„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Grażyna Wysocka

Wykorzystanie informacji ekonomicznej
w procesie decyzyjnym 412[01].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr Roman Sobiecki
mgr Zofia Sepkowska

Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska


Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska



Korekta:
Joanna Iwanowska
Edyta Kozieł

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Wykorzystanie
informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 412[01].Z2.04 zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie........................................................................................................................ 4
2. Wymagania wstępne .............................................................................................................. 6
3. Cele kształcenia...................................................................................................................... 7
4. Materiał nauczania ................................................................................................................. 8
4.1. Przedmiot, cel i źródła analizy ekonomicznej..................................................................... 8

4.1.1. Materiał nauczania..................................................................................................... 8
4.1.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 10
4.1.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 10
4.1.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 12

4.2. Metody analizy ekonomicznej .......................................................................................... 13

4.2.1. Materiał nauczania................................................................................................... 13
4.2.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 16
4.2.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 17
4.2.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 20

4.3. Analiza wykorzystania czynników produkcji ................................................................... 21

4.3.1 Materiał nauczania.................................................................................................... 21
4.3.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 24
4.3.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 24
4.3.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 27

4.4. Analiza sprawozdań finansowych..................................................................................... 28

4.4.1. Materiał nauczania................................................................................................... 28
4.4.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 32
4.4.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 33
4.4.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 36

4.5. Planowanie rzeczowe i finansowe..................................................................................... 37

4.5.1. Materiał nauczania................................................................................................... 37
4.5.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 40
4.5.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 40
4. 5.4. Sprawdzian postępów ............................................................................................. 42

4.6. Analiza zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa ............................................................ 43

4.6.1. Materiał nauczania................................................................................................... 43
4.6.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 45
4.6.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 46
4.6.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 48

4.7. Dźwignia finansowa.......................................................................................................... 49

4.7.1. Materiał nauczania................................................................................................... 49
4.7.2 Pytania sprawdzające................................................................................................ 51
4.7.3 Ćwiczenia ................................................................................................................. 51
4.7.4 Sprawdzian postępów ............................................................................................... 53

4.8. Rachunek kosztów zmiennych .......................................................................................... 54

4.8.1 Materiał nauczania.................................................................................................... 54
4.8.2 Pytania sprawdzające................................................................................................ 56
4.8.3 Ćwiczenia ................................................................................................................. 56
4.8.4 Sprawdzian postępów ............................................................................................... 58

4.9. Próg rentowności............................................................................................................... 59

4.9.1. Materiał nauczania................................................................................................... 59
4.9.2. Pytania sprawdzające............................................................................................... 61

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

4.9.3. Ćwiczenia ................................................................................................................ 61
4.9.4. Sprawdzian postępów .............................................................................................. 63

4.10. Analiza finansowa z zastosowaniem programu komputerowego ................................... 64

4.10.1. Materiał nauczania................................................................................................. 64
4.10.2. Pytania sprawdzające............................................................................................. 64
4.10.3. Ćwiczenia .............................................................................................................. 65
4.10.4. Sprawdzian postępów ............................................................................................ 74

5. Sprawdzian osiągnięć.......................................................................................................... 75
6. Słownik polsko – angielski pojęć ekonomicznych .............................................................. 78
7. Literatura .............................................................................................................................. 79

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu
wykorzystania informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym.

W poradniku zamieszczono:

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,
cele kształcenia, wskazują jakie umiejętności nabędziesz w procesie kształcenia w danej
jednostce modułowej,
materiał nauczania, które został podzielony na 10 tematów ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności. Treści zawarte w materiale nauczania mają na celu
poszerzenie Twoich wiadomości i umiejętności oraz ukształtowanie nowych,
pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,
potwierdzających ukształtowane przez Ciebie umiejętności,
ćwiczenia , sposób ich wykonania i wyposażenie stanowiska pracy,
sprawdzian postępów, poprzez który ocenisz poziom swojej wiedzy,
sprawdzian osiągnięć – pozwoli ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie umiejętności
w całej jednostce modułowej,
literatura umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej.

W materiale nauczania zostały omówione również treści dotyczące wykorzystania

programu komputerowego do analizy finansowej przedsiębiorstwa. Są to wskazówki
praktyczne, które umożliwią Ci wykorzystanie programu komputerowego Excel w pracy
zawodowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH

412[01].Z2

Organizacja i finansowanie

działalności przedsiębiorstwa

412[01].Z2.01

Prowadzenie polityki kadrowej

przedsiębiorstwa

412[01].Z2.02

Organizowanie procesu

gospodarczego przedsiębiorstwa

412[01].Z2.03

Finansowanie działalności

przedsiębiorstwa

412[01].Z2.04

Wykorzystanie informacji

ekonomicznej w procesie

decyzyjnym

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
− rozróżniać i klasyfikować podmioty o różnej formie organizacyjno-prawnej,
− identyfikować aktywa finansowe i pieniężne,
− rozróżniać i klasyfikować koszty,
− rozróżniać kapitały własne i obce,
− sporządzać bilans i rachunek wyników,
− obliczać i interpretować wskaźniki struktury,
− interpretować wskaźnikami dynamiki,
− poruszać się w oknach systemu Windows,
− wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach,
stosować adresowanie względne i bezwzględne,
ustawiać format komórek,
dodawać nowy arkusz w skoroszycie,
zmieniać nazwę arkusza.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić cele, przedmiot i zakres analizy ekonomicznej,

−

ustalić zależności między zjawiskami ekonomicznymi,

−

zebrać informacje do przeprowadzenia analizy ekonomicznej, w tym finansowej,

−

przeprowadzić ekonomiczną analizę efektów rzeczowych i finansowych jednostek
o różnym profilu działalności,

−

obliczyć wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności w przemyśle, handlu i usługach,

−

obliczyć wskaźniki dynamiki oraz strukturę produkcji i sprzedaży,

−

zidentyfikować czynniki wpływające na wielkość sprzedaży i produkcji,

−

obliczyć wskaźniki efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń,

−

obliczyć i zinterpretować standardowe wskaźniki stosowane w analizie finansowej,

−

uprościć bilans oraz rachunek zysków i strat dla potrzeb analizy,

−

przeprowadzić przyczynową analizę wyniku finansowego,

−

ocenić sytuację finansową jednostki na podstawie wybranych wskaźników,

−

porównać sytuację finansową i majątkową przedsiębiorstw w tej samej branży,

−

zaprezentować wyniki analizy finansowej,

−

zastosować wyniki analizy planowania i prognozowania,

−

wyjaśniać funkcję planowania w zarządzaniu przedsiębiorstwem,

−

sklasyfikować plany według różnych kryteriów,

−

opracować plan finansowy w oparciu o wyniki analizy sytuacji finansowej
przedsiębiorstwa,

