leśnictwa
Zakład Ekologii Lasu i Łowiectwa

Badania naukowe

w leśnych kompleksach promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Kartometryczny charakter opracowań obszarów LKP Lasy Oliwsko-Darżlubskie
i LKP Bory Tucholskie, poza rzadką w gospodarce leśnej ilustracją zagadnień prze-
strzennych i powiązań lasów i leśnictwa z innymi formami użytkowania ziemi, po-
zwala na prowadzenie analiz funkcjonalnych i tworzy podstawy informacyjne do
badań i działań planistycznych w skalach zarówno lokalnej jak i regionalnej. Trudno
wyobrazić sobie jakiekolwiek działania z zakresu udziału gospodarki leśnej w roz-
woju terenów wiejskich czy planowania przestrzennego w strategii trwałego rozwo-
ju kraju bez takich analiz i baz danych. Zadania podjął się i założenia opracował śp.
Prof. Jerzy Kołodziejski, a następnie zrealizował je zespół Wydziału Architektury
Politechniki Gdańskiej.

Po raz pierwszy w Polsce dokonano oceny stopnia zrównoważenia gospodarki

leśnej i ocena ta miała wymierny charakter w liczbowej postaci wskaźnika ekoro-
zwoju lub wskaźnika zrównoważenia ekologicznego ESI. Poszukiwanie wspólnej,
powtarzalnej miary dla procesów przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych
należy do jednego z najważniejszych wyzwań współczesności na drodze do trwałego
i zrównoważonego rozwoju. Uniwersalność „języka energetycznego” zastosowane-
go w stosunku do wszystkich sfer środowiska naturalnego człowieka i jego działal-
ności gospodarczej i kulturowej (edukacyjnej) powoduje, że badania energetyczne
powinny stać się podstawą do monitorowania stopnia środowiskowej racjonalności
działań ludzkich.

Praca otwiera obszar niezwykle atrakcyjny dla gospodarki leśnej: to, co w lesie

i w działaniach leśnictwa było dotychczas niewymierne, staje się mierzalne i przyj-
muje konkretne wartości liczbowe. Procedury, które mogą do tego doprowadzić, są
leśnictwu niezwykle potrzebne: zarówno na użytek prezentacji tej branży na zewnątrz,
jako dziedziny silnie oddziałującej na jakość życia społeczeństw, co można udoku-
mentować liczbowo i uzyskać polityczne wsparcie potrzebne do budowy pozycji
leśnictwa w państwie, jak i na użytek wewnętrzny do pomiaru postępu i oceny kie-
runków rozwoju metod i technologii leśnych na poziomie operacyjnym. Wynik
uzyskany w tych badaniach uzasadnia prowadzenie takich analiz jako rodzaju mo-
nitoringu trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów. Trudno przecenić
wynik pracy prof. Andrzeja Nienartowicza z Uniwersytetu im. M. Kopernika w To-
runiu, który pozwolił porównać np. Nadleśnictwo Gryfino z... Parkiem Narodowym
Everglades (Floryda, USA) z punktu widzenia stopnia zrównoważenia rozwoju,
wykazując przy tym pewną przewagę naszego nadleśnictwa w sposobach oddziały-
waniach na rzecz środowiska.

W powyższy sposób poszerzona problematyka badań leśnych poza przyjęte stan-

dardy nie wyczerpuje wszystkich oczekiwań społecznych, wyrażanych potrzebą bliż-
szych kontaktów z lasem i rosnącym wśród ludzi szacunkiem do przyrody i życia.
Dlatego ważne miejsce w całym projekcie zajmuje naświetlenie – po raz pierwszy
w polskim leśnictwie – problematyki wartości ekosystemu leśnego jako wartości czło-
wieka. Wartość jest kategorią, którą stosujemy zarówno w fizyce i biologii, jak rów-
nież w psychologii, socjologii, teologii (wartość życia, przyrody, lasu, człowieka, dzieła
sztuki). Różnie jednak interpretowany jest sposób istnienia wartości. Wartości nie

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

są tylko aktami intencjonalnymi (człowiek chce, aby coś istniało), np. wartość lasu
nie jest wynikiem emocjonalnych doznań człowieka przebywającego na terenie lasu
i przeżywającego ten pobyt.

Wartości tkwią w przedmiotach potencjalnie, jako ich właściwości, a ujawniają

się i aktualizują jedynie dzięki aktywności człowieka, na skutek zajęcia przezeń sto-
sownej postawy. Innymi słowy, wartość jest szczególną kwalifikacją przedmiotu,
zgodnością między stanem rzeczy istniejącym i stanem rzeczy powinnym. Wartość
ujawnia się w naszym obcowaniu z przedmiotem. Jednak wartość lasu istnieje nie-
zależnie od percypującego podmiotu. Człowiek jest świadomy wartości lasu nieza-
leżnie, czy się z nim styka, czy nie. Nie jest konieczne obcowanie z przedmiotem.
Dodajmy, że owo obcowanie dokonuje się w ramach kultury. Las, by ucieleśnił
wartość, musi stać się przedmiotem refleksji. Takiej refleksji, z jaką w ramach prze-
prowadzonych w tym programie badań podzielił się z leśnikami i wszystkimi czytel-
nikami ks. prof. Stanisław Zięba z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Uwagi odnoszące się do potrzeb kształtowania świadomości aksjologicznej na-

wiązują do programów edukacji i konfliktów społecznych wokół potrzeb użytkowa-
nia i ochrony przyrody. Mamy świadomość posiadania, czyli prawo korzystania z sub-
stancji leśnej, jednocześnie mamy świadomość, że bez tej substancji życie nie będzie
mogło się rozwijać, a przynajmniej będzie podlegać różnym perturbacjom. Wywyż-
szanie natury, jak to ma miejsce w niektórych ruchach ekologicznych, nie ma jed-
nakże uzasadnienia. Człowiek stanowi część natury, lecz przynależy do gatunku
szczególnego – nie zależy jedynie od ewolucji biologicznej, lecz również od swych
innowacji kulturowych.

Społeczeństwo winno być świadome, że las nie jest tylko dobrem ekonomicz-

nym, ale że stanowi czynnik organizacyjny. Las, wchodząc w strukturę społeczną,
podlega wartościowaniu, ocenie i staje się normą. Dlatego nie wystarczy pokazać
człowiekowi bogactwo życia w lesie, na co w istocie nastawione są ścieżki dydak-
tyczne i programy edukacyjne w LKP, by natychmiast zrozumiał i zaakceptował
znaczenie lasu. Programy edukacyjne powinny kształtować osobowość aksjologicz-
ną, człowiek bowiem wykracza poza świat przyrody o tyle, o ile w swoim działaniu
kieruje się nie tylko swoimi potrzebami i pragnieniami, lecz także swym rozpozna-
niem samoistnych wartości lasu – wartości samych w sobie.

Las jest ważnym elementem biologicznym i pozabiologicznym. Człowiek nie tylko

las poznaje, odkrywa jego organizację, ale także z tym lasem wiąże swoją egzysten-
cję, a nawet las przeżywa duchowo, estetycznie i angażuje się emocjonalnie. Jest
miejscem, gdzie człowiek konfrontuje siebie z innymi formami życia, gdzie może
odczuwać więź z przyrodą. Las jest jednym z warunków naszego biologicznego ist-
nienia – na tej tezie oparte jest nowe wartościowanie lasu. Jest ono zaadresowane
zarówno do kręgu zawodowego leśników, ażeby „odmaterializowali” las, jak i sze-
roko rozumianych użytkowników dóbr i usług leśnych, ażeby zrozumieli wielowy-
miarowość i wielofunkcyjność lasu.

Spojrzenie na las od strony aksjologicznej pozwoliło na podjęcie kwestii odpo-

wiedzialności. Takie podejście nakierowane jest na przyszłość lasów i przyszłość go-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

spodarki leśnej. Wskazuje na potrzebę zachowania ostrożności w transformowaniu
lasu, ostrożności sądów i ostrożności w stosowaniu zdobytej dotychczasowymi, de-
terministycznymi metodami, wiedzy. Nie do końca znamy powiązania gigantyczne-
go systemu przyrody, nie do końca poznaliśmy strumienie biogeochemiczne z licz-
nymi sprzężeniami, nie do końca znamy konsekwencje przepływu strumieni mate-
rii, energii i informacji poprzez systemy przyrodnicze. Leśne kompleksy promocyjne,
jeśli staną się obszarem systematycznych, interdyscyplinarnych badań, mogą tę wie-
dzę znacząco poszerzyć.

II. Ważniejsze wnioski

1. Polskie leśne kompleksy promocyjne wpisują się w szerszą ideę tworzenia

w gospodarce leśnej świata obszarów wzorcowych, modelowych (np. Lasy Modelo-
we w Kanadzie, Międzynarodowa Sieć Lasów Modelowych) lub demonstracyjnych
(sieć PROSILVA), zagospodarowanych zgodnie z ogólną koncepcją trwałości i rów-
noważenia rozwoju opartego na ekonomicznych, środowiskowych i społecznych war-
tościach lasów. Celem ustanawiania LKP, czyli obszarów funkcjonalnych o znaczeniu
ekologicznym, edukacyjnym i społecznym

, ma być promocja trwale zrównoważonej

gospodarki leśnej oraz ochrona zasobów przyrody w lasach

. Powinno to nastąpić po-

przez prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w celu wyciągnięcia
wniosków dotyczących możliwości i warunków upowszechniania zasad ekorozwoju na
całym obszarze działania Lasów Państwowych

2. O konieczności i celowości ustanawiania LKP przesądza ustawa o lasach (1997,

art. 13b), która upoważnia do tego dyrektora generalnego LP, pozostawiając mu
swobodę decyzji co do ich liczby i obszaru. Zarządzenia dyrektora generalnego LP
w sprawie LKP zobowiązują dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych
do opracowania jednolitego programu gospodarczo-ochronnego, nadzorowania
realizacji tego programu oraz harmonogramów realizacji, a także do pełnej i termi-
nowej realizacji wszystkich przedsięwzięć LKP.

3. Organizacja LKP jest niesformalizowana. Koordynacja dokonuje się na szcze-

blu właściwej RDLP. Granice LKP nie w pełni odpowiadają podziałowi administra-
cyjnemu LP zarówno na poziomie nadleśnictw (podział na obręby), jak i regional-
nych dyrekcji Lasów Państwowych. Nie w pełni odpowiadają także regionalizacji
przyrodniczo-leśnej. Nie są również zgodne z państwowym terenowym podziałem
administracyjnym (granice gmin, powiatów, województw). Przebieg granic LKP nie
odpowiada również granicom przestrzennych form ochrony przyrody, takich jak parki
krajobrazowe czy obszary chronionego krajobrazu. Utrudnia to relacje między
administracją państwową a administracją leśną, jak również relacje wewnątrz admi-
nistracji leśnej oraz ze strukturami administracyjnymi kompetentnymi dla obsza-
rów chronionych.

Nie wykształciły się dotychczas „struktury poziome”: nadleśnictwa wchodzące

w skład LKP nie dysponują siecią koordynacji, współpracy ani wymiany doświadczeń.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

4. Z formalnego punktu widzenia niejasne są relacje pomiędzy kompetencjami

nadleśniczego, który – zgodnie z przepisem art. 35, ust. 1 ustawy o lasach oraz Sta-
tutem PGL Lasy Państwowe (§ 22–24) – ma samodzielnie prowadzić gospodarkę
leśną w nadleśnictwie na podstawie planu urządzania lasu oraz odpowiadać za stan
lasu, a uprawnieniami i obowiązkami tego samego nadleśniczego, wynikającymi
z faktu, iż „jego” lasy lub ich część zostały włączone w skład LKP. Uprawnienia nad-
leśniczego w odniesieniu do LKP, w obecnym stanie prawnym, wynikać mogą z od-
powiedniego umocowania przez dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych,
w skład której wchodzi dane nadleśnictwo. W wielu przypadkach zakresy tych upraw-
nień mogą się krzyżować.

5. Jeśli podstawowym sposobem finansowania działalności pozostanie sprzedaż

surowca drzewnego, to należy przewidywać rosnące kłopoty finansowe w całym
sektorze leśnym. W handlu drewnem trwa nasilające się od ponad 30 lat narastanie
ujemnej różnicy między kosztami produkcji surowca drzewnego a jego ceną. Wśród
przyczyn tego zjawiska należy wymienić przede wszystkim wzrost kosztów prowa-
dzenia gospodarstw leśnych. Priorytet nadany ekologicznym, edukacyjnym i społecz-
nym funkcjom lasów w leśnych kompleksach promocyjnych może przyczyniać się
do ograniczenia funkcji produkcyjnej, powodując jednocześnie wzrost kosztów pro-
wadzenia gospodarstwa leśnego. Ma to wymierne, negatywne następstwa natury
ekonomicznej. Jednym z najważniejszych problemów jest finansowanie działalno-
ści LKP.

6. W myśl ustawy o lasach, leśne kompleksy promocyjne powinny być częściowo

finansowane przez budżet państwa. Lasy Państwowe powinny otrzymywać z budże-
tu dotacje na edukację leśną społeczeństwa, prowadzoną w LKP. Dotacja na ten cel
powinna być uwzględniona corocznie, począwszy od 1998 roku, w ustawach budże-
towych. Umieszczenie takiej dotacji w budżecie państwa jest obowiązkiem ministra
odpowiedzialnego za lasy, a ich udzielanie jest obligatoryjne i nie leży w sferze
swobodnego uznania.

7. Dodatkowymi źródłami finansowania LKP powinny być: fundusz leśny oraz

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie
fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, będące odpowiednio państwo-
wymi i wojewódzkimi funduszami celowymi w rozumieniu przepisów ustawy o fi-
nansach publicznych. Wskazana byłaby zmiana w sposobach finansowania, która
powinna polegać na wewnętrznej reformie zasad księgowania oraz objęcia LKP
regularną pomocą zewnętrzną ze strony funduszy ekologicznych, budżetu państwa
i środków pomocowych.

8. Analizy ekonomiczno-finansowe skutków wprowadzania tzw. ekologizacji go-

spodarki leśnej na przykładzie LKP nie są jednoznaczne. Zanotowano, na przykład,
prawie 10-krotną różnicę w kosztach na korzyść odnowienia naturalnego, a uwzględ-
niając rachunek ciągniony odniesiony do dalszych etapów zagospodarowania (koszty
zabiegów ochronnych przed owadami, grzybami, zwierzyną) wynik może być jesz-
cze bardziej korzystny. W innym przypadku tańsze okazało się odnowienie sztucz-
ne, choć nie tak zdecydowanie.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Istotnym elementem takich porównań są kryteria oceny udatności upraw i kwa-

lifikowanie odnowień naturalnych. Sukces hodowlany bowiem w przypadku odno-
wień naturalnych jest możliwy do oceny znacznie później niż ma to miejsce przy
odnowieniach sztucznych. Należy także pamiętać, ze ogół oszczędności poczynio-
nych na etapie zakładania upraw jest konsumowana na etapie ich pielęgnacji.

9. Odnowienia naturalne, odpowiednio wcześnie zainicjowane, są tańszą meto-

dą niż odnowienia sztuczne, unika się bowiem kosztownej produkcji szkółkarskiej,
zabiegów przygotowania gleby i wszystkich czynności związanych z sadzeniem.
W dalszym etapie zagospodarowania odnowień naturalnych oszczędności powstają
w wyniku tańszych zabiegów ochronnych przed szkodliwymi owadami, głównie ryj-
kowcami, lub braku potrzeby ochrony. Nie są również potrzebne zabiegi profilak-
tyczne zwalczające choroby grzybowe. Ponadto uznano, że mniejszy problem stano-
wi zabezpieczenie odnowień naturalnych przed zwierzyną.

10. O przyszłości przyjętego kierunku zadecydują dodatkowe źródła finansowa-

nia poszerzonych zakresów działania gospodarki leśnej (edukacja, ochrona przyro-
dy, turystyka, rekreacja) oraz wprowadzanie mniej kosztownych rozwiązań w za-
kresie zagospodarowania lasu (niskonakładowe metody odnowień, zalesień, pielę-
gnacji), jak również rezygnacja z nieuzasadnionych kosztów. Skala przedsięwzięć
powinna być dostosowana do ekonomicznych możliwości leśnictwa, a tylko w wy-
padku pojawienia się dodatkowych źródeł dochodów mogłaby być zwiększona.

11. Rekreacja w lesie stanowi źródło wysokich dochodów („renty z położenia”)

podmiotów gospodarczych spoza leśnictwa, które nie przyczyniają się (nie ponoszą
żadnych kosztów) do poprawy czy też utrzymania atrakcyjności turystycznej obsza-
rów leśnych. Biura turystyczne, ośrodki wypoczynkowe oraz handel i usługi, jak
również pośrednio samorządy, osiągają określone korzyści dzięki i na koszt gospo-
darki leśnej. Sytuacja ta wymaga pilnej regulacji prawnofinansowej i wprowadzenia
mechanizmów ekonomicznych, które respektowałaby publiczny charakter dóbr i nie
wzbudzały społecznego sprzeciwu.

12. Łowiectwo jako potencjalna alternatywa Lasów Państwowych dla zmniej-

szających się w przyszłości dochodów ze sprzedaży drewna wydaje się mieć bardzo
niewielkie znaczenie. Prowadzona w Ośrodkach Hodowli Zwierzyny gospodarka ło-
wiecka jest na granicy opłacalności. Ponad połowa ośrodków wykazuje stratę, a je-
dynie ok. 1/3 – zysk.

Jedynie radykalne zwiększenie rentowności łowiectwa mogłoby przynieść wpły-

wy, stanowiące ewentualną alternatywę dla dochodów ze sprzedaży drewna. Moż-
liwe są tu dwojakie działania: zwiększenie liczby OHZ i maksymalizacja ich zysków
lub zwiększenie liczby polowań dewizowych.

13. Gospodarstwo leśne może czerpać dodatkowe dochody z turystyki i rekre-

acji, ale tylko w wyjątkowych wypadkach, kiedy oferowałoby specjalny produkt, przy-
gotowany na specjalne życzenie konsumenta.

Badania dokumentują niepokojące zjawisko: nadmiernych wydatków w okolicz-

nościach nie sprzyjających rozwojowi turystyki i zbyt małych inwestycji w miejscach,
które są potencjalnym źródłem wysokich dochodów. Zarówno nadleśnictwa jak

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

samorządy i władze lokalne powinny być w większym niż dotychczas stopniu wspól-
nie zainteresowane stwarzaniem na swoim terenie dochodowej i oferującej dodat-
kowe miejsca pracy bazy turystyczno-rekreacyjnej.

14. Jako źródło dodatkowych dochodów dla Lasów Państwowych może być trak-

towana bezpośrednia obserwacja zwierzyny w stanie dzikim. Przemawia za tym
wysoko oceniona w opinii społecznej funkcja lasu jako środowiska życia roślin i zwie-
rząt. Istnieją w Polsce środowiska społeczne gotowe zapłacić za taką możliwość.
Warto rozważyć przekształcenie niektórych mniej dochodowych OHZ, aby zmody-
fikowały i rozszerzyły ofertę o możliwość obserwacji zwierzyny. Zwiększyłoby to
również efektywność edukacji realizowanej przez Lasy Państwowe.

15. Zasadniczym wspólnym problemem ekonomicznym odczuwanym przez

wszystkie nadleśnictwa LKP są zadania z zakresu edukacji ekologicznej. W opinii
społecznej koszty edukacji powinien ponosić Skarb Państwa. Tylko sporadycznie
wyrażono opinię, że mogłyby to robić same nadleśnictwa. Również rzadko sugero-
wano, by obciążyć nimi samych beneficjentów, a więc edukowanych. Wskazywano
również fundusz leśny, lokalne społeczności, jak również inne źródła, głównie fun-
dusze ekologiczne, ale także fundusze pomocowe lub wpłaty od sponsorów.

Wzrost kosztów działalności edukacyjnej nadleśnictw wymaga pilnej regulacji

prawnofinansowej.

16. Większość z 45 istniejących ścieżek dydaktycznych na terenie LKP należy

zaliczyć do uniwersalnych, bogato wyposażonych w pomoce edukacyjne, tablice in-
formacyjne (poglądowe), urządzenia należące do rekreacyjnego zagospodarowania
lasu. Nie zawsze jednak nadają się do prowadzenia zajęć w ramach zaproponowa-
nej w tym opracowaniu zintegrowanej edukacji leśnej realizowanej w ramach „Po-
wszechnej edukacji leśnej młodzieży szkół podstawowych” (klasy V i VI), gdyż nie
spełniają standardów programowych przyjętych w nauczaniu przyrody i biologii
w szkołach podstawowych. Zawierają wady w treściach tablic edukacyjnych (słowa
branżowe, zawodowe, niezrozumiałe) oraz propozycje tematyczne przystanków nie
uwzględniające potrzeby szkół i młodzieży z klas V i VI.

17. W działaniach edukacyjnych należy zwrócić uwagę na zwiększenie w najbliż-

szym czasie wysiłku w pracy ze wszystkimi szkołami na terenie działalności, w szcze-
gólności w sąsiedztwie dużych miast (Gdańsk, Radom, Janów Lubelski, Włocławek,
Wejherowo), gdyż powszechność usług edukacyjnych świadczonych w leśnych kom-
pleksach promocyjnych jest niedostateczna. Należy rozpocząć II etap edukacji leś-
nej społeczeństwa przez realizację zaproponowanego programu „Powszechnej edu-
kacji leśnej młodzieży szkół podstawowych”.

Istnieje potrzeba dokonania przeglądu treści objaśnień i opisów na ścieżkach

dydaktycznych i wyeliminowania terminów niezrozumiałych, specjalistycznych, wzię-
tych z zawodowego żargonu. Dla leśnej edukacji zintegrowanej należy przygotować
standardy programowe, standardy osiągnięć oraz standardy sposobności.

18. Należy odnotować dużą frekwencję na ścieżkach edukacyjnych: w roku 2000

ścieżki odwiedziło 197 tys. osób, co oznacza średnio ok. 40-osobową wycieczkę dzien-
nie w każdym nadleśnictwie. Równie popularne są izby edukacji leśnej, które łącz-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

nie odwiedziło od początku ich istnienia ponad 473 tys. osób. Mimo ogólnie znacz-
nych wysiłków edukacyjnych nadleśnictw LKP, powszechność korzystania z usług
edukacyjnych przez dzieci i młodzież jest ciągle niedostateczna, ok. 15–18% poten-
cjalnych potrzeb.

Więcej uwagi problematyce edukacyjnej powinny poświęcić rady naukowo-spo-

łeczne LKP oraz właściwe dla danego obszaru regionalne dyrekcje LP.

19. Gospodarka leśna zbliżona do natury (lub naturalna hodowla lasu) potrze-

buje integracji dwóch systemów opisujących las: systemu stosowanego w praktyce
gospodarczej, który klasyfikuje siedliska leśne (typologia siedlisk leśnych), oraz
systemu stosowanego w fitosocjologii, który klasyfikuje zbiorowiska roślinne. Zin-
tegrowany system pozwoli na podział typu siedliskowego lasu na mniejsze jednost-
ki, co da nie tylko możliwość przedstawienia zróżnicowania przyrodniczego, ale także
może przyczynić się do bardziej precyzyjnego określenia celu hodowlanego. Mniej-
sze jednostki – mikrosiedliska – powinny być wyróżniane w trakcie prac siedlisko-
wych przy zastosowaniu następujących kryteriów: wilgotność gleby, żyzność siedli-
ska, zbiorowisko roślinne oraz rzadkość występowania, rozpatrywaną zarówno w skali
kraju jak i lokalnie.

Wyodrębnieniu mikrosiedlisk może pomóc wprowadzenie klasyfikacji fitosocjo-

logicznej do prac siedliskowych, co przyczyni się także do zróżnicowania sposobów
ich zagospodarowania i ochrony.

20. Wprowadzenie informacji o położeniu mikrosiedlisk (kartowanie mikrosie-

dlisk) powinno mieć miejsce w nadleśnictwach posiadających mapę numeryczną lub
następować równolegle z procesem tworzenia takiej mapy. Do wykorzystania infor-
macji o mikrosiedliskach w praktyce konieczne będzie nałożenie ich na mapę go-
spodarczą. Zgromadzone informacje przydatne będą do projektowania odnowie-
nia (skład gatunkowy) czy użytkowania (pozostawiane kępy). Kompletna analiza
powinna brać pod uwagę znacznie szerszy wymiar od gospodarczego i dostrzegać
znaczenie mikrosiedlisk dla leśnej różnorodności biologicznej. Z koncepcyjnego
punktu widzenia możliwe są dwa rozwiązania: a) wyznaczone mikrosiedliska uzy-
skają rangę pododdziałów, b) stanowić będą informację uzupełniającą dla mapy
gospodarczej.

Rola mikrosiedlisk w gospodarce leśnej zbliżonej do natury jest na tyle ważna,

że zasługuje na zmodyfikowanie pod tym kątem zasad zagospodarowania lasu.

21. Szerszego zastosowania praktycznego wymaga koncepcja stabilizującej trze-

bieży grupowej, która uwzględnia istnienie naturalnej nieregularności rozmieszcze-
nia drzew w drzewostanie i uwalnia od schematyzmu wprowadzonego czystą meto-
dą Schädelina, praktykowaną w polskim leśnictwie. Stabilizująca trzebież grupowa,
poza zwiększeniem odporności drzewostanów na działanie ogółu stresów środowi-
skowych, zwiększa również postulowaną przez naturalną hodowlę lasu różnorod-
ność form drzewostanów. Trzebież popierająca zachowanie elementów naturalnej
struktury drzewostanu, którymi są biogrupy drzew, jest naśladowaniem naturalnych
procesów różnicowania się drzewostanów i wyrasta z idei naturalizacji w zagospo-
darowaniu lasu (hodowli lasu zbliżonej do natury). Wdrożenie trzebieży grupowej

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

rozszerzy także możliwość prowadzenia gospodarstwa przestojowego, doskonale
spełniającego wymogi naturalnej hodowli lasu i wzmacniającego turystyczno-rekre-
acyjną atrakcyjność krajobrazu.

Wdrażanie stabilizującej trzebieży grupowej w leśnych kompleksach promocyj-

nych winno być powiązane z monitoringiem badawczym o szerokim zakresie, jest to
bowiem operacja leśna stanowiąca jeden z głównych zabiegów hodowlanych w dą-
żeniu do trwałego, wielofunkcyjnego lasu.

