1
Nauki o organizacji
kierunek: Zarządzanie
dr Rafał Kusa
Akademia Górniczo-Hutnicza
Wydział Zarządzania
WYKŁAD I
2
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Plan wykładu
Organizacja – podstawowe pojęcia
Organizacja jako system
Otoczenie organizacji
Modele organizacji
Architektura systemu zarządzania organizacją
Kontraktowy model organizacji
Efekt synergiczny, skuteczność i efektywność
Patologie organizacji
Kryteria podziału organizacji
Specyfika organizacji komercyjnych, społecznych
i publicznych
Społeczna odpowiedzialność organizacji
3
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Pochodzenie terminu „organizacja”
organizo (łac.) – tworzenie uporządkowanych,
harmonijnych całości
organisatio (łac.) – system
4
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podstawowe ujęcia terminu „organizacja”
•
rzeczowe – jako nazwa rzeczy
•
atrybutowe – jako ocena działania lub
stanu rzeczy
•
czynnościowe – jako zorganizowany
sposób działania, czyli zespół czynności
5
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ujęcia i znaczenia
terminu organizacja
czynnościowe
czynnościowe
atrybutowe
rezultatowe
rzeczowe
znaczenia
ujęcia
6
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Definicje organizacji
Organizacja – wyodrębniony z otoczenia, wewnętrznie
uporządkowany zbiór powiązanych ze sobą elementów
Organizacja – zorganizowana grupa ludzi o wspólnym
programie i celu
Organizacja to pewien rodzaj całości, której wszystkie
składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości
[T.Kotarbiński]
Organizacja to uporządkowany system celowych działań,
wykorzystujący wszystkie dostępne zasoby po to, aby
osiągnąć założone cele [A. Wajda]
Organizacja to wyodrębnione z otoczenia,
wewnętrznie uporządkowane i powiązane
między sobą zbiory elementów,
ukierunkowane na realizację określonego celu.
2
7
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Organizacja a instytucja
Instytucja to rodzaj organizacji, której
podstawowe funkcje stałe podlegają
utrwaleniu przez stałe powtarzanie
(odnawianie)
kryterium rozróżnienia instytucji i organizacji:
powtarzalność podstawowej funkcji stałej
Instytucjonalizacja to proces tworzenia i
wprowadzanie wzorców działań dla utrwalenia
celów i struktur całości organizacyjnych
8
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Metafory organizacji
Organizacje są złożonymi i pełnymi paradoksów
zjawiskami, które można rozumieć na wiele różnych
sposobów [G. Morgan]
• organizacje jako maszyny
• organizacje jako organizmy
• organizacje jako mózgi
• organizacje jako kultury
• organizacje jako systemy polityczne
• organizacje jako psychiczne więzienia
• organizacja jako przepływ i transformacja
• organizacje jako narzędzia dominacji
9
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Otoczenie organizacji (I)
Otoczenie organizacji – elementy nie
wchodzące w skład organizacji, ale z nią
powiązane
Otoczenie
bliższe (lub celowe lub bezpośrednie)
– elementy wpływające na organizację, ale
jednocześnie poddające się jej wpływowi
Otoczenie
dalsze (lub ogólne lub pośrednie)
– warunki w jakich działa organizacja
Otoczenie dalsze jest mniej zinstytucjonalizowane od
otoczenia bliższego i jest wspólne dla wszystkich
organizacji.
10
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Otoczenie organizacji (II)
ORGANIZACJA
OTOCZENIE
BLIŻSZE
OTOCZENIE
DALSZE
konkurenci
pozostali
interesariusze
kontrahenci
klienci
czynniki
polityczno-
prawne
dostawcy
czynniki
makroekonomiczne
technologia
czynniki
socjokulturowe
11
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Konsekwencje zmienności otoczenia
zmienność otoczenia
szanse
zagrożenia
zmienność i niejednoznaczność
granic organizacji
12
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Systemy
System to zestaw składników, między którymi
zachodzą wzajemne oddziaływania (interakcje)
i gdzie każdy składnik jest połączony z każdym
innym bezpośrednio lub pośrednio.