−

rozróżnić zapotrzebowanie na środki finansowe ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych,

−

zaplanować strukturę kapitałów korzystną dla przedsiębiorstwa,

−

obliczyć i zinterpretować efekt dźwigni finansowej,

−

obliczyć zapotrzebowanie na kapitał pracujący,

−

ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania,

−

obliczyć koszt kapitału,

−

zastosować proste narzędzia rachunkowości zarządczej w prognozowaniu wyniku
finansowego,

−

sklasyfikować koszty dla potrzeb rachunku decyzyjnego,

−

zastosować metody wyodrębniania kosztów zmiennych,

−

oszacować koszty przyszłe metodą księgową,

−

ustalić wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych,

−

obliczyć i zinterpretować próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym,

−

wyznaczyć strefę bezpieczeństwa przychodu,

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu analizy finansowej w języku obcym,

−

sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz bilansu dla aktywów i pasywów,

−

sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz rachunku zysku i strat,

−

obliczyć w arkuszu pozycje wynikowe z bilansu i rachunku zysków i strat,

−

obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym strukturę procentową danych z bilansu i rachunku
zysku i strat,

−

obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym dynamikę danych z bilansu i rachunku zysku i strat.

− zaprezentować dane z obliczeń w postaci graficznej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przedmiot, cel i źródła analizy ekonomicznej

4.1.1. Materiał nauczania

W gospodarce rynkowej wszystkie podmioty gospodarcze funkcjonują w określonym

otoczeniu. Charakterystyczną cechą tego otoczenia jest ciągła zmienność, która wymusza

na przedsiębiorcach dokonywanie bieżącej analizy dotychczasowych decyzji i instrumentów

zarządzania firmą, co jest niezbędne do osiągania optymalnych efektów ekonomicznych.

Przedsiębiorcy, prowadząc działalność gospodarczą powinni stosować zasadę racjonalnego

gospodarowania, to znaczy maksymalizacji efektów lub minimalizacji nakładów.

Analiza – metoda badawcza polegająca na rozłożeniu danej całości na elementy składowe

i badaniu każdego z nich z osobna

1

.

Analiza ekonomiczna – metoda badania procesów ekonomicznych za pomocą

rozpatrywania związków między poszczególnymi elementami tych procesów.

Analiza ekonomiczna firmy – to zespół czynności badawczych, dotyczących jej wyników

finansowych i rzeczowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji

procesów i metod działania.

Przedmiotem analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza

oparta na zaangażowanych zasobach majątkowo-kapitałowych i osobowych.

Analiza efektywności ekonomicznej firmy powinna być prowadzona przez pryzmat

finansów. Rozpatrując przedmiot analizy finansowej jako złożoną całość, wyróżnić można

dwa podstawowe jej elementy :

stan finansowy – jest ujęciem statycznym, ustalonym na określony moment,

wynik finansowy – jest ujęciem dynamicznym przedmiotu analizy.

Analizę ekonomiczną należy przeprowadzać etapami.

Określenie problemu i celu badania

Ustalenie metodyki badań

Zbieranie i ogólna ocena danych

Grupowanie danych zgodnie z celem

badania

Analiza danych

Graficzna prezentacja wyników analizy

Wnioski, działania korygujące

Rys. 4.1.1.1. Etapy prac analitycznych

Źródło: opracowanie własne

1

Encyklopedia Powszechna, t. 1, PWN 1983 str. 100

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Analiza działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej powinna
obejmować:
1. Analizę otoczenia przedsiębiorstwa, czyli:

- ocenę warunków społecznych i prawnych,
- analizę rynku,
- analizę konkurencji.

2. Analizę ekonomiczną, na którą składa się:

- analiza finansowa,
- analiza techniczno-ekonomiczna.

Celem analizy ekonomicznej jest:
uzyskanie informacji o aktualnej sytuacji ekonomicznej firmy,
podjęcie działań korekcyjnych (gdy sytuacja nie jest zgodna z oczekiwaniami), przy
wykorzystaniu rachunku ekonomicznego,
postawienie wniosków pozwalających na podjęcie racjonalnych decyzji w przyszłości.
Analizę ekonomiczną można klasyfikować według różnych kryteriów.

Tabela 4.1.1.1 Podział analizy ekonomicznej

Kryterium podziału

analizy:

Rodzaj analizy:

Cechy szczególne:

makroekonomiczna
mikroekonomiczna

finansowa

bada wielkości ekonomiczne
w wyrażeniu pieniężnym

Przedmiot analizy

techn.-ekonomiczna

uzupełniająco wzbogaca analizę
finansową

ciągła

prowadzona przez cały okres
funkcjonowania firmy

okresowa

ocenia działalność firmy w pewnym
czasie (kwartał, rok, itd.)

doraźna

przeprowadzana jest jednorazowo
w ściśle określonym celu

wstępna

przeprowadzana przed podjęciem
ważnych dla firmy decyzji

następna po

zakończeniu przedsięwzięcia

Częstotliwość i czas
przeprowadzania analizy

problemowa

dotyczy wybranych zagadnień
uznanych za najważniejsze dla firmy

funkcjonalna

polega na badaniu działalności firmy
w podziale na części według
spełnianych funkcji

Stosowane metody

decyzyjna

porządkuje i grupuje zjawiska wokół
określonej decyzji

wskaźnikowa

ocenia działalność firmy na podstawie
wybranych wskaźników ekonom.

Rodzaj informacji
analitycznej

zależnościowa

wyjaśnia przyczynę kształtowania się
wskaźników ekonomicznych i sugeruje
ewentualne działania naprawcze

Źródło: opracowanie własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Cechy analizy ekonomicznej :
operatywność – umożliwia podejmowanie bieżących decyzji,
elastyczność – metody analizy powinny być dostosowane do zmieniających się warunków
otoczenia firmy,
dynamiczność – badania i oceny powinny ujmować procesy gospodarcze w trakcie ich
rozwoju,
konkretność – ma umożliwić wyciąganie skonkretyzowanych wniosków.
Analizę ekonomiczną przeprowadzamy na podstawie zarejestrowanych zdarzeń i faktów
występujących w działalności gospodarczej, czyli tak zwanej ewidencji.
Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej lub finansowej
jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych, które możemy podzielić na:
ewidencyjne,
pozaewidencyjne.
Ewidencja – polega na liczeniu i rejestrowaniu bieżących zdarzeń gospodarczych, dzielimy
ją na :
ewidencję operatywną – która polega na zapisywaniu każdego pojedynczego zdarzenia,
prowadzona jest w miejscu, gdzie dane zdarzenie występuje,
ewidencję księgową – chronologiczna i systematyczna rejestracja operacji gospodarczych.
Do pozaewidencyjnych materiałów źródłowych zaliczamy między innymi:

−

plany gospodarcze krótko- i długoterminowe, biznesplan, kosztorysy itd.,

−

materiały z przeprowadzonych kontroli, wnioski pokontrolne,

−

materiały informacyjne dotyczące innych przedsiębiorstw tej samej branży, krajowych lub
zagranicznych.

Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przedstawione w formie :

−

liczbowej,

−

graficznej,

−

opisowej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest różnica między pojęciami: analiza i analiza ekonomiczna?
2. Co jest przedmiotem i celem analizy ekonomicznej?
3. Według jakich kryteriów można klasyfikować analizę ekonomiczną?
4. Jakie materiały źródłowe można wykorzystać do przeprowadzenia analizy ekonomicznej?
5. W jakiej formie można przedstawić wyniki analizy ekonomicznej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Rozróżnianie rodzajów analizy ekonomicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami analizy ekonomicznej (materiał nauczania pkt. 4.1.1.),
2) przeczytać podane niżej przykłady i przyporządkować je określonemu rodzajowi analizy,
3) wpisać rodzaj analizy na wykropkowane miejsce w arkuszu ćwiczeniowym nr 1.
4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- arkusz ćwiczeniowy nr 1

Arkusz ćwiczeniowy numer 1
1. Analiza stanu bezrobocia w gospodarce

................................................... .

2. Analiza przeprowadzona przed podjęciem decyzji ...................................................
3. Analiza produkcji i zaopatrzenia .....................................................

4. Ocena działalności firmy na podstawie wskaźników .....................................................
5. Analiza potrzebna do podejmowania jednorazowej decyzji...................................................
6. Analiza sugerująca działania

naprawcze ............................................

7. Analiza ogólnej sytuacji finansowej firmy

........................................................

8. Analiza po zakończeniu przedsięwzięcia ........................................................

Ćwiczenie 2

Rozróżnianie rodzajów materiałów źródłowych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami materiałów źródłowych (materiał nauczania pkt. 4.1.1.),
2) przeczytać zamieszczone w tabeli 4.1.3.1 nazwy materiałów źródłowych,
3) zaznaczyć X miejsce powstawania danego materiału źródłowego,
4) zaprezentować efekty swojej pracy

Wyposażenie stanowiska pracy:

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Tabela 4.1.3.1. Materiały źródłowe ewidencyjne i pozaewidencyjne

Ewidencja

LP. Materiały źródłowe

operatywna księgowa

Materiały

pozaewid.

1.

Biznesplan

2.

Ilość przepracowanych godzin przez
Kowalskiego

3. Stan

majątku firmy

4.

Należności inkasowane od każdego
klienta

5. Wnioski

pokontrolne

6. Stan

kapitałów w firmie

7.

Ilość wykonanej produkcji na każdym
stanowisku

Źródło: opracowanie własne.

Ćwiczenie 3

Analiza dochodów i wydatków gospodarstwa domowego

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z dochodami i wydatkami rodziny Miśków(Tabela 4.1.3.2.)

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

2) zsumować kwotę dochodów i wydatków,
3) porównać kwotę dochodów i wydatków,
4) zaproponować działania zmierzające do zrównoważenia budżetu rodziny Miśków,
5) policzyć strukturę kosztów i przedstawić ją graficznie za pomocą histogramu,
5) przeprowadzić analizę dochodów i wydatków,
6) zaproponować działania zmierzające do zrównoważenia budżetu rodziny Miśków,
7) przedstawić graficznie strukturę wydatków,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- kalkulator,
- linijka,
- zeszyt.

Tabela 4.1.3.2. Dochody i wydatki gospodarstwa domowego

Dochody Kwota Wydatki Kwota

Struktura

wydatków

- wynagrodzenie za
pracę - tata

1800,00

- komorne za
mieszkanie

580,00

- wynagrodzenie za
pracę -mama

1580,00 -

prąd 100,00

- renta babci

1200,00

- telefon stacjonarny

230,00

- dywidenda

550,00

- telefony komórkowe

200,00

- stypendium Kasi

300,00

- żywność 2000,00

-

papierosy

400,00

- teatr, kino, rozrywka

300,00

- inne

200,00

RAZEM

Źródło: opracowanie własne

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie: analiza ekonomiczna?





2) rozróżnić rodzaje analizy ekonomicznej?





3) wskazać cel i przedmiot analizy ekonomicznej?





4) identyfikować sposoby powstawania materiałów źródłowych?





5)

zgromadzić informacje niezbędne do przeprowadzenia analizy
ekonomicznej?





6) wykazać współzależność między zjawiskami ekonomicznymi?





7) analizować sytuację finansową gospodarstwa domowego?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Metody analizy ekonomicznej

4.2.1. Materiał nauczania

Do wnikliwej oceny całości powiązań przyczynowo – skutkowych zdarzeń
gospodarczych w firmie, należy zastosować określone metody analizy ekonomicznej.

Metody analizy ekonomicznej możemy podzielić według różnych kryteriów:

Tabela 4.2.1.1. Podział metod analizy ekonomicznej

Kryteria podziału

metod analizy

Rodzaj

metody:

Opis metody:

elementarna

polega na rozłożeniu badanego problemu na
mniejsze elementy z ustaleniem wzajemnych
związków.

funkcyjna

zakłada rozłożenie badanego problemu na
mniejsze zależne elementy

Stopień rozwinięcia
metod analitycznych

logiczna

rozłożenie badanego problemu na elementy
z uwzględnieniem związków logicznych

analizy
jakościowej

opisuje w formie werbalnej związki
i zależności między wskaźnikami ekonomicznymi

Postać badanych
zjawisk
ekonomicznych

analizy
ilościowej

opisuje zależności między badanymi zjawiskami
za pomocą liczb

porównań

ustala związki i odchylenia między wskaźnikami
ekonomicznymi

Stopień pogłębiania
badanych wskaźników

przyczynowa

wskazuje czynniki które wpływają na
kształtowanie się zjawiska wiodącego, oraz
określa stopień intensywności ich działań

