PEDAGOGIKA OGÓLNA

Część II. Ontologia wychowania

ONTOLOGIA WYCHOWANIA

ONTOLOGIA (od: gr. on – byt; logos – refleksja, my

ś

l,

teoria) – najogólniejsza nauka rozwa

ż

aj

ą

ca poj

ę

cie bytu

(ogólna teoria poj

ę

cia bytu).

1.

„Wychowanie” w pedagogice

2.

„Wychowanie” a poj

ę

cia pokrewne

3.

Alternatywne uj

ę

cie „wychowania”

4.

Granice wychowania / wychowalno

ś

ci

1. „WYCHOWANIE” W PEDAGOGICE

1.1.„Wychowanie” jako zjawisko

1.2. Rodzaje definiowania
„wychowania”

1.3. Ramowe ujęcie „wychowania”

1.1. „WYCHOWANIE” JAKO ZJAWISKO

wychowanie

wospitanie

Erziehen

élever

Edukacja
(ex-duco)

1.1. WYCHOWANIE JAKO ZJAWISKO

Sanare

(opieka)

edōcere

(gruntownie nauczać –

rozwój intelektualny)

edúcere

(wydobywać; wyzwalać –

socjalizacja)

educáre

(wprowadzać w górę –

ku określonemu

ideałowi)

Edukacja

1.1. „WYCHOWANIE” JAKO ZJAWISKO

Wychowanie = ex-duco:

Mówiąc o wychowaniu myślimy zatem o:

Działaniu wychowawczym
O zachodzących zmianach/o procesie rozwojowym
jednostki
O warunkach
O wyniku

Stan

początkowy

gorszy

Stan

docelowy

lepszy

1.2. RODZAJE DEFINICJI „WYCHOWANIA”

Działaniu wychowawczym:

def. prakseologiczne

O zachodzących zmianach:

def. ewolucyjne

O warunkach:

def. sytuacyjne

O wyniku:

def. adaptacyjne

1.2. RODZAJE DEFINICJI „WYCHOWANIA”

Przykłady definicji prakseologicznych:

„Wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające
się kształcić wewnętrze życie innych” – T. Waitz

„Wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym
oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby
mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życia
społecznego” – O. Willman

„Wychowaniem jest świadome urzeczywistnianie wartości w kimś
innym” – G. Kerschensteiner

1.2. RODZAJE DEFINICJI „WYCHOWANIA”

Przykłady definicji ewolucyjnych:

„ Wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w
indywidualnej jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku
i jej reakcji na to środowisko” – I. Doughton

„Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną
świadomość gatunku” – J. Dewey

„Wychowanie jest procesem zdobywania przez jednostkę
doświadczeń” – W. Bagley

1.2. RODZAJE DEFINICJI „WYCHOWANIA”

Przykłady definicji sytuacyjnych:

„Wychowanie to przygotowanie do życia przez życie” – O.
Decroly

Wychowanie – pierwotna funkcja ducha, która jest
przepojeniem i udoskonaleniem ludzkiej formy życia przez
wspólnotę duchową rodziny, narodu, ludzkości. – P. Petersen

1.2. RODZAJE DEFINICJI „WYCHOWANIA”

Przykłady definicji adaptacyjnych:

„ Wychowanie to oddziaływanie pokoleń dorosłych na te, które
jeszcze nie doszły do życia społecznego. Zmierza ono do
wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów
fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domaga się od
niego i społeczeństwo polityczne jako całość i środowisko
specjalne, do którego jest ono szczególnie przeznaczone” – E.
Durkheim

Istota wychowania polega na przysposobieniu wychowanka na
pełnoprawnego członka grupy społecznej – F. Znaniecki

1.3. RAMOWE „WYCHOWANIA”

Pełny proces wychowania:

1.3. RAMOWE „WYCHOWANIA”

Wychowanie

S

ta

rs

ze

p

o

k

o

le

n

ie

s

p

o

łe

cz

e

ń

s

tw

a

K

s

zt

a

łt

p

rz

ys

złe

g

o

ż

yc

ia

System kierującego działania na

młodzież

Ideał nowego człowieka

1.3. RAMOWE „WYCHOWANIA”

nostyzm zespołowy
„nos”

nastawienie wspólnotowe
„illi”

altruizm
„alter”

egoizm
„ego”