22. Analizy i przykładowe zastosowania programu BWINPro w pełni wykazało

jego przydatność do ekologiczno-hodowlanych analiz stanu lasów i prognozowania
ich rozwoju. Jest to wstępny etap prac mających na celu skonstruowanie polskiego
odpowiednika tego programu, w pełni dostosowanego do warunków polskich la-
sów. Skonstruowanie polskiej wersji programu komputerowego wspierającego pro-
cesy planowania i podejmowania decyzji przy zagospodarowaniu drzewostanów
mieszanych, o bogatej strukturze, stanowiłoby najbardziej pożądany kierunek kon-
tynuacji badań zainicjowanych w ramach tej pracy.

23. Podstawą wszystkich funkcji lasu jest stabilność, tzn. trwanie lasu. Na użytek

tych badań stworzono schemat szacowania potencjału funkcji lasu: produkcyjnej,
rekreacyjnej i ochronnej, traktując cechę stabilności jako podstawę wszystkich funkcji,
jak również posługując się cechami zapasu rosnącego (wielkością, strukturą, wie-
kiem, zadrzewieniem, składem gatunkowym, klasą bonitacji, zwarciem, siedlisko-
wym typem lasu). Powstała dość uniwersalna miara funkcji lasu, możliwa do zasto-
sowania na innych obszarach lasów LP.

24. Istnieje potrzeba weryfikacji dotychczasowych zasad organizacji ładu czaso-

wego gospodarstw leśnych, zasad dotyczących w szczególności regulacji użytkowa-
nia lasu w LKP. Przemawiają za tym następujące przesłanki:

– podstawę trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów LKP powin-

no stanowić kompleksowe rozpoznanie stanu, wielkości i struktury zapasu ros-
nącego;

– prognozowanie stabilności użytkowania lasu powinno bazować na informa-

cjach o strukturze i aktualnym stanie siedlisk, składzie gatunkowym drzewo-
stanów i stopniu zgodności z warunkami siedliskowymi, strukturze wiekowej
(fazach lub stadiach rozwojowych) i pionowej drzewostanów, dominującej
funkcji lasu wyrażonej w kategorii ochronności i sposobach zagospodarowa-
nia lasu.

25. Opracowanie kryteriów dojrzałości ekosystemu leśnego do różnych form jego

użytkowania jest bardzo trudne. Specjalnej uwagi wymaga relacja między gotowo-
ścią drzewostanu/ekosystemu do odnowienia a dojrzałością drzewostanu/ekosyste-
mu do użytkowania. Należy założyć, że potrzebne są różne kryteria do różnych form
użytkowania (różnych celów gospodarczych). Jak wykazała analiza cech drzewosta-
nów, w których ma miejsce naturalne odnowienie (drzewostany z nalotami), nie ma
zdecydowanie wyraźnych zależności między tymi cechami a występowaniem nalotu.
Przedstawione propozycje kryteriów ekologicznych, hodowlanych i technicznych
dojrzałości ekosystemu leśnego do użytkowania należy traktować jako wstępne.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Kryteria dojrzałości ekosystemu leśnego do odnowienia, tzn. do użytkowania,

powinny być bardziej zindywidualizowane, w dużym stopniu zależą bowiem od ro-
dzaju rębni, regulacji poziomu użytkowania, okresu odnowienia, gospodarczego typu
drzewostanu, zgodności składu gatunkowego, żywotności, jakości hodowlanej, są-
siedztwa drzewostanów (ład czasowy, ład przestrzenny), roku nasiennego, stanu
pokrywy gleby itd.

26. Najmniej stabilnym elementem środowiska, bardzo istotnie kształtującym

inne charakterystyki siedliskowe jest woda. Na obieg wody w przyrodzie, podlega-
jący naturalnym okresowym i sezonowym cyklom, wpływ mają: wielkość zasobów,
warunki geomorfologiczne, hydrogeologiczne, techniczne urządzenia wodne oraz
gospodarka leśna.

Stwierdzono występowanie niekorzystnych trendów w przebiegu zasilania opa-

dowego, podwyższanie temperatury powietrza, obniżanie się poziomu wód grunto-
wych oraz zanikanie odpływów rzecznych. Zagraża to istnieniu licznych siedlisk
wilgotnych i bagiennych wraz z ich florą i fauną.

27. W gospodarce leśnej LKP obowiązuje zasada nienaruszalności stosunków wod-

nych. Stany zagrażające gospodarce leśnej – nadmiar lub niedobór wody – powodo-
wane są jednak również przez czynniki niezależne od leśnictwa. Podstawą właściwego
rozwiązywania problemów, w tym zapobiegania zagrożeniom, jest monitorowanie wa-
runków wodnych. W leśnych kompleksach promocyjnych powinny zostać stworzone
wzorcowe systemy monitoringu wodnego. Należy dążyć, aby istniejące w LKP po-
wierzchnie monitoringu środowiska zostały uzupełnione o pomiary parametrów cha-
rakteryzujących obieg wody, a infrastruktura wodna powinna być włączona do pla-
nów urządzania lasu oraz Systemu Informacyjnego Lasów Państwowych.

28. Dużą rolę w kształtowaniu odpowiednich warunków wodnych odgrywa wła-

ściwe zarządzanie i eksploatacja infrastruktury wodnej. Działalność w tym zakresie
jest bardzo zaniedbana i wymaga poprawy. Na obszarach leśnych o niestabilnych
stosunkach wodnych plany urządzania lasu powinny obejmować także gospodarkę
wodną (Aneks Operatu Urządzania Lasu).

29. Oddziaływanie rezerwatów na lasy gospodarcze, i odwrotnie, w odniesieniu

do kambio- i ksylofagów, oraz wpływ tego oddziaływania na wydzielanie się drzew
jest bardzo zróżnicowany i – jak wynika z badań – niewielki. Migracja owadów na
styku lasów gospodarczych i rezerwatów ścisłych (Białowieski Park Narodowy – lasy
gospodarcze; Wigierski Park Narodowy – lasy gospodarcze) nie potwierdza hipote-
zy mówiącej o tym, że rezerwaty są „wylęgarnią szkodników”. Nie stwierdzono
wyraźnie określonego kierunku przemieszczania się korników i innych owadów.
Liczba owadów lecących w obydwu kierunkach była zbliżona. W obydwu przypad-
kach zauważono wielką zmienność wyników w poszczególnych latach badań.

30. Podstawowe znaczenie dla relacji miedzy lasami rezerwatowymi a gospodar-

czymi ma predyspozycja drzew do zasiedlenia, a nie ilość osobników latających
owadów. Przy czym trzeba zauważyć, iż z powodu ingerencji człowieka zaburzenia
w fizjologii drzew zdarzają się znacznie częściej w lasach zagospodarowanych niż
w rezerwatach ścisłych. Ponadto w lasach gospodarczych, wskutek usuwania mar-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

twych drzew, razem ze zwalczanymi kambio- i ksylofagami niszczeni też są ich na-
turalni wrogowie.

Rezerwaty ścisłe mogą stanowić dla otaczających lasów gospodarczych źródło

owadów pożytecznych (Histeridae, Elateroidea, Monotomidae, Nitidulidae). W rezer-
watach (lasach zbliżonych do naturalnych) większa jest ilość drapieżców i parazyto-
idów, a w efekcie opór środowiska jest wyższy w lesie, w którym w sposób ciągły
dużo jest obumierających i martwych drzew, stanowiących miejsce życia owych
antagonistów.

31. Dotychczasowe obserwacje nie wykazały wpływu sąsiedztwa lasu objętego

ochroną ścisłą na intensywność obumierania drzew w lesie gospodarczym – nie za-
obserwowano zależności między odległością lasów gospodarczych od rezerwatu
ścisłego a stanem zdrowotnym obu obiektów. Potwierdza się natomiast znana za-
leżność między intensywnością cięć a intensywnością zamierania w drzewostanach
świerkowych.

32. Istnieje potrzeba zrewidowania poglądu co do roli martwego drewna w lesie

zagospodarowanym. Z jednej strony, martwe drewno jest najważniejszym struktu-
ralnym wskaźnikiem naturalności ekosystemu leśnego i jego różnorodności biolo-
gicznej, z drugiej – stanowi istotne źródło emisji węgla, pogarszając bilans emisji/
pochłaniania CO

przez lasy, ale również budzi kontrowersje jako czynnik mający

kształtować zagrożenia biotyczne drzewostanów (owady, grzyby), będąc jednocze-
śnie czynnikiem wspomagającym naturalny opór środowiska na te same zagroże-
nia. Można wyróżnić cztery główne funkcje spełniane zarówno przez martwe drew-
no stojące jak i leżące:

a) modyfikacja warunków siedliskowych,
b) pośredni i bezpośredni wpływ na różnorodność gatunkową oraz kondycję po-

pulacji niektórych gatunków roślin i zwierząt,

c) wpływ na warunki siedliskowe i różnorodność biologiczną w ciekach i zbior-

nikach wodnych położonych w kompleksach leśnych oraz poza nimi,

d) udział i modyfikacja krążenia pierwiastków w ekosystemie leśnym.
33. W obrębie martwego drewna wytwarzają się specyficzne więzi biocenotycz-

ne, służące do podtrzymania istnienia wielu powiązanych wzajemnie gatunków.
Specjalnej uwagi wymaga rola martwego drewna jako substratu dla siewek drzew
w procesach naturalnego odnowienia. Rola ta jest wyraźnie ważniejsza w przypad-
ku lasów iglastych niż liściastych, a w obrębie iglastych silniej się uwidacznia w drze-
wostanach świerkowych niż sosnowych.

34. Istnieje potrzeba inwentaryzacji zasobów martwego drewna w lasach oraz

opracowania osobnej strategii dotyczącej gospodarowania martwym drewnem w lesie
zagospodarowanym. Do tego celu może służyć zmodyfikowana w tych badaniach
metoda linii siecznych Browna. Metoda może stać się podstawą monitorowania stanu
zasobów martwego drewna w lasach w ramach inwentaryzacji wielkopowierzchnio-
wej lasów.

35. Funkcje ochronne lasów w stosunku do atmosfery i klimatu przestają być

funkcjami nierynkowymi. W związku z realizacją Protokołu z Kioto pojawia się cena

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

tej funkcji i rynek (handel emisjami). Rola jednakże leśnictwa w procesie względnie
trwałego wiązania dwutlenku węgla w przyroście biomasy (głównie drewna) zmie-
nia się w zależności od przyjętej perspektywy, dla której obliczany jest bilans węgla.
W miarę jej rozszerzania – z lokalnej (ograniczonej do konkretnego ekosystemu),
przez regionalną (przetwarzanie drewna), do globalnej (użytkowanie produktów) –
wzrasta znaczenie lasów i udział akumulacji węgla (w czym duży udział ma jego
przetwarzanie na względnie trwałe produkty). Zmniejszenie pozyskania drewna
w takim ujęciu może powodować korzystne skutki lokalne, nieco mniejsze regio-
nalne, pogarszając jednak perspektywę globalną.

W pracy przedstawiono model, który umożliwia oszacowanie wielkości emisji

wynikającej z substytucji określonej ilości drewna konstrukcyjnego przez ma-

teriał zastępczy. Zastąpienie wyrobów produkowanych z drewna przez podobne
wyroby, ale wykonane np. z duralu, powoduje wzrost emisji ciągnionej przewyższa-
jący w przybliżeniu 10,3 razy wzrost wiązania wynikający z ograniczenia pozyskania
surowca drzewnego.

Pozostaje otwarte pytanie: czy wydłużanie kolei rębu i wprowadzanie eksten-

sywnych metod proekologicznej gospodarki leśnej jest działaniem chroniącym kli-
mat i przeciwdziałającym zmianom globalnym zgodnie z duchem Konwencji i Pro-
tokołu z Kioto?

36. Poprawa bilansu gazów cieplarnianych krajów, w których prowadzona jest trwa-

ła i zrównoważona gospodarka leśna, może polegać na wzroście pozyskania drewna,
gdyż zastępowanie przez drewno innych surowców cechujących się wyższym pozio-
mem emisji przyczynia się do zmniejszenia globalnej emisji gazów cieplarnianych.

37. Lokalny rynek drzewny powinien być w większym niż dotychczas stopniu wy-

korzystywany do działań integracyjnych leśnictwa z rozwojem terenów wiejskich.
Drewno i produkty niedrzewne powinny być w większym niż dotychczas stopniu wy-
korzystywane przez małe i średnie przedsiębiorstwa oparte na lokalnej bazie su-
rowcowej. Do tego jednak potrzebna jest większa aktywność nadleśnictw we współ-
pracy z lokalnymi samorządami w poszukiwaniu wspólnych rozwiązań i wykorzysty-
waniu dostępnych funduszy strukturalnych UE. Należy pamiętać, że fundusze te
nie są dostępne dla przedsiębiorstw i organizacji państwowych. Dostępne są nato-
miast dla podmiotów prywatnych.

38. Produkcja tarcicy stanowić może podstawę rozwoju produkcji wyrobów o wyż-

szym stopniu przetworzenia, tj. materiałów podłogowych z drewna, opakowań z drew-
na, elementów stolarki budowlanej, elementów konstrukcyjnych. Jest to szczegól-
nie istotne z punktu widzenia perspektyw rozwoju małych i średnich firm drzew-
nych o niewielkiej skali produkcji i różnorodnym asortymencie produktów.

39. Ważniejsze niż dotychczas znaczenie w lokalnym rynku drzewnym powinni

odgrywać odbiorcy indywidualni (bez regonu). Nie sprzyja temu wprowadzony
w 2000 roku podatek VAT na drewno, który faworyzuje podmioty o zarejestrowa-
nej działalności gospodarczej. W przyszłości nastąpi zapewne legalizacja działalno-
ści przez część drobnych odbiorców. W większości przypadków nastąpi jednak re-
zygnacja z tego źródła dochodów bądź ograniczenie ich skali do ludowego rzemiosła.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

40. Odnotować należy sprzeciw gmin na propozycję powiększenia do 2005 roku

Białowieskiego Parku Narodowego, co odczytywane jest jako ograniczenie bazy su-
rowcowej nadleśnictw puszczańskich, powodujące utratę źródła dochodów przez ich
mieszkańców związanych bezpośrednio bądź pośrednio z pozyskaniem drewna, jego
przerobem lub przemysłem drzewnym. Perspektywa utraty źródła dochodów z tytu-
łu zwiększonej ochrony nie ma wiarygodnej alternatywy rekompensowania strat
z innych źródeł (np. turystyka).

41. LKP podejmują albo próbują podejmować działania na rzecz zdynamizowa-

nia lokalnego rozwoju gospodarczego, zwłaszcza w zakresie zagospodarowania tu-
rystycznego i tworzenia lepszych warunków do rekreacji na terenach leśnych. Jed-
nak tylko około połowa nadleśnictw projekty tego typu przedstawia do opiniowania
przez samorządy. Działania nadleśnictw nie są dostatecznie koordynowane z lokal-
ną władzą, a wysiłki na rzecz regionu nie są dostatecznie postrzegane przez władze
lokalne i regionalne.

Miejscowa ludność nie wykazuje dostatecznego zainteresowania nowymi źró-

dłami dochodów, wynikających z działalności LKP. Nie udało się dotąd wzbudzić
w ludziach powszechnego przekonania, że przyroda eksploatowana w sposób trwa-
ły jest zasobem pozwalającym na osiąganie realnych korzyści gospodarczych.

42. Włączenie się gospodarki leśnej w procesy rozwoju regionalnego jest niedo-

stateczne i wymaga nowych powiązań działalności RDLP i nadleśnictw ze strategia-
mi rozwoju regionalnego i planami zagospodarowania przestrzennego, uchwalany-
mi przez sejmiki województw i samorządy lokalne. Udział administracji leśnej w tych
strukturach jest dalece niewystarczający. Gospodarka leśna nie istnieje w progra-
mach rozwojowych na szczeblu wojewódzkim i gminnym. Podobnie jak na szczeblu
centralnym.

Działania nadleśnictw nie są dostatecznie skoordynowane z lokalną władzą, co

sprawia, że ich wysiłki czynione na rzecz lokalnego rozwoju gospodarczego nie są
dostatecznie widoczne i pozytywnie postrzegane.

Lasy Państwowe powinny wykorzystywać obowiązujące prawo, nie tylko ustawę

o lasach, do swoich celów, tzn. wpływania na procesy społeczne i gospodarcze w re-
gionie, jak również lokalnie, tzn. na rozwój terenów wiejskich. Powinny zwłaszcza
korzystać z miejscowego prawa w postaci lokalnych planów zagospodarowania prze-
strzennego, ustanawiania obiektów chronionych i planów ich ochrony.

43. Decentralizacja zarządzania regionem po reformie administracyjnej kraju,

powstanie samorządów, potrzeba poszerzenia i dostępu do informacji o regionie
oraz potrzeba wdrażania nowoczesnych metod zarządzania przestrzenią przyrodni-
czą w warunkach powstającej współpracy europejskiej, sytuuje leśne kompleksy
promocyjne w szczególnej pozycji. Następuje szybki rozwój systemów informacyj-
nych i rośnie na nie zapotrzebowanie. Większość samorządowych województw pod-
jęła prace nad budową Systemów Informacji o Terenie (SIT).W ostatnich latach
nabrały tempa prace nad rozbudową Systemu Informatycznego Lasów Państwowych
(tzw. SILP 2) i utworzeniem graficznego odpowiednika – systemu GIS – tak na
poziomie Dyrekcji Generalnej LP jak i regionalnych dyrekcji LP i niektórych nad-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

leśnictw. W ten sposób powstały instytucje gromadzące, tworzące i wykorzystujące
cyfrowe zasoby danych o tych samych terenach, obiektach, zjawiskach i elementach
przestrzennych – szczególnie w zakresie środowiskowym.

Niezbędne w tej sytuacji jest podjęcie systematycznej współpracy między tymi

instytucjami. Poligonem współpracy powinny stać się leśne kompleksy promocyjne,
na obszarach LKP następuje bowiem styk działalności zarządczo-planistycznej obej-
mującej zagadnienia leśne, osadnicze, rolne, przemysłowe, komunikacyjne, plani-
styczne i inne, które wymagają wspierania nowoczesnymi technikami zarządzania
oraz gromadzenia i przetwarzania danych o przestrzennym charakterze.

LKP wymagają specjalnego traktowania jako skomplikowane obszary o specy-

ficznych warunkach przyrodniczych i ekonomiczno-gospodarczych oraz znacznej róż-
norodności funkcji, co uzasadnia potrzebę odrębnego zainteresowania się ich roz-
wojem przestrzennym i podjęciem działań planistycznych odpowiadających obsza-
rom funkcjonalnym.

44. Kartometryczny charakter baz danych opracowanych dla LKP pozwala na

przeprowadzanie analiz funkcjonalno-przestrzennych i tworzy podstawy informa-
cyjne do badań naukowych i działań planistycznych w skalach zarówno lokalnej jak
i regionalnej. System Informacji o Terenie (SIT) dla LKP może być nadal rozbudo-
wywany i stanowić podstawę dalszych działań planistycznych dla równoważenia
rozwoju przestrzennego. Z punktu widzenia tworzenia systemów informacyjnych
do zarządzania leśnymi kompleksami promocyjnymi, z racji uwarunkowań prawno-
administracyjnych, systemy te winny stanowić część Systemu Informatycznego
Lasów Państwowych i być tworzone, utrzymywane i wykorzystywane w poszczegól-
nych RDLP przy jednoczesnym zapewnieniu wymiany danych i integracji z zasoba-
mi i systemami stosowanymi w administracji samorządowej i państwowej oraz
specjalnej.

Elementem integracyjnym, zarówno w sensie zasobu danych, jak i współpracy

różnych instytucji administracyjnych, są informacje z zakresu gospodarki leśnej,
ochrony przyrody, zagospodarowania przestrzennego, inwestycji jak również śro-
dowiska społeczno-kulturowego. Utrzymanie części systemów informatycznych
Lasów Państwowych poświęconych leśnym kompleksom promocyjnym może być
swoistym wstępnym doświadczeniem do integracji zasobów danych służb admini-
stracji państwowej i samorządowej. Jest to również droga do współpracy jednostek
LP z samorządami oraz wzmocnienia roli gospodarki leśnej w rozwoju regio-
nalnym.

45. Rozpowszechnione jest postrzeganie lasu przede wszystkim jako obszaru pro-

dukcji drewna z pominięciem innych jego funkcji. Wynika to często z dawnych na-
wyków, ale także utrwalonego wyobrażenia o sposobach gospodarowania w lasach.
Analiza relacji między różnymi formami prawnej ochrony, także ochrony krajobra-
zu i zadaniami LKP wskazuje, że są to formy niesprzeczne co do koncepcji ochrony.
Zasady działania LKP i perspektywy działań w zakresie upowszechnienia bardziej
ekologicznych zasad gospodarowania w lasach rokują nadzieję na zmianę takich
poglądów także przez zarządzających lasami. W relacjach z obszarami chroniony-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

mi, poza funkcjami ochronnymi znaczną wagę mają również funkcje rekreacyjne
i poznawcze, często znajdujące się wśród istotnych celów działania obiektów i ob-
szarów chronionych.

46. Badania potwierdziły istnienie dwóch rodzajów konfliktów: o ograniczonym

zasięgu pomiędzy nadleśnictwami należącymi do LKP oraz innymi jednostkami La-
sów Państwowych, oraz pomiędzy Lasami Państwowymi a pozarządowymi organi-
zacjami ekologicznymi w związku z powoływaniem i funkcjonowaniem LKP. Nie po-
twierdziło się natomiast istnienie konfliktu pomiędzy LKP a lokalnymi społeczno-
ściami i ich samorządami.

Pozarządowe organizacje ekologiczne z zasady nie protestują przeciwko funk-

cjonowaniu LKP. Opowiadają się jedynie przeciwko ustanowieniu LKP na obsza-
rach, które kwalifikują się do znacznie głębszego zakresu ochrony. Dzieje się tak
w LKP Puszcza Białowieska oraz Lasy Birczańskie. Pierwszy LKP ma zastępować
rozszerzenie Białowieskiego Parku Narodowego, natomiast drugi – według opinii
pozarządowych organizacji ekologicznych – utrudnia lub wręcz przekreśla utworze-
nie Turnickiego Parku Narodowego. Pracownicy Lasów Państwowych są uważani
za inspiratorów lokalnych protestów przeciwko planom poszerzania obszarów
chronionych.

47. Najwyżej Polacy cenią las jako element chroniący czystość powietrza oraz

środowisko życia roślin i zwierząt; stosunkowo niewielkie znaczenie ma natomiast
las jako miejsce rekreacji i wypoczynku oraz jako producent drewna („Pozaproduk-
cyjne funkcje lasu i źródła ich finansowania w opinii Polaków”. Badania OBOP-u,
2001). Prawie połowa Polaków wskazuje na budżet państwa, który według nich
powinien współfinansować wraz z instytucją zarządzającą lasami utrzymanie i in-
tensyfikację pozaprodukcyjnych funkcji lasu; tylko 11% uznaje, że taką pomocą
powinni być obciążeni bezpośrednio ich użytkownicy (społeczeństwo). Ponad 46%
Polaków deklaruje gotowość do wnoszenia rocznie określonej kwoty pieniędzy na
pozaprodukcyjne dobra lasu, przy czym wielkość deklarowanych kwot jest odwrot-
nie proporcjonalna do rocznych dochodów.

48. Ważnym krokiem w kierunku znalezienia obiektywnej, powszechnej miary

trwałego i zrównoważonego rozwoju jest koncepcja energetycznego bilansu. Cho-
dzi tu o bilans wbudowanej w systemy przyrodnicze (również systemy gospodarcze)
energii słonecznej (emergii), który pozwala na ocenę stopnia wdrożenia zasad trwa-
łego rozwoju, w tym wypadku – wdrożenia do gospodarki leśnej zasad trwałego
i zrównoważonego zagospodarowania lasów. Opracowywana metoda pozwala na
obliczenie „wskaźnika ekorozwoju” lub „wskaźnika zrównoważenia ekologicznego”
ESI. W wypadku systemów przyrodniczych wysoka emergia (wysoki wskaźnik ESI)
wskazuje na bardziej racjonalne wykorzystanie energii słonecznej zaabsorbowanej
przez ekosystem. Wykazać to można porównując budżet emergii w ekosystemie
naturalnym o rozbudowanej strukturze przepływu energii i w plantacji, gdzie łańcu-
chy przemian energii są znacznie krótsze (lub też porównując ekosystemy młode
i dojrzałe). Obliczony wskaźnik ESI dla obszaru LKP był wyższy niż w „zwykłych”
nadleśnictwach.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

49. Zaproponowane na podstawie danych monitoringowych parametry stabil-

ności ekosystemów leśnych dobrze charakteryzują obszary leśne znajdujące się –
z punktu widzenia zagrożeń oraz stanu lasu – w sytuacjach krańcowych. Realny
poziom stabilności, podobnie jak opracowane parametry, sytuuje lasy LKP Puszcza
Białowieska i lasy LKP Lasy Beskidu Śląskiego na przeciwległych biegunach:
ekosystemy leśne Puszczy Białowieskiej prezentują się pod wieloma względami
wyjątkowo korzystnie, lasy Beskidu Śląskiego zdecydowanie źle. Przyjęte w tych
badaniach „parametry stabilności” należy przetestować na szerszym materiale
spoza obszarów LKP. Można je potraktować jako wstępny materiał do opracowania
wskaźników trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów oraz jako wskaź-
niki zarządzania, które mogą być przyjęte w perspektywicznym planowaniu gospo-
darki leśnej.

50. Niezależnie od ocen globalnych istnieje pilna potrzeba oceny skuteczności

wdrażania zasad trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasów na poziomie
operacyjnym. Powinien temu służyć system kryteriów i wskaźników (KiW), który
wymaga jak najszybszego wdrożenia do praktyki. Obszary LKP stanowią dobry teren
do praktycznego testowania i doskonalenia KiW.

Wykonane testy dla Kryterium II (utrzymanie i wzmocnienie zdrowia i witalno-

ści ekosystemów leśnych) przy zastosowaniu wskaźnika w postaci stopnia defoliacji
wykazały, że LKP Lasy Janowskie, LKP Puszcza Bukowa i Goleniowska, LKP
Puszcza Białowieska należą do rejonów o najwyższym poziomie zdrowotności; naj-
gorszy stan zdrowotny natomiast prezentują lasy LKP Lasy Beskidu Śląskiego, Lasy
Gostynińsko-Włocławskie i Puszcza Kozienicka. Podobnie kształtuje się zdrowot-
ność drzewostanów na obszarach otaczających wymienione LKP.