Źródło: opracowanie własne

Najczęściej stosowanymi metodami analizy ekonomicznej są: metoda porównań i kolejnych
podstawień.
Metoda

porównań – polega na porównaniu za pomocą odchyleń bezwzględnych lub

względnych, danych ocenianych z bazą porównawczą.
Odchylenia

bezwzględne – to różnice występujące w tych samych zjawiskach,

wynikające
z porównania danych ocenianych z bazą porównawczą.
Odchylenia

względne – to różnice występujące w zjawiskach współzależnych, wynikające

z porównania dwóch różnych zjawisk.
W metodzie tej uzyskujemy informację o tym, o ile dane zjawisko wzrosło lub zmalało, nie
mamy natomiast informacji o przyczynach tych zmian.
Bazą porównawczą w metodzie porównań mogą być wielkości:
a - postulowane w planach i normach – porównanie tych wielkości pozwala na ustalenie
odchyleń badanych zjawisk od wielkości tych zjawisk założonych w planach lub normach.
W celu przeprowadzenia analizy, możemy wykorzystać poniższy wskaźniki:

wskaźnik wykonania założeń planowych =

100

×

planowana

produkcja

wykonana

produkcja

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Jeżeli wskaźnik ten przyjmuje wartość:
- 100%, to znaczy, że produkcja wykonana jest taka, jak zaplanowano,
- poniżej 100%, to znaczy, że produkcja wykonana jest mniejsza niż planowana i należy
określić przyczyny takiego stanu rzeczy,
- powyżej 100% oznacza, że wykonano więcej niż zaplanowano.
Wskaźnik ten może być stosowany podczas analizy różnych zdarzeń gospodarczych np.
planowana i wykonana sprzedaż, wydajność pracy, wynik finansowy itd.
b – tego samego typu występujące w minionych okresach (porównanie w czasie) – pozwala to
na ocenę dynamiki zjawisk gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników
ekonomicznych. W metodzie tej, ważny jest wybór okresu w stosunku do którego
przeprowadzamy porównanie (baza porównawcza) danych ocenianych.
Jeżeli wszystkie dane z okresu badanego porównujemy z dowolnym jednym okresem, to
mamy do czynienia ze zwykłym porównaniem w czasie (przy stałej podstawie).
Wykorzystujemy tutaj indeksy indywidualne o podstawie stałej, czyli:

100

×

x

x

=

I

0

i

0i

gdzie:

i

x - wielkości danego zjawiska w okresie badanym

0

x - wielkość tego zjawiska w okresie podstawowym

Gdy dane z okresu badanego porównujemy z danymi z okresu bezpośrednio poprzedzającego
to występuje łańcuchowe porównanie w czasie tzw. (przy podstawie zmiennej). Stosujemy
tutaj indeksy indywidualne o podstawie zmiennej, czyli:

100

×

x

x

=

I

1

-

i

i

zi

gdzie:

1

-

i

x - wielkość obrazująca poziom badanego zjawiska w okresie bezpośrednio

poprzedzającym okres badany.
c - tego samego typu występujące w różnych firmach (porównanie w przestrzeni) –
porównanie to pozwala stwierdzić, która firma ma lepsze wyniki ekonomiczne, lepszą
pozycję na rynku itd.
d - zjawisk współzależnych – pozwala na porównanie zjawisk różnych, ale logicznie ze
sobą powiązanych. Musimy jednak określić, które ze zjawisk jest wiodące, a które
towarzyszące, np. produkcja (zjawisko wiodące), koszty(zjawisko towarzyszące). Często
stosujemy tutaj metodę odchyleń względnych i bezwzględnych.
Chcąc porównać wskaźniki wartościowe dotyczące funkcjonowania firmy
w różnych okresach (kwartały, lata itd.) należy wyeliminować wpływ inflacji. W toku
dokonywanych korekt przeliczać można:
dane okresu (rok) poprzedniego, mnożąc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego,
dane okresu (rok) bieżącego, dzieląc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego.
Metoda przyczynowa (kolejnych podstawień) – jest pogłębionym etapem badania
wskaźników ekonomicznych, w których dąży się do ustalenia wpływu określonych
czynników na powstawanie odchyleń. Służy ona do przeprowadzenia analizy szczegółowej
badanego zjawiska w przypadku, gdy na ustalone odchylenie wpływa kilka czynników.
Określenie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników ekonomicznych,
następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego przebiegu
procesów gospodarczych oraz znajomości ich treści ekonomicznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

A. Żwirbla dokonał klasyfikacji metod analizy przyczynowej

2

uwzględniając:

−

kryterium formuły obliczeniowej,

−

kryterium interpretacji ekonomicznej.

−

Pierwsze z kryteriów prowadzi do wyróżnienia metod obliczeń odchyleń:

−

metoda średnich klasycznych ważonych,

−

metoda średnich klasycznych nieważonych,

−

metoda współczynnikowa,

−

metoda podstawień krzyżowych.

Drugie z kryteriów uwzględnia wyróżnienie metod odchyleń tzw. wywołanych
i przypisanych. Do metod odchyleń wywołanych, opartych na metodzie izolacji, zaliczyć
można:

−

metodę kolejnych podstawień,

−

metodę różnicowania,

−

metodę wskaźników dynamiki,

−

metodę „reszty”.

Najpopularniejszą i najczęściej stosowaną – w obecnej praktyce analitycznej – jest metoda
kolejnych podstawień, która może być stosowana w ujęciu rozwiniętym (metoda podstawień
łańcuchowych) lub uproszczonym (metoda różnicowania).
Metoda podstawień łańcuchowych polega na kolejnym – w trakcie dokonywanych obliczeń –
zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych, danymi rzeczywistymi i ustalaniu
odchyleń cząstkowych.
W analizie metodą łańcuchowego podstawiania występują następujące etapy

3

:

I – obliczanie odchylenia bezwzględnego badanego zjawiska

Z

1

– Z

0

= ∆ Z,

gdzie:
Z

1

- wielkość analizowanego zjawiska w okresie badanym,

Z

0

– wielkość analizowanego zjawiska w okresie podstawowym,

∆ Z – odchylenie w wielkości badanego zjawiska
II – ustalanie czynników, a, b, c , które wpływają na zmianę tego zjawiska
III – obliczenie w jakim stopniu poszczególne czynniki ustalone w II etapie wpłynęły na
zmianę badanego zjawiska, Wykorzystujemy tutaj poniższe zależności:

A = a

1

×b

0

×c

0

– a

0

×b

0

×c

0

,

B = a

1

×b

1

×c

0

– a

1

×b

0

×c

0

,

C = a

1

×b

1

×c

1

– a

1

×b

1

×c

0

,

gdzie:
A, B, C - wysokość wpływów poszczególnych czynników na badane zjawisk,
a, b, c – czynniki wpływające na kształtowanie się badanego zjawiska,
a

0

, b

0

, c

0

– wielkość czynników przyjętych za podstawę porównań,

a

1

, b

1

, c

1

– wielkość czynników badanych.

Uwzględniając powyższe zależności odchylenie badanego zjawiska ∆ Z można przedstawić
w formie:

Z

0

= a

0

×b

0

×c

0

Z

1

= a

1

×b

1

×c

1

.