Systemy konkretne – występują w nim co najmniej
2 składniki o charakterze materialnym (np. maszyna)
Systemy abstrakcyjne – w ich skład wchodzą tylko
pojęcia (np. teoria naukowa)
3
13
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Organizacja jako system
Organizacja to konkretny otwarty system
społeczno-techniczny ukierunkowany na
uświadomione i sformułowane cele działania
oraz mający określony sposób
uporządkowania.
[B. Kożuch]
Organizacja w ujęciu systemowym to zbiór
powiązanych ze sobą zasobów ludzkich i
rzeczowych, posiadających cel i wewnętrzną
strukturę.
14
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Cechy organizacji jako systemów
•
organizacje są systemami otwartymi,
•
organizacje są uporządkowanymi systemami
społeczno-technicznymi,
•
organizacje mają budowę hierarchiczną,
•
systemy organizacyjne mają zdolność
doskonalenia się,
•
systemy organizacyjne cechuje ekwifinalność,
•
systemy organizacyjne charakteryzuje duża
zmienność w czasie i zdolność do osiągania
względnie stałych stanów równowagi dynamicznej
15
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Systemowe spojrzenie na organizację (I)
16
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Systemowe spojrzenie na organizację (II)
Yt = Tt (X, t)
T
t
– przedsiębiorstwo jako system transformujący
(„czarna skrzynka”)
Y – wektor wielkości wyjściowych
Y = [y
1
, y
2
, y
3
, … y
n
]
y – wielkości wyjściowe (outputs)
X – wektor wielkości wejściowych
X = [x
1
, x
2
, x
3
, … x
n
]
x – wielkości wejściowe (inputs)
t – czas
17
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Systemowe spojrzenie na organizację (III)
18
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Równowaga organizacyjna
Równowaga organizacyjna to trwały i zmienny
tylko w określonych granicach układ relacji
między organizacją a otoczeniem oraz w
ramach organizacji
[A.K. Koźmiński, K. Obłój]
Organizacje gospodarcze osiągają równowagę gdy
maksymalizują ekonomiczną nadwyżkę.
Organizacje nie nastawione na osiąganie zysku osiągają
równowagę gdy „organizacja zapewnia
maksymalizację efektu użytecznego na jednostkę
użytych w tym celu środków materialnych”.
[A.K. Koźmiński, K. Obłój]
4
19
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Sytuacyjne podejście do organizacji
Podejście sytuacyjne koncentruje się na
zależnościach między organizacjami i ich
otoczeniem.
Podstawowy problem: funkcjonowanie
organizacji w różnych warunkach
Efekt: sytuacyjne dyrektywy praktyczne
dotyczące struktur, metod, stylów jakie należy
stosować w konkretnej sytuacji
20
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Organizacja wg Harolda Leavitta
Organizacja to otwarty system społeczno-
techniczny zawierający: cele i zadania,
strukturę organizacyjną (formalną i
rzeczywistą), ludzi i wyposażenie techniczne,
dążący do trwania i rozwoju w związkach z
otoczeniem
21
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Model organizacji według Leavitta
22
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Zmodyfikowany czteroczłonowy
model organizacji
OT – otoczenie
C – cele
S – struktura
K – człon kierowniczy
SP – (pod)system społeczny
MT – (pod)system materialno-techniczny
23
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Pięcioczłonowy model organizacji
OT – otoczenie
C – cele
S – struktura
K – człon kierowniczy
SP – (pod)system społeczny
MT – (pod)system materialno-techniczny
24
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podsystem społeczny
Podsystem społeczny – jednostki i grupy
ludzkie, ich motywy i cele, do realizacji których
dążą będąc uczestnikami organizacji.
Podsystem społeczny ma decydujący wpływ na
klimat organizacyjny, który wpływa na stopień
zadowolenia wynikający z uczestnictwa w
organizacji.
5
25
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Organizacje a potrzeby ludzkie
Piramida potrzeb [Abraham Maslow]
26
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Cele organizacji
Cel – określony przedmiotowo i podmiotowo,
przyszły, pożądany stan lub rezultat działania
organizacji, możliwy i przewidziany do
osiągnięcia w terminie lub okresie
mieszczącym się w przedziale czasu objętym
wieloletnim lub krótkookresowym planem
działania
Misja – przedmiot aspiracji, czyli trwałych dążeń
organizacji, określony zwykle w akcie
erekcyjnym lub statucie, jako zakres jej
społecznie pożądanej działalności
27
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Hierarchizacja celów
Wobec mnogości celów organizacji zwykle są one
hierarchizowane i łączone w tzw.