51. Lepszą miarą stabilności ekosystemów leśnych niż ich stan w określonym

momencie jest tendencja wzrostu lub spadku poziomu zdrowotności drzewostanu.
Analiza trendów pozwoliła na wyznaczenie ogólnego kierunku zmniejszania się
stabilności ekosystemów leśnych z północnego zachodu na południowy wschód.
Wskazywałoby to na odwrócenie niegdyś rejestrowanej prawidłowości – wzrostu
zdrowotności lasu i zmniejszania się zagrożeń z zachodu na wschód. Istnieje
potrzeba poszerzenia oceny stanu ekosystemów leśnych i skutków stosowania
zasad trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej według pozostałych kryteriów
i wskaźników.

52. Trudno jest dotychczas udokumentować korzyści z tytułu realizowanego „eko-

logicznego” modelu gospodarki leśnej. Można natomiast uznać, że gospodarka taka
osiąga inne, niewymierne obecnie korzyści; na podkreślenie zasługują oczekiwane
korzyści z tytułu stosowania rębni złożonych oraz przebudowy drzewostanów, cze-
go efektem będą trwałe drzewostany o złożonej strukturze. Ponadto oczekuje się,
że zwiększony udział gatunków liściastych w nowo zakładanych uprawach zmniej-
szy częściowo zagrożenie pożarowe, prawdopodobnie zwiększy stabilność ekosyste-
mu i obniży w przyszłości koszty zagospodarowania.

Liczne korzyści dla gospodarki leśnej, mimo że niezwaloryzowane w jednost-

kach pieniężnych, wydają się wystarczającą przesłanką do kontynuacji trwałej i zrów-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

noważonej gospodarki leśnej. Pamiętać jednak trzeba, że korzyści pojawiają się znacz-
nie później niż są ponoszone koszty, tak więc gospodarka leśna zanim osiągnie z te-
go tytułu oszczędności musi przeznaczyć większe środki na realizację zadań gospo-
darczych.

Do ustalenia wymiernych korzyści pieniężnych z tytułu intensyfikacji takich czyn-

ności gospodarczych, jak odnowienie naturalne, wzrost udziału gatunków liściastych
w nowo zakładanych uprawach, wprowadzanie podszytów, stosowanie rębni złożo-
nych – wymagany jest dłuższy okres obserwacji, od momentu pełnego zastosowania
wszystkich zabiegów.

53. Promocyjna działalność LKP w Lasach Państwowych powinna być przed-

miotem odrębnego planowania rzeczowo-finansowego, między innymi przez opra-
cowanie stosownej analityki do obowiązującego planu kont, jak również przedmio-
tem specjalnej oceny. W tym celu należy zapewnić możliwość ewidencjonowania
wszystkich kosztów i efektów realizacji modelu trwałej, zrównoważonej i wielofunk-
cyjnej gospodarki leśnej w LKP.

Konieczne jest ilościowe i wartościowe określenie wszystkich świadczeń lasu we-

dług kryteriów ekologicznych i ekonomicznych, szkód i strat w lasach oraz opraco-
wanie systemu odszkodowań za te szkody przez nowelizację odpowiednich prze-
pisów.

Powtórnej analizy i uregulowania wymaga system podatkowy w leśnictwie pod

kątem zwolnień gospodarstw leśnych od podatku leśnego w sytuacji nieściągalności
odszkodowań za szkody w lasach.

54. Istnieje potrzeba opracowania ujednoliconej metodyki i zakresu przygoto-

wywania przez dyrektora RDLP jednolitego programu gospodarczo-ochronnego dla
LKP. Programy te powinny uwzględniać:

– plany urządzania lasu dla nadleśnictw;
– plany rozwoju gmin, powiatów i województw, na terenie których znajduje się

LKP;

– plany ochrony parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu

(jeśli takowe występują);

– plany powiązań z siecią ECONET-PL, CORINE oraz Natura 2000.
55. Współczesny model gospodarki leśnej, mocno podkreślający wielofunkcyj-

ność leśnictwa, znalazł uznanie w oczach społeczeństwa. Mimo że sumaryczna
wartość wybranych publicznych funkcji lasu, ustalona na podstawie wyników ogól-
nopolskich badań ankietowych, stanowi tylko około 7,5% wartości przychodów ze
sprzedaży drewna, to jednak gdyby taka suma mogła trafić w rzeczywistości do
budżetu PGL LP, pozwoliłaby w skali roku zalesić ponad 47 tys. ha gruntów.

Konieczna jest szeroka informacja o leśnictwie w celu uświadomienia zarówno

szerszym kręgom społeczeństwa jak i społeczności zawodowej leśników zalet nowe-
go podejścia do gospodarki leśnej, świadczeń pełnionych przez las w nowy sposób
zagospodarowany, skutków finansowych takiego zagospodarowania i takich świad-
czeń, strat ponoszonych w wyniku szkód przemysłowych, łowieckich, klimatycznych
i innych.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

56. W ciągu ostatnich kilku lat zainteresowanie leśnymi kompleksami promo-

cyjnymi w Lasach Państwowych było niewielkie. Kontynuowano ich istnienie, ale
nie traktowano ich jako szczególnie interesującego eksperymentu w gospodarce leś-
nej. W szczególności nie liczono na to, by LKP miały cokolwiek „promować” w sto-
sunku do pozostałych nadleśnictw. Istnieje opinia, że wchodzące w skład LKP nad-
leśnictwa nie prowadzą działalności w zakresie gospodarki leśnej bardziej nowator-
skiej niż pozostałe. Trudno uznać, że dziesięć lat funkcjonowania LKP spowodowało
widoczny przełom w podejściu leśników do gospodarki leśnej. Do najważniejszych
beneficjentów dodatkowych zadań wypełnianych przez LKP należy przede wszyst-
kim młodzież szkolna. W żadnym natomiast badanym LKP nie pojawili się leśnicy
jako odnoszący korzyści.

57. W powszechnym mniemaniu, w tym również w kręgach zawodowych leśni-

ków, las jest wartościowy tylko wtedy, gdy dostarcza dobra lub usługi (np. drewna).
Wartości użytkowe są jednak zawsze relatywne, bo odniesione do jakichś potrzeb
lub pragnień podmiotu. Wartościowanie w istocie zależy od przyjmowanej antropo-
logii. Uświadomienie tego faktu jest ważne dla społecznego statusu zawodu leśni-
ka. Co ma wartość użytkową dla jednego podmiotu, może jej nie mieć dla drugiego.

Istnieje dziedzina wartości samoistnych, czyli takich, które są niezależne od czy-

ichkolwiek potrzeb lub pragnień. Nie zależą one nawet od istnienia jakiegokolwiek
podmiotu. Wartość samoistna jest rozpoznawana w przyrodzie tylko przez istoty
rozumne, a rozpoznanie to stanowi świadomość aksjologiczną owych istot. Czło-
wiek wykracza poza świat przyrody o tyle, o ile w swoim działaniu kieruje się nie
tylko swoimi potrzebami i pragnieniami, lecz także swym rozpoznaniem samoist-
nych wartości.

58. Stosunek człowieka do lasu i jego zachowanie w lesie, zarówno jako gospo-

darza-leśnika, jak i innego użytkownika przyrody, należy kształtować na przesłan-
kach aksjologicznych (na przyjętym systemie wartości). Stąd potrzeba kształtowa-
nia świadomości aksjologicznej jako elementu edukacji leśnej zawodowej i edukacji
społecznej (leśno-ekologicznej, ekologicznej, przyrodniczej itp).

Las stanowi czynnik organizacyjny – wchodząc w strukturę społeczną, podlega

wartościowaniu i staje się swoistą normą: przyroda staje się układem odniesienia
w ustalaniu granic rozwoju ekonomicznego i budowaniu równowagi społecznej. Po-
winno to mieć zastosowanie zarówno w skali globalnej, jak również w skali kraju,
regionu czy obszaru funkcjonalnego, jak np. LKP.

59. Istniejące leśne kompleksy promocyjne nie odzwierciedlają w pełni zróżni-

cowania klimatycznego i siedliskowego lasów w Polsce. Szczególnie słabo reprezen-
towane są lasy Polski wschodniej, o wyraźnej odrębności klimatycznej i geobota-
nicznej, a także lasy górskie. Przyjmując jako kryteria: (1) regionalizację przyrodni-
czo-leśną, (2) zróżnicowanie geobotaniczne Polski, (3) występowanie dużych
kompleksów leśnych oraz (4) istniejące i projektowane krajowe i międzynarodowe
obszary chronione, istnieje uzasadnienie powołania 12 nowych leśnych komplek-
sów promocyjnych: LKP Puszcza Drawska, LKP Lasy Środkowego Pomorza, LKP
Puszcza Nidzka, LKP Puszcza Borecka, LKP Puszcza Augustowska, LKP Puszcza

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Kamieniecka, LKP Lasy Chełmsko-Strzeleckie, LKP Puszcza Pilicka, LKP Lasy Gór
Świętokrzyskich, LKP Lasy Masywu Śnieżnika i Gór Bystrzyckich, LKP Lasy Środ-
kowych Beskidów.

III. Literatura

Zadania badawcze zrealizowane w ramach projektu

A – zadania ekonomiczno-społeczne

1. Człowiek w systemie ochrony przyrody – przedmiot i podmiot ochrony. Las –

ekosystem – wartość. Ks. prof. dr Stanisław Zięba, Katolicki Uniwersytet Lu-
belski, Lublin.

2. Rola lasów w równoważeniu rozwoju przestrzeni terenów wiejskich (na przy-

kładzie wybranych LKP). Prof. dr hab. Jerzy Kołodziejski, dr Jarosław Czochań-
ski, dr inż. arch. Feliks Pankau, dr inż. Tomasz Parteka, Politechnika Gdańska,
Wydział Architektury, Gdańsk.

3. Konflikty społeczne na tle wielokierunkowego użytkowania przyrody i potrzeb

jej ochrony – studium na przykładzie wybranych LKP. Prof. dr hab. Tomasz Żylicz,
Warszawski Ośrodek Ekonomii Ekologicznej, Wydział Nauk Ekonomicznych,
Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

4. Edukacja ekologiczno-leśna: rozwiązania modelowe na przykładzie wybranych

LKP. Prof. dr hab. Andrzej Grzywacz, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskie-
go, Wydział Leśny, Warszawa.

5. Ekonomiczno-finansowe aspekty gospodarki leśnej w LKP (koszty i efekty go-

spodarowania na obszarach o różnym stopniu ochronności i użytkowania lasu).
Dr hab. inż. Stanisław Zając, mgr inż. Piotr Gołos, Instytut Badawczy Leśnic-
twa, Zakład Ekonomiki i Polityki Leśnej, Warszawa.

6. Modelowe zagospodarowanie turystyczne i łowieckie – bilans kosztów i docho-

dów na poziomie LKP. Dr inż. Jakub Borkowski (mgr inż. Piotr Gołos), Instytut
Badawczy Leśnictwa, Zakład Gospodarki Łowieckiej, Zakład Ekonomiki i Po-
lityki Leśnej, Warszawa; dr Jerzy Śleszyński, Warszawski Ośrodek Ekonomii Eko-
logicznej, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

B – zadania z zakresu hodowli i użytkowania lasu

7. Podstawy różnicowania wydzieleń taksacyjnych i wyróżniania mikrosiedlisk. Dr

inż. Anna Kliczkowska (mgr inż. Adam Cieśla, mgr inż. Janusz Czerepko), In-
stytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Siedliskoznawstwa Leśnego, Warszawa.

8. Kierunki naturalizacji zbiorowisk leśnych zniekształconych i zdegradowanych.

Promowanie procesów naturalnej sukcesji wtórnej w operacjach przebudowy
drzewostanów – możliwości i ograniczenia. Dr hab. Bogdan Brzeziecki (prof. dr

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

hab. Tomasz Borecki, mgr inż. Leszek Bolibok), Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego, Wydział Leśny, Warszawa.

9. Hodowlano-ochronne zasady gospodarstwa przestojowego. Prof. dr hab. Euge-

niusz Bernadzki, dr inż. Tadeusz Andrzejczyk, Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego, Wydział Leśny, Warszawa.

10. Wpływ różnych metod trzebieży i użytkowania na stabilność drzewostanu (eko-

systemu leśnego). Prof. dr hab. Jan Zajączkowski (mgr inż. Wojciech Gil, dr inż.
Rafał Paluch), Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Hodowli Lasu, Warszawa.

11. Ekologiczne, hodowlane i techniczne kryteria dojrzałości ekosystemów leśnych

do użytkowania drzewostanów. Dr inż. Jan Głaz, Instytut Badawczy Leśnictwa,
Warszawa.

12. Wielkość zapasu rosnącego jako kryterium stabilności i użytkowania drzewosta-

nów. Prof. dr hab. Edward Stępień, dr inż. Roman Zielony, Szkoła Główna Go-
spodarstwa Wiejskiego, Wydział Leśny, Katedra Urządzania Lasu, Geomatyki
i Ekonomiki Leśnictwa, Warszawa.

13. Rozmiar i struktura pozyskania drewna w wybranych LKP a kształtowanie się

lokalnego rynku drzewnego w regionie. Mgr inż. Grzegorz Ślęzak, Instytut
Badawczy Leśnictwa, Sękocin Las.

14. Wpływ gospodarki rezerwatowej na zagrożenia ze strony kambio- i ksylofagów

sąsiednich lasów gospodarczych. Doc. dr hab. Jerzy Gutowski (dr Lech Krzysz-
tofiak, inż. Lech Bucholtz, mgr inż. Przemysław Szwałko, mgr inż. Robert Ros-
sa, mgr inż. Stanisław Szafraniec), Instytut Badawczy Leśnictwa, Białowieża.

C – zadania środowiskowe

15. Energetyczny bilans zagospodarowania ekosystemów leśnych w różnych warun-

kach krajobrazowych na przykładzie wybranych LKP. Dr hab. Andrzej Nienar-
towicz, Uniwersytet im. M. Kopernika, Toruń.

16. Bilans węgla w ekosystemach leśnych LKP i monitorowanie zmian. Dr inż. Woj-

ciech Galiński, Sylvatica, Żabia Wola.

17. Ocena stanu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych LKP oraz opra-

cowanie florystycznych, faunistycznych i mikologicznych wskaźników zmian. Dr
Małgorzata Falencka-Jabłońska, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Las.

18. Ocena potrzeb i możliwości kształtowania powierzchniowych zasobów wodnych

w wybranych LKP. Prof. dr hab. Edward Pierzgalski, Instytut Badawczy Leśnic-
twa, Warszawa.

19. Martwe drewno i jego funkcje ekologiczne w lasach zagospodarowanych i re-

zerwatach w wybranych LKP. Prof. dr hab. Alicja Breymeyer (dr Marek Degór-
ski, dr Ewa Roo-Zielińska, dr Jerzy Solon, mgr Jacek Wolski), Instytut Geogra-
fii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa.

20. Funkcje LKP w sieci obszarów chronionych. Dr Janina Głowacka (mgr Woj-

ciech Jakubowski, dr Aniela J. Matuszkiewicz), Instytut Gospodarki Przestrzen-
nej i Komunalnej, Warszawa.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

21. System oceny stanu ekosystemów leśnych na obszarze LKP – testowanie kryte-

riów i wskaźników (KiW) trwałej, zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki
leśnej. Mgr inż. Jerzy Wawrzoniak, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Las.

W wyniku realizacji programu badawczego „Podstawy trwałego i zrównoważonego

zagospodarowania lasów w Leśnych Kompleksach Promocyjnych” powstały liczne
opracowania w formie sprawozdań naukowych (łącznie 28 opracowań) oraz publika-
cje (dotychczas 30 publikacji, w tym 2 książki). Końcowe sprawozdania naukowe
zostały zgrupowane, zgodnie z powyższą strukturą programu, w trzech tomach –
Aneksach: A – zadania ekonomiczno-społeczne, B – zadania z zakresu hodowli
i użytkowania lasu, C – zadania środowiskowe. Czwarty tom zawiera szeroką syntezę
wyników i wnioski. Wszystkie tomy sprawozdania końcowego z realizacji projektu
w pełnym brzmieniu autorskim znajdują się w bibliotece Instytutu Badawczego Leś-
nictwa.

W trakcie realizacji programu miały miejsce cztery seminaria koordynacyjne z udzia-

łem Autorów zadań, konsultantów i zaproszonych ekspertów, a ich dorobek znalazł od-
zwierciedlenie w niniejszej syntezie.

Inne wykorzystane źródła

Bernadzki E., 1992: Ekologiczny model gospodarki leśnej. Biblioteczka Leśnicze-

go, zeszyt 3, Zarząd Główny SITLiD.

Brzozka Z., 1983: Wytrzymałość materiałów. PWN, Warszawa.
Kapuściński R., 1996: Leśne Kompleksy Promocyjne, DGLP.
Nagel J., 1999: Konzeptionelle Überlegungen zum schrittweisen Aufbau eines wal-

dwachstumskundlichen Simulationssystems für Nordwestdeutschland. Schriften
aus der Forstlichen Fakultät der Universität Göttingen und der Nieders. Forstl.
Versuchsanstalt. Band 128, J.D. Sauerländer’s Verlag, Frankfurt a. M., str. 122.

Odum H.T., 1996: Environmental Accounting. Emergy and Environmental Deci-

sion.

Making. John Wiley & Sons, Inc. New York / Chichester / Brisbane / Toronto / Sin-

gapore.

Rykowski K., 1998: Operacyjne wskaźniki trwałej i zrównoważonej wielofunkcyjnej

gospodarki leśnej na poziomie nadleśnictwa. Dokumentacja IBL.

Rykowski K., 1989: Ekologizacja gospodarki leśnej (1): Kilka krytycznych uwag

z trzech konferencji. Las Polski nr 10/1989.

Rykowski K., 1989b: Ekologizacja gospodarki leśnej (2): Zalety odnowienia natu-

ralnego. Las Polski nr 11/1989.

Rykowski K., 1989c: Ekologizacja gospodarki leśnej (3): O dominacji środków tech-

nicznych nad celami biologicznymi. Las Polski nr 12/1989.

Rykowski K., 1989d: Ekologizacja gospodarki leśnej (4). Las Polski nr 21–22/1989.
Rykowski K., 1989e: Ekologizacja gospodarki leśnej (5): Czy potrzeba rozstrzygnięć

zasadniczych? Las Polski nr 23–24/1989.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Rykowski K., 1990: Ekologizacja gospodarki leśnej (6): Leśnictwo wielofunkcyjne.

Las Polski nr 1/1990.

Rykowski K., 1998: Trwały i zrównoważony rozwój lasów – zarys problematyki. W:

K. Rykowski (red.): Trwały i zrównoważony rozwój lasów. Poglądy – Opinie – Kon-
trowersje. Wydawnictwo Naukowe ASCON Sp. z o.o., Warszawa, s. 165–191.

Rykowski K., 1994: Kryteria i indykatory trwałego i zrównoważonego rozwoju la-

sów. Zarys problematyki i propozycje dla polskiego leśnictwa. Biblioteka IBL.
Warszawa.

Rykowski K., 1995: Trwały rozwój lasów w Polsce. Stan i zamierzenia. Agencja Re-

klamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk.

Wolski J., 2003: Martwe drewno w lesie: ocena zapasu i propozycje postępowania.

Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, seria A, 2003/2 (952–955), s. 23–45.

Zielony R., 2001a: Siedliskowo-wiekowo-strukturalna metoda oceny zgodności fi-

tocenozy leśnej z siedliskiem – podstawy teoretyczne. W: Zielony R. (red.): Zgod-
ność fitocenozy z biotopem w ekosystemach leśnych. Wyd. Fundacja „Rozwój
SGGW”, s. 174–207.

Zielony R., Haczek K., Orzechowski M., 2001b: Weryfikacja siedliskowo-wiekowo-

-strukturalnej metody oceny zgodności fitocenoz leśnych. W: Zielony R. (red.):
Zgodność fitocenozy z biotopem w ekosystemach leśnych. Wyd. Fundacja „Roz-
wój SGGW”, s. 208–231.

Zięba S., 2002: Ekosystem leśny wartością człowieka. Instytut Badawczy Leśnictwa

(Warszawa), Zakład Ekologii Człowieka – Katolicki Uniwersytet Lubelski (Lu-
blin), s. 286.

Rady naukowo-społeczne leśnych kompleksów promocyjnych są organami do-

radczymi i opiniodawczymi dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych
w zakresie inicjowania działań i oceny realizacji zadań stojących przed leśnymi kom-
pleksami promocyjnymi. Zarządzenie nr 30 dyrektora generalnego Lasów Państwo-
wych z dnia 19.12.1994 r. określa cele leśnych kompleksów promocyjnych. Są nimi:

1) wszechstronne rozpoznanie na ich obszarze stanu biocenozy leśnej i warun-

ków jej bytowania oraz trendów zachodzących w nich zmian;

2) trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami ra-

cjonalnej gospodarki leśnej, prowadzonej na podstawach ekologicznych;

3) integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody;
4) promowanie wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej przy wyko-

rzystaniu wsparcia finansowego ze środków krajowych i zagranicznych;

5) prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w celu wyciągnię-

cia wniosków dotyczących możliwości i warunków upowszechniania zasad eko-
rozwoju na całym obszarze działania Lasów Państwowych;

6) prowadzenia szkoleń Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeństwa.

Zakres zadań stojących przed leśnymi kompleksami promocyjnymi jest szeroki.

Sprawy zgłaszane przez administrację Lasów Państwowych lub wynikające z inicja-
tywy członków rady są rozpatrywane na ogólnych posiedzeniach rady lub niekiedy
przez prezydium rady.

Posiedzenia rad naukowo-społecznych odbywały się z różną częstotliwością, naj-

częściej 1 lub 2 razy w roku, ale niekiedy 3 a nawet 5 razy. Były też lata, w których
rada nie odbyła posiedzenia ani razu.

Z analizy nadesłanych materiałów wynika, że od początku swej działalności oma-

wianych było 58 tematów. Z tej liczby tylko nieliczne były omawiane przez wszyst-
kie rady lub przez znaczną ich część. Niektóre tematy były poruszane kilkakrotnie.
Wiele było omawianych tylko raz lub dwa razy przez jedną lub dwie rady. Wszystkie
najczęściej poruszane tematy można pogrupować:

1. Leśnictwo – sprawy związane ogólnie z gospodarką leśną omawiano 41 razy.

W tej grupie najczęściej (13 razy) mówiono o planach urządzenia lasu i planach

prof. dr hab. Aleksander W. Sokołowski

Funkcje rad naukowo-społecznych

leśnych kompleksów promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

gospodarczych w lasach (6 razy), po 2–3 razy omawiane były sprawy dotyczące
przebudowy drzewostanów, stosowania rębni, odnowienia naturalnego, gospodarki
wodnej w lasach, zwiększenia lesistości, Polityki Leśnej Państwa, zrównoważonego
leśnictwa, roli leśnictwa polskiego w Unii Europejskiej, gospodarki łowieckiej, sys-
temu informacji przestrzennej, weryfikacji typów siedliskowych lasu.

1. Edukacja przyrodniczo-leśna była również najczęściej (30 razy) poruszanym

tematem na posiedzeniach rad.

2. Ochrona przyrody – najczęściej (24 razy) omawiane były sprawy dotyczące

ochrony przyrody w systemie zagospodarowania lasu oraz ogólnie związane z ochroną
przyrody (11 razy) i dotyczące ochrony rezerwatowej (8 razy). Dwukrotnie omawia-
no też kwestie dotyczące programu Natura 2000, raz sprawę użytków ekologicz-
nych i reintrodukcji cisa.

3. Ochrona środowiska – tu znalazły się takie sprawy, jak: gospodarka wodna,

oczyszczanie ścieków, zmiana systemów grzewczych, problem śmieci, zadrzewienia.
Były one 16 razy przedmiotem rozważań.

4. Turystyka: ścieżki rowerowe, agroturystyka, informacja i przewodniki, ośrodki

wypoczynkowe, kąpieliska, parkingi. Sprawy z tym związane były omawiane 13 razy.

5. Zagospodarowanie przestrzenne – omawiano 8 razy.
6. Współpraca z samorządami – 8 razy.
7. Współpraca z placówkami naukowymi – 8 razy.
8. Problem środków finansowych niezbędnych do funkcjonowania LKP, pocho-

dzących ze źródeł krajowych i z Unii Europejskiej – 7 razy.

Poza wymienionymi grupami tematów inne, omawiane tylko jeden raz, to: rola

LKP, promocja LKP, wielofunkcyjna gospodarka leśna, leśnictwo a rozwój regio-
nalny, nowe technologie w szkółkarstwie, znaczenie mikoryz, ochrona przeciwpo-
żarowa, sprawa prywatyzacji lasów, reintrodukcja cisa, szkody od bobrów, ochrona
obiektów zabytkowych, współpraca z parkami krajobrazowymi, współpraca z Ho-
landią, Belgią, Niemcami, zmiana granic parku krajobrazowego, obchody Dni Lasu,
rolnictwo w LKP.

Zakres omawianych spraw jest szeroki, ale tylko pierwsze 5 grup zagadnień: edu-

kacja przyrodniczo-leśna, leśnictwo, ochrona przyrody, ochrona środowiska i tury-
styka, było przedmiotem rozważań rad wszystkich LKP. Dalsze cztery grupy spraw:
współpraca z samorządami, współpraca z placówkami naukowymi, zagospodarowa-
nie przestrzenne i problemy finansowe, były przedmiotem rozważań tylko niektó-
rych rad, a są to sprawy ważne i dotyczą wszystkich leśnych kompleksów promocyj-
nych. Wśród grupy 18 tematów tylko raz poruszonych, na znacznie więcej uwagi
zasługują sprawy dotyczące roli leśnych kompleksów promocyjnych i ich promocji,
wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, roli leśnictwa w rozwoju regionalnym. Z przed-
stawionego wyliczenia omawianych spraw wynika, że niektóre zagadnienia zawarte
w celach leśnych kompleksów promocyjnych nie były omawiane ani razu.