Zatem:

2

A. Żwirbla, Wybrane metody badawcze analizy ekonomicznej i doskonalenie ich użyteczności, Gdańsk 1991

(praca doktorska), str. 57

3

St. Dębski Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz. II, WSZiP, Warszawa 2002 r, str.176

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

∆ Z = (a

1

×b

1

×c

1

) – (a

0

×b

0

×c

0

).

Metoda różnicowania bazuje na metodzie łańcuchowego podstawiania, różnica występuje
jedynie w etapie III, kiedy to za pomocą przekształconych wzorów obliczamy wpływ
poszczególnych czynników na zjawisko wiodące:

A = (a

1

– a

0

) × b

0

× c

0

,

B = a

1

× (b

1

- b

0

) × c

0

,

C = a

1

× b

1

× (c

1

– c

0

).

Nie ma znaczenia którą metodę wybierzemy do przeprowadzenia analizy, metodę podstawień
łańcuchowych czy metodę różnicowania, gdyż wyniki w obu przypadkach powinny być takie
same.
Metoda kolejnych podstawień mimo swej prostoty, napotyka w praktyce na szereg trudności
związanych z:
określeniem wszystkich czynników, które wpływają na badane zjawisko i przedstawieniem
ich za pomocą liczb,
uwzględnieniem równocześnie wpływu wszystkich czynników na dane zjawisko,
ustaleniem kolejności wpływu poszczególnych czynników.
Ustalając kolejność wpływu czynników musimy przestrzegać poniższe zasady:
1. w pierwszej kolejności uwzględniamy czynniki ilościowe, a dopiero po ich wyczerpaniu –

czynniki wartościowe (ceny, koszty itd.),

2. przy rozpatrywaniu czynników ilościowych – w pierwszej kolejności uwzględniamy

czynniki pierwotne (np.liczba zatrudnionych), a następnie czynniki pochodne (np. średniej
wydajności),

3. przy rozpatrywaniu czynników wartościowych (np. wyniku finansowego) – w pierwszej

kolejności rozpatrujemy wpływ cen sprzedaży, a w następnej wpływ kosztów
jednostkowych.

Inne metody analizy przyczynowej, mają tę wyższość nad metodą kolejnych podstawień, że
uzyskane odchylenia cząstkowe są jednobrzmiące bez względu na dokonaną kolejność
podstawienia czynników, są jednak bardziej pracochłonne i mniej przejrzyste.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz kryteria podziału metod analizy ekonomicznej?
2. Jaka jest różnica między metodą porównań a metodą kolejnych podstawień?
3. Co może być bazą porównawczą w metodzie porównań?
4. Jaka jest różnica między odchyleniem względnym a bezwzględnym?
5. Czym różni się metoda podstawień łańcuchowych od metody różnicowania?
6. Jakie wady posiada metoda kolejnych podstawień?
7. Czy kolejność czynników wpływających na badane zjawisko w metodzie kolejnych

podstawień jest dowolna?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Analiza wykonania produkcji.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać metodę analizy, którą wykorzystasz w ćwiczeniu (materiał nauczania pkt 4.2.1)
2) wykonać obliczenia wykorzystując dane z tabeli 4.2.3.1.
3) obliczyć procent wykonania planowanej produkcji,
4) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników,
5) zaprezentować wyniki analizy i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”

Tabela 4.2.3.1. Wykonanie i plan produkcji w mleczarni JOGUŚ w roku 2004

Produkcja w roku 2004

Lp.

Wielkość produkcji w

szt.

planowana

wykonana

Procent

wykonania

Odchylenia

1. Jogurty

malinowe

600

620

2. Jogurty

jabłkowe 800

780

3. Serek

waniliowy

500

500

4. Serek

truskawkowy

400

350

5. Serek naturalny

500

520

6. Kefir

600

840

Razem

Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 2

Analiza produkcji i kosztów

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.2.1.
2) przeprowadzić analizę wielkości produkcji i kosztów w dwóch firmach wykorzystując
dane z tabela 4.2.3.2.,
3) wyciągnąć wnioski i zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- kalkulator,
- zeszyt.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Tabela 4.2.3.2. Produkcja i koszty w firmie GACEK i KUBUŚ

Wyszczególnienie

Produkcja w

sztukach

Koszty w tys.

zł

Firma GACEK

2540

170

Firma KUBUŚ 3100

160

Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 3

Wpływ inflacji na rachunek zysków i strat w firmie

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.2.1.
2) na podstawie danych z tabeli 4.2.3.3. zdecydować , który rok będzie korygowany

wskaźnikiem inflacji,

3) wykonać obliczenia,
4) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników,
5) zweryfikować wyniki pracy w grupie,
6) wyciągnąć wnioski i zaprezentować je .

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Tabela 4.2.3.3. Wybrane pozycje z rachunku zysków i strat firmy GACEK

Dynamika w %

Wyszczególnienie

Rok

2003

Wielkość

skorygowana

Rok

2004

Przed

skorygowa

niem

Po

skorygo

waniu

Przychody ze sprzedaży w tys.

320

400

Koszty działalności w tys.

195

170

Zysk ze sprzedaży w tys.

Wsk inflacji w roku bieżącym

7%

Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 4
Analiza

płac w firmie metodą kolejnych podstawień.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.2.1.,
2) wybrać wzory stosowane w metodzie kolejnych podstawień,
3) wykonać obliczenia wykorzystując dane z tabeli 4.2.3.4.
4) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników,
5) zaprezentować efekty swojej pracy i wyciągnąć wnioski.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Tabela 4.2.3.4. Koszty wpływające na płace zasadnicze w firmie X

Lp. Wyszczególnienie

2003

2004

1.

Liczba zatrudnionych pracowników (a)

52

78

2.

Przeciętna liczba przepracowanych rh.
przez 1 robotnika (b)

2010 1800

3.

Średnia stawka godzinowa (c)

10

12

4. Płace zasadnicze (Z)

Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 5

Kwartalna analiza produkcji w firmie

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.2.1.,
2) wybrać metodę do przeprowadzenia kwartalnej analizy produkcji,
3) wykonać obliczenia, wykorzystując dane z tabeli 4.2.3.2.
4) wpisać wyniki obliczeń do tabeli 4.2.3.2.
5) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników,
6) zaprezentować wyniki i uzasadnić konieczność przeprowadzania kwartalnej analizy

produkcji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Tabela 4.2.3.2. Produkcja w firmie JOGUŚ w 2004

Kwartały

Lp. Wyszczególnienie

I II

III

IV

Razem

1.

Wielkość produkcji w szt. w
firmie JOGUŚ

410 1200

1500 500

2.

Odchylenia w sztukach w
stosunku do:

I kwartału
poprzedniego kwartału

3.