wiązki celów
HIERARCHIA CELÓW ORGANIZACJI KOMERCYJNEJ
CELE PIERWSZORZĘDNE
Cele ekonomiczne
(np. maksymalizacja zysku i poprawa efektywności)
CELE DRUGORZĘDNE
Cele produkcyjno-marketingowe
Cele społeczne
28
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Autonomizacja celów
Autonomizacja celów – zjawisko polegające na
odrywaniu się organizacji od swojej pierwotnej
funkcji. Głównym motywem jest
przetrwanie i
rozwój organizacji.
29
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podsystem techniczny
Podsystem techniczny to technika i technologia
wykorzystywana w procesach transformacji
zachodzących w organizacji.
Podsystem techniczny obejmuje wyposażenie
techniczne (np. maszyny, budowle) wraz z
wiedzą dotyczącą ich wykorzystania do
realizacji wytyczonych celów.
30
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Struktura organizacji
Struktura organizacyjna – różnorodne
stosunki organizacyjne obejmujące
rzeczowe składniki organizacji.
Struktura organizacyjna określa sposób podziału,
koordynacji i integracji zadań, zależności związane
z podziałem władzy , a także przebieg procesów
pracy i sposób komunikowania się w organizacji
Struktura organizacyjna opisana jest w schematach
organizacyjnych, regulaminach, instrukcjach,
opisach stanowisk pracy (określających zakresy
zadań, uprawnień i odpowiedzialności).
6
31
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podsystem zarządzania
Podsystem zarządzania to wszelkie stosunki i
oddziaływania zapewniające utrzymanie
zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej,
dynamicznej równowagi organizacji, poprzez
ilościowe i jakościowe dostosowywanie
pozostałych podsystemów i stymulowania ich
współdziałania.
Głównym zadaniem podsystemu zarządzania
jest zapewnienie realizacji celów, przetrwania
i rozwoju organizacji w warunkach
zmieniającego się otoczenia i wymagań jakie
stawia ono wobec organizacji.
32
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Rozwinięta definicja organizacji (I)
ORG
= [G, KO
r
, Q
me
, AP
z
, S
org
, Q
id
]
I
OT
ORG – organizacja
G
– cele
KOr – komórki organizacyjne sfery realnej
Q
me
– transformacyjne oddziaływanie materialno-
energetyczne
AP
z
– aparat zarządzający
S
org
– stosunki organizacyjne
Q
id
– kierownicze oddziaływanie informacyjno-decyzyjne
OT –
otoczenie
33
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Rozwinięta definicja organizacji (II)
Sfera realna SF
realna
SF
realna
=
[KO
r
, Q
me
]
Sfera zarządzania SF
zarz
SF
zarz
=
[AP
z
, Q
id
, S
org
]
34
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Model 7S (I)
strategia
systemy
pracownicy
styl
wartości
kwalifikacje
struktura
35
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Model 7S (II)
„TWARDE
S”
Strategia (Strategy) – koncepcja funkcjonowania organizacji w
dłuższym okresie, zawierająca zoperacjonalizowane główne cele,
sposoby działania i reguły zachowania się
Systemy (Systems) – formalne procedury określające zasady i
sposoby działania dotyczące głównie standardowych problemów
zarządzania
Struktura (Structure) – zbiór formalnych relacji (powiązań) pomiędzy
realnie istniejącymi składnikami organizacji tj. ludźmi i aparaturą
działania
„MIĘKKIE
S”
Wartości (Shared Values) – ideały i normy zachowań uznawane za
obowiązujące w danej organizacji i w dłuższym okresie
Style (Style) – kierownicze zachowania się w stosunku do
podwładnych
Pracownicy (Staff) – ludzie uczestniczący w organizacji, sprawcy
działań, kluczowy element organizacji
Kwalifikacje (Skills) – umiejętności całej organizacji i
poszczególnych jej członków w zakresie realizowania określonych
zadań.