Duża liczba i różnorodność tematów omawianych przez rady LKP wskazują na

związki leśnictwa z różnymi dziedzinami gospodarki i dotyczą wielu sfer życia spo-
łeczeństwa.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Duże różnice są w liczbie tematów omawianych przez rady w poszczególnych

leśnych kompleksach promocyjnych. Licząc od 2000 roku, wynosi ona od 7 w LKP
Bory Tucholskie do 38 w LKP Lasy Rychtalskie, 36 w LKP Puszcza Kozienicka,
34 w LKP Puszcza Białowieska. W pozostałych LKP liczba tematów wynosi od 10 do
20. Różnice te w pewnym stopniu mogą wynikać z różnej szczegółowości sprawoz-
dań. Ale też różnice w liczbie posiedzeń rad, jak i omawianych tematów można
traktować jako wyraz różnej aktywności zarówno rad naukowo-społecznych, jak
i zarządów LKP. W pewnym stopniu może to też się wiązać z różną ilością proble-
mów wymagających rozwiązania i ze specyfiki poszczególnych leśnych kompleksów
promocyjnych.

Z dotychczasowej działalności LKP i dużej liczby spraw rozpatrywanych przez

rady naukowo-społeczne wynika potrzeba kontynuacji tej formy pracy nad wdraża-
niem zasad wielofunkcyjnej gospodarki leśnej stanowiącej jeden z głównych elemen-
tów Polityki Leśnej Państwa. Działania te wymagają stałej współpracy z placówka-
mi naukowymi. Prowadzenie prac badawczych z zakresu nauk leśnych, a szczegól-
nie dotyczących doskonalenia systemu zagospodarowania lasu wielofunkcyjnego,
powinno stanowić jeden z głównych celów leśnych kompleksów promocyjnych.

Efektywność rozwiązywania poszczególnych problemów zależy w pewnym stop-

niu od składu rady i znajomości przez jej członków problemów LKP. Analizując
obecny skład rad, wydaje się celowe wprowadzenie pewnych korekt. W każdej ra-
dzie powinien być co najmniej jeden przedstawiciel Parlamentu, a ponadto przynaj-
mniej po jednym przedstawicielu powinny mieć PZŁ i przemysł drzewny. W skła-
dzie wszystkich rad powinni być obecni nauczyciele, wojewódzcy konserwatorzy
przyrody i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Dziennikarze, pełniący bar-
dzo ważną funkcję w zakresie promowania idei leśnych kompleksów promocyjnych
i informowania o problemach wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w tych specyficz-
nych obiektach, powinni uczestniczyć w pracach rad jako zaproszeni goście. Liczba
przedstawicieli nauki i władz powinna być nieco wyrównana i dostosowana do spe-
cyfiki poszczególnych LKP.

W dalszym ciągu bardzo duże znaczenie ma działalność edukacyjna. Wymaga

ona odpowiedniej infrastruktury i środków na jej utrzymanie. Dlatego też uczestni-
kom tej edukacji należy zwracać uwagę na koszty wynikające z pełnienia przez las
ogólnospołecznych funkcji, w tym głównie turystycznej i rekreacyjnej.

W działalności leśnych kompleksów promocyjnych należy głównie koncentro-

wać się na kształtowaniu systemu zagospodarowania lasu wielofunkcyjnego, pełnią-
cego obok funkcji produkcyjnej i ogólnospołecznej również funkcję podstawowego
elementu ochrony przyrody.

Wzrost funkcji ogólnospołecznych zwiększa koszty zagospodarowania lasu,

a zwiększające się zadania z zakresu ochrony przyrody obniżają dochodowość go-
spodarki leśnej. W bardziej cennych pod względem przyrodniczym lasach (np.
w Puszczy Białowieskiej) gospodarka leśna staje się deficytowa. Deficyt ten, wyni-
kający z obciążenia lasu pozaprodukcyjnymi funkcjami, powinien być wyrównywa-
ny z funduszy społecznych. Konieczne są tu uregulowania prawne. W formułowa-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

niu tych uregulowań powinny uczestniczyć też rady leśnych kompleksów promocyj-
nych, a szczególnie wchodzący w ich skład członkowie Parlamentu.

W działalności leśnych kompleksów promocyjnych należy wzmocnić współpra-

cę z samorządami m.in. w zakresie zwiększania roli leśnictwa w rozwoju gospodar-
czym regionu, np. przez promocję turystycznych, edukacyjnych i rekreacyjnych
walorów lasów.

Działalność leśnych kompleksów promocyjnych wymaga koordynacji. Potrzeb-

na jest też współpraca między LKP i wymiana doświadczeń w zakresie realizacji
postawionych celów. Ważną rolę mógłby w tym odegrać biuletyn informujący o pracy
poszczególnych LKP. Należałoby też opracować zasady sporządzania syntetycznych,
rocznych sprawozdań z działalności rad naukowo-społecznych LKP.

W składzie powstałego w 1996 roku Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy

Rychtalskie, oprócz nadleśnictw Syców i Antonin, po raz pierwszy znalazł się Leśny
Zakład Doświadczalny Siemianice Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Po-
znaniu. Współpraca w ramach realizacji celów LKP między nadleśnictwami a Za-
kładem Doświadczalnym Siemianice okazała się godnym naśladowania przykładem,
czego rezultatem było powołanie kolejnych dwóch leśnych kompleksów promocyj-
nych, w skład których wszedł Leśny Zakład Doświadczalny w Rogowie oraz ostat-
nio Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy.

Leśne zakłady doświadczalne, we współdziałaniu z macierzystymi wydziałami leś-

nymi, dysponują olbrzymim potencjałem naukowo-badawczym i dydaktycznym, który
szczególnie je predysponuje do realizacji zadań LKP. Praktyczną wykładnią tego po-
tencjału mogą być powierzchnie doświadczalne założone w lasach doświadczalnych
trzech omawianych zakładów:

Liczba powierzchni doświadczalnych:

204

Ogólna powierzchnia pod doświadczeniami: 848 ha
Liczba powierzchni w wieku powyżej 25 lat:

Liczba powierzchni w wieku powyżej 40 lat:

23 (bez Arboretum w Rogowie)

Szczególną wartością doświadczeń jest często ich zaawansowany wiek, co ma

duże znaczenie w wypadku badań dotyczących ekosystemów leśnych. Przełożenie
wyników badań bezpośrednio z LZD do nadleśnictw tego samego kompleksu pro-
mocyjnego wydaje się naturalną drogą przed wdrożeniem rezultatów uzyskanych
badań bezpośrednio do nadleśnictw w skali regionu lub kraju.

Leśne kompleksy promocyjne, w skład których wchodzą leśne zakłady doświad-

czalne, powinny funkcjonować w ogólnej strategii LKP głównie poprzez praktyczną
realizację następujących zagadnień:

A. Szkolenia i promocja z zakresu zrównoważonej gospodarki leśnej.
B. Stworzenie kompleksowych i interdyscyplinarnych programów badawczych

obejmujących cały obszar LKP wraz z LZD i ich realizacja.

C. Wykorzystanie w maksymalnym stopniu istniejącej infrastruktury LZD na po-

trzeby realizacji zadań LKP.

D. Proces uspołecznienia zarządzania lasami.

prof. dr hab. Wojciech Wesoły
Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego
w Poznaniu

Rola wydziałów leśnych i leśnych zakładów doświadczalnych

w strategii działania leśnych kompleksów promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

E. Współpraca w zakresie pozyskiwania pomocy finansowej ze środków UE oraz

funduszy ekologicznych w ramach działalności LKP.

Ad A.

Szkolenia takie przeprowadza się dla Służby Leśnej i pozostałych pracow-

ników Lasów Państwowych, wykorzystując istniejącą bazę doświadczalną i doświad-
czenie pracowników naukowych. Możliwości przedstawienia wyników konkretnych,
wieloletnich doświadczeń terenowych, np. dotyczących przebudowy drzewostanów
itp., daje dobrą podstawę do dyskusji i wykorzystania w praktyce rezultatów do-
świadczeń. Trzeba pamiętać o potencjalnym wykorzystaniu w tym zakresie istnieją-
cych już przy LZD Rogów – Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, a przy LZD
Siemianice – Centrum Kształcenia Przedsiębiorców Leśnych. W wypadku Zakła-
dów Usług Leśnych, LZD Siemianice wypełniło lukę, umożliwiając dokształcanie
w tak ważnym dla małych przedsiębiorstw okresie, jakim jest wejście naszego kraju
do Unii Europejskiej i przetargowe zdobywanie zleceń.

Konieczne jest w najbliższym okresie umożliwienie dokształcania z zakresu za-

lesień i prowadzenia gospodarki leśnej prywatnym właścicielom lasów. Takie szko-
lenia są możliwe do natychmiastowej realizacji przy wykorzystaniu infrastruktury
LZD i nadleśnictw leśnych kompleksów promocyjnych.

Szczególnym zagadnieniem, które musi być również w najbliższym czasie roz-

wiązane, jest zagospodarowanie lasów górskich. Specyfiki tych lasów nie rozwiązują
aktualne zasady hodowlane i wiele innych przepisów wykonawczych. Konieczne jest
zatem opracowanie programu szkoleń i umożliwienie jego realizacji, w czym może
być duży udział LKP i LZD Krynica (np. w stworzeniu Centrum Kształcenia dla
lasów górskich).

Ad B.

Istnieje duża wola współdziałania nadleśnictw i LZD funkcjonujących

w ramach jednego LKP. Powołanie zespołu, który opracuje program działań doświad-
czalnych i możliwości jego realizacji, przy finansowej akceptacji Dyrekcji General-
nej Lasów Państwowych, stworzy podstawy do wspólnego działania w tym zakresie
w ramach jednego lub kilku LKP. Program ten musi uwzględniać specyfikę poszcze-
gólnych LKP oraz dopuścić element ryzyka w jego realizacji, co często warunkuje
postęp i możliwości praktycznego wdrożenia. LKP zgodnie z swoimi celami jest
najlepszym poligonem takich zamierzeń.

Zatwierdzony program powinien zawierać zadania realizacyjne rozłożone na

wiele lat, jak również zadania, których szybka realizacja i wdrożenie w ciągu np.
trzech lat są możliwe tylko przy zaangażowaniu większej grupy badaczy i pracowni-
ków administracji nadleśnictw z terenu działania LKP. Wspólne działania badawcze
związane bezpośrednio z terenem działania LKP ułatwią nie tylko transmisję wyni-
ków badań bezpośrednio do praktyki, ale także wskażą kadrze naukowej wydziałów
możliwości interdyscyplinarnych badań, których rezultaty łatwo można przełożyć na
język praktyczny. Dobrym pomysłem wydaje się dopuszczenie również zadań, które
dzisiaj wydają nam się ryzykowne. Sprawdzenie ich w małej skali LKP będzie zgod-
ne z celami kompleksów promocyjnych; takie zadania mogą w przyszłości bardzo
procentować wymiernymi korzyściami.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Ad C.

Realizacja tego punktu nie może ograniczać się tylko do bazy konferen-

cyjnej czy hotelowej. Wykorzystanie w szerokim zakresie Centrum Edukacji Przy-
rodniczo-Leśnej i Centrum Kształcenia Przedsiębiorców Leśnych, łącznie z udostęp-
nieniem powierzchni doświadczalnych i osób mogących wyniki doświadczeń przed-
stawić, stwarza dobre warunki do przeprowadzanych szkoleń dla Służby Leśnej
nadleśnictw. Zwiększenie możliwości finansowych poprzez fundusze strukturalne,
które te centra mogą zdobywać, w przyszłości rozszerzy zakres możliwości szkole-
niowych tych ośrodków.

Wydaje się bardzo celowe powołanie w ramach działania LKP grup roboczych

realizujących doradztwo dotyczące gospodarki leśnej dla ludzi spoza lasu. W gru-
pach takich, których istnienie musi być nagłośnione, powinni uczestniczyć pra-
cownicy Służby Leśnej i naukowcy. Stworzenie takich grup przy poparciu wydzia-
łów leśnych jest proste nawet dla bardzo szerokiej gamy zagadnień związanych
z lasem.

Ad D.

Uspołecznienie zarządzania lasami jest zadaniem LKP, które wydaje się

obecnie najtrudniejsze w praktycznej realizacji i jednocześnie bardzo potrzebne
z chwilą wejścia naszego kraju do UE. Udział przedstawicieli gmin i rad naukowych
LKP w Komisjach Techniczno-Gospodarczych zatwierdzających plany urządzenio-
we to stanowczo zbyt mało w stosunku do przyjętych założeń. Niezależnie od zna-
nej nam teorii, praktycznie nie mamy wiele do powiedzenia w odpowiedzi na pyta-
nie, jaka jest rola leśnictwa w kształtowaniu rozwoju obszarów wiejskich. Z uwagi
na zróżnicowanie sytuacji na terenach wiejskich, musimy zdać sobie sprawę, że
w przyszłości nie będzie można preferować jednego modelu gospodarki leśnej bez
uwzględnienia lokalnych zróżnicowań (typologii) obszarów wiejskich. Takie spoj-
rzenie w krajach UE jest oczywiste i lepiej będzie, jeżeli już w tej chwili zaczniemy
przygotowywać się do rozwiązania tego problemu. Obecnie lasy i administracja leśna
mają zupełnie odmienne problemy z obszarami leśnymi w strefach podmiejskich,
w obszarach o nasilonym ruchu turystycznym czy w miejscowościach letniskowych,
w stosunku do terenów typowo rolniczych, o dużej intensyfikacji produkcji rolnej.
Zdefiniowanie szczegółów przyszłej polityki gospodarczej na określonym terenie
i jednocześnie dostosowanie do tej polityki modelu gospodarki leśnej nie jest moż-
liwe bez ścisłej współpracy samorządów i nadleśnictw. Właściwy poziom takiej współ-
pracy jest obecnie mało realny ze względu na ograniczenia prawne. Niewłaściwe
regulacje prawne nie zwalniają nas jednak od lokalnych prób (zgodnych z panują-
cym prawem) zmiany tej sytuacji w wypadku dobrej woli obu stron, tzn. Urzędów
Marszałkowskich, lokalnych samorządów, regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych
i nadleśnictw. Takim dobrym poligonem doświadczalnym są leśne kompleksy pro-
mocyjne, szczególnie te, które już dobrze funkcjonują w wiedzy i mentalności lokal-
nej społeczności. Wstępne ustalenia z Wielkopolskim Urzędem Marszałkowskim
i samorządami pozwalają na podjęcie konkretnych prób innych form współpracy
w ramach LKP Lasy Rychtalskie. Zaangażowanie w tę współpracę pracowników na-
ukowych daje szansę wypracowania form działania, które będą mogły być powiela-
ne w przyszłości w skali kraju. Opracowania wspólne, dotyczące np. gospodarki

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

wodnej czy programów turystycznych, już obecnie jest realne i realizowane w wielu
regionach kraju.

Ad E.

Istnieją obecnie duże szanse uzyskania pomocy finansowej z funduszy struk-

turalnych Unii Europejskiej. Jest to przede wszystkim szansa dla uczelni, ale rów-
nież w ramach LKP dla Lasów Państwowych, które, jak wiemy, w większości pro-
gramów unijnych nie mogą występować wprost jako ich beneficjent. Najłatwiej
zdobyć takie środki finansowe na szkolenia. Należy jednak zwrócić uwagę na moż-
liwości takiego finansowania np. programów rozwoju obszarów wiejskich z uwzględ-
nieniem gospodarki leśnej, bez której nie będzie to program kompletny. Propono-
wany wyżej system dokształcania prywatnych właścicieli lasów ma w tej chwili bar-
dzo duże szanse na finansowanie, pod warunkiem dobrze przygotowanego wniosku
wychodzącego z istniejących centrów kształcenia. Składane wnioski o dofinansowa-
nie już w tej chwili, niezależnie od rezultatów takiego działania, procentują dobrym
doświadczeniem w uzyskiwaniu funduszy strukturalnych w przyszłości.

Funkcjonowanie w kolejnym dziesięcioleciu leśnych kompleksów promocyjnych,

w których składzie istnieją leśne zakłady doświadczalne, przy znacznej integracji
nauki i nadleśnictw, zgodnie z wyżej przedstawionymi zamierzeniami, może przy-
nieść bardzo konkretne efekty. Na pewno przyczyni się do pogłębienia korzystnej
dla wszystkich stron współpracy między Lasami Państwowymi, leśnymi zakładami
doświadczalnymi i wydziałami leśnymi.

Powołanie 10 lat temu pierwszych leśnych kompleksów promocyjnych stało się

ważnym, praktycznym krokiem do wprowadzania w życie proekologicznej Polityki
Leśnej Państwa. Jej istotą jest to, że przedmiotem gospodarki leśnej nie jest sam
drzewostan, ale cały ekosystem leśny widziany jako element krajobrazu spełniający
określoną funkcję w przestrzeni przyrodniczej regionu i kraju. Z kolei nadrzędnym
celem tej gospodarki jest zapewnienie trwałości lasów oraz ich wielofunkcyjnej roli.
Wśród podstawowych funkcji lasu – ekologicznych, gospodarczych i społecznych –
coraz większego znaczenia nabiera funkcja ekologiczna (ochronna). Jej realizacja
stwarza często pewne konflikty z funkcją gospodarczą (produkcyjną) lasu, która z ko-
lei jest – jak dotąd – głównym źródłem przychodów Lasów Państwowych, umożli-
wiającym finansowanie zadań wchodzących w skład proekologicznej gospodarki leś-
nej, w tym także zadań z zakresu ochrony przyrody.

Gospodarka leśna została zobowiązana do ochrony i rozwijania wszystkich, za-

równo ekonomicznych jak i środowiskowych oraz społecznych wartości lasów. O ile
jednak wartości ekonomiczne skupiały zawsze najwyższą uwagę właścicieli i zarząd-
ców lasów oraz znalazły bogate, prawne, organizacyjne, techniczne i technologicz-
ne oprzyrządowanie w dotychczasowym rozwoju leśnictwa i były głównym, a niekie-
dy jedynym celem zagospodarowania lasu, o tyle gospodarowanie wartościami śro-
dowiskowymi i społecznymi lasów stanowi nowy obszar działalności gospodarki leśnej
i jest wyzwaniem dla leśnictwa w przyszłości (Rykowski K., 2002: Co znaczy trwały
i zrównoważony rozwój lasów [1]. Głos Lasu 11: 22-27).

Celem referatu jest próba odpowiedzi na kilka pytań.

Po pierwsze: w jakim stopniu leśne kompleksy promocyjne służą integrowaniu

celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody?

Potrzeba tego rodzaju integracji została określona w ustawie o lasach z 1991

roku (z późniejszymi zmianami). W art. 7 tej ustawy zapisano m.in.: „Trwale zrów-
noważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzenia lasu, z uwzględ-
nieniem następujących celów, a wśród nich m.in.: zachowania różnorodności przy-
rodniczej, produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców
i produktów ubocznego użytkowania lasu”.

dr inż. Ryszard Kapuściński
Wydział Ochrony Lasu
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych

Ochrona przyrody

w leśnych kompleksach promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Łączenie funkcji gospodarczych i ochronnych jest jednym z założeń wyznacza-

nia i funkcjonowania europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. W dyrektywie sie-
dliskowej (art. 2), będącej podstawą prawną tworzenia specjalnych obszarów ochrony
(SOO), zapisano m.in.: „Działania podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą będą
uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturalne oraz cechy regionalne i lo-
kalne”. Tylko przy takim założeniu istnieje szansa na społeczne poparcie tego ro-
dzaju koncepcji i osiągnięcie zakładanych celów.

Potrzeba łączenia funkcji gospodarczych z działaniami na rzecz ochrony przyro-

dy zrodziła się na początku lat 90. ubiegłego wieku wraz z nową filozofią ochrony
przyrody, zawartą w koncepcji zachowania różnorodności biologicznej. Chodzi w niej
o przeniesienie idei ochrony przyrody poza obszary prawnie chronione, które w wa-
runkach postępującej degradacji życia na Ziemi okazały się niewystarczające dla
zachowania różnorodności biologicznej. W tej sytuacji dotychczasowe pojęcie, a za-
razem hasło „ochrona przyrody” zostało odniesione do całej przestrzeni ekologicz-
nej, a nie tylko do wybranych obszarów czy gatunków.

Wprowadzanych zmian nie należy traktować jako próby udowodnienia, że go-

spodarka leśna może zastąpić potrzebę tworzenia poszczególnych form ochrony
przyrody, np. parków narodowych czy rezerwatów przyrody. Nie jest bowiem moż-
liwe zastąpienie „gospodarki” rezerwatowej – gospodarką leśną (inny jest ich status
prawny), tak jak nie jest możliwe zastąpienie ochrony ścisłej – ochroną częściową.
Różnorodność form ochrony przyrody i związanych z nimi zakresów dopuszczalnej
ingerencji człowieka jest na tyle oczywista, na ile oczywiste jest zróżnicowanie wa-
lorów i wartości poszczególnych tworów czy obiektów przyrodniczych.

Integrowanie funkcji gospodarczych z aktywną ochroną przyrody w lasach do-

tyczy przede wszystkim tych obszarów, będących w zarządzie Lasów Państwowych,
które nie są jedną z form ochrony przyrody, określonych w ustawie. Wyjątek stano-
wią wymienione wcześniej specjalne obszary ochrony siedlisk tworzone w ramach
Natury 2000. Mimo tego rodzaju wyjaśnień, koncepcja integrowania funkcji gospo-
darczych z aktywną ochroną przyrody w Lasach Państwowych spotkała się w pew-
nych kręgach – zwłaszcza w pierwszym okresie – z krytyką bądź powątpiewaniem.
Wynikało to m.in. z ich wcześniejszych uprzedzeń do leśników, których dotychczas
bardziej kojarzono z użytkowaniem lasu niż z ochroną przyrody. Poza tym ochrona
przyrody była zbyt wyizolowaną i zawężoną sferą działania, tak w sensie formalnym
jak i organizacyjnym.

Osiągnięcie głównego celu, jakim jest zachowanie trwałości lasów i ciągłości

ich funkcji, w tym coraz mocniej akcentowanych funkcji ekologicznych, wymaga
wielu różnorodnych działań, często wykraczających poza możliwości Lasów Pań-
stwowych i leśnictwa. Wiele z nich znalazło się (lub powinno się znaleźć) w sferze
zainteresowania leśnych kompleksów promocyjnych jako obiektów pilotażowych
do wdrażania i promocji proekologicznej Polityki Leśnej Państwa. Działania te
dotyczą m.in.:

doskonalenia polityki państwa w odniesieniu do środowiska, ochrony przyro-
dy, lasów i gospodarki przestrzennej;

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

doskonalenia przepisów prawnych w wymienionych sferach działania, zwłasz-
cza pod względem ich spójności i przejrzystości;

rozwijania edukacji ekologicznej (w tym edukacji leśnej) w celu kształtowa-
nia świadomości społecznej;

doskonalenia metod i sposobów gospodarki leśnej, opartej na wszechstron-
nym rozpoznaniu stanu lasu, zwłaszcza jego walorów przyrodniczych;

poszukiwania źródeł współfinansowania zadań związanych z ochroną przyro-
dy i udostępnianiem lasów dla celów społecznych;

prowadzenia badań naukowych oraz monitorowania efektów prowadzonych
prac;

szerokiej współpracy gospodarzy lasów (leśników) z organami ochrony przy-
rody, władzami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i z miejsco-
wym społeczeństwem.

Po drugie: jakie są dotychczasowe efekty ww. działań w leśnych kompleksach

promocyjnych?

Jednym z pierwszych zadań, które zostały zainicjowane po utworzeniu LKP, było

przeprowadzenie pierwszej w Lasach Państwowych, powszechnej inwentaryzacji i wa-
loryzacji przyrodniczej (1994–1995). Zadanie to wykonano w ramach jednego z pod-
stawowych celów LKP, jakim jest „wszechstronne rozpoznanie stanu biocenozy leś-
nej”, rozszerzając je na wszystkie nadleśnictwa w kraju. Wyniki tej inwentaryzacji
i waloryzacji przyrodniczej posłużyły następnie do opracowania dla każdego LKP
„Programu ochrony przyrody”, który w formie aneksu został dołączony do obowią-
zującego w danym nadleśnictwie planu urządzenia lasu. Obecnie wszystkie nadle-
śnictwa mają już „Programy ochrony przyrody”, które są integralną częścią planów
urządzenia lasu. Poziom opracowania poszczególnych „Programów...” jest jednak
dość zróżnicowany, w zależności od rodzaju obiektu oraz wykonawcy. Nadleśnictwa
posiadające bogate siedliska i związaną z tym różnorodność gatunków wymagają
zaangażowania różnych specjalistów. Poza BULiGL, dla którego jest to nowe zada-
nie, autorami „Programów...” były m.in. towarzystwa i organizacje przyrodnicze,
a czasem sami pracownicy nadleśnictwa.

Wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej nadleśnictw,

uzupełnione i sprawdzone w trakcie opracowywania „Programu ochrony przyrody”
pozwoliły na zgłoszenie wielu propozycji nowych rezerwatów, użytków ekologicz-
nych i pomników przyrody.

Obecnie w Lasach Państwowych znajduje się ok. 85% wszystkich rezerwatów

w Polsce, 120 parków krajobrazowych (część ich powierzchni to tereny będące w za-
rządzie Lasów Państwowych), większość obszarów Natura 2000. Poza tym ok. 65%
organizmów występujących w Polsce to gatunki leśne lub związane z lasem.

Wykonywanie zadań ochronnych w odniesieniu do istniejących w danym nad-

leśnictwie form ochrony przyrody napotyka wciąż sporo trudności. Podstawową trud-
nością jest brak aktualnych planów ochrony dla znacznej części rezerwatów. Mimo
istniejących już wcześniej opóźnień w opracowywaniu planów ochrony dla rezerwa-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

tów, sytuację jeszcze bardziej pogorszył zapis art. 154.1. nowej ustawy o ochronie
przyrody, zgodnie z którym „Plany ochrony dla parków narodowych, rezerwatów
przyrody, parków krajobrazowych ustanowione w okresie od dnia 2 lutego 2001 r.
do dnia wejścia w życie ustawy stają się planami ochrony w rozumieniu niniejszej
ustawy”. Oznacza to, że znaczna część istniejących planów ochrony straciła przed-
wcześnie swoją ważność. Do czasu opracowania nowych planów wojewoda powi-
nien określić zadania ochronne i ustanowić je w drodze zarządzenia. Kolejnym
utrudnieniem, wpływającym na dalsze opóźnienia ww. opracowań, jest obowiązek
uzgadniania projektu planu ochrony dla rezerwatu – lub zasięgnięcia opinii (w wy-
padku projektu zadań ochronnych dla rezerwatu) – z ministrem właściwym do spraw
środowiska.

W niektórych LKP wdrażany był program ochrony wybranych gatunków chro-

nionych, w szczególności ginących i zagrożonych, np. głuszca, cietrzewia, cisa, jarzę-
bu brekinii. Zadanie to wynika z „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego
użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań” (dokument
zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 25.02.2003 r.).