Wskaźniki procentowe:
proste
łańcuchowe

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Ćwiczenie 6

Metody analizy ekonomicznej

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać odpowiednią metodę jaką zastosujesz do analizy danych z tabeli 4.2.3.6.,
2) obliczyć wielkości skorygowane,
3) obliczyć odchylenia bezwzględne i względne,
4) wpisać wyniki obliczeń do tabeli,
5) zinterpretować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia, materiał nauczania 4.2.1.
- zeszyt

Tabela 4.2.3.6.

Produkcja i czynniki wpływające na wielkość produkcji

Odchylenia

Lp. Wyszczególnienie 2003

Wielk.

skorygow

ane

2004

Procent

bezwz. wzgl.

1. Produkcja w szt.

2309

X

2540

2. Koszty

90

100

3. Zużycie materiałów

60

70

Źródło: opracowanie własne

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) klasyfikować metody analizy ekonomicznej?

2) rozróżniać odchylenie względne i bezwzględne?

3) ustalać współzależność między zjawiskami ekonomicznymi?

4) zidentyfikować czynniki wpływające na badane zjawisko?

5) przeprowadzać analizę metodą porównań?

6) przeprowadzać analizę metodą kolejnych podstawień?

7) interpretować wyniki analizy ekonomicznej?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3. Analiza wykorzystania czynników produkcji

4.3.1 Materiał nauczania

Każda firma, bez względu na rodzaj działalności funkcjonuje w oparciu o czynniki

produkcji, do których zaliczamy:
- środki pracy, do których zaliczamy przede wszystkim maszyny i urządzenia,
- przedmioty pracy, to materiały i surowce, na które działamy w procesie produkcji,
- ludzie, ich wiedza, potencjał intelektualny, umiejętności,
- organizacja jako czynnik zespalający wszystkie czynniki produkcji.
Proporcje wykorzystania tych czynników są różne i zależą od wielkości przedsiębiorstwa,
rodzaju działalności, otoczenia w jakim funkcjonuje firma.
Prawidłowa gospodarka czynnikami produkcji jest bardzo ważna, ponieważ wpływa ona na
wielkość produkcji i sprzedaży ale także na wynik finansowy. Dlatego niezmiernie istotna jest
dokładna, systematyczna analiza wykorzystania czynników produkcji w firmie, na którą
składa się analiza:
- zużycia materiałów i stanu zapasów,
- wykorzystania maszyn i urządzeń,
- stanu zatrudnienia, wykorzystania czasu pracy, wydajności pracy.
Analiza

zużycia materiałów polega na badaniu zużycia ogółem, zużycia na jednostkę oraz

wpływu tego zużycia na produkcję, koszt i zysk Podstawowym elementem określającym
poziom zużycia materiałów jest ustalenie norm zużycia, które określają ekonomicznie
uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę wyrobu. Norma zużycia materiałów
spełnia dwie ważne funkcje

4

:

planistyczną – na jej podstawie planuje się zużycie i koszty materiałowe,
kontrolno-analityczna – jest podstawą analizy materiałochłonności wyrobu.

Ogólna postać analityczna normy zużycia materiałów jest następująca:

norma zużycia materiałów = zużycie teoretyczne + straty produkcyjne + odpady

Analiza zużycia materiałów powinna zatem opierać się na porównaniu faktycznego zużycia
materiałów przypadającego na jednostkę, z przyjętymi normami.

ilość zużytego materiału

zużycie materiałów na jednostkę produkcji

=

ilość wyprodukowanych

sztuk

Zapasy materiałowe utrzymywane są w przedsiębiorstwie w celu zapewnienia ciągłości

procesu gospodarczego. Tworzenie, utrzymywanie i wyczerpywanie zapasów wiąże się
z ponoszeniem dużych kosztów (około 25 – 30%wartości zapasów rocznie). Utrzymywanie
zapasów wymaga od przedsiębiorstwa zamrożenia środków finansowych na pewien okres.
Przyjmuje się, że stan zapasów powinien oscylować wokół normy zapasowej, określanej
poniższą zależnością:

norma zapasowa = zapas rezerwowy +

2

y

produkcyjn

zapas

4

J. Lichtarski – „Podstawy nauki o przedsiębiorstwie”, WAE 2000, str. 115

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Analiza stanu zapasów polega na porównaniu zapasów faktycznych z normą i podjęciu
stosownych decyzji, gdy wielkości te w sposób znaczny różnią się.
Analiza wykorzystania maszyn i urządzeń sprowadza się do obliczenia wskaźników:
zużycia maszyn i urządzeń, przeciętnej wydajności wykorzystania zdolności produkcyjnej,
w danym okresie i porównaniu ich z przyjętymi normami. Można także porównać poziom
tych wskaźników w różnych okresach czasu.

wartość umorzenia maszyn i

urządzeń

Wskaźnik zużycia maszyn i urządzeń

=

wartość brutto maszyn i urządzeń

× 100

Jeżeli wzrasta wartość brutto maszyn i urządzeń to znaczy, że firma modernizuje park
maszynowy. Wzrost wskaźnika zużycia maszyn i urządzeń wskazuje na pogarszanie się stanu
technicznego, starzenie się maszyn i urządzeń.
Za pomocą wskaźnika przeciętnej wydajności możemy ocenić intensywność wykorzystania
parku maszynowego w firmie.

wielkość produkcji

Wskaźnik przeciętnej wydajności

(N

p

)

maszyn i urządzeń

=

efektywny czas pracy maszyn i

urządzeń

Im wskaźnik jest wyższy , tym lepiej, dlatego gdyż więcej wyrobów lub operacji maszyna
wykonuje w jednostce czasu (najczęściej w ciągu jednej godziny).
Należy jednak pamiętać, że istnieją obiektywne granice wydajności pracy maszyn i urządzeń
określone przez parametry techniczne urządzenia.
Na

zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa wpływa efektywny czas pracy maszyn

i urządzeń oraz przeciętna wydajność maszyn i urządzeń.
- efektywny czas pracy maszyn i urządzeń obliczamy na podstawie poniższego wzoru

5

:

T

e

= ( T

k

– T

w

) × T

d

– T

r

gdzie:
T

e

– efektywny czas pracy w godzinach

T

k

– kalendarzowy czas pracy w dniach

T

w

– czas wolny od pracy

T

d

– czas trwania pracy w godzinach w ciągu doby

T

r

– czas na remonty (liczony w dniach)

T

k

– T

w

– nominalny czas prac

Znając efektywny czas pracy maszyn i urządzeń możemy obliczyć wskaźnik zdolności
produkcyjnej maszyn i urządzeń.

