Bezpieczeństwo pracy z laserami 1

BEZPIECZEŃSTWO PRACY Z LASERAMI

Szkodliwe działanie promieniowania laserowego dotyczy oczu oraz skóry

człowieka, przy czym najbardziej zagrożone są oczy. Ze względu na kierun-
kowość wiązki zagrożenie promieniowaniem laserowym jest zagrożeniem po-

tencjalnym, tzn. ekspozycja na to promieniowanie jest zazwyczaj przypadko-

wa. Mimo tego, w przypadku wielu laserów nawet taka przypadkowa, krótko-
trwała ekspozycja może być bardzo niebezpieczna. Niektóre lasery mają tak
dużą moc, że nawet ich światło rozproszone jest niebezpieczne dla oka.

W zakresie działania fal o długości od 400 nm do 1400 nm może dojść do

uszkodzenia siatkówki. Promieniowanie z zakresu długości fal poniżej 400 nm
i powyżej 1400 nm nie wnika do wnętrza oka, natomiast powoduje uszkodze-
nie rogówki. W przypadku skóry skutkiem działania promieniowania lasero-
wego może być uszkodzenie tkanki (zwęglenie, oparzenie, rumień).

Bezpieczeństwo pracy z laserami 2

Szkodliwe działanie promieniowania laserowego

wywiera ciśnienie na tkanki,

powoduje zmiany fotochemiczne,

podgrzewa.

W przypadku działania na wzrok

Szkodliwe promieniowanie może trafić do obszaru źrenicy nie tylko bez-

pośrednio z lasera, ale i przypadkowo, poprzez odbicie wiązki pierwotnej od
różnych przedmiotów znajdujących się na jej drodze, takich jak np. okienka,
kuwety, soczewki, czy szyby okienne. Szczególnie jest to niebezpieczne przy
pracy z laserami generującymi promieniowanie w niewidzialnym zakresie

widma.

Promieniowanie impulsowe może być bardziej niebezpieczne od promie-

niowania ciągłego. O ile w przypadku promieniowania ciągłego źrenica może
odciąć jego dostęp do oka już na samym początku oświetlenia wzroku, o tyle w
przypadku impulsu jego czas trwania może być zbyt krótki dla zareagowania
źrenicy we właściwy sposób.

W przypadku działania na skórę

skóra może ulec poparzeniu, uszkodzeniu poprzez nacięcie termiczne lub
odparowanie w miejscach oddziaływania promieniowania laserowego,

długotrwałe napromieniowanie może doprowadzić do mutacji komórko-

wych, a nawet do zmian nowotworowych w przypadku promieniowania

ultrafioletowego,

promieniowanie laserowe może spowodować porażenie naczyń krwiono-
śnych i koagulację białek, a także destrukcję komórek na skutek działania
fali uderzeniowej wywołanej impulsem.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 3

Szkodliwe skutki oddziaływania promieniowania laserowego o różnych długo-
ściach fal na skórę i oczy

Zakres promie-

niowania

Oczy

Skóra

100 - 280 nm

(UV-C)

uszkodzenie rogówki

rumień, działania rakotwór-

cze, przyspieszone starzenie
się skóry

280 - 315 nm

(UV-B)

315 - 400 nm

(UV-A)

katarakta fotoche-miczna

oparzenie skóry, ciemnienie

pigmentu

400 - 780 nm

fotochemiczne i termicz-
ne uszkodzenie siatkówki

oparzenie skóry, reakcje foto-
czułe

780 - 1400 nm

(IR-A)

katarakta, poparzenie
siatkówki

oparzenie skóry

1400 - 3000 nm

(IR-B)

przymglenie rogówki,

katarakta, oparzenie ro-
gówki, gwałtowna eks-

pansja pary wodnej

3000 nm - 1 mm

(IR-C)

oparzenie rogówki

Światło z pozostałych zakresów spektralnych głównie wywołuje oparzenia.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 4

Klasy laserów i produktów laserowych

Klasa

Opis

1

Lasery, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy. Klasa
ta obejmuje również lasery o dużej mocy umieszczone w obudowach
zabezpieczających, które nie mogą być otworzone bez uprzedniego
wyłączenia lasera.

1M

Lasery emitujące promieniowanie, które są bezpieczne w racjonal-
nych warunkach pracy, ale mogą być niebezpieczne podczas patrze-
nia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Lasery te emitują szeroką
albo rozbieżną wiązkę. Laser może być zakwalifikowany do klasy
1M, jeśli jego całkowita moc wyjściowa jest poniżej klasy 3B, a po-
tencjalna moc, która może dostać się do źrenicy nie przekracza klasy
1.

2

Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości
fal 400 do 700 nm. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny

przez instynktowne reakcje obronne w czasie do 0,25 s. Moc pro-
mieniowania tych laserów jest poniżej 1 mW, dla pracy ciągłej, lub
większa dla impulsów krótszych od 0,25 s lub, gdy emitują światło
niespójne przestrzennie.