36
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Organizacja według Ch. Barnarda
Elementami organizacji są:
•
porozumienie,
•
gotowość uczestnictwa,
•
wspólny cel,
natomiast dla zapewnienia ciągłości w istnieniu
organizacji trzeba skuteczności i wydajności
7
37
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Architektura
systemów zarządzania organizacją
Architektura organizacji – ukształtowana w
procesie rozwoju sieć relatywnych kontraktów
wewnątrz i wokół organizacji z
niepowtarzalnością jako jej podstawowym
wyróżnikiem
[B. Kożuch]
Architektura to model funkcjonowania
organizacji, tworzenia i dostarczania
produktów/usług na wybrane rynki
[K. Obłój]
38
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Rodzaje architektury organizacji
[Hamel, Prahalad]
•
architektura informacyjna – własna infrastruktura i sieci
informacyjne, a także te, które znajdują się poza organizacją, ale są
przez nią wykorzystywane, obowiązujące systemy komunikacji
interpersonalnej, międzywydziałowej i międzyorganizacyjnej
•
architektura społeczna – jakość, ilość i struktura zasobów
ludzkich, wymagania stawiane kandydatom do pracy, przyjęte
normy postępowania, wartości podzielane przez ludzi w organizacji
•
architektura finansowa – infrastruktura finansowa, struktura
bilansu, procedury opracowywania sprawozdań finansowych,
procesy pozyskiwania i angażowania kapitału
•
architektura techniczna – własne zaplecze techniczne i
technologiczne oraz to, które znajduje się poza organizacją, ale jest
przez nią wykorzystywane
•
architektura strategiczna – obecnie wykorzystywane i potencjalne
kluczowe czynniki konkurencyjności organizacji, zarówno własne i
obce, koncepcje, strategie, narzędzia pozwalające konkurować o
przyszłość oraz rozszerzać konkurencyjne granice branży
39
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Kontraktowy model organizacji
Kontraktowy model organizacji zakłada, że
organizacje mają swobodę funkcjonowania w
ramach przepisów prawa i zawierania zgodnie
z tymi przepisami umów, poprzez które
regulują swoje relacje z innymi podmiotami.
Podstawowymi elementami kontraktowego
modelu organizacji są:
własność (i związana
z nią odpowiedzialność i autonomia) i
umowa.
40
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Swoboda zawierania umów
Art. 353.1. kodeksu cywilnego
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek
prawny według swego uznania, byleby jego treść lub
cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku,
ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
41
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ekonomia kosztów transakcyjnych (I)
Głównym przedmiotem zainteresowania
nowej ekonomii
instytucjonalnej są koszty zarządzania. Zachowując
mikroekonomiczne podejście do badań organizacji
gospodarczej koncentruje się ona na transakcjach i
wysiłkach organizacyjnych zmierzających do obniżenia
kosztów transakcyjnych (dlatego nazywana jest
również „
ekonomią kosztów transakcyjnych”).
Nowa ekonomia instytucjonalna akcentuje, że
zarządzanie stosunkami kontraktowymi powinno być
realizowane przez współpracę bezpośrednio
zainteresowanych instytucji porządku prywatnego a nie
centralizm prawny, który nie jest w stanie zapewnić
rozwiązań efektywnych ekonomicznie.
42
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ekonomia kosztów transakcyjnych (II)
Sposoby koordynacji gospodarczej:
•
rynek
•
hierarchiczny mechanizm organizacyjny wewnątrz
przedsiębiorstwa
Podstawa wyboru sposobu koordynacji: porównanie kosztów dwu
alternatywnych sposobów przeprowadzania transakcji: na wolnym
rynku lub w ramach hierarchicznej struktury organizacyjnej
przedsiębiorstwa.
Wniosek:
1. funkcjonowanie rynku nie jest darmowe
2. przedsiębiorstwo jako narzędzie zmniejszenia kosztów
funkcjonowania rynku powstaje we wszystkich przypadkach, w
których wewnętrzny system koordynacji w przedsiębiorstwie jest
mniej kosztowny niż angażowanie zewnętrznego mechanizmu
rynkowego. Jeżeli koszty transakcji rynkowych okazują się za
wysokie, decyzje podejmuje organ wewnętrzny, czyli
przedsiębiorca.