Wskaźnik zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń (Z

p

) = T

e

× N

p

gdzie:
Np – wskaźnik przeciętnej wydajności maszyn i urządzeń
Wskaźnik ten informuje o tym, ile sztuk wyrobu wyprodukowano w danym okresie czasu za
pomocą maszyny i urządzenia. Ponieważ w firmie wykorzystywane są różne maszyny
i urządzenia to całkowitą zdolność produkcyjną obliczamy jako sumę zdolności produkcyjnej
maszyn różnych typów wykonujących te same wyroby. Dla celów analizy niezbędna jest

5

St. Chudy – „Ekonomika przedsiębiorstw”. cz. 1. eMPi

2

2004, str. 98

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

także znajomość wskaźnika wykorzystania zdolności produkcyjnej, który wskazuje w jakim
procencie w danym okresie została wykorzystana zdolność produkcyjna firmy.

100

×

Z

P

=

W

P

F

EWZPR

gdzie:

EWZPR

W

- wskaźnik efektywności wykorzystania zdolności produkcyjnej

F

P - produkcja faktyczna

P

Z - zdolność produkcyjna maszyn i urządzeń

Analizy stanu zatrudnienia, wykorzystania czasu pracy, wydajności pracy jest niezbędna
z punktu widzenia efektywności funkcjonowania firmy. Ma ona kluczowy wpływ na wielkość
produkcji i jej koszty.
Analiza stanu zatrudnienia ma na celu określenie:

−

kwalifikacji pracowników – badania takie mogą być wykorzystane przy ustaleniu polityki
kadrowej

−

struktury wieku, płci, wykształcenia

−

fluktuacji – czyli płynności pracowniczej. Analizie należy poddać poziom wskaźnika
fluktuacji, który obliczamy według poniższej formuły

6

:

100

×

O

P

+

P

=

W

Z

P

D

Z

gdzie:

Z

W - wskaźnik fluktuacji

D

P - liczba pracowników, którzy zwolnili się dobrowolnie,

P

P - liczba pracowników, którzy porzucili firmę,

Z

O - ogólna liczba zatrudnionego personelu w analizowanym okresie.

Wskaźnik na poziomie

%

10

≤

W

Z

uważany jest za normalny przejaw ruchliwości

pracowniczej. Natomiast jego wzrost do

%

15

≥

W

Z

wskazuje na rosnące zagrożenie firmy

ze względu na naruszenie stabilności zasobów pracowniczych.
Analizę wykorzystania czasu pracy można przeprowadzić na podstawie tzw. „fotografii
dnia roboczego”, za pomocą której określimy czas wykonywania poszczególnych czynności
na danym stanowisku przez pracownika i porównamy ten czas z wcześniej ustaloną normą .
Analiza wydajności pracy polega na porównaniu wydajności pracy na danym stanowisku
z normą pracy. Temu celowi służy tzw. normowanie pracy, które polega na ustaleniu norm
pracy dla pracowników, którzy wykonują przez dłuższy okres jednakowe operacje. Istotą tego
procesu jest ustalenie stosunku nakładów pracy żywej do wielkości produkcji.
Normy pracy mogą być ustalone jako:

−

- normy wydajności (norma wyrobu) – określają liczbę jednostek wyrobów lub operacji
jaką pracownik powinien wykonać w jednostce czasu np. 3 szt./1h

−

- normy pracochłonności (norma czasu pracy) – określają ilość czasu pracy, w ciągu
którego pracownik powinien wykonać jednostkę wyrobu lub operację technologiczną
np.15 min./1szt.

Wydajność pracy pracownika na danym stanowisku obliczamy korzystając z poniższej
formuł:

6

L. Haber – „Management – „Zarys zarządzania małą firmą”, WPSZ 1999, str. 210

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

ilość wykonanych sztuk

wyrobu

Wskaźnik wydajności =

czas wykonania

Obliczony wskaźnik wydajności pracownika należy zawsze porównać z normą wydajności,
wykorzystując wskaźnik wykonania normy wydajności, czyli:

wskaźnik

wydajności

Wskaźnik wykonania normy wydajności =

norma wydajności

× 100

Pracochłonność pracy na danym stanowisku obliczamy korzystając ze wzoru:

czas wykonania

Wskaźnik pracochłonności

=

ilość wykonanych sztuk

wyrobu

Obliczony wskaźnik pracochłonności , należy także porównać z normą pracochłonności
wykorzystując wskaźnik wykonania normy pracochłonności

wskaźnik

pracochłonności

Wskaźnik wykonania normy pracochłonności

=

norma pracochłonności

× 100

Między wskaźnikami wydajności i pracochłonności występuje zależność odwrotnie
proporcjonalna.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki produkcji są niezbędne do rozpoczęcia działalności produkcyjnej?

2. Dlaczego należy efektywnie wykorzystywać czynniki produkcji?

3. Jakie wskaźniki można zastosować przy analizie wykorzystania maszyn i urządzeń?

4. Za pomocą jakiego wskaźnika można obliczyć starzenie się maszyn i urządzeń?

5. Jakie czynniki wpływają na zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa?

6. czym informuje wskaźnik zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń?

7. Na czym polega analiza zużycia materiałów?

8. Dlaczego należy analizować stan zatrudnienia w firmie?

9. Jak można obliczyć fluktuację pracowników w firmie?

10. Na czym polega analiza wydajności pracy?

11. Jaka zależność zachodzi między wskaźnikiem wydajności a pracochłonności?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Analiza

zużycia maszyn i urządzeń w firmie.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.3.1.,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

2) zapisać wzór na obliczenie wskaźnika zużycia maszyn i urządzeń,
3) obliczyć poziom tego wskaźnika wykorzystując dane z tabeli, 4.3.3.1.
4) porównać wartości tych wskaźników,
5) ocenić, w której firmie i w jakim okresie poziom mechanizacji był wyższy,
6) zaprezentować otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Tabela 4.3.3.1.

Wartość brutto i umorzenie maszyn i urządzeń w firmie GACEK i KUBUS

FIRMA

GACEK maszyny i urządzenia KUBUŚ maszyny i urządzenia

lata

Wartość

brutto (zł.)

Wartość

umorzenia(zł.)

Wartość

brutto (zł.)

Wartość

umorzenia(zł.)

Wskaźnik

zużycia

+/-

1.

20000 12000 15000 3000

2.

18000 9000 30000 10500

3.

16000 6400 35000 14000

4.

19000 11400 40000 24000

Ćwiczenie 2

Obliczanie efektywnego czasu pracy.

Firma GUZIK posiada dwie identyczne maszyny do szycia pracujące w systemie
dwuzmianowym. Oblicz efektywny czas pracy tych maszyn w ciągu drugiego kwartału 2004
roku. W tym okresie maszyny przez dwa dni były remontowane.
Założenia do zadania: kwartał 90 dni, liczba dni wolnych 24, zmiana 8 godzin.