Wykorzystanie LKP do badań naukowych z zakresu ochrony przyrody było sto-

sunkowo niewielkie. Badania te dotyczyły m.in. ochrony głuszca i cietrzewia, roli
martwych drzew w lesie dla ochrony różnorodności biologicznej. Istnieje potrzeba
rozwijania badań naukowych o charakterze eksperymentalnym, których wyniki byłyby
podstawą doskonalenia gospodarki leśnej. Przykładem tego rodzaju badań są do-
świadczenia prowadzone na terenie Nadleśnictwa Pisz, gdzie w lipcu 2002 roku miał
miejsce huragan. Do badań przeznaczono dwie powierzchnie: jedną zagospodaro-
waną w tradycyjny sposób (powierzchnia oczyszczona z połamanych drzew i zago-
spodarowana w sposób sztuczny) oraz drugą, pozostawioną do naturalnej sukcesji
i regeneracji drzewostanu.

Dzięki prowadzonej w LKP edukacji nastąpiła poprawa świadomości społecz-

nej, m.in. z zakresu roli lasów w ochronie przyrody. Działanie to ma charakter cią-
gły, dlatego dotychczasowe doświadczenia i osiągnięcia w tej dziedzinie będą dalej
rozwijane i doskonalone.

Rady naukowo-społeczne LKP, dzięki obecności w ich składzie parlamentarzy-

stów, przedstawicieli władz rządowych i samorządowych, były także miejscem oma-
wiania ważnych dla ochrony przyrody problemów, dotyczących m.in. nowelizacji
przepisów, wdrażania sieci Natura 2000 i innych.

Po trzecie: jakie działania z zakresu ochrony przyrody oczekują na podjęcie w leś-

nych kompleksach promocyjnych?

Do najpilniejszych zadań z tego zakresu należy zaliczyć:

uzupełnienie i uaktualnienie inwentaryzacji przyrodniczej – w pierwszym rzę-
dzie w nadleśnictwach wchodzących w skład LKP – dotyczącej chronionych
gatunków roślin, grzybów i zwierząt, w związku z wydaniem nowych rozpo-
rządzeń Ministra Środowiska w tej sprawie, zawierających wiele nowych,
dotychczas nie objętych ochroną gatunków;

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

w LKP, obejmujących w swoich granicach obszary Natura 2000, należy pilnie
przystąpić do inwentaryzacji i aktualizacji danych o występowaniu i rozmiesz-
czeniu siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000. Wyniki tej inwentaryzacji oraz
wnioski z niej wynikające będą miały wpływ na rozmiar zadań ochronnych i ogra-
niczenia dla gospodarki leśnej w przyszłych planach ochrony tych obszarów.
Sprawy te powinny być tematem posiedzeń rad naukowo-społecznych LKP,
koniecznie z udziałem przedstawicieli miejscowych rad gminy. Zgodnie z nową
ustawą o ochronie przyrody, „projekt planu ochrony obszaru Natura 2000 spo-
rządza sprawujący nadzór nad obszarem w terminie 5 lat od dnia wyznaczenia
tego obszaru, w uzgodnieniu z właściwymi miejscowo radami gmin”;

opracowanie zasad pozyskania dziko żyjących roślin i zwierząt (zbiór i skup
owoców, ziół, grzybów jadalnych, w tym owocnikujących grzybów mikoryzo-
wych, ślimaków itp.) na potrzeby gospodarcze. Zadanie to wynika z „Krajo-
wej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicz-
nej wraz z programem działań”. Realizacja tego zadania jest przewidziana na
lata 2005–2006. Sprawa pozyskiwania płodów runa leśnego w sposób racjo-
nalny oczekuje na rozwiązanie od wielu lat. Krytykowana przez leśników
dotychczasowa procedura wydawania zezwoleń na pozyskiwanie roślin lecz-
niczych objętych ochroną częściową uległa pozytywniej zmianie. Nowa usta-
wa o ochronie przyrody zawiera zapis, zgodnie z którym organ ochrony przy-
rody wydaje zezwolenie na pozyskiwanie roślin, grzybów i zwierząt objętych
ochroną gatunkową w porozumieniu z właścicielem lub zarządcą lasu. Pro-
blem w tym, że właściciel, jak i zarządca lasu nie dysponują aktualną wiedzą
na temat wielkości zasobów surowcowych poszczególnych gatunków, gdyż obo-
wiązująca „Instrukcja urządzania lasu” tego rodzaju inwentaryzacji nie wy-
maga. Istnieje pilna potrzeba, aby w kilku wybranych LKP – posiadających
godne uwagi zasoby płodów runa leśnego – opracowano i wdrożono, w for-
mie eksperymentu, program ich ochrony i racjonalnego użytkowania. Program
ten powinien m.in. zawierać dane dotyczące inwentaryzacji zasobów, oceny
dopuszczalnej wielkości użytkowania, organizacji zbioru, skupu i sprzedaży
(z wyjątkiem gatunków chronionych, których organizacja zbioru powinna być
uzgodniona z podmiotem skupującym, np. z firmą zielarska);

doskonalenie współpracy z organami ochrony przyrody w odniesieniu do form
ochrony przyrody, położonych na gruntach zarządzanych przez Lasy Państwo-
we, m.in. w zakresie nadzoru, rodzaju zabiegów ochronnych oraz finansowa-
nia wykonywanych prac w rezerwatach, parkach krajobrazowych, obszarach
Natura 2000 i innych. Nowa ustawa o ochronie przyrody z kwietnia 2004 r.
oraz akty wykonawcze do tej ustawy wprowadzają wiele zmian w stosunku do
dotychczasowych praktyk, stąd potrzeba stałych kontaktów i współpracy mię-
dzy administracją Lasów Państwowych a wojewódzkimi konserwatorami przy-
rody, starostami, samorządami, dyrekcjami parków narodowych i krajobra-
zowych.

WAKAT

Rozważając problem współpracy nauczycieli i leśników w edukacji leśnej społe-

czeństwa, warto zadać sobie kierunkowe pytania:

– Jakie są podstawy współpracy?
– Czy warto współpracować?
– Jak szukać płaszczyzn współdziałania?
– Jaką rolę w edukacji leśnej dzieci i młodzieży powinien odgrywać nauczyciel,

a jaką leśnik?

Istota współpracy kryje się bowiem w uzyskanych odpowiedziach.

Jakie są podstawy współpracy?

Jest to pytanie zasadnicze. Czy podejmowane działania wynikają wyłącznie z we-

wnętrznej potrzeby nauczycieli i leśników, czy też mieszczą się w systemie ogólnej
wizji rozwoju społeczeństwa polskiego? Odpowiedź znajdujemy w dokumentach
regulujących działania tych dwóch grup zawodowych, jak również dokumentach
wyznaczających priorytety państwa w zakresie rozwoju ekonomicznego i ochrony
środowiska.

W systemie oświaty takim bazowym dokumentem jest „Podstawa programowa

kształcenia ogólnego”

. W jej części, adresowanej do nauczycieli wszystkich przed-

miotów i wszystkich szczebli nauczania, odnajdujemy zapisy, które – mimo iż for-
mułowane w sposób uogólniony – dają asumpt do współpracy z leśnikami. Czytamy
w nich między innymi, że szkoła powinna:

zapewnić uczniom:
– traktowanie wiadomości przedmiotowych w sposób [...] prowadzący do lep-

szego zrozumienia świata, ludzi i siebie,

– poznawanie dziedzictwa kultury narodowej;

dr Arleta Poręba-Konopczyńska
Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
Zielona Góra

Współpraca leśnika i nauczyciela

w edukacji leśnej

Rozporządzenie MEN z dn. 21.05.2001 r. w sprawie podstawy programowej wychowania

przedszkolnego, kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz kształcenia w profi-
lach i liceach profilowanych, Dz. U. nr 61/2001 r., poz. 625.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

stwarzać warunki do nabywania umiejętności:
– odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych do-

świadczeń i nawyków;

zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:
– rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwa-

nie prawdy, dobra i piękna w świecie,

– mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno przedmiotów szkolnych,

jak i całej edukacji na danym etapie,

– uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego.

W części szczegółowej tego dokumentu odnajdujemy cały szereg zapisów kiero-

wanych do nauczycieli poszczególnych przedmiotów edukacyjnych, zobowiązujących
ich do kształtowania u uczniów postaw prośrodowiskowych, budowania u młodego
pokolenia poczucia więzi z regionem, jego przyrodą i kulturą, ale także życiem
społecznym i ekonomicznym.

Praca leśnika ma też swoje umocowania prawne. Podstaw do współpracy z na-

uczycielami w dziedzinie edukacji leśnej społeczeństwa należy poszukiwać w Zarzą-
dzeniu nr 57 dyrektora generalnego Lasów Państwowych w sprawie wytycznych
prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych. Dokument ten
w całości poświęcony jest organizowaniu przez Lasy Państwowe działań zmierzają-
cych do poprawy świadomości ekologicznej społeczeństwa. Jednym z zadań, jakie
stawia się przed leśnikami w ramach tych działań, jest „współpraca leśników z wy-
chowawcami dzieci i młodzieży”

Innymi aktami prawnymi, które dają podstawę do współpracy obu grup zawo-

dowych, są przede wszystkim:

1. „Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia – wspólne cele

do 2010 roku. Program prac dotyczący przyszłych celów systemów edukacji”, doku-
ment wydany w 2002 roku przez Komisję Europejską

. Podkreśla się w nim rolę

edukacji jako głównego elementu strategii lizbońskiej, której przesłaniem jest dą-
żenie do społeczeństwa wiedzy. Drugim spośród trzech celów strategicznych posta-
wionych przed państwami UE jest „ułatwienie powszechnego dostępu do systemów
edukacji”. Jednym z celów szczegółowych w tym obszarze jest „uatrakcyjnienie
procesów kształcenia”, a zadaniem „odkrywanie i sprawdzanie różnych sposobów
uatrakcyjnienia nauki zarówno w obrębie systemów kształcenia formalnego, jak
i nieformalnego”. W obszarze trzeciego celu strategicznego – „otwarcie systemów
edukacji na środowisko i świat” – celem szczegółowym jest „wzmocnienie powiązań
ze światem pracy, działalnością badawczą i społeczeństwem”. Zadaniem dla syste-

Zarządzenie nr 57 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z dnia 9 maja 2003 r. w spra-

wie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych.

Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia – wspólne cele do 2010 roku,

Komisja Europejska, Dyrektoriat Generalny ds. Edukacji i Kultury, www.men.waw.pl/integrac/
komisja/ed_europ/ed_europ.htm

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

mu edukacji jest tu „promowanie ścisłej współpracy między placówkami edukacyj-
nymi a środowiskiem lokalnym” oraz „uruchamianie partnerskich przedsięwzięć
z udziałem wszelkiego rodzaju placówek edukacyjnych, firm i instytucji badawczych,
w celu obopólnych korzyści”. Wskaźnikami osiągania tych celów są między innymi:
„uczestnictwo przedstawicieli społeczności lokalnych w życiu szkoły”, „współpraca
szkół z organizacjami lokalnymi”.

2. „Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Przez edukację do zrównowa-

żonego rozwoju”

– jest dokumentem wypracowanym wspólnie przez Ministerstwo

Edukacji Narodowej oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa jako reakcja na zalecenia Agendy 21. W dokumencie tym edukację śro-
dowiskową potraktowano jako „nieodłączny element całego procesu edukacyjne-
go”, ale również jako „immanentny składnik strategii gospodarczej”. Autorzy Na-
rodowej Strategii stawiają znak równości pomiędzy pojęciami „edukacja ekologicz-
na” oraz „edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju”, stosując je zamiennie.
Wśród jej celów odnajdujemy takie sformułowania, jak: „upowszechnienie idei
ekorozwoju we wszystkich sferach życia”, „wdrożenie edukacji ekologicznej jako
edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i niefor-
malnej”. Autorzy tego opracowania oczekują od szkół, że będą między innymi „ini-
cjować i korzystać z kontaktów z władzami samorządowymi [...] i innymi instytucja-
mi oraz organizacjami”, „prowadzić edukację ekologiczną w terenie”.

Ten z konieczności pobieżny przegląd dokumentów wyznaczających kierunki po-

lityki państwowej dotyczącej wspólnej pracy nauczycieli i leśników nad kształtowa-
niem postawy odpowiedzialności za środowisko przyszłych pokoleń dostarcza, w mo-
im przekonaniu, wystarczających argumentów, aby uznać, że podstawy współpracy
istnieją. Nie tylko umożliwiają współpracę leśników i nauczycieli, ale nakładają
obowiązek na obie grupy zawodowe, aby ją podjęły.

Czy warto współpracować?

Trzeba zadać sobie to pytanie, ponieważ jedną z podstawowych zasad efektyw-

nego działania jest odczuwanie sensu podejmowanego wysiłku. Odpowiedzi na nie
należy jednak poszukiwać na różnych płaszczyznach funkcjonowania zawodowego,
ale i osobowego leśników i nauczycieli.

Pozornie odpowiedź jest prosta. Warto współpracować. Edukacja na rzecz zrów-

noważonego rozwoju jest niezbędna, ponieważ presja człowieka na środowisko
przybrała takie rozmiary, że jeśli ludzkość nie zacznie się samoograniczać w eksplo-
atacji jego zasobów, to w sposób nieunikniony doprowadzi do załamania się równo-
wagi ekologicznej w skali globalnej. W swojej przeszłości Ziemia przechodziła już
takie klęski i za każdym razem doprowadzały one do zmiany struktury gatunkowej

Przez edukację do zrównoważonego rozwoju, Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej,

Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2001 r.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

zamieszkujących ją organizmów. Możemy się więc spodziewać, że jednym z głów-
nych poszkodowanych gwałtownych przemian środowiskowych będzie sam człowiek
wraz z wytworzoną przez siebie cywilizacją. To właśnie podkreślał U Thant w swoim
słynnym raporcie, który na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubie-
głego wieku wstrząsnął opinią publiczną świata

. Międzynarodowe porozumienia

oraz wypracowywane strategie rozwoju społeczeństw mają na celu wywołanie zmia-
ny w świadomości ich członków, aby odwrócić globalne procesy, które wydają się
zagrażać nie odległym potomkom, ale już naszym dzieciom, a być może nawet nam
samym.

Trudność jednak polega na tym, że te na wskroś słuszne przesłania często bled-

ną w obliczu codzienności. Stephen Covey przedstawia ten problem, dzieląc aktyw-
ności człowieka zgodnie ze schematem

Przytłoczeni bagażem codziennych, drobnych spraw, mamy tendencję do tego,

aby skupiać nasze działania w ćwiartce IV. Czynności tu wykonywane są najczęściej
rutynowe, niewymagające wysiłku intelektualnego, z drugiej strony stwarzające
pozory, że można je wykonać szybko i przejść do prac ważniejszych, mieszczących
się w II ćwiartce. Takie odsuwanie problemów ważnych skutkuje tym, że albo zbyt
mało czasu poświęcamy na ich rozwiązanie, albo obciążamy nimi inne osoby, nieraz
o kompetencjach niższych niż nasze. Ograniczamy w ten sposób działanie czynnika
ważnego dla podejmowania podobnych działań w przyszłości. Jest nim możliwość
obserwowania pozytywnych skutków własnej działalności.

Współpraca między nauczycielami i leśnikami związana z kształtowaniem po-

staw prośrodowiskowych młodego pokolenia oraz promowaniem pozytywnego wi-
zerunku pracy leśnika ma właśnie taki charakter. Wybiega swoim zasięgiem poza
to, co moglibyśmy nazwać rutyną pracy. Zmusza przedstawicieli obu zawodów do
zapuszczania się na tereny niepewne, wymaga zdobywania dodatkowej wiedzy, re-

Dokument Rady Ekonomiczno-Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych pt. The pro-

blems of human environment (w pol. tłumaczeniu Człowiek i jego środowisko), opublikowany 26 V
1969 przez S. U Thanta, sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Covey S.: Siedem nawyków skutecznego działania, Rebis, Warszawa, 1997.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

fleksji, ale także wznoszenia się na wyżyny profesjonalizmu we własnym zawodzie.
Są to wysokie wymagania i nie każdy znajduje w sobie dość woli, aby im sprostać.

Tak więc i tym razem na pytanie postawione w tytule rozdziału należałoby udzielić

odpowiedzi pozytywnej, ale odpowiedź ta jest warunkowana osobistymi motywami
osób zaangażowanych w pracę nad kształtowaniem postaw młodego pokolenia.

Jak szukać płaszczyzn współpracy?

Nawet osoby mocno zmotywowane do aktywności prośrodowiskowej, aby tę ak-

tywność utrzymywać, a nawet rozwijać, powinny mieć okazję przeżywania sukcesów
w swojej działalności. W przeciwnym wypadku pojawia się zniechęcenie. Aby zwięk-
szyć prawdopodobieństwo przeżywania sukcesów, należy przede wszystkim swoje
działania planować. Czesław Kupisiewicz, jeden z czołowych dydaktyków polskich,
już 20 lat temu twierdził, że „ Planowanie jest głównym warunkiem wszelkiego
świadomego i celowego, zwłaszcza długotrwałego i złożonego działania”.

Odpowiednie planowanie może zapewnić:
– pomniejszenie wpływu czynników ograniczających;
– świadomą kontrolę nad przebiegiem i wynikami działań, tj. ochronę przed

przypadkowością i chaotycznością działań i decyzji;

– zdolność do modyfikowania działań w zależności od zmieniających się oko-

liczności;

– lepsze wykorzystanie zasobów wiedzy, motywacji i środków;
– rytmiczność osiągania celów i zadań, a przez to zwiększenie skuteczności osią-

gania wyznaczonych celów;

– rozwój osobisty poprzez możliwość wglądu w: strukturę własnych działań, ogra-

niczenia wynikające z braków kompetencyjnych, motywacje warunkujące do-
konywane wybory;

– satysfakcję z dobrze zorganizowanej pracy.

Jednym z efektów świadomego działania jest skuteczne pozyskiwanie sojuszni-

ków wspierających pracę leśników i nauczycieli. Lasy Państwowe takich sojuszni-
ków znajdują. Są nimi:

– uczelnie leśne i pedagogiczne;
– stowarzyszenia i ruchy proekologiczne;
– kuratoria oświaty;
– samorządy lokalne;
– ośrodki doskonalenia nauczycieli;
– dyrekcje szkół.

Sojusznicy ci wspomagają ideę szerzenia świadomości prośrodowiskowej poprzez:
– uświadamianie nauczycieli o potrzebie działań na rzecz ochrony przyrody i śro-

dowiska;

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

– uświadamianie leśników o konieczności wychodzenia w swojej działalności

poza tradycyjne role;

– doskonalenie umiejętności pracy dydaktycznej nauczycieli z wykorzystaniem

możliwości jakie oferują instytucje pozaedukacyjne, w tym w szczególności
Lasy Państwowe;

– kształcenie umiejętności dydaktycznych leśników;
– stwarzanie przyjaznego klimatu dla współpracy szkoły z Lasami Państwowy-

mi;

– stwarzanie bodźców zachęcających nauczycieli i leśników do podejmowania

dodatkowych działań;

– promowanie działań nauczycieli, działań dotyczących współpracy z Lasami

Państwowymi.

Przejawy takiej współpracy podaję na przykładzie RDLP w Zielonej Górze. Są

nimi między innymi:

– organizowane od 4 lat warsztaty metodyczne dla liderów edukacji leśnej w nad-

leśnictwach;

– zorganizowanie w bieżącym roku cyklu warsztatów metodycznych dla 20 nad-

leśnictw, podczas których przeszkolono blisko 400 leśników realizujących
w praktyce kontakty ze szkołami;

– promowanie przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze te-

matyki leśnej, w tym na kursach kwalifikacyjnych nauczania przyrody;

– promowanie tematyki leśnej w testach osiągnięć szkolnych opracowywanych

przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze;

– promowanie przez Uniwersytet Zielonogórski tematyki leśnej w kształceniu

nauczycieli nauczania początkowego (w nowej nomenklaturze – nauczania zin-
tegrowanego);

– opracowanie Certyfikatu Leśnego Wtajemniczenia z akceptacją Lubuskiego

Kuratora Oświaty dla nauczycieli wykazujących się aktywnością w zajęciach
edukacyjnych, organizowanych przy współpracy z leśnikami;

– organizowanie przy współpracy z Lubuskim Kuratorem Oświaty konkursu dla

nauczycieli „Kulturotwórcza Rola Lasu”;

– opracowanie przez leśnictwa i dostarczenie do szkół programów edukacji

leśnej;

– organizowanie przy współpracy z Wojewódzką Państwową Strażą Pożarną

i Lubuskim Kuratorem Oświaty konkursu dla uczniów „Wiosna bez płomieni”;

– zorganizowanie przy współpracy z Muzeum Ziemi Lubuskiej wystawy z oka-

zji 80-lecia Lasów Państwowych, nieodpłatnie udostępnionej zarówno wyciecz-
kom szkolnym, jak i osobom zwiedzającym indywidualnie;

– organizowane z inicjatywy nadleśnictw rozliczne działania służące zacieśnie-

niu współpracy ze szkołami, przedszkolami i innymi placówkami opieki, np.
szkolne przedstawienia czy liczne lokalne konkursy dla dzieci i młodzieży
poświęcone tematyce leśnej.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Na skutek tych działań lasy są obecne w placówkach wychowawczych. Między

innymi:

– powoływani są w szkołach nauczyciele koordynatorzy do spraw współpracy

z lasami;

– leśnicy zapraszani są na zajęcia edukacyjne;
– zespoły klasowe odwiedzają leśne sale i ścieżki dydaktyczne;
– organizowane są szkolne i przedszkolne uroczystości poświęcone poznawa-

niu lasu i pracy leśnika;

– dzieci biorą aktywny udział konkursach i akcjach na rzecz ochrony środowi-

ska organizowanych przy współpracy z nadleśnictwami.

Można więc uznać, że tematyka leśna jest żywa w świadomości dzieci i młodzieży.
Planując pracę z dziećmi i młodzieżą, nie należy zapominać o tym, jak ważne

znaczenie mają materiały metodyczne, pozwalające – z jednej strony – poszerzyć
wiedzę o lasach, z drugiej – wspomóc pracę dydaktyczną zarówno leśników, jak i na-
uczycieli. I na tym polu leśnicy mogą poszczycić się sporymi osiągnięciami. Czołową
rolę w tej dziedzinie spełnia Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, które jest
wydawcą między innymi:

– miesięcznika „Echa Leśne”;
– zestawu zeszytów z serii „Opowieści leśnika”;
– serii poradników edukacji leśnej;
– pomocy dydaktycznych, np. gry dydaktycznej Barbary Czołnik „ Dziupla” czy

gry planszowej „Od nasionka do drzewka”.

Działalność wydawniczą prowadzą również inne instytucje, np.:
– Leśny Zakład Doświadczalny SGGW, Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej

w Rogowie, wydał między innymi zestaw scenariuszy zajęć opracowanych przez
Hannę Będkowską: „Jak organizować lekcję w lesie?”;

– Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych wydała między innymi opracowa-

nie Sławomira Trzaskowskiego „Las w dobrych rękach”.

Liczne są także w tym zakresie przedsięwzięcia regionalne, między innymi:
– opowieść Jerzego Wilanowskiego „Przygody Skrzata Choinka”, wydana przez

Nadleśnictwo Żagań, RDLP w Zielonej Górze;

– opracowanie Włodzimierza Jaskulskiego-Wrońca „Kościół Polowy Armii Kra-

jowej w Spale”, wydane przez Środowisko Żołnierzy AK przy Domu Pamięci
Walki i Męczeństwa Leśników w Spale;

– zeszyt metodyczny „Kulturotwórcza rola lasów”, wydany przez ODN w Zie-

lonej Górze

oraz cały szereg materiałów promocyjnych oraz przewodników do zajęć na ścież-
kach dydaktycznych.

Wymienione przeze mnie pozycje należy traktować jedynie sygnalnie. Liczba cie-

kawych publikacji, opracowywanych na wszystkich szczeblach służb leśnych, mają-
cych na celu wspomaganie pracy dydaktycznej nauczyciela i leśnika, jest imponująca.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Jaką rolę w edukacji leśnej dzieci i młodzieży powinien odgrywać nauczyciel,

a jaką leśnik?

Mimo iż dobre współdziałanie wymaga wychodzenia poza zakres własnych za-

wodowych zainteresowań i orientowania się w działalności partnera, to jednak, aby
stworzyć warunki dobrego rozwoju współpracy, niesłychanie ważne jest określenie
obszarów kompetencji zainteresowanych stron.

Jakie zatem kompetencje zawodowe powinien posiadać leśnik? Należą do nich

z pewnością działania związane z:

urządzaniem lasów zgodnie
z zasadami trwale zrównowa-
żonej gospodarki leśnej, a co
za tym idzie:
– zagospodarowaniem lasów

i podnoszeniem naturalnej
odporności drzewostanów;

– ochroną przyrody lasów oraz

szeroko rozumianą ochroną
środowiska leśnego;

– działaniami na rzecz zacho-

wania wszystkich, produk-
cyjnych i pozaprodukcyj-
nych, funkcji lasu;

– racjonalną gospodarką do-

tyczącą pozyskiwania zaso-
bów leśnych, np. drewna,
żywicy, choinek, owoców
runa leśnego i innych;

– racjonalną działalnością do-

tyczącą gospodarowania
zwierzyną;

– powiększaniem zasobów leśnych, w tym związanych z rekultywacją tere-

nów zdewastowanych;

– podejmowaniem współpracy z samorządami lokalnymi, dotyczącej ochro-

ny lasów;

– dokonywaniem inwentaryzacji zasobów leśnych;
– ściganiem sprawców szkód powstałych w lasach.