[R. Coase]
8
43
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ekonomia kosztów transakcyjnych (III)
„Transakcja, w działalności gospodarczej, następuje
wówczas gdy dobro lub usługa przemieszczają się
przez technologicznie odrębny interfejs. Jedno stadium
aktywności kończy się, a nowe zaczyna. Zarówno przy
dobrze pracującym interfejsie, jak przy dobrze
pracującej maszynie, owe transfery dokonują się
gładko. Ale w systemach mechanicznych zwracamy
uwagę na tarcie i zadajemy pytania: czy przekładnia
się dobrze zazębia?, czy jest dobrze naoliwiona?, czy
zminimalizowano straty energii? W systemach
ekonomicznych odpowiednikiem tarcia jest koszt
transakcyjny, a odpowiednie pytania brzmią: czy strony
wymiany działają harmonijnie?, czy w toku transakcji
nie występują nieporozumienia i konflikty, prowadzące
do wzrostu kosztów wskutek zakłóceń, opóźnień i
załamań współpracy partnerów?”
[Oliver E. Williamson]
44
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ekonomia kosztów transakcyjnych (IV)
Koncepcja „
ułomności rynku” (market failures)
przyjmuje pogląd, że co prawda konkurencja na rynku
jest najlepszym mechanizmem alokacji zasobów, ale
funkcjonowanie współczesnych rynków jest niekiedy
dalekie od modelu rynku doskonale przeźroczystego,
należy więc starannie badać ułomności współczesnych
rynków i tworzyć instytucje eliminujące potencjalne
zagrożenia rozwoju gospodarki związane z
występowaniem tych ułomności.
45
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ocena sprawności działań
Skuteczność – miara stopnia realizacji
zamierzonych efektów (celów)
Efektywność – stosunek efektów do nakładów
efektywność = efekty / nakłady
Rentowność – stosunek zysku do kosztów
rentowność = zysk / koszty
46
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Efekt synergiczny
Efekt synergiczny EF
syn
– różnica między łącznym
efektem EF działania zbioru podmiotów P
i
, miedzy
którymi zachodzi współdziałanie V, a sumą
efektów jednostkowych ef, jakie mogłyby te
podmioty osiągnąć działając w pojedynkę, a więc
nie wchodząc we współdziałanie
różnica dodatnia synergia
różnica ujemna dyssynergia
[
]
−
=
∑
=
n
1
i
i
s y n
)
e f
(
P
V
)
E F
( {
P
}
,
E F
47
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Efekt organizacyjny
Efekt organizacyjny – efekt osiągany dzięki
połączeniu podmiotów osobowych i
aparaturowych nośników działań trwałymi
więziami organizacyjnymi w jedną
zorganizowaną całość o wspólnym członie
kierowniczym.
48
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Prawo harmonii
Poszczególne elementy procesu produkcyjnego
powinny być dobrane w taki sposób, aby straty
wynikające ze współdziałania tych elementów
były jak najmniejsze, przy założeniu, że
spodziewane efekty wynikłe z zakresu
harmonizowania procesu pracy w czasie nie
mogą być mniejsze, niż poniesione nakłady.
Prawo harmonii doboru – jest to dobór jednostek wytwórczych,
współdziałających ze sobą tak aby miały one zbliżone do siebie
produkcje wzorcowe i aby łączny koszt straconego czasu był jak
najmniejszy
Prawo harmonii działania – organy te muszą ze sobą działać w
ś
cisłym związku, każda czynność mysi być wykonana w określonym
czasie (eliminacja przestoi i wąskich gardeł)
Prawo harmonii duchowej – to konieczność istnienia więzi
emocjonalnych łączących jednostki ludzkie
Karol Adamiecki
9
49
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Kryteria podziału organizacji
lokalna / regionalna / krajowa /
międzynarodowa
zasięg
przedsiębiorstwo jednoosobowe /
spółka / przedsiębiorstwo państwowe /
spółdzielnia / instytucja publiczna /
stowarzyszenie / fundacja
forma prawna
prywatna (indywidualna/zbiorowa) /
społeczna / samorządowa / państwowa
forma własności
produkcyjna / usługowa
przedmiot
działalności
komercyjna / niekomercyjna
cel
przykłady
kryterium podziału
50
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podział przedsiębiorstw ze względu na wielkość
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej
z dnia 2 lipca 2004 r.