S

ta

n

n

a

tu

ry

S

ta

n

k

u

lt

u

ry

1.3. RAMOWE „WYCHOWANIA”

„Wychowanie”:

w sensie szerokim:

W sensie węższym:

W sensie najwęższym:

Wszelkie

oddziaływania na

człowieka współtworzące jego

osobową indywidualność

Wszelkie

zamierzone

oddziaływanie na

wychowanka:

odkreślony cel

określona sytuacja

Zamierzone wpływanie na sferę

emocjonalno-wolicjonalną

wychowanka lub dążenie do

wypracowania określonej postawy,

umiejętności czy aspektu osobowości

1.3. RAMOWE „WYCHOWANIA”

Zamierzone wpływanie na sferę

emocjonalno-wolicjonalną

wychowanka lub

dążenie do wypracowania określonej

postawy, umiejętności czy aspektu

osobowości

Wszelkie zamierzone

oddziaływanie na

wychowanka: odkreślony cel określona

sytuacja

Wszelkie

oddziaływania na człowieka

współtworzące jego osobową

indywidualność

WYCHOWANIE

edukacja

inkulturacja

Kształcenie

i samokształcenie

opieka

prewencja

(nowa)

ewangelizacja

uczenie się

nauczanie

samorealizacja

socjalizacja

personalizacja

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Rozwój

umysłowy

nauczanie

uczenie się

kształcenie

samokształcenie

(dydaktyka)

Życie społeczne

socjalizacja

inkulturacja

Oddziaływania

zabezpieczające

opieka

profilaktyka

prewencja

Oddziaływania

naprawcze

resocjalizacja

nowa

ewangelizacja

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

„zespół czynności podejmowanych

intencjonalnie przez nauczycieli dla
realizacji społecznie akceptowanych
celów dydaktycznych” Wł. Zaczyński

Nauczanie

„planowa i systematyczna praca nauczyciela z
uczniami, polegająca na wywoływaniu i utrwalaniu
zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i
całej osobowości – pod wpływem uczenia się i
opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i
własnej działalności praktycznej” W. Okoń

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

uczenie się jest procesem, w toku którego, na

podstawie doświadczenia, poznania i

ćwiczenia, powstają nowe formy zachowania

się i działania, lub ulegają zmianom formy

wcześniej nabyte

Uczenie się

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

„Uczenie się” w teoriach

behawioralnych

(psychologia zachowania)

warunkowanie

instrumentalne

metoda prób i

błędów

(E. Thorndike)

metoda

wzmocnienia

(B. Skinner)

w. klasyczne

(I. Pawłow)

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

warunkowanie klasyczne a zachowania człowieka

ludzkie postawy wielokrotnie mają charakter reakcji
warunkowych i wyuczonych

dwie grupy bodźców:

podstawowe: reakcje pokarmowe, radość, gniew, złość

drugorzędne: głos, muzyka, obrazy; samochód, sprzęty elektroniczne

behawioryzm nie wymaga uwzględniania całej osobowości

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Warunkowanie instrumentalne a zachowania człowieka

Wielu behawiorystów wiąże

wzmocnienie (pozytywne)

z

pragnieniami człowieka lub
odczuwaniem przyjemności

Np.:

Dwie formy

wzmocnienia negatywnego

:

wzmocnienie przez ucieczkę
wzmocnienie przez unikanie

terapia behawioralna: np. dziecko chronicznie bojące się psa

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Mieczysław Łobocki:

Udzielanie wychowankom indywidualnej
pomocy

Wzmacnianie pozytywne i negatywne

Ignorowanie niepożądanych zachowań

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

1.

Udzielanie wychowankowi indywidualnej
pomocy:

1.

Indywidulane zwracanie uwagi na niedociągnięcia
wychowanka

2.

Zróżnicowanie celów i zadań wychowawczych

3.

Organizowanie pomocy koleżeńskiej

4.

Bezpośrednie wspomaganie wychowanka

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

2.