Leśnik jest więc „człowiekiem lasu”, jego kompetencje zawodowe sprowadzają

się bowiem do znajomości środowisk leśnych oraz działań na rzecz gospodarczego
wykorzystania lasu przy zachowaniu, a nawet rozwinięciu jego funkcji pozaproduk-
cyjnych. Nie ma tu mowy o pracy z uczniami. Te umiejętności są mu obce, a więc
praca z dziećmi i młodzieżą ma prawo być przez leśników odbierana jako działania
marginalne, narzucone, zakłócające rytm codziennych obowiązków.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Przyjrzyjmy się zatem kompetencjom zawodowym nauczycieli. Można je podzielić

na kompetencje przedmiotowe i pedagogiczne. O ile od nauczycieli przyrody i bio-
logii można jeszcze oczekiwać, że będą partnerami w problematyce leśnej (choć
często i to się nie sprawdza), o tyle nauczyciele innych przedmiotów często nie zdają
sobie nawet sprawy z tego, że las może stanowić dla nich skarbnicę tematów. Jed-
nak to, co bezwzględnie musi należeć do kompetencji nauczyciela, to wiedza o tym,
jak wychowywać i nauczać. W jej skład powinny wchodzić:

kompetencje wychowawcze,
w tym:
– zdolność znajdowania po-

rozumienia z drugim czło-
wiekiem,

– umiejętność radzenia sobie

w sytuacjach konflikto-
wych,

– umiejętne stosowanie me-

tod wychowawczych oraz
zasad pedagogicznych,

– umiejętność organizacji

procesu wychowania;

wiedza z zakresu psychologii
rozwojowej i społecznej,
w tym:
– umiejętność dostosowywa-

nia treści nauczania do
możliwości i faz rozwojo-
wych ucznia,

– umiejętne stosowanie ogól-

nych zasad psychologii
w procesie nauczania,

– umiejętność radzenia sobie

z problemami okresu dorastania;

kompetencje dydaktyczne, w tym:
– umiejętność organizowania procesu nauczania,
– umiejętne stosowanie metod nauczania,
– zdolność motywowania uczniów do podejmowania wysiłku uczenia się,
– gospodarowanie czasem na zajęciach edukacyjnych.

Nauczyciel jest więc specjalistą od kontaktów międzyludzkich i procesu eduka-

cyjnego.

Jak więc widać, w realizacji idei edukacji leśnej społeczeństwa kompetencje le-

śników i nauczycieli uzupełniają się. Lasy Państwowe stwarzają wszelkie warunki
dla rozwoju współpracy, zaś w instytucjach edukacyjnych panuje klimat sprzyjający

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

jej rozwojowi. Podstawowy problem tkwi więc w świadomości i postawach osób
bezpośrednio zaangażowanych w pracę z dziećmi i młodzieżą. Mimo że w wielu
momentach można byłoby sobie życzyć większego zaangażowania, nie można prze-
cież powiedzieć, że współpraca na tym poziomie się nie rozwija. Znam osobiście
wielu leśników i wielu nauczycieli, którzy do działań tych podchodzą z pasją. Liczne
są przykłady na terenie oddziaływania RDLP w Zielonej Górze inicjatyw podejmo-
wanych przez zespoły nauczycielskie szkół, służących promowaniu edukacji leśnej.
Na przykład szkoły zielonogórskie wyspecjalizowały się w konkursach kierowanych
do uczniów poszczególnych poziomów nauczania na terenie miasta. Są to chociaż-
by konkursy: „Przyroda i zdrowie”, „Poznajmy swój las, jego piękno i tajemnice”,
„Mój las”. Także w innych miejscowościach notuje się aktywną współpracę szkół
z nadleśnictwami, np. „Świebodzińskie gry leśne” gromadzą corocznie około 400
uczestników, Szkoła Podstawowa w Gronowie przy okazji podsumowania konkursu
„Wiosna bez płomieni” organizuje coroczne festyny poświęcone tematyce wypala-
nia traw, połączone z inscenizacjami przygotowywanymi przez poszczególne klasy.
Są to przedsięwzięcia, które przynoszą wiele satysfakcji wszystkim stronom. W pierw-
szej kolejności dzieciom, ale także nauczycielom i leśnikom. Właśnie to poczucie
satysfakcji z pracy jest najlepszym motorem rozwoju wspólnych działań na rzecz
edukacji leśnej społeczeństwa.

Tekst, wygłoszony podczas konferencji w Rogowie, jest próbą konstruktywnego

spojrzenia na udział organizacji pozarządowych w funkcjonowaniu LKP z zamia-
rem wzbudzenia bardziej autentycznych form wzajemnej współpracy. Autor jest wie-
loletnim przedstawicielem Komitetu Ochrony Orłów oraz pracownikiem Leśnego
Zakładu Doświadczalnego SGGW w Rogowie.

Jest mi niezmiernie miło, że mogę w imieniu niektórych – jak sądzę – obecnie

najaktywniejszych organizacji przyrodniczych w Polsce przedstawić kilka uwag do-
tyczących udziału NGO w radach społeczno-naukowych powoływanych przy leśnych
kompleksach promocyjnych.

W naszym kraju istnieje od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy stowarzyszeń

tzw. pożytku publicznego. Ich liczba stale rośnie. Olbrzymia grupa to stowarzysze-
nia ekologiczne lub wyraźnie ekologizujące. Dwa słowa: „idea” oraz „eko” w kon-
tekście leśnych kompleksów promocyjnych używane są nadzwyczaj często. Słowo
„idea” jako określenie czegoś nieosiągalnego i niemożliwego do spełnienia należa-
łoby już po 10 latach używania przekuć na słowo „praktyka”. Nie dziwi natomiast
używanie wyrazu „eko” w przeróżnych kombinacjach, wiek XXI to przecież wg wielu
światłych umysłów – wiek biologii.

Przygotowując się do konferencji poświęconej ocenie funkcjonowania leśnych

kompleksów promocyjnych, rozesłałem do kilkudziesięciu stowarzyszeń – moim zda-
niem najaktywniejszych – krótką ankietę, ekoocenę dotyczącą ich recepcji leśnych
kompleksów promocyjnych. Zapewne przed podobnymi problemami stoją też za-
wsze osoby, które faktycznie wpływają na składy powoływanych rad społeczno-nauko-
wych. No cóż, wśród 13 LKP-ów istniejących do niedawna zasiada łącznie tylko po
2 przedstawicieli NGO i to nie zawsze reprezentujących najważniejsze organizacje
w danym regionie. Jest to więc udział szczątkowy, wobec czego Wielcy Nieobecni
nie mają nie tylko prawa głosu, ale też większej znajomości zasad i przyczyn istnie-
nia w ogóle leśnych kompleksów promocyjnych. Należy nad tym ubolewać, gdyż
w chwili powstawania pierwszych LKP niektóre środowiska ekologiczne wiązały z ni-
mi duże nadzieje, zgodnie bowiem z pierwotnymi założeniami LKP miały być prze-
cież miejscami pilotażowego wdrażania innowacyjnych rozwiązań z zakresu ekolo-

mgr inż. Dariusz Anderwald
CEPL w Rogowie

Udział NGO w radach społeczno-naukowych

przy leśnych kompleksach promocyjnych

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

gizacji gospodarki leśnej. Mimo stojących w naszym kraju na bardzo wysokim po-
ziomie konserwatorskich form ochrony przyrody, doprecyzowanych przez kwietniową
ustawę, idea tworzenia LKP zyskała i wciąż zyskuje bardzo wysoką ocenę jako za-
powiedź racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi poza obiektami i obsza-
rami prawnie chronionymi. Racjonalnego, tzn. takiego, które na każdym etapie
podejmowania decyzji gospodarczych uwzględnia istniejące wartości ekologiczne
ekosystemów leśnych.

Organizacje pozarządowe chętnie zwracają się do nadleśnictw z różnymi inicja-

tywami. W wypadku leśnych kompleksów, przy nawiązywaniu współpracy promo-
cyjnych mają jednak wiele problemów natury techniczno-formalnej. Brak typowe-
go dla wszelkich form organizacyjnych „Zarządu” powoduje, że wciąż o wiele ła-
twiej nawiązać współpracę z konkretnym nadleśnictwem, które ma osobowość
prawną, jednoznacznego szefa (o określonych preferencjach ekologicznych) i także
określone kompetencje. Głównie z tych powodów dotychczasowe formy współpra-
cy na linii NGO i LKP nie były zbyt ożywione i nie są zadowalające. Do nielicznych
pozytywnych przykładów należą: ochrona trzmieli w lasach spalskich, popielicy
w Puszczy Kozienickiej, łowisk orlika i orła przedniego w lasach birczańskich, mała
retencja na Podlasiu. W tym kontekście – co symptomatyczne – z wielką życzliwo-
ścią leśników spotykają się różne inicjatywy także w nadleśnictwach „nieelkapowych”.
Na przykład ochrona kuraków leśnych lub integrujące wiele środowisk Bubobory
w Borach Tucholskich, na Pomorzu Środkowym oraz w Puszczy Augustowskiej. Za
możliwość ich odbycia serdeczne podziękowania należą się przedstawicielom RDLP
– białostockiej, szczecineckiej i toruńskiej. Działania te pod nazwa Bubogóry będą
kontynuowane w 2005 roku w Polsce południowej na nieco większą skalę. Granice
pomiędzy nadleśnictwami objętymi jurysdykcją LKP, a nieobjętymi wydają się za-
tem nie tylko nieostre, ale – jak wynika z powyższych przykładów – nieistotne.
Sprawia to również powszechna certyfikacja lasów państwowych będąca zarówno
promocją zdrowego drewna jak i przykładem autentycznego dialogu Państwowego
Gospodarstwa Leśnego LP ze społeczeństwem.

Bardzo pozytywną ocenę zyskuje w opinii organizacji pozarządowych prowadzona

na terenie LKP edukacja przyrodniczo-leśna społeczeństwa. Nakłady na edukację
są bardzo widoczne, ale mniej widoczne są działania dotyczące proekologicznych
praktyk gospodarczych i uwzględniania wartości ekologicznych w leśnictwie. Wyda-
je się, że edukacja traktowana jest obecnie jako główny sens istnienia LKP, co nie
jest zgodne z ich podstawowymi założeniami. Pierwotna idea leśnych kompleksów
promocyjnych została wypaczona i stały się one miejscem reklamy i propagandy.
LKP promują las, leśników i państwowe leśnictwo. Niestety – w opinii NGO – LKP
nie promują istoty leśnictwa trwałego i zrównoważonego. Statystyczny Kowalski, o ile
w ogóle o czymś takim słyszał, nadal nie bardzo wie, co to jest LKP i czym się różni
od form ochrony przyrody i innych jednostek gospodarczych LP. Dodatkowo w aspek-
cie ekonomicznym działalność edukacyjna wymyka się spod kontroli. Edukacja
prowadzona „na bieżąco” musi kosztować. Mowa nie tylko o budynkach czy kosz-
townych ścieżkach edukacyjnych. Dydaktyczność tych ostatnich, z przyrodniczego

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

punktu widzenia, pozostawia nadal wiele do życzenia. Jakość edukacji prowadzonej
przez Lasy Państwowe w LKP jest coraz lepsza, co nie znaczy doskonała. Do pro-
wadzenia nawet nieformalnej, za to permanentnej edukacji potrzebne są środki na
utrzymanie konkretnych etatów dla wykwalifikowanych, również w sensie pedago-
gicznym, ludzi. Wydaje się także, że LKP, podchodząc do realizacji zadania eduka-
cyjnego, zapomniały o tym, że taką działalność na tym samym terenie prowadziły
i nadal prowadzą inne instytucje i organizacje pozarządowe. Wiele z nich opraco-
wało także własne profesjonalnie przygotowane programy i pakiety edukacyjne przy-
jęte z dużym uznaniem w środowisku nauczycielskim. Tylko w nielicznych wypad-
kach dochodzi do połączenia sił i środków dla bardziej skutecznego działania. A szko-
da, bo sponsorzy są hojniejsi dla NGO niż dla nadleśnictw. Powszechnie obowiązuje
raczej brak chęci, który – co gorsza – dotyczy także czasami powiązań wewnętrz-
nych w LKP, tj. pomiędzy poszczególnymi nadleśnictwami. Niedoinformowanie na
temat istoty i celów praktycznych leśnictwa wielofunkcyjnego zauważalne jest na-
wet w środowisku leśnym. Ogólnie rzecz biorąc, można dostrzec zbyt dużą przewa-
gę funkcji edukacyjnych nad ochronnymi.

Te ostatnie, z przyczyn oczywistych, najbardziej leżą na sercu ekologom, tzw.

Zielonym. Na marginesie, przyczyną wspomnianych wcześniej wzajemnych animo-
zji są też niesłuszne stereotypy, utrwalane niestety często w świadomości leśników
przez hermetyczną z natury prasę leśną. Nie rozwijając zanadto tego wątku, pozwo-
lę sobie zauważyć, że ani nie mam na sobie zielonej skóry, ani też łańcuchów, któ-
rymi miałbym się rzekomo przykuwać do drzewa. Oczywiście, zieleń sama w sobie,
Szanowni Państwo Leśnicy, ma także wiele odcieni... Wspomniane stereotypy są
niesłuszne, ponieważ wielu Zielonych z całej palety tego koloru najbardziej właśnie
lubi zieleń leśną. Nie biegajcie więc już, Drodzy Państwo, w przyszłości z siekierą
wokół drzewa za spotkanym przypadkowo w lesie Zielonym! To oczywiście także
kolejny stereotyp, tym razem cytat z prasy leśnej.

Jeśli chodzi o poziom ekologicznej odpowiedzialności gospodarowania lasem,

to we wspomnianej na wstępie ankiecie w ośmiostopniowej skali został on oceniony
jako zadowalający. Myślę, że to bardzo wysoko jak na niezależne NGO. Powstały
gdzieniegdzie zespołowe, nowatorskie rozwiązania, np. mapy roślinności uwzględ-
niające potencjalne (naturalne) typy zbiorowisk roślinnych w planowaniu hodowla-
no-leśnym. Sporządzane dla nadleśnictw modelowych przez Biura Urządzania Lasu
„Programy ochrony przyrody” raczej nie spotykają się z dobrą oceną środowisk
przyrodniczych. Opierają się zwykle na poprzednich operatach i zawierają nie do
końca rzetelne dane. Są zbyt kosztowne w stosunku do osiąganych efektów ekolo-
gicznych. Brak w nich także często np. stanowisk chronionych roślin i zwierząt!
Dobrym pomysłem wydaje się zatem organizowanie przy LKP trwałych grup eks-
perckich składających się ze specjalistów wielu dziedzin, które swoją aktywnością
przysparzałyby wiedzy o zasobach przyrodniczych danego regionu. Takie zespoły
mogą realizować bardzo ciekawe programy poznawczo-wdrożeniowe. Dzięki temu
LKP zyskiwałyby rangę struktur promujących nie tylko „wysokiej jakości” ochronę
przyrody, ale również nowoczesny dialog społeczny. Budowanie wizerunku wspól-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

nych inicjatyw leśników i ekologów jest medialnie lepszym potwierdzeniem donio-
słości ekologicznej funkcji lasów niż zbyt często stosowane slogany. Współpraca NGO
i LKP może stanowić modelowy przykład uspołeczniania zarządzania LP. Może
przysporzyć akceptacji i uwiarygodnić działania leśników w oczach opinii społecz-
nej. Potrzeba jednak mniej propagandy, więcej konkretnych działań. Jeśli do LKP
ma wpłynąć więcej niż trochę świeżej krwi, to nie tylko parlamentarzystom, ale także
ekologom z NGO należy otworzyć szerzej drzwi do rad społeczno-naukowych.

Miarą otwartości i przejrzystości Lasów Państwowych jest m.in. nowo tworzony

wspólny projekt EkoFunduszu, Lasów Państwowych oraz Komitetu Ochrony Or-
łów pod nazwą „Leśnicy polscy – polskim orłom”. To szlachetna inicjatywa. Propo-
nowany monitoring przyrodniczy w ogóle ma już nawet pewne obwarowania praw-
ne w kwietniowej ustawie o ochronie przyrody, np. w przypadku nadleśnictw natu-
rowych. Dotychczasowy wkład leśników w ochronę pierwowzoru naszego godła
narodowego, orła bielika, jest bardzo duży. Dzięki wdrożonej, mimo pewnych kon-
trowersji, ochrony strefowej, plastyczności ekologicznej gatunku i innych czynników
– bielik wzrósł liczebnie. Trwało to ponad 20 lat! Ale dziś orzeł (czy jak kto woli
orłan) bielik w naszym kraju nie jest już gatunkiem zagrożonym i przy odrobinie
szczęścia jego wyglądem możemy się zachwycać my i nasze dzieci. Wszakże zachwyt
pięknem przyrody, zjawiskiem przyrodniczym, sprawia, że każdy człowiek staje się
lepszy. Dla jednych powodem estetycznej refleksji jest bielik, dla drugich żywe czy
martwe drzewo, jeszcze dla innych grzyby, mchy lub endemiczne porosty. Ta indy-
widualna estetyka jest elementem wielofunkcyjnej kultury zbiorowej całego społe-
czeństwa. Myślę, że także w tym sensie tegoroczne targi Poleko 2004 odbywają się
pod hasłem: „Polski las elementem przyrody i kultury”. Już za niedługo nasz kraj
stanie się miejscem międzynarodowej debaty leśnej. To duże wyzwanie, zważywszy
na różnorakie rozumienie lasu i jego funkcji, nie tylko w naszym kraju.

Mam nadzieję, że dzięki życzliwości świata nauki i aktywnemu poparciu ze stro-

ny pracowników DGLP i poszczególnych dyrekcji regionalnych wzajemna współ-
praca dla wielu stron jest szansą, której nie powinniśmy przeoczyć.

Gwałtownie narastająca w tym samym czasie liczba ludności, zwłaszcza miejskiej, wywołała zmianę

stosunku człowieka do lasu, polegającą na coraz większym zainteresowaniu pozadrzewnymi jego
wartościami: pomnikami przyrody, miejscem wypoczynku, doznaniami estetycznymi.

Idea trwale zrównoważonego rozwoju objawiła się w metodologii leśnictwa poszukiwaniem kom-

promisu między produkcją drewna, zachowaniem walorów przyrody i czynienia lasu przyjaznym czło-
wiekowi pod każdym względem.

Z przedmowy prof. dr. hab. Andrzeja Szujeckiego
do „13 wrót do leśnego królestwa”

Część I.

Część pierwsza pracy traktuje o współcześnie istniejących możliwościach wypo-

czynku w leśnych kompleksach promocyjnych (LKP), przedstawia m.in. walory przy-
rodnicze tych obszarów, szczególnie ważne dla rozwoju turystyki, oraz przybliża
wybrane elementy istniejącego w nich zagospodarowania turystycznego. Znaczną
część opracowania poświęcono omówieniu oferty wypoczynku przygotowanej przez
leśników pracujących w lasach francuskich, w szczególności zaś założeniom projek-
tu RETROUVANCE – trasy wędrownej, która we Francji cieszy dużym uznaniem.

1. Dlaczego turystyka w leśnych kompleksach promocyjnych?

Wrota do leśnego królestwa to szczególny wyraz troski polskich leśników o tych,

którzy chcą poznać bogactwa przyrody i zgłębić jej tajemnice, a także przebywać
w zielonych zakątkach naszego kraju w celach wypoczynkowych i turystycznych.

Utworzone na terenach różnorodnych jednostek (45 nadleśnictw, 3 Leśne Za-

kłady Doświadczalne: Siemianice, Rogów i Krynica, oraz Stacja Badawcza PAN
w Popielnie), leśne kompleksy promocyjne (LKP) powstały z myślą o przekazaniu
wszystkim członkom społeczeństwa idei zrównoważonego rozwoju, w tym zasad
trwale zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.

mgr Anna Lisowska
mgr Miłosława Hyży
ORWLP w Bedoniu

Oferta turystyczna

leśnych kompleksów promocyjnych

i ich miejsce na rynku turystycznym

– teraz i w przyszłości

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Lasy Państwowe szeroko otworzyły drzwi do lasu, oficjalnie powszechnie do-

stępnego, ale czasami kojarzonego również z miejscem, gdzie nie tylko nie można
wjechać samochodem, ale często nawet nie wolno wchodzić. Dzięki inicjatywie leś-
ników, 10 lat temu powstały obszary, które właściwie od początku są stworzone do
promowania i rozwijania zjawisk turystycznych. Jednym słowem – są to obszary, które
dysponują ogromnym potencjałem turystycznym i które powinny przygotować atrak-
cyjną ofertę turystyczną.

2. Czym jest oferta turystyczna?

W literaturze przedmiotu, ofertą turystyczną sensu largo nazwano kompozycję

tego, co turyści robią oraz walorów, urządzeń i usług, z których w tym celu korzy-
stają [Medlik 1995]. Ofertą turystyczną sensu stricto nazywa się zaś wszystko, co turyści
kupują oddzielnie (np. transport lub zakwaterowanie) lub w formie pewnego zesta-
wu (pakietu) [Medlik 1995]. Dla naszych rozważań proponuję przyjęcie znacznie
bardziej przystępnego i – moim zdaniem – odpowiedniego dla tematyki leśnej spo-
sobu ujęcia oferty turystycznej. Autorzy książki „Produkt turystyczny albo jak orga-
nizować poznawanie świata” – J. Kaczmarek, A. Stasiak i B. Włodarczyk [2002] –
określili, że ofertą turystyczną jest całość przeżytego doświadczenia od chwili opusz-
czenia domu do chwili powrotu

Moim zdaniem, wyprawy do lasy nie można porównać z żadnym innym wyjaz-

dem w celach wypoczynkowych. Las jest atrakcją przez cały rok i to na długo przed
wyjściem z domu. Obecny w kulturze, sztuce, rzemiośle, życiu rodzinnym i zawodo-
wym, stale obecny w naszych sercach i umysłach – las jest od wieków wiernym przy-
jacielem i sprzymierzeńcem człowieka. Wejście na leśne ścieżki, kontakt z drzewa-
mi, zwierzętami i możliwość oddychania świeżym powietrzem – dają wspaniałą i ni-
czym nie zastąpioną szansę zbliżenia się do natury, swoistego powrotu do korzeni,
kiedy to las warunkował byt ludzki, a nie odwrotnie.

Współcześnie lasy zajmują niemal jedną trzecią powierzchni Polski i są istotnym

elementem życia społecznego, gospodarczego i politycznego. Dlatego też warto
podjąć trud profesjonalnego przygotowania atrakcyjnej oferty turystycznej w leś-
nych kompleksach promocyjnych, gdyż kreować ona będzie wizerunek Lasów Pań-
stwowych w Polsce i Europie.

3. Jaka jest dzisiaj oferta turystyczna

leśnych kompleksów promocyjnych?

Po dziesięciu latach istnienia tych jedynych w swoim rodzaju obszarów w Euro-

pie, można stwierdzić, że możliwości wypoczynku w LKP uległy w czasie dynamicz-
nemu rozwojowi i że podstawowym elementem oferty są wysokiej wartości walory
przyrodnicze. Należy przy tym podkreślić, że zauważony rozwój dotyczy przede
wszystkim liczby dostępnych ofert – powstają nowe leśne kompleksy promocyjne,

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

izby leśne, ośrodki edukacji ekologicznej, ścieżki dydaktyczne itp. Brakuje natomiast,
porównywalnych w skali kraju, zmian o charakterze jakościowym, mających na celu
stworzenie kompleksowej i – dzięki temu – konkurencyjnej oferty turystycznej.
Trudno ponadto jednoznacznie określić, jaką politykę promocyjną przyjęły Lasy
Państwowe w stosunku do tych „promocyjnych” przecież kompleksów leśnych.
Wydaje się, że – poza nazwą – o zorganizowanej i systematycznie prowadzonej
promocji nie można jeszcze mówić.

LKP istnieją już 10 lat, a wciąż nie są powszechnie rozpoznawane w społeczeń-

stwie – o niektórych, tych najbliższych, wiedzą mieszkańcy pobliskich aglomeracji,
np. gdańszczanie o LKP Lasy Oliwsko-Darżlubskie, a szczecinianie o LKP Puszcza
Bukowa i Goleniowska. Czy jednak byliby w stanie wymienić pozostałe leśne kom-
pleksy promocyjne, postrzegane niekiedy jako „parki narodowe Lasów Państwo-
wych”?

Warto zdać sobie sprawę z faktu, że istniejące współcześnie 17 leśnych kom-

pleksów promocyjnych to:

§ ponad 870 tys. ha lasów – w większości zwartych kompleksów leśnych;

§ wszystkie typy siedliskowe lasów o dużym znaczeniu przyrodniczym, krajo-

brazowym, historycznym i naukowym;

§ tereny nadmorskie, pojezierne, wyżynne i górskie;

§ urozmaicony krajobraz – wybrzeże morskie, formy polodowcowe, lasy i jezio-

ra, doliny rzek, tereny równinne i faliste, wyżyny, góry;

§ bogata sieć hydrograficzna.

To także wiele fragmentów objętych ochroną prawną:

§ około 150 rezerwatów przyrody;

§ 20 parków krajobrazowych;

§ ponad 3000 pomników przyrody;

§ tysiące gatunków roślin i zwierząt, w tym wiele rzadkich i prawnie chronionych.

W skład LKP wchodzą kompleksy leśne o unikatowych walorach przyrodni-

czych, m.in.:

Puszcza Bukowa – jedyny w Polsce tak duży obszar porośnięty zwartym drze-
wostanem bukowym;

Bory Tucholskie – drzewostany sosnowe, największy zwarty obszar leśny
w Polsce;

Lasy Beskidu Śląskiego – drzewostany świerkowe, w tym świerk istebniański
(jeden z najcenniejszych ekotypów świerka pospolitego w Europie);

Lasy Mazurskie – jeden z najpiękniejszych krajobrazowo terenów pojezier-
nych Europy;

Puszcza Białowieska – jeden z najcenniejszych przyrodniczo i najlepiej za-
chowanych kompleksów leśnych na Niżu Środkowoeuropejskim;

Lasy Rychtalskie – obszar występowania znanego i wartościowego ekotypu
sosny zwyczajnej;

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Puszcza Kozienicka – największy zwarty kompleks leśny w Polsce środkowej;

Lasy Birczańskie – jedyny tak rozległy i zwarty kompleks leśny w podgórskiej
części Karpat Wschodnich; występują tu wszystkie rodzaje podgórskich sie-
dlisk leśnych i piętrowy układ roślinności.

Współczesna oferta turystyczna LKP związana jest przede wszystkim z eduka-

cją ekologiczną i przyrodniczo-leśną, skierowaną do dzieci i młodzieży szkolnej. Do
elementów zagospodarowania turystycznego należą obiekty edukacyjne i muzealne
(ośrodki edukacji ekologicznej, izby przyrodniczo-leśne, leśne klasy, arboreta), a tak-
że ścieżki dydaktyczne – piesze, rowerowe, ale też konne, a nawet kolejowe. Jedy-
nie w niektórych nadleśnictwach, wchodzących w skład LKP, istnieją obiekty nocle-
gowe o dobrym standardzie i zróżnicowanej liczbie miejsc noclegowych – duże (np.
Woziwoda, Rogów, Jedlnia) i małe (np. Wejherowo, Kliniska).