osiągnął w co najmniej jednym
z dwóch ostatnich lat obrotowych:
<43 mln €
<50 mln €
<250
Art.106
ś
redni przedsiębiorca
<10 mln €
<10 mln €
<50
Art.105
mały przedsiębiorca
<2 mln €
<2 mln €
<10
Art.104
mikroprzedsiębiorca
suma
aktywów
roczny
obrót
netto
ś
rednioroczne
zatrudnienie
51
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Przykłady organizacji
komercyjnych i niekomercyjnych
ze względu na formę własności
jednostka budżetowa,
urząd gminy,
spółka akcyjna
samorządowe
jednostka budżetowa,
ministerstwo
spółka akcyjna
państwowe
stowarzyszenie,
fundacja, spółdzielnia
spółka jawna,
spółka akcyjna
prywatne
zbiorowe
fundacja
przedsiębiorstwo
jednoosobowe
prywatne
indywidualne
niekomercyjne
komercyjne
52
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Wielokryteriowa klasyfikacja organizacji
komercyjne
publiczne
społeczne
53
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Charakterystyka organizacji komercyjnych
Cel: zysk
Przedmiot działalności:
• produkcja i sprzedaż towarów
• świadczenie i sprzedaż usług
Założyciele: osoby prywatne, osoby prawne
Podstawowe źródło przychodów: sprzedaż towarów
i usług
Przykładowe formy: przedsiębiorstwo jednoosobowe,
spółka jawna, spółka akcyjna
54
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Charakterystyka organizacji publicznych
Cel: zaspokajanie potrzeb obywateli
Przedmiot działalności:
•
zapewnienie suwerenności kraju
•
zapewnienie ładu prawno-instytucjonalnego
•
ochrona własności i wolności jednostek
•
gospodarka przestrzenna
•
zarządzanie infrastrukturą
•
ochrona środowiska
•
opieka zdrowotna
•
edukacja, kultura i sport
•
pomoc społeczna
•
obsługa administracyjna
Podstawowe źródło przychodów: środki publiczne
Przykładowe formy: jednostka budżetowa, zakład budżetowy,
gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej
10
55
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Charakterystyka organizacji społecznych
Cel: zaspokajanie potrzeb członków organizacji i/lub
społeczności, w której funkcjonuje
Przedmiot działalności:
• opieka zdrowotna
• edukacja, kultura i sport
• pomoc społeczna
Założyciele: osoby prywatne
Podstawowe źródła przychodów: opłaty członkowskie,
darowizny, granty
Przykładowe formy: stowarzyszenie, fundacja
56
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Podstawowe formy prawne
stowarzyszenie
fundacja
społeczne
jednostka budżetowa
zakład budżetowy
gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej
publiczne
przedsiębiorstwo jednoosobowe
spółka jawna
spółka komandytowa
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
spółka akcyjna
spółka europejska
przedsiębiorstwo państwowe
spółdzielnia
komercyjne
57
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Społeczna odpowiedzialność organizacji (I)
Społeczna odpowiedzialność organizacji – koncepcja
odnosząca się do działań podejmowanych przez
kierownictwo organizacji, które chronią i rozwijają
społeczeństwo w zakresie wykraczającym poza
wymóg służenia bezpośrednim, ekonomicznym i
technicznym interesom organizacji
[A. Chrisidu-Budnik, J. Korczak, A. Pakuła, J. Supernat]
„… przejawianie korporacyjnej odpowiedzialności
społecznej oznacza podejmowanie działań, które
mogą pomóc społeczeństwu, nawet jeżeli
bezpośrednio nie przyczyniają się do powiększenia
zysków korporacji”
[S.C. Certo, J.P. Peter]
58
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Społeczna odpowiedzialność organizacji (II)
Przesłanki powstania koncepcji
społecznej odpowiedzialności organizacji:
• procesy globalizacji ujawniające różnice kulturowe w
funkcjonowaniu organizacji
• pogarszający się wizerunek biznesu w oczach opinii
publicznej
• poszukiwania moralnych źródeł kapitalizmu oraz dyskusje
nad jego moralnym statusem
• nacisk opinii publicznej na zagadnienia związane z
odpowiedzialnością społeczną, z pozytywnymi i
negatywnymi skutkami społecznymi działalności
przedsiębiorstw
• częste zmiany przepisów prawnych prowadzenia
działalności gospodarczej i okołobiznesowej
• nacisk na etyczne prowadzenie działalności gospodarczej
jako sposób realizowania idei wolności gospodarczej
59
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Społeczna odpowiedzialność organizacji (III)
Podstawowe założenia społecznej odpowiedzialności organizacji:
•
społeczna odpowiedzialność wynika z posiadania społecznej
władzy
•
biznes powinien funkcjonować jako system dwustronnie otwarty,
tj. powinien posiadać otwarte wejścia (musi być otwarty na
informacje o potrzebach społeczeństwa) i musi otwarcie ujawniać
swoje funkcjonowanie społeczeństwu
•
przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu jakiegoś przedsięwzięcia
należy starannie oszacować i rozważyć zarówno społeczne
korzyści, jak i społeczne koszty
•
społeczne koszty związane z każdym przedsięwzięciem,
produktem czy usługą powinny obciążać klientów
•
tak jak obywatele, biznes jest odpowiedzialny za zaangażowanie
się w pewne problemy społeczne, które znajdują się poza jego
normalnym obszarem funkcjonowania.