Wzmacnianie pozytywne i negatywne

1.

Techniki wzmocnienia pozytywnego:

1.

Bezpośrednia gratyfikacja

2.

Zawieranie kontraktu

3.

Sukcesywna gratyfikacja w postaci systemu
punktowego

2.

Techniki wzmocnienia negatywnego:

1.

Szybka interwencja

2.

Słowne napomnienie

3.

Chwilowa izolacja

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

2.

Wzmacnianie pozytywne i negatywne

WARUNKI WZMOCNIENIA

kontyngencja

odpowiedniość co do czasu

kolejność wzmacniania

ciągłość

powtarzanie się wzmocnienia

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

3.

Ignorowanie niepożądanych zachowań

1.

technika wzmocnień zróżnicowanych –
eksperyment w przedszkolu

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Rodzaje procesów uczenia się i nauczania:

1.

uczenie się

samorzutne

(naturalne) u dzieci w

wieku przedszkolnym;

2.

uczenie się

właściwe

(nauczanie przez kogoś)

– w szkole;

3.

uczenie samego siebie (

samokształcenie

).

1

2

3

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Elementy strukturalne procesu

nauczania

1)

ten, kto uczy

, czy inaczej naucza

(nauczyciel), który jak podmiot w
zdaniu organizuje całą strukturę i
przebieg procesu nauczania;

2)

ten, który się uczy

, lub kogo uczymy

(uczeń);

3)

elementy wiedzy (

treści

), których

uczymy;

UCZENIE SIĘ

przygodne,

niezamierzone,

sporadyczne

świadome,

planowane,

systematyczne

ekstensywne

intensywne

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

intensywne uczenie się

nauczanie metodologiczne

nauczanie informujące

nauczanie ćwiczące

nauczanie kształcące

nauczanie wychowujące

nauczanie usprawniające

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

wpływa na
całego
człowieka

trwa przez
całe życie

podobień

stwa

cel

wzajemna
relacja

skutki

różnice

„wychowanie” a „nauczanie/uczenie się”

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Relacja między „wychowaniem” a „nauczaniem”

J.F. Herbart

jednotorowość

O. Willmann

dwutorowość

G. Kerschensteiner

krzyżowanie się

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

J. Półturzycki:

„kształcenie to nauczanie i uczenie się wespół z

wychowaniem towarzyszącym tym procesom”

kształcenie

kształcenie

nauczanie

wychowanie

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Rodzaje

kształcenia

formalne

nieformalne

pozaformalne

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

przygotowanie i wprowadzenie jednostki do życia
w społeczeństwie.

socjalizacja

Pierwotna

Wtórna

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Inkulturacja – wprowadzenie w kulturę

inkulturacja

Typy kultury (M. Mead)

postfiguratywna

„nieocenionych

przodków”

kofiguratywna

„odnalezionych

rówieśników”

prefiguratywna

„zagadkowych

dzieci”

Zadania wychowawcze:

1. Upowszechnianie kultury
2. Animacja kultury

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

inkulturacja

Wychowawcza funkcja kultury:

kształtować „człowieka w człowieku”:

1.

poznawanie całej prawdy o sobie

2.

poznawanie prawdy o świecie

3.

poznawanie prawdy o społeczeństwie

4.

przygotowanie do wolnego wyboru poznanych prawd

i wartości

5.

przygotowanie do odpowiedzialnego podejmowania ról

społecznych

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Edukacja

ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka

i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych

i swoistych dlań możliwości,

jak też ogół wpływów i funkcji ustanawiających

i regulujących osobowość człowieka i jego

zachowanie, w relacji do innych ludzi i wobec

świata

prof. Zbigniew

Kwieciński

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

globalizacja

etatyzacja

nacjonalizacja

kolektywizacja

polityzacja

biurokratyzajca

socjalizacja

inkulturacja

personalizacja

wychowanie

kształcenie

hominizacja

dziesięcio

-ścian

edukacji

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

wychowanie

profilaktyka

system

prewencyjny

Profilaktyka

- ogół działań zapobiegających

niepożądanym zjawiskom w rozwoju i
zachowaniu się ludzi
W pedagogice, jak podkreśla W. Okoń,
profilaktykę sprowadza się do „zapobiegania
powstawaniu u dzieci niepożądanych
przyzwyczajeń i postaw, błędów w uczeniu
się lub wad postawy ciała”.