Warto pamiętać, że LKP są położone w pobliżu dużych aglomeracji miejskich:

Szczecina, Trójmiasta, Łodzi, Katowic, Torunia i Bydgoszczy i że na rynku istnieje
duże zapotrzebowanie na obiekty dysponujące dobrą bazą szkoleniową i konferen-
cyjną, a przy tym położone w miejscach o wysokich walorach przyrodniczych. Zain-
teresowanie wykazują m.in. zarządzający przedsiębiorstwami i instytucjami, firmy
szkoleniowe, właściciele hoteli i biur turystycznych, organizatorzy konferencji i in-
nych imprez masowych. Warto zatem poszerzyć ofertę ośrodków edukacyjnych o or-
ganizację szkoleń, konferencji oraz imprez okolicznościowych dla firm i instytucji
spoza branży leśnej. Pod względem atrakcyjności walorów przyrodniczych LKP nie
mają żadnej konkurencji, zaplecze edukacyjne jest zaś rozbudowane i nowoczesne

W obiektach edukacyjnych znajduje się ok. 1500 miejsc w salach konferencyjnych,
które charakteryzuje wysoki standard i dobre wyposażenie (klimatyzacja, sprzęt
audiowizualny, sprzęt do prezentacji multimedialnych, nagłośnienie).

Należy zdać sobie sprawę z faktu, że sama oferta edukacyjna i szkoleniowa to

za mało. Na rynku turystycznym rośnie zainteresowanie możliwościami dłuższego
wypoczynku w miejscach atrakcyjnych przyrodniczo. Zainteresowani są zarówno wy-
poczywający jak i organizatorzy wypoczynku. Obiekty, które dysponują wygodnymi
i ładnie urządzonymi pokojami oraz oferują szeroką gamę usług towarzyszących,
powinny znaleźć się we wszystkich LKP. Mogą to być ośrodki szkoleniowe i konfe-
rencyjne – przeznaczone dla większych grup osób, oraz leśniczówki, ew. kwatery
prywatne – przeznaczone dla gości indywidualnych, np. rodzin, grona przyjaciół, ekip
sportowych, członków kółka artystycznego itp.

4. Na jakie formy rekreacji i turystyki mogłaby korzystnie wpłynąć

oferta turystyczna leśnych kompleksów promocyjnych?

LKP służą promocji polityki i gospodarki leśnej, a także upowszechnianiu zasad

ekorozwoju i edukacji przyrodniczej w społeczeństwie. Oferta turystyczna LKP po-
winna być ponadto promocyjna pod względem ceny, jak i niepowtarzalności, orygi-

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

nalności świadczonych usług. Niezbędna jest także kategoryzacja leśnej bazy noc-
legowej

, która pozwoli na określenie norm jakości i obowiązującego standardu usług.

Będzie to wyjście naprzeciw panującej modzie na tzw. ekoturystykę i agroturystykę
– zdrowy wypoczynek, kształtowanie świadomości ekologicznej. Dzięki takiej po-
stawie oferta turystyczna LKP będzie miała szansę stać się markowym produktem
turystyki leśnej

w Polsce, okazją do stałej promocji lasów w Polsce i za granicą,

a także dynamicznego rozwoju terenów wiejskich w Polsce.

Oferta turystyczna LKP mogłaby korzystnie wpłynąć na rozwój takich form wy-

poczynku, jak:

wczasy i kolonie letnie;

polowania – w znaczeniu dosłownym, jak i związane z tzw. bezkrwawymi
łowami;

wyjazdy na grzyby i jagody;

wycieczki piesze, rowerowe i konne;

turystyka wodna – kąpiele, spływy kajakowe, wyjazdy na żagle itp.;

zajęcia i zawody sportowe;

edukacja przyrodnicza – zajęcia dydaktyczne w plenerze i ośrodkach eduka-
cji przyrodniczo-leśnej (ekologicznej);

konferencje i szkolenia;

konkursy artystyczne – fotograficzne, malarskie, rzeźbiarskie itp.;

pikniki na zagospodarowanych polanach leśnych;

wiele innych...

5. Jakie oferty turystyczne

przygotowały lasy we Francji – czołowym kraju

na światowym rynku usług turystycznych?

We Francji, z dużym powodzeniem i od wielu lat, rozwija się turystyka leśna

prowadzona przez Office National des Forêts (ONF), który jest odpowiednikiem
Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Obsługą turystów zajmuje
się pewien odsetek pracowników ONF, a dochody z turystyki stanowią istotną część
budżetu tej organizacji.

Na terenie kompleksu leśnego Forêt de Chaux, który jest drugim co do wielko-

ści zwartym kompleksem leśnym Francji (22 tys. ha), odbywają się liczne imprezy
turystyczne, o których informacje można znaleźć w lokalnej prasie, na stronach in-
ternetowych oraz w specjalnie wydanych broszurach. Do najciekawszych imprez or-
ganizowanych przez pracowników lasów w Forêt de Chaux należą: zwiedzanie lasu
wraz z leśnikiem, wieczorne muzykowanie przy ognisku, wieczorne opowiadanie
baśni i legend związanych z lasem, wieczory kostiumowe (poznawanie dawnych
strojów drwali-węglarzy i leśników, a także narzędzi używanych w przeszłości do
ścinania drzew i produkcji węgla drzewnego), jesienne słuchanie śpiewu godowego
jeleni, uroczyste rozpoczęcie sezonu zbierania grzybów.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Imprezy cieszą się dużym powodzeniem, mimo że udział w każdej z nich jest

płatny. Opłata za bilety nie jest jedynym źródłem dochodu z danej imprezy – każ-
dorazowo uczestnicy mogą nabyć świadectwo uczestnictwa w danym wydarzeniu,
np. zdjęcie z leśnikiem czy własnoręcznie upiłowane plastry drzewa z datą i podpi-
sem pracownika ONF, a także inne pamiątki: pocztówki, kalendarze, ołówki, drew-
niane lub rogowe breloki do kluczy, rozmaite pozycje książkowe i kartograficzne
(albumy, przewodniki, mapy itp.).

Przykładem markowego produktu turystyki leśnej jest projekt RETROUVANCE

– powstały z inicjatywy ONF, cieszący się dużym powodzeniem i uznaniem. Co to
zatem jest? Jest to propozycja trasy wędrownej przewidzianej na jeden tydzień, wpro-
wadzona po raz pierwszy w regionie Hautes-Alpes w 1996 r. Od tego czasu
RETROUVANCE stało się marką znaną i rozpoznawalną przez klientów, prasę
oraz „touroperatorów” oferujących wyjazdy specjalistyczne. W 1997 r.
RETROUVANCE otrzymało odznaczenie państwowe „Bravo de l’accueil”, przy-
znane za „innowacyjny charakter produktu, w szczególności zaś jakość świadczeń,
które dają produktowi serce i duszę”. Każdego roku w regionie Hautes-Alpes
RETROUVANCE przyciąga duży ruch turystyczny – liczne są wizyty przedstawi-
cieli różnych instytucji, środowisk, stowarzyszeń, krajów. Jest to dowód na to, że
pomysł wart jest powielania i przekazywania tzw. savoir faire.

Obiekty noclegowe znajdujące się na zaprojektowanych trasach wędrownych ule-

gły modernizacji i przemianom w zakresie oferowanych usług, np. schroniska stały
się kwaterami gościnnymi przeznaczonymi do dłuższego pobytu. Projekt
RETROUVANCE przewiduje przypisanie każdemu nowo powstałemu obiektowi
określonej marki i produktu, co gwarantuje długookresowe i trwałe tempo wzrostu
popytu. Marka RETROUVANCE, poza kryteriami materialnymi i niematerialny-
mi, wpływa na kreowanie wspólnego wizerunku: regionu, parku, kraju, ONF. Jest
też gwarancją jakości pobytu i obejmuje: zakwaterowanie, wyżywienie i inne świad-
czenia, np. rozrywkę (zajęcia animacyjne). Obiekty będące narzędziem pracy po-
winny być w pełni dostosowane do potrzeb profesjonalistów od „zielonej turystyki”,
to oni bowiem wpływają na dynamiczny rozwój inicjatyw dotyczących tworzenia
względem produktu podstawowego, jakim jest trasa wędrowna, produktów posze-
rzonych i komplementarnych. Wszystkie dotychczasowe projekty zostały zrealizo-
wane na terenach wiejskich. Ich wykonanie było możliwe dzięki ONF, inicjatywom
lokalnym gmin lub wspólnot gmin. Liczne projekty wdrożono na terenach parków
narodowych i regionalnych (w Polsce odpowiednikiem są parki krajobrazowe). Dziś
regiony dobrowolnie i dynamicznie biorą udział w tworzeniu własnego wizerunku,
a także czytelnej i rozpoznawalnej gamy ofert turystycznych. Spójna polityka mar-
ketingu i promocji w zakresie turystyki pomogła stworzyć komplementarną ofertę,
opartą na zasadach trwałego rozwoju i ekoturystyki – przeciwstawnych do turystyki
masowej i tworzących turystykę „jutra”.

Autorka:

mgr Anna Lisowska

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

Część II.

1. Ogólne tendencje

W bieżącej działalności Ośrodka Rozwojowo-Wdrożeniowego Lasów Państwo-

wych w Bedoniu niemal codzienne kontaktujemy się z ośrodkami szkoleniowo-wy-
poczynkowymi Lasów Państwowych. Dzięki tym kontaktom oraz z publikacji praso-
wych i z zainteresowania, jakim cieszy się „Leśny Przewodnik Turystyczny”, wiemy,
że zainteresowanie społeczeństwa wypoczynkiem w polskich lasach zwiększa się. Szcze-
gólnie odczuwają to nadleśnictwa położone w pobliżu miast. Należy też założyć, że po
1 maja 2004 r. wzrośnie zainteresowanie wypoczynkiem w naszych lasach ze strony
turystów z Unii Europejskiej. Jednocześnie Lasy Państwowe realizują politykę udo-
stępniania lasów społeczeństwu zgodnie z ustawą o lasach, czego dowodem jest ist-
nienie leśnych kompleksów promocyjnych. Sytuacja ta oraz przytoczony na wstępie
cytat z prof. dr. hab. Andrzeja Szujeckiego, wyraźnie wskazują, że raczej wcześniej niż
później jednostki organizacyjne Lasów Państwowych zmierzą się z tematem TURY-
STYKA na swoim terenie w zakresie szerszym niż dotychczas i wykraczającym poza
realizowane już dzisiaj zadania związane z edukacją leśną społeczeństwa.

2. Element większej całości

Analizując zaplecze turystyczne zgłoszone przez wszystkie LKP do IV wydania

„Leśnego Przewodnika Turystycznego” oraz odwołując się do idei LKP jako „pola
doświadczalnego” dla innych jednostek LP, warto zauważyć, że właśnie te jednostki
mogą być najważniejszym ogniwem łączącym obecny stan oferty turystycznej LP ze
stanem docelowym. W tym momencie powstaje oczywiście pytanie o stan docelo-
wy, czyli o strategię rozwoju turystyki w Lasach Państwowych (realizowaną z uwzględ-
nieniem strategii rozwoju turystyki w Polsce). Opis zadań do realizacji nie mieści
się w ramach niniejszego opracowania, ale warto w tym momencie wspomnieć o ta-
kich działaniach, jak: analiza i usystematyzowanie prawnej strony przedsięwzięcia
oraz przygotowanie pakietu dokumentów i porad dotyczących turystyki dla jedno-
stek organizacyjnych LP. To, co łatwiej określić, to miejsce, skąd można by zacząć
– właśnie wybrane, zainteresowane rozwojem turystyki, leśne kompleksy promocyjne.

3. Marka

Niezbędnym, naszym zdaniem, elementem wdrożenia profesjonalnie realizowa-

nej turystyki w LP jest stworzenie MARKI, czyli rozpoznawalnego dla klienta zna-
ku, standardu usług, produktu. Z marki wynikają przynajmniej dwie cechy profe-
sjonalnie przygotowanej oferty turystycznej LP. Pierwsza to oryginalność – gospo-
darując na ok. 80% powierzchni lasów w Polsce, można stworzyć ofertę o wyraźnym,
atrakcyjnym i łatwo kojarzącym się profilu (dla porównania: łatwo sobie wyobrazić
pozycję na rynku turystycznym firmy, która dysponuje 80% powierzchni polskiego

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

pobrzeża Bałtyku...). Drugą wspomniana cechą oferty jest kategoryzacja obiektów.
Kategoryzacja jest wygodna dla obu stron – dla przyjeżdżającego turysty, który wie,
czego ma się spodziewać korzystając z obiektów turystycznych LP, oraz dla gospo-
darzy obiektu, którzy wiedzą, co należy gościom zapewnić. Tak jasna sytuacja uła-
twia również tworzenie cenników i analizę ekonomiczną całego przedsięwzięcia. Tu
warto podkreślić, że wdrożenie marki w turystyce jako działalności Lasów Państwo-
wych nie jest nowością. Wcześniej omówiony został przykład z ONF. Z naszych in-
formacji wynika, że projekt RETROUVANCE powiódł się i można go „skopiować”
na terenie Polski. W tej sprawie nawiązany został kontakt z przedstawicielami LKP
Lasy Rychtalskie, planowany jest również przyjazd do Polski dyrektora ONF odpo-
wiedzialnego za projekty turystyczne.

4. Jak mogłoby być?

Zanim rozpocznie się konkretne, skoordynowane działania związane z wdroże-

niem profesjonalnie realizowanej turystyki w LP, warto pokusić się o spojrzenie
w przyszłość, aby określić cele.

Należy założyć, że rozwój turystyki w LKP odbywa się zgodnie z zasadami zrów-

noważonego rozwoju, na podstawie badań rynkowych, we współpracy z instytucjami
badawczo-naukowymi, samorządami, gestorami turystyki. W wybranych LKP wdro-
żona jest marka, a istniejące tam obiekty turystyczne oraz usługi turystyczne przyno-
szą zyski. Oferta turystyczna LKP jest urozmaicona (kwatery, miejsca biwakowania,
ośrodki edukacyjne, ścieżki itp.), ale logiczna i czytelna dla potencjalnych odbiorców.
Dzięki marce produkty turystyczne LKP mają swoich stałych odbiorców. Są nimi np.
przedsiębiorstwa i instytucje, firmy szkoleniowe, właściciele hoteli i biura turystyczne,
organizatorzy polowań, konferencji i innych imprez masowych. Realizacja części usług
oparta jest na wcześniej istniejącej infrastrukturze – ośrodki edukacyjne coraz czę-
ściej organizują szkolenia, konferencje oraz imprezy okolicznościowe dla firm i insty-
tucji spoza branży leśnej. Aby koordynować i upowszechniać skuteczne rozwiązania
w LP, istnieje instytucja, która m.in. rezerwuje miejsca w obiektach turystycznych LKP,
udziela informacji o szczegółach oferty turystycznej LKP, pomaga nadleśnictwom LKP
poprzez udzielanie porad prawnych, finansowych, organizacyjnych, organizuje szko-
lenia, wydaje i upowszechnia wydawnictwa związane z obsługą ruchu turystycznego,
wdraża działania dotowane ze środków UE itp.

5. Od czego zacząć?

Wiemy już dziś, jakie jest zaplecze turystyczne LKP. Konieczna jest na wstępie

analiza sytuacji prawnej w zakresie prowadzenia działalności turystycznej przez LP.
Analiza ta powinna uwzględniać inne rozwiązania, np. dzierżawę obiektów turystycz-
nych. We współpracy z samorządami, instytucjami naukowo-badawczymi, biurami

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

turystycznymi oraz jednostkami organizacyjnymi LP należy stworzyć docelowy ob-
raz turystyki na terenie LP (w tym opisać markę, a wraz z nią profil oferty turystycz-
nej oraz kategoryzację). Należy też koniecznie odpowiedzieć na pytanie: czy LP chcą
rozwinąć turystykę leśną tak, aby przynosiła zyski? Jak powinno się to zrobić? Czy
dochody z turystyki leśnej mogłyby stanowić rekompensatę wydatków na edukacje
leśną – wydatków przecież niemałych, a jednocześnie pozostających w dobrze rozu-
mianym interesie LP?

6. Pieniądze i czas...

O konkretach w tej kwestii można mówić właściwie po określeniu celów. Jed-

nak już dziś warto zauważyć kilka prawidłowości. Po pierwsze, zwrot inwestycji z bu-
dowy nowego obiektu hotelarskiego (wielkości pensjonatu, czyli obiektu zbliżone-
go do kwatery myśliwskiej) to obecnie w Polsce ok. 7 lat. Po drugie, na pewno po-
trzebne będzie zaangażowanie środków finansowych z LP – po to, aby pobudzić tę
bazę, która JUŻ ISTNIEJE i ma POTENCJAŁ, do rozwoju. Po trzecie, istnieją
fundusze Unii Europejskiej, z których możliwe jest uzyskanie dotacji na inwestycje
i szkolenia, jednocześnie istnieją też fundusze UE, z których jednostki organizacyj-
ne LP mogą skorzystać pośrednio, np. we współpracy z samorządami.

7. Na zakończenie...

O rozwoju turystyki – dodatkowym źródle dochodu LP – warto myśleć w mo-

mencie satysfakcjonujących przychodów ze sprzedaży drewna, a nie wtedy, gdy nagle
pojawia się konieczność poszukiwań innych źródeł dochodów. Cena tych poszuki-
wań jest wówczas zbyt wysoka. Rozwój turystyki w LP – taki, aby stanowiła ona
sprawdzone już źródło dochodów – można zacząć od zbudowania i „przetestowa-
nia” oferty turystycznej LKP. W tym działaniu nie trzeba decydować się na jedno,
jedynie słuszne rozwiązanie. Po prostu trzeba poszukać tego najlepszego...

Autorka:

mgr Miłosława Hyży

Literatura

1. Gadant J., 1987, Aménagement et développement rural. Le tourisme vert, Techni-

que et documentation, Paris.

2. Guyon J-P., 1996, Forêt, Editions Synthèse Agricole, Bordeaux.
3. Kalaora B., 1993, Le musée vert. Radiographie du loisir en forêt, L’Harmattan,

Paris.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

4. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., 2002, Produkt turystyczny albo jak or-

ganizować poznawanie świata

, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

5. Lisowska A., 2003, Atrakcyjność turystyczna Lasów Państwowych na Pomorzu Za-

chodnim

, praca magisterska pod kierunkiem prof. Stanisława Liszewskiego (ma-

szynopis), Katedra Geografii Miast i Turyzmu, Uniwersytet Łódzki.

6. Leśny Przewodnik Turystyczny, wyd. I, II i III, ORWLP w Bedoniu na zlecenie

Centrum Informacyjnego Lasów Państwowych.

7. Leśny Przewodnik Turystyczny

, materiały do wyd. IV, ORWLP w Bedoniu na zle-

cenie Centrum Informacyjnego Lasów Państwowych.

8. Medlik S., 1995, Leksykon podróży, turystyki i hotelarstwa, PWN, Warszawa.
9. Pudlis E., 13 wrót do leśnego królestwa. Przewodnik po leśnych kompleksach pro-

mocyjnych

, 2003, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych na zlecenie Dy-

rekcji Generalnej Lasów Państwowych, Warszawa.

Strony internetowe:

www.onf.fr

www.retrouvance.com

1. W minionym 10-leciu leśne kompleksy promocyjne pełniły czołową rolę w pro-

wadzeniu edukacji leśnej społeczeństwa oraz w integrowaniu gospodarki leśnej z ak-
tywną ochroną przyrody i w uspołecznianiu procesu zarządzania lasami

2. Jednym z powodów sukcesu w działalności edukacyjnej było powołanie

„Zespołu zadaniowego ds. wspomagania merytorycznego działalności w zakresie
edukacji leśnej w LP” (Zarządzenie nr 41 dyrektora generalnego Lasów Państwo-
wych z 22 maja 2002 r.) oraz wydanie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej
społeczeństwa w Lasach Państwowych (Zarządzenie nr 57 dyrektora generalnego
Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r.). Do głównych efektów działań na tym polu
można zaliczyć: stworzenie bazy edukacyjnej (ośrodki edukacyjne, izby leśne,
ścieżki dydaktyczne) i zapewnienie warunków jej funkcjonowania, wydanie licz-
nych materiałów informacyjnych, przeprowadzenie szkoleń dla liderów i koordy-
natorów.

3. Powołanie rad naukowo-społecznych w LKP stało się ważnym krokiem w kie-

runku uspołecznienia zarządzania lasami. Rady LKP na ogół nie były wystarczająco
angażowane do wyrażania opinii czy inicjowania działań ważnych, ze społecznego
punktu widzenia, w celu realizacji wielofunkcyjnej roli lasów. Dla poprawy funkcjo-
nowania rad LKP konieczne jest m.in. zwiększenie częstotliwości narad (minimum
dwa razy w roku) oraz uzupełnienie ich składu o przedstawicieli tych środowisk
lokalnych, które nie są w nich reprezentowane. Dotyczy to m.in. organizacji poza-
rządowych, przedstawicieli zakładów drzewnych, instytucji zajmujących się turysty-
ką i rekreacją.

4. Jednym z powodów małej aktywności LKP w inicjowaniu i wdrażaniu no-

wych rozwiązań w gospodarce leśnej był brak stosownych zapisów w zasadach i in-
strukcjach oraz w planach urządzenia lasu. W celu poprawy tej sytuacji należy
powołać, na szczeblu krajowym, zespół zadaniowy ds. promocji proekologicznej
gospodarki leśnej. Celem tego zespołu byłoby opracowanie wykazu przedsięwzięć
o charakterze innowacyjnym i eksperymentalnym, wskazanych do realizacji w po-
szczególnych LKP (stosownie do ich specyfiki i możliwości). Przedsięwzięcia te
powinny być uwzględnione w jednolitych programach gospodarczo-ochronnych,
opracowywanych oddzielnie dla każdego LKP.

Wnioski z konferencji

„10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

5. Do zagadnień wciąż słabo poznanych i oczekujących na racjonalne rozwiąza-

nie należą między innymi:

– skład gatunkowy oraz liczba starych drzew pozostawianych do naturalnej

śmierci, a także ilość pozostawianego w lesie martwego drewna;

– ochrona i racjonalne użytkowanie płodów runa leśnego;
– udostępnianie lasu na potrzeby turystyki i rekreacji.
6. W celu stworzenia naukowych podstaw wdrażania nowych i eksperymental-

nych rozwiązań w gospodarce leśnej należy powołać zespół, złożony z przedstawi-
cieli nauki i praktyki leśnej, do opracowania wykazu niezbędnych tematów badań
realizowanych w LKP i we wchodzących w ich skład leśnych zakładach doświadczal-
nych oraz na wydziałach leśnych (AR Kraków i Poznań oraz SGGW w Warszawie).
Do tematów wymagających naukowego opracowania można m.in. zaliczyć:

– badania naturalnej sukcesji na powierzchniach referencyjnych;
– badania taksonomiczne nad wyodrębnieniem podgrup (biogrup) oraz nad trze-

bieżami grupowymi;

– wyznaczenie kryteriów dojrzałości drzewostanów i ekosystemów do różnych

form ich użytkowania;

– dostosowanie gospodarki leśnej w LKP do założeń rozwoju regionalnego i za-

gospodarowania obszarów wiejskich;

– ochrona zasobów genowych drzewostanów zachowawczych, naturalnego po-

chodzenia i gatunków rzadkich oraz chronionych we współpracy z bankiem
genów;

– wykorzystanie teledetekcji w gospodarce leśnej (LKP Lasy Spalsko-Rogow-

skie).

7. Lasy i obiekty LKP są wyjątkowymi w skali kraju miejscami do prowadzenia

interdyscyplinarnych, wieloletnich badań naukowych, dlatego powinny w większym
stopniu stać się terenem udostępnianym do prowadzenia badań, realizowania prac
dyplomowych oraz wdrażania nowych metod i rozwiązań technicznych w gospodar-
ce leśnej.

8. Należy rozważyć możliwość zorganizowania podyplomowych studiów z za-

kresu doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych, zintegrowanej
z aktywną ochroną przyrody.

9. Należy rozważyć możliwość redagowania i wydawania biuletynu leśnych kom-

pleksów promocyjnych – miejsca wymiany poglądów i zamieszczania aktualnych wy-
darzeń z działalności LKP.

10. LKP – funkcjonujące wspólnie z LZD – powinny stać się ośrodkami doradz-

twa dla prywatnych właścicieli lasów (dotyczy to zwłaszcza LKP Lasy Beskidu Są-
deckiego).

11. LKP ze względu na walory krajobrazowe, bogaty skład fauny i flory oraz

przeznaczenie do udostępniania lasów i obiektów na potrzeby rekreacyjno-turystycz-
ne i poznawcze społeczeństwa powinny dysponować dobrze zaplanowaną baza tu-
rystyczną. Istnieje zatem konieczność stworzenia jednostki w ramach LP koordynu-
jącej i wspomagającej działalność turystyczną w tym zakresie.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15–16 listopada 2004

12. Lasy Polski są jednymi z najbardziej narażonych w Europie na masowe, cy-

kliczne występowanie owadzich szkodników liściożernych. Doświadczenie z lat po-
przednich wskazuje na zbyt częste korzystanie z chemicznej metody ochrony lasu,
przy niewielkim wykorzystaniu metod biologicznych i fizycznych w ograniczaniu li-
czebności populacji szkodliwych owadów. Drzewostany LKP, narażone w różnym
stopniu na występowanie szkodliwych owadów i grzybów patogenicznych, powinny
stać się wzorcowymi obiektami badań nad możliwością ograniczania stosowanych
dotychczas ilości i rodzajów chemicznych i biotechnicznych środków ochrony roślin
na rzecz stosowania metod biologicznych i fizycznych ochrony lasu.

13. W świetle obowiązujących przepisów Lasy Państwowe, w tym LKP, mają ogra-

niczone możliwości bezpośredniego uzyskiwania środków z funduszy Unii Europej-
skiej i innych. W tej sytuacji konieczne jest nawiązanie współpracy z samorządami,
jednostkami naukowymi i prywatnymi właścicielami lasów, którzy w tym zakresie
mają większe możliwości. Dotychczas środki takie przyznawane były głównie na
szkolenia. Należy zatem wspomagać prywatnych właścicieli lasów w celu tworzenia
stowarzyszeń, wspólnych reprezentacji, występujących o dofinansowanie działalno-
ści na rzecz prowadzenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych.