2M

Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości
fal 400 do 700. Ochrona oka jest zapewniona w sposób naturalny
przez instynktowne reakcje obronne, ale mogą być niebezpieczne
podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne. Moc promie-
niowania potencjalnie docierająca do oka jest taka, jak w klasie 2 -

do 1 mW.

3R

Lasery, dla których bezpośrednie patrzenie w wiązkę jest potencjal-
nie niebezpieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym emitujące
promieniowanie widzialne mają całkowitą moc ograniczoną do 5
mW. W innych zakresach spektralnych oraz dla pracy ciągłej obo-
wiązują inne ograniczenia.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 5

3B

Lasery, które są niebezpieczne podczas bezpośredniej ekspozycji
promieniowania. Patrzenie na odbicia rozproszone są zwykle bez-
pieczne. Lasery tej klasy o działaniu ciągłym i długości fal z zakresu
od 315 nm do dalekiej podczerwieni (1mm) mają moc promienio-
wania do 500 mW. Dla laserów impulsowych z obszaru widzialnego
(400-700 nm) występuje tu ograniczenie do 30 mJ. Inne ogranicze-
nia stosowane są dla ultrakrótkich impulsów i przy innych długo-
ściach fal.

4

Wszystkie lasery o mocy większej niż w klasie 3B. Lasery, które
wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodo-
wać uszkodzenie skóry oraz stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas
obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność.

Zabezpieczenia i oznaczenia laserów

Zabezpieczenia laserów

obudowy ochronne,

specjalne, dostępne tylko dla osób do tego powołanych, włączniki lasera,

układy zdalnego sterowania,

wskaźniki poziomów mocy i energii,

itp.

Oznaczenia laserów

oznakowanie umożliwiające jednoznaczne określenie klasy zagrożenia,

znaki i napisy ostrzegawcze,

nazwa lasera i wytwórca.

Wyposażenie i oznakowanie pomieszczeń laboratoryjnych

znaki i napisy ostrzegawcze oraz lampy sygnalizacyjne działające pod-

czas pracy lasera,

zminimalizowanie ilości powierzchni odbijających promieniowanie,

stosowanie dostatecznie silnego oświetlenia, wywołującego zwężenie
źrenic, a tym samym ograniczenie ilości energii promieniowania wnika-
jącego do oka.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 6

INSTRUKCJA BHP PRZY PRACY Z LASERAMI

I URZĄDZENIAMI LASEROWYMI

1. Każdy użytkownik winien przed uruchomieniem lasera (lub urzą-

dzenia laserowego) ustalić klasę lasera i podstawowe dane o nim,
przede wszystkim długość emitowanej fali oraz moc lub energię.

2. Każdy użytkownik jest zobowiązany zapoznać się z instrukcją obsługi

(lasera i urządzenia laserowego).

3. Należy przestrzegać nakazów i zakazów zawartych w instrukcji obsługi

danego typu lasera oraz zwracać uwagę na plakaty i napisy ostrzegaw-
cze w laboratorium.

4. Bez względu na klasę lasera zabrania się patrzenia w wiązkę laserową

(tj. zaglądania do otworu wyjściowego lasera, z którego jest emitowana
wiązka); dotyczy to także wiązki odbitej.

5. Zabrania się zabaw wiązkami laserowymi polegającymi na oświetlaniu

ludzi, a także materiałów niebezpiecznych, np. łatwopalnych, reaktyw-
nych (nie wolno puszczać tzw. "zajączków").

6. W czasie ustawiania eksperymentu należy pracować przy włączonym

pełnym oświetleniu ponieważ zmniejsza to znacznie niebezpieczeństwo
napromieniowania oczu.

7. Obowiązkiem eksperymentatora jest zbudowanie blokady wiązki lase-

rowej (wszystkich wiązek) opuszczającej obszar eksperymentu, za po-
mocą odpowiednich ekranów absorbujących i rozpraszających.

8. Należy (o ile to możliwe) prowadzić wiązki laserowe na poziomie róż-

nym od poziomu oczu.

9. Bezwzględnie należy używać właściwych środków ochrony indywidu-

alnej (np.: gogli) zalecanych w normie PN-91/T-06700, odpowiednich
dla każdej klasy laserów.

Bezpieczeństwo pracy z laserami 7

Instrukcja pracy z laserami, cd.

10. Należy stosować się do zaleceń głównego użytkownika urządzenia lase-

rowego oraz poleceń władz dziekańskich/instytutowych dotyczących
spraw BHP.

11. Nie wolno pracować z laserami jeżeli stosowało się leki typu atropina

(jakiekolwiek wpływające na wielkość źrenic i odruch zamykania oczu).

12. W przypadku napromieniowania natychmiast skorzystać z pomocy

lekarskiej i zgłosić wypadek przełożonemu/asystentowi.