2. „WYCHOWANIE” A POJĘCIA POKREWNE

Profilaktyka

przeciwdziałanie

redukowanie

czynników

szkodliwych

(czynników ryzyka)

wspieranie

rozwijanie zasobów

odpornościowych

3. ALTERNATYWNE UJĘCIE „WYCHOWANIA”

Wychowanie alternatywne / edukacja alternatywna

„rodzaj wychowania odwołującego się do odmiennych
przesłanek, zasad, form czy treści aniżeli edukacja obyczajowo
bądź instytucjonalnie uprawomocniona w danym kraju bądź
społeczeństwie”

nowatorstwo

3. ALTERNATYWNE UJĘCIE „WYCHOWANIA”

Początkowa alternatywność:

60te XX w. – negacja kultury „burżuazyjnej”

Ivan Illich – „Deschooling society” – „odszkolnienie”

„We don’t need no education”

„świat bez wychowania”

Współczesna alternatywność:

o.

antypedagogiczna

o.

naturalistyczna

o.

legitymistyczna

o.

emancypacyjna

3. ALTERNATYWNE UJĘCIE „WYCHOWANIA”

odideologizowanie relacji wychowawczej

uznanie dziecka za suwerenny podmiot

dwupodmiotowość relacji wychowawczej

idea odpowiedzialności własnej dziecka

odrzucenie scjentyzmu i pozytywizmu

o. antypedagogiczna

3. ALTERNATYWNE UJĘCIE „WYCHOWANIA”

większe respektowanie praw rozwoju
naturalnego dziecka /człowieka dorosłego/

początki pedagogiki humanistycznej

o. naturalistyczna

3. ALTERNATYWNE UJĘCIE „WYCHOWANIA”

akcentuje problem reformy systemu szkolnego

emancypowanie wychowania
wychowanie do emancypacji
emancypacja przez wychowanie

o. legitymistyczna

o. emancypacyjna

4. GRANICE WYCHOWANIA

A czy wychowanie

ma granice?

W życiu znamy różne granice:

4. GRANICE WYCHOWANIA

Polscy badacze granic wychowania:

1.

Henryk Rowid (1877-1944 KL Oświęcim)

2.

Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)

3.

Karol Kotłowski (1910-1988)

4.

Kazimierz Sośnicki (1883-1976)

4. GRANICE WYCHOWANIA

PROCES WYCHOWANIA:

WYCHOWAWCA

–

RELACJA WYCHOWAWCZA

– WYCHOWANEK

GRANICE WYCHOWANIA:

OD STONY

WYCHOWANKA

OD STONY

WYCHOWAWCY

ZAPIS GENETYCZNY

SAMOWYCHOWANIE

TEORIA WYCHOWANIA

MOŻLIWOŚCI ŚROD.

4. GRANICE WYCHOWANIA

Granice w wychowaniu to:

Wszelkie czynniki ograniczające lub kończące proces

wychowania,

wśród których przede wszystkim należy wymienić te

zależne od człowieka biorącego w nim udział, czyli

jego

genetycznych uwarunkowań

,

oraz

środowiska

, w którym się wychowuje (wtedy

granicę taką stanowić może nawet ustrój państwa itp.)

4. GRANICE WYCHOWANIA

H. Rowid:

Krytyczny optymizm pedagogiczny:

„

Podobnie jak lekarz

nawet w najcięższych wypadkach

chorobowych nie pozostawia pacjenta swemu losowi,

lecz szukając wciąż środków zaradczych, otacza go

opieką do ostatniej chwili życia (…)

tak i wychowawca

nie skazuje dziecka na zagładę,

lecz czyni wszystko, by z czasem mogło się stać

zdolne do życia normalnego i pożytecznego w

społeczeństwie.

Takie postępowanie jest nakazem

etyki lekarskiej i pedagogicznej

”

Dziękuję za uwagę