Komisja Wnioskowa w składzie:
Jacek Stocki – DGLP – przewodniczący

Członkowie:
Magdalena Kowalkowska – DGLP
Tadeusz Pampuch – RDLP Olsztyn
Tadeusz Chrzanowski – RDLP Toruń
Jacek Wizimirski – RDLP Łódź

Za Komisję Wnioskową:
Jacek Stocki

Dyrektor Generalny
Lasów Państwowych
dr inż. Janusz Dawidziuk

WAKAT

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

mgr Paweł Mrowiński
„Zespół zadaniowy ds. merytorycznego
wspomagania działalności w zakresie
edukacji leśnej w Lasach Państwowych”

Nowe doświadczenie w edukacji leśnej

Ukazanie się Zarządzenia nr 57 dyrektora generalnego LP, wprowadzającego

do praktyki leśnej dwa ważne dokumenty: „Kierunki rozwoju edukacji leśnej
społeczeństwa w Lasach Państwowych” oraz „Wytyczne do tworzenia programu
edukacji leśnej w nadleśnictwie”, zamknęło pewien okres w działalności edukacyjnej
Lasów Państwowych i otworzyło nowy, charakteryzujący się planowaniem działań,
realizacją zadań opartych na założeniach programów edukacyjnych nadleśnictw oraz
ich ewaluacją. Dotychczasowe, często intuicyjne działania, choć nacechowane często
dużym zaangażowaniem, zostały zastąpione przez działania profesjonalne.

Wydaje się, że dzisiaj jesteśmy tą grupą zawodową, która jest w stanie w

najlepszy sposób przekazać społeczeństwu wiedzę o lesie. Możemy wyjaśnić wiele
spraw dotyczących gospodarki leśnej, lasów, ochrony przyrody, wytłumaczyć wiele
nieporozumień istniejących wokół leśnictwa, a także wskazać na niepowtarzalne
piękno tkwiące w lesie. Szczególnie gdy poruszamy problemy gospodarcze, ważne
jest, aby uświadomić społeczeństwu, na czym polega praca leśnika, jakie są jego
zadania, również dlatego, by zmieniać „bajkowy stereotyp leśnika” bądź wyjaśnić
nieprawdziwe, często krzywdzące leśników opinie wypowiadane przez różnych
przedstawicieli ruchów ekologicznych.

Leśnicy od dawna uczestniczyli w działalności edukacyjnej, wcześniej jednak

było to zajęcie dobrowolne. Dziś, kiedy edukacja stała się formalnym zadaniem Lasów
Państwowych, istnieje potrzeba doskonalenia wiedzy i umiejętności poruszania się na
polu edukacji i promocji leśnictwa, nigdy bowiem wcześniej LP nie realizowały tych
zadań na tak dużą skalę na poziomie leśnictw i nadleśnictw.

W ciągu ostatnich dwóch lat Lasy Państwowe wykonały olbrzymią pracę w

zakresie edukacji leśnej społeczeństwa.

Zarządzeniem nr 41 dyrektora generalnego LP z dnia 22 maja 2002 r. został

powołany „Zespół zadaniowy do spraw wspomagania merytorycznego działalności w

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

zakresie edukacji leśnej w Lasach Państwowych”. Oto zadania, które stanęły przed
zespołem:

I. Rozpoznanie istniejącej infrastruktury w poszczególnych nadleśnictwach

oraz ich zaangażowania w edukację leśną.

Zespół opracował i wysłał do wszystkich nadleśnictw w Polsce ankietę.

Otrzymano 440 odpowiedzi, według których tylko 11 nadleśnictw w 2002 roku nie
prowadziło żadnej formy edukacji leśnej.

W edukowaniu społeczeństwa uczestniczyło ponad 2500 osób, w tym 67

nadleśniczych, 123 zastępców nadleśniczych, 158 inżynierów nadzoru, 1324
leśniczych, 70 podleśniczych, 17 leśniczych szkółkarzy, 34 strażników leśnych, 453
pracowników działów technicznych, 17 sekretarzy nadleśnictwa, jeden główny
księgowy, jeden specjalista ds. ochrony przyrody, trzech specjalistów ds. ekologii,
jeden robotnik gospodarczy z wyższym wykształceniem oraz 120 osób, których
stanowisk w ankiecie nie określono. 19 nadleśnictw nie podało informacji o liczbie
osób zajmujących się edukacją leśną.

Czas, który zajmowała w nadleśnictwach edukacja, był bardzo różny, od kilku

godzin w roku do 80% dziennego czasu pracy. Przeciętnie było to ok. 5%.
Infrastruktura stworzona na potrzeby edukacji leśnej w Lasach Państwowych
(stan na 2002 r.):

•

24 ośrodki edukacyjne,

•

28 izb leśnych,

•

65 sal edukacyjnych,

•

20 czytelni,

•

369 leśnych ścieżek edukacyjnych,

•

140 stałych ekspozycji.

Na etatach tylko edukacyjnych zatrudnionych jest 18 pracowników w 19

nadleśnictwach. Są to pracownicy ośrodków i izb edukacyjnych.
157 nadleśnictw wykazało w ankiecie, że na edukację (tworzenie infrastruktury,
na nagrody w konkursach, na wydawnictwa itp.) otrzymuje środki z LP – łącznie 1
515 093 złotych. Ponadto 54 nadleśnictwa pozyskują na edukację środki pomocowe z
innych źródeł, głównie z WFOŚiGW, NFOŚiGW, starostw, kół łowieckich itp., w
łącznej wysokości 955 745 złotych.

Jeżeli chodzi o odpłatność za udostępnianie obiektów nadleśnictw do edukacji,

to 14 nadleśnictw ją stosuje, 51 uważa, że odpłatność należy wprowadzić, 10
stwierdziło, że edukacja powinna być nieodpłatna, inne zaś nadleśnictwa nie
wypowiedziały się w tej kwestii.

Jak szeroki zasięg, wg danych ankietowych, ma prowadzona przez nas

edukacja?

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

Współpraca ze szkołami oraz ośrodkami doskonalenia nauczycieli obejmuje:

•

32,50% szkół podstawowych z terenu działania nadleśnictw,

•

36,25% gimnazjów,

•

21,19% szkół średnich,

•

42,53% ośrodków doskonalenia nauczycieli.

Współpraca leśników ze szkołami jest jednak znaczne zróżnicowana

regionalnie. Najwięcej szkół „obsługuje” RDLP Zielona Góra, która dzięki aktywności
Ośrodka Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w LKP „Bory Lubuskie” dociera z edukacją
leśną do znacznie większej liczby szkół niż ma ich na swym terenie (zasięg
regionalny, często szerszy).

Łącznie wszystkie nadleśnictwa wykazały, iż edukacją leśną objętych jest 4740

szkół wszystkich szczebli.

W edukacji leśnej społeczeństwa nadleśnictwa współpracują ponadto z wieloma

innymi podmiotami Są to: przedszkola, obozy letnie, kolonie i zimowiska, domy
wczasowe, gospodarstwa agroturystyczne, samorządy lokalne, organizacje
pozarządowe, straż pożarna itp. Zasięg tych działań jest więc bardzo duży.

Ankiety dostarczyły bogatego materiału, który może posłużyć dalszym

szczegółowym analizom. Z uzyskanych materiałów wynika, że niezbędne jest:

•

przyjęcie w LP strategii edukacji leśnej społeczeństwa;

•

opracowanie w każdym nadleśnictwie programu takiej edukacji, zwłaszcza

zinwentaryzowanie stanu i potencjalnych odbiorców oraz ich potrzeb;

•

przygotowanie standardów minimów programowych.

Większość z powyższych wniosków została w ostatnim czasie wprowadzona w

życie.

II.

Zorganizowanie i przeprowadzenie cyklu szkoleń na szczeblu krajowym
dla liderów edukacji leśnej z leśnych kompleksów promocyjnych i
koordynatorów edukacji z RDLP.

Odbyło się pięć edycji takich szkoleń (warsztatów), w których uczestniczyła

stała grupa liderów edukacji leśnej (ok. 80 osób).

Tematyka szkoleń dotyczyła następujących obszarów:

•

Metody i techniki pracy adresowane do różnych grup wiekowych.

•

Metody edukacji przyrodniczo-leśnej adresowane do dzieci w wieku 6–10

lat.

•

Metody edukacji przyrodniczo-leśnej adresowane do dzieci w wieku 13–16

lat.

•

Metody edukacji przyrodniczo-leśnej osób dorosłych.

•

Zintegrowana edukacja przyrodniczo-leśna w ocenie nauczycieli.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

•

Edukacja leśna młodzieży na przykładzie zapisów podstawy programowej

dla szkół ponadgimnazjalnych, z uwzględnieniem programów nauczania
biologii, przysposobienia obronnego i geografii.

•

Metoda projektu w działalności edukacyjnej.

•

Projekty edukacyjne.

•

Leśna edukacja społeczeństwa wokół aglomeracji miejskich.

•

Edukacja ekologiczna dla osób niepełnosprawnych.

•

Kreowanie wizerunku leśnika.

•

Co to jest Internet, czemu może służyć i jakie daje możliwości, czyli

edukacja leśna realizowana bez bezpośredniego kontaktu z odbiorcami.

•

Szukając sojuszników – płaszczyzny współpracy.

•

Dlaczego sponsorzy udzielają dotacji?

•

Pozyskiwanie funduszy na działalność edukacyjną.

Obecnie odbywają się szkolenia i warsztaty na poziomie regionalnych dyrekcji,

np.:

•

wiosną 2004 r. w RDLP Zielona Góra miał miejsce cykl szkoleń pod hasłem

„Czym bór darzy”, prowadzonych kolejno we wszystkich nadleśnictwach;
w szkoleniach uczestniczyli wszyscy pracownicy Służby Leśnej;

•

warsztaty pod hasłem „Zielony rower” w RDLP Wrocław, w których

uczestniczyli przedstawiciele nadleśnictw oraz drużyny z innych RDLP.

III. Opracowanie projektów dokumentów porządkujących edukację leśną w

Lasach Państwowych (Zarządzenie nr 57):

•

„Kierunki rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w LP”,

•

„Wytyczne do tworzenia programów edukacji leśnej w

nadleśnictwie”.

Z przyjętych kierunków rozwoju edukacji leśnej wynikają następujące zadania

dla poszczególnych pionów organizacyjnych w LP:

Zadania nadleśnictwa

1. Gromadzenie i udostępnianie publikacji z zakresu edukacji leśnej społeczeństwa

oraz materiałów promocyjnych i innych opracowań przydatnych w edukacji leśnej
(prowadzenie biblioteczki).

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

2. Dbałość o aktualizację informacji o działaniach edukacyjnych na stronach

internetowych.

3. Współpraca leśników z wychowawcami dzieci i młodzieży oraz innymi

podmiotami zajmującymi się edukacją ekologiczną społeczeństwa i wychowaniem
obywatelskim.

4. Wspomaganie form samokształcenia kadry leśnej.

5. Włączenie leśników realizujących zadania edukacji leśnej społeczeństwa w

szkolenia zawodowe.

6. Opracowanie programu z zakresu edukacji leśnej społeczeństwa.

7. Opracowanie i rozpowszechnianie materiałów promocyjnych i środków

dydaktycznych, kształtujących w społeczeństwie pozytywny wizerunek leśnictwa
wielofunkcyjnego opartego na idei zrównoważonego rozwoju.

8. Współpraca z samorządami, placówkami oświatowymi, organizacjami

pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi w realizacji programów
edukacyjnych, zmierzających do trwałych i pozytywnych zmian w świadomości
ekologicznej społeczeństwa, uwzględniających specyfikę regionu, lokalną
tożsamość i tradycje kulturowe.

9. Współpraca z lokalnymi mediami w przekazywaniu rzetelnej wiedzy o lesie i

leśnictwie.

10. Współpraca międzynarodowa w zakresie wymiany doświadczeń oraz wspólnych

działań edukacyjnych.

Zadania regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych

1. Gromadzenie i udostępnianie zainteresowanym publikacji krajowych i

zagranicznych z zakresu edukacji leśnej, a także materiałów promocyjnych
przydatnych w kreowaniu właściwego wizerunku leśnictwa w społeczeństwie
(biblioteczka).

2. Prowadzenie i aktualizacja w Internecie witryny o wydarzeniach edukacyjnych

podejmowanych na terenie RDLP.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

3. Rozwijanie, upowszechnianie i szkolenie pracowników RDLP w zakresie

różnorodnych form skutecznej komunikacji leśników ze społeczeństwem.

4. Stała obecność problematyki leśnej w regionalnych mediach (telewizja, prasa,

radio).

5. Współpraca z wydziałami leśnymi wyższych uczelni i dyrekcjami szkół leśnych

szczebla średniego i innych szkół w ustalaniu praktyk terenowych i tematyki prac
dyplomowych. Inicjowanie stałych badań, szczególnie na obszarach leśnych
kompleksów promocyjnych.

6. Koordynacja działań edukacyjnych na terenie RDLP w zakresie programów i

projektów

edukacyjnych,

wspieranie,

promowanie

nagradzanie

najefektywniejszych w praktyce leśnej.

7. Opracowywanie i rozpowszechnianie środków dydaktycznych przydatnych w

edukacji leśnej.

8. Wytyczanie kierunków edukacji leśnej oraz tworzenie i utrzymywanie racjonalnej

bazy dydaktycznej.

9. Współpraca z samorządami, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami

zajmującymi się edukacją ekologiczną społeczeństwa w zakresie rozwoju trwałych
i

pozytywnych

zmian

świadomości

ekologicznej

społeczeństwa,

uwzględniających specyfikę regionu, lokalną tożsamość i tradycje kulturowe.

10. Współpraca międzynarodowa polegająca na wymianie doświadczeń i

podejmowaniu wspólnych działań edukacyjnych i promocyjnych.

Zadania Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych

1. Opracowywanie rocznego raportu z działalności edukacyjnej LP.

2. Prowadzenie miesięcznego dodatku w prasie leśnej, dotyczącego edukacji.

3. Prowadzenie w Internecie witryny prezentującej wydarzenia edukacyjne w LP.

4. Działanie na rzecz rozwijania i upowszechniania różnorodnych form skutecznej

komunikacji leśników ze społeczeństwem.

5. Ustalenie standardów wymagań wobec liderów, a także innych pracowników LP

zajmujących się edukacją i komunikacją społeczną.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

6. Ustalanie programów szkoleń oraz form kształcenia, w tym wspomaganie

samokształcenia kadry leśnej w zakresie zadań obowiązujących w LP.

7. Współpraca z wydziałami leśnymi wyższych uczelni oraz dyrekcjami szkół

leśnych w celu doskonalenia programów nauczania zgodnych z wyzwaniami
nowoczesnego leśnictwa.

8. Promocja i upowszechnianie efektywnych projektów edukacyjnych i środków

dydaktycznych sprawdzonych w praktyce edukacji leśnej. Nagradzanie
najciekawszych i efektywnych.

9. Współpraca LP z administracją rządową, samorządową, instytucjami oświatowymi

oraz organizacjami pozarządowymi w działalności edukacyjnej i informacyjnej.

10. Współpraca z mediami w szerzeniu rzetelnej wiedzy o lesie, leśnictwie i

działaniach leśników w realizacji zrównoważonego rozwoju oraz w tworzeniu
pozytywnych zmian w świadomości ekologicznej społeczeństwa.

11. Współpraca międzynarodowa w zakresie wymiany doświadczeń oraz wspólnych

działań i przedsięwzięć edukacyjnych.

Innym dokumentem wprowadzonym do praktyki leśnej Zarządzeniem nr 57

było opracowanie wytycznych do tworzenia

„Programu edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie”

Program tworzy powołana przez nadleśniczego komisja. Treścią „Programu...”

są:

•

protokół z posiedzenia komisji ds. programu edukacji leśnej społeczeństwa

w nadleśnictwie,

•

charakterystyka naturalnych walorów edukacyjnych nadleśnictwa,

•

obiekty edukacji leśnej nadleśnictwa,

•

partnerzy w edukacji leśnej społeczeństwa,

•

wydawnictwa edukacyjne o nadleśnictwie,

•

plany roczne działalności edukacyjnej,

•

sprawozdania roczne z działalności edukacyjnej,

•

podsumowanie działalności edukacyjnej nadleśnictwa za minione 10-lecie.

IV.

Opracowanie „Poradnika edukacji leśnej”.

Jest to publikacja w formie zeszytów tematycznych zebranych w segregatorze.

Dotychczas wydano 15 zeszytów:

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

1. „Edukacja leśna. Stan obecny i perspektywy”.
2. „Wytyczne do tworzenia programu edukacji leśnej społeczeństwa w

nadleśnictwie”.

3. „Edukacja leśna w pracy leśniczego”.
4. „Tworzymy ścieżkę edukacyjną w nadleśnictwie”.
5. „Treści edukacji leśnej oraz ich realizacja”.
6. „Zarys strategii rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach

Państwowych”.

7. „Jak przeprowadzić lekcję w lesie?”.
8. „Edukacja przyrodnicza osób niepełnosprawnych”.
9. „Język tablic informacyjnych. Zachęcać, czy odstraszać?”.
10. „Las ma wiele funkcji. Zadania i materiały metodyczne”.
11. „Praca leśnika. Zadania i materiały metodyczne”.
12. „Edukacja różnych grup wiekowych. Wskazówki psychologiczne,

merytoryczne i metodyczne”.

13. „Wartości i kompetencje w edukacji leśnej”.
14. „Współpraca leśnika i nauczyciela w edukacji leśnej”.
15. „Metody edukacji leśnej”.

Ponadto zostały wydane wartościowe publikacje i opracowania, które mogą

promować lasy i leśnictwo lub być pomocne w podnoszeniu kompetencji w zakresie
edukacji leśnej.

Edukacja leśna na poziomie regionalnej dyrekcji LP na przykładzie RDLP
Zielona Góra.

Dyrektor RDLP w Zielonej Górze, Leszek Banach, od drugiej połowy lat 90.

postrzega edukację leśną społeczeństwa jako niezbędne zadanie dla leśników, którego
realizacja ma się przyczynić do zrozumienia i akceptacji przez społeczeństwo zadań
wynikających z polityki leśnej państwa. Nakłada więc obowiązek prowadzenia
edukacji, zwłaszcza adresowanej do dzieci i młodzieży szkolnej, we wszystkich
nadleśnictwach będących w zarządzie RDLP Zielona Góra. Nadleśniczowie mają
obowiązek wyznaczyć spośród pracowników nadleśnictwa osoby odpowiedzialne za
działalność edukacyjną na poziomie nadleśnictwa, które jednocześnie będą
uczestniczyły w wewnętrznych szkoleniach podnoszących ich umiejętności w tej
dziedzinie.

Edukacji leśna społeczeństwa odbywa się w RDLP Zielona Góra poprzez:

1. Prowadzenie stałej (corocznej od 1997 r.), wspólnej dla wszystkich nadleśnictw

akcji edukacyjnej pod nazwa „Wiosna bez płomieni” (projekt edukacyjny), w
której sojusznikami leśników w kampanii przeciwpożarowej są Państwowa Straż
Pożarna, przedstawiciele Kościoła, lokalne samorządy, nauczyciele, media. Akcja
przebiega w kilku obszarach:

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

•

do szkół udają się leśnicy z pogadanką o pożarach w lasach, ich

przyczynach i skutkach;

•

nadleśnictwa na obszarach swojego oddziaływania organizują konkurs

plastyczno-literacki dla wszystkich szkół;

•

do mieszkańców terenu RDLP wysyłany jest list – apel dyrektora o

niewypalanie traw;

•

apel wygłaszany jest wczesną wiosną przez księży podczas niedzielnych

mszy, publikowany w prasie, przedstawiany w radiu i telewizji
regionalnej.

2. Funkcjonowanie w LKP „Bory Lubuskie” „Ośrodka Edukacji Przyrodniczo-

Leśnej” o zasięgu regionalnym, prowadzonym przez leśnika i pedagoga. Ośrodek
pełni rolę przewodnią w regionie w zakresie edukacji leśnej społeczeństwa. Tutaj
odbywają się coroczne spotkania liderów edukacji ze wszystkich nadleśnictw i
szkolenia, a także warsztaty dla nauczycieli organizowane wspólnie z Ośrodkiem
Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze oraz inne działania edukacyjne
skierowane do społeczeństwa i do leśników.

3. Organizowanie ścieżek przyrodniczo-leśnych. Stosuję się tę nazwę, ponieważ

oprócz wiedzy o lesie i pracy leśnika ścieżki prezentują lokalne walory przyrody,
często miejscowe atrakcje i zabytki. Na terenie każdego nadleśnictwa funkcjonuje
co najmniej jedna ścieżka; często jest ich więcej. Ścieżki mają opracowane
przewodniki, które jednocześnie służą jako materiały promocyjne i popularyzujące
leśnictwo. Wart podkreślenia jest fakt, że w celu sfinansowania budowy ścieżek,
leśnicy podjęli współpracę z gminami i lokalnymi sponsorami. Oprócz ścieżek
powstają w nadleśnictwach, realnie do potrzeb, izby i pola edukacyjne.

4. Organizowanie przez nadleśnictwa własnych konkursów i imprez edukacyjno-

promocyjnych, poza projektem „Wiosna bez płomieni”, adresowanych do szkół na
swoim terenie, np. konkursu dla klas szóstych „Uczymy się lasu”, prowadzonego
wspólnie przez OEPL i szkoły z Zielonej Góry; konkursu „Żyj w zgodzie z
przyrodą”, urządzanego wspólnie przez Nadleśnictwo Zielona Góra i Szkołę
Podstawową nr 15 w Zielonej Górze; „Młodzieżowych gier leśnych”,
organizowanych przez Nadleśnictwo Świebodzin dla wszystkich szkół na swoim
terenie itp.

.
5. „Przypisanie” do każdej szkoły leśnika, którego zadaniem jest utrzymywanie stałej

współpracy w zakresie prowadzenia i współorganizowania wspólnych
przedsięwzięć edukacyjnych.

6. Realizację i pokazy filmów o tematyce leśnej, przyrodniczej oraz dystrybucję kaset

video do wszystkich szkół z terenu działania RDLP.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

7. Współpracę ze szkołami podczas organizacji akcji o zasięgu krajowym, takich jak:

„Sprzątanie świata”, „Dzień Ziemi”, „Święto drzewa”, „Czysty las”.

8. Dystrybucję do wszystkich szkół i wybranych instytucji czasopism „Poznajmy

las”, „Las – Człowiek – Przyszłość”, „Las Polski”.

9. Stałą współpracę z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Zielonej Górze w

organizacji corocznych, od 1999 r., szkoleń i warsztatów dla leśników i nauczycieli
pogłębiających swoją wiedzę i umiejętności w dziedzinie edukacji przyrodniczo-
leśnej dzieci i młodzieży z wykorzystaniem infrastruktury edukacyjnej stworzonej
przez leśników w lasach RDLP Zielona Góra. Podczas warsztatów powstają
robocze, wspólnie wypracowane materiały, które po oszlifowaniu przez
zawodowych metodyków są upowszechniane (np. „Kulturotwórcza rola lasów”,
ODN, Zielona Góra 2003).

10. Umowę podpisaną przez RDLP w Zielonej Górze o współpracy z Uniwersytetem

Zielonogórskim, w wyniku której realizowane są zajęcia studenckie w terenie.
Wspólnie opracowano też na najbliższe lata listę tematów prac dyplomowych
realizowanych w nadleśnictwach.

11. Stałą współpracę z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej w zakresie współfinansowania przedsięwzięć edukacyjnych.

12. Certyfikat leśnego wtajemniczenia. Zasady przyznawania: nauczyciel:

• występuje z inicjatywą przeprowadzenia lekcji w lesie;
• przedstawia temat leśnikowi, z którym zamierza współpracować;
• uzgadnia z leśnikiem, jaki będzie jego udział;
• prowadzi samodzielnie zajęcia.

13. Osobisty udział dyrektora RDLP L. Banacha w wielu konkursach i projektach

edukacyjnych organizowanych przez nadleśnictwa.

Działalność oświatowa leśników musi trwać. W życie wchodzą nowe

pokolenia, zmienia się środowisko przyrodnicze. To, co jeszcze 20 lat temu wydawało
się wystarczające w edukacji ekologicznej, w dzisiejszej rzeczywistości już nie
wystarcza.

Edukacja prowadzona przez leśników umożliwia więc, z jednej strony, wspólne

kształtowanie postaw społecznych wobec lasu, leśnictwa i leśników, poszukanie
sojuszników Lasów Państwowych, z drugiej zaś – jest promocją wielofunkcyjnej roli
lasu i uświadamianiem jego wartości, ale również ukazywaniem leśnika jako strażnika
tej wartości.

Konferencja „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”

Rogów, 15-16 listopada 2004

Literatura:

1. „Poradnik edukacji leśnej”. CILP, Warszawa 2003–2004.
2. Trzaskowski S.: „Poradnik promocji”. CILP, Warszawa 2003.
3. „Warsztaty dla Liderów Edukacji Leśnej” – płyta CD. CILP, Warszawa 2004.

Document Outline

Spis treści
+ Nowe doświadczenia w edukacji leśnej

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
INFORMATYKA, LeÂny Kompleks, Leśny Kompleks Promocyjny „Bory Tucholskie” - Nadleśnictwo
Leśne Kompleksy Promocyjne, Turystyka
Eko zagadki do 10 lat
Gry i zabawy tok 7 10 lat
Kappacyzm i gammacyzm 7 10 lat 1391690567
ROZWÓJ INTELEKTUALNY (7-10 lat), pedagogika
10 lat po Rio Agenda21
Teoria polityki, Giza poleszczuk, Gwałtowne rozwarstwienie dochodowe polskiego społeczeństwa - w cią
DROGI, Prognoza, Prognoza na 10 lat
10 lat po tragedii WTC O przyczynach katastrofy inaczej
10 lat bankowosci elektroniczne Nieznany (2)
10 lat sse w pl, Specjalne Strefy Ekonomiczne
Rozwój psychofizyczny od 2 do 10 lat, SP - prace
Gry i zabawy tok 7-10 lat
ROZWJ PSYCHICZNY DZIECKA OD 0 DO 10 LAT, pedagogika
10 lat konkordatu, ஜஜCiemna strona historii chrześcijaństwa
8.11.10 - 10 lat minęło, Harcerstwo
Zajęcia profilaktyczne. Molestowanie 7-10 lat, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Pro

więcej podobnych podstron

10 lat Leśnych Kompleksów Promocyjnych

Document Outline