[Keith Davis]
60
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Społeczna odpowiedzialność organizacji (IV)
Główne obszary społecznej odpowiedzialności
organizacji:
• eliminowanie lub osłabianie sprzeczności interesów
wynikających ze zróżnicowania celów
• zabezpieczenie satysfakcji pracowników z
wykonywanej przez nich pracy
• dbanie o dobro własnego społeczeństwa
• uchronienie środowiska przyrodniczego przed
zniszczeniem i pozostawienie go w takim stanie
przyszłym pokoleniom, aby było możliwe dalsze,
godne człowieka życie
• zadbanie o dobro ludzkości
[Żemigała]
11
61
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Patologie organizacji
• dehumanizacja
• konflikty
• nadmierna formalizacja
• mobbing
• pracoholizm
• nepotyzm
62
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Uniwersalne cechy organizacji (I)
1. utworzone przez ludzi lub przez członków założycieli,
którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i
osoby prawne,
2. połączenie ludzi jako podstawowego czynnika
twórczego z materialno-technicznymi lub rzeczowymi
ś
rodkami działania (stąd też można im nadać miano
systemów społeczno-technicznych),
3. celowe zorientowanie,
4. posiadanie wewnętrznej struktury,
5. posiadanie wspólnego członu kierowniczego,
6. rozmyślne zachowanie się, czyli zdolność do
samodzielnego określania i modyfikowania celów
oraz sposobów ich osiągania,
63
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Uniwersalne cechy organizacji (II)
7. ekwifinalność, czyli zdolność do osiągania tych
samych celów końcowych przy różnych warunkach
początkowych i przy wykorzystaniu różnych środków,
8. zdolność do utrwalania wzorców działań i do
powtarzalnej, a czasami ciągłej realizacji celów,
9. współdziałanie z otoczeniem, prowadzenie z nim
wymiany dóbr materialnych, środków pieniężnych,
energii i informacji (co jest uzasadnieniem dla nazwy
„system otwarty”),
10. zdolność do samoorganizacji, do zwiększania swojej
sprawności i stopnia uporządkowania (negatywnej
entropii)
64
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Ź
ródła i zalecana literatura
A. Chrisidu-Budnik, J. Korczak, A. Pakuła, J. Supernat,
Nauka organizacji i zarządzania, Kolonia sp. z o.o.,
Wrocław 2005
B. Kożuch, Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa
2007
G. Morgan, Obrazy organizacji, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1997
A. Peszko, Podstawy zarządzania organizacjami,
Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne
AGH, Kraków 2005
65
d
r R
a
fa
ł
K
u
s
a
,
N
a
u
k
i o
o
rg
a
n
iz
a
c
ji,
W
y
k
ła
d
I
Przykładowe pytania egzaminacyjne
1. Co to jest organizacja?
2. Wyjaśnij znaczenie pojęcia organizacja w ujęciu
atrybutowym
3. Omów cechy organizacji jako systemu
4. Scharakteryzuj bliższe otoczenie organizacji
5. Omów model Leavitta
6. Zdefiniuj pojęcie cel
7. Rodzaje architektury organizacji
8. Na czym polega efekt synergii
9. Zdefiniuj sprawność i efektywność
10. Wymień najczęstsze patologie organizacji
11. Wymień podstawowe kryteria podziału organizacji
12. Scharakteryzuj organizacje społeczne
13. Społeczna odpowiedzialność organizacji