Sposób

wykonania

ćwiczenia:

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.3.1.,
2) zapisać wzór na obliczenie efektywnego czasu pracy maszyn i urządzeń,
3) podstawić dane do wzoru,
4) wykonać obliczenia,
5) zweryfikować wyniki,
6) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.


Ćwiczenie 3
Obliczanie

wskaźnika efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń.

Na podstawie danych z ćwiczenia 2, oblicz wskaźnik przeciętnej wydajności maszyn, jeżeli
faktyczna wielkość produkcji wykonana na tych maszynach wynosi 10240 szt.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Oblicz wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn, jeżeli ich zdolność produkcyjna
zgodnie z normami wynosi 12288 szt.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać i zapisać wzór na obliczenie przeciętnej wydajności maszyn i urządzeń (materiał

nauczania pkt 4.3.1.),

2) podstawić dane do wzoru,
3) wykonać obliczenia,
4) zapisać wzór na obliczenie wskaźnika efektywności wykorzystania maszyn,
5) podstawić dane do wzoru,
6) wykonać obliczenia,
7) zinterpretować i zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
-

Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 4

Analiza wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń.

Przeprowadź analizę wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń w dwóch
identycznych firmach tej samej branży.

Tabela 4.3.3.2. Wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń

Okres

Firma A

Firma B

1. 90%

48%

2, 85%

57%

3. 62%

95%

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w materiale nauczania 4.3.1.interpretację wskaźnika wykorzystania zdolności

produkcyjnej maszyn i urządzeń,

2) przeprowadzić analizę poziomu tego wskaźnika w firmie A i B, wykorzystując dane

w tabeli 4.3.3.2.

3) zaprezentować efekty swojej pracy..

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator
- poradnik dla ucznia, materiał nauczania 4.3.1

Ćwiczenie 5
Obliczanie

wskaźnika fluktuacji w firmie

Oblicz wskaźnik fluktuacji w firmie zatrudniającej w ciągu ostatniego roku 105
pracowników. W okresie tym 13 pracowników zwolniło się dobrowolnie z pracy, a 3 ją
porzuciło.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać wzór na wskaźnik fluktuacji, korzystając z materiału nauczania pkt. 4.3.1.
2) podstawić dane z zadania do wzoru,
3) wykonać obliczenia, wyniki zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 6
Obliczanie

wskaźnika wydajności pracy.

Oblicz wskaźnik wydajności pracy pracownika, który w ciągu 8 godzin wykonał 200 szt.
wyrobu. W jakim procencie wykonał normę, jeżeli dla tego stanowiska wynosi ona
27 szt./godz. .

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać i zapisać wzór na wskaźnik wydajności i wskaźnik wykonania normy wydajności

pracy pracownika ( materiał nauczania 4.3.1.)

2) obliczyć wybrane wskaźniki,
3) zweryfikować wyniki ,
4) ocenić poziom kształtowania się tych wskaźników.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić i scharakteryzować czynniki produkcji?

2) obliczyć i interpretować wskaźnik zużycia maszyn i urządzeń,?

3) wymienić czynniki wpływające na zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa?

4) obliczyć i zinterpretować wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności?

5) obliczyć wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń?

6) obliczyć i zinterpretować wskaźnik fluktuacji?

7) wyjaśnić różnicę między wskaźnikiem wydajności a wskaźnikiem wykonania

normy wydajności?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4. Analiza sprawozdań finansowych

4.4.1. Materiał nauczania

Sprawozdania finansowe stanowią efekt rachunkowości finansowej. Przepisy ustawy

o rachunkowości zawierają odrębne regulacje w zakresie sprawozdawczości dla dwóch grup
podmiotów, tj. dla jednostek których sprawozdania podlegają corocznemu badaniu i dla
pozostałych
W obydwu kategoriach podmiotów gospodarczych, bilans oraz rachunek zysków i strat są
podstawowymi sprawozdaniami finansowym, które dostarczają informacji o sytuacji
majątkowej i finansowej firmy.
Bilans może być sporządzony w formie dwustronnej tabeli, z lewej aktywa z prawej pasywa.
Jednakże ustawa przewiduje drabinkową (jednostronną) formę bilansu, pokazując najpierw
aktywa a potem pasywa. Taką formę mają bilanse sporządzane w krajach Unii Europejskiej.
Ustawa o rachunkowości

7

umożliwia sporządzenie bilansu w wersji uproszczonej. Bilans taki

mogą sporządzać tylko podmioty które w roku obrotowym, nie osiągnęły dwóch z trzech
wielkości:
średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wynosiło nie więcej niż 50 osób,
suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie przekroczyła 2 mln EURO,
przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok
obrotowy nie przekroczył 4 mln. EURO.

Bilans przedsiębiorstwa w wersji uproszczonej przyjmuje następującą postać i służy analizie
struktury majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie.
Przedmiotem badań w ramach bilansu jest:

−

analiza struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów,

−

analiza struktury kapitałowej na podstawie wskaźników struktury pasywów,

−

analiza struktury kapitałowa-majątkowej.

AKTYWA

A. Aktywa

trwałe

I. Wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwałe

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje

długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

B. Aktywa

obrotowe

I. Zapasy

II. Należności krótkoterminowe

III. Inwestycje

krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Aktywa razem

PASYWA

A. Kapitał (fundusz) własny

I. Kapitał podstawowy

II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy

III. Udziału własne

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał z aktualizacji wyceny

7

Ustawa o rachunkowości 29 IX1994 r.,tj. Dz.U. 2002 nr76, poz. 694, z późniejszymi zmianami

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

VI Pozostałe kapitały rezerwowe

VII Zysk (strata) z lat ubiegłych

VIII Zysk (strata) netto

IX Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania

II. Zobowiązania długoterminowe

III. Zobowiązania krótkoterminowe

IV. Rozliczenia

międzyokresowe

Pasywa razem

Rachunek zysków i strat jest rozwinięciem bilansu, ponieważ pokazuje elementy kształtujące
wynik finansowy ujęty w bilansie Jest on pierwszą weryfikacją opłacalności działalności
gospodarczej, gdyż w sposób kompleksowy przedstawia wszystkie przychody i koszty, jakie
ponosi firma w określonym czasie, często w literaturze nazywamy go „rachunkiem ruchu”.
Rachunek zysków i strat może być przedstawiany w wariancie kalkulacyjnym lub
porównawczym, czasami stosowana jest dla potrzeb analizy ekonomicznej uproszczona jego
wersja .

Rachunek zysków i strat w wariancie uproszczonym

A.

Przychody netto ze sprzedaży

B. Koszty

działalności operacyjnej

C.

ZYSK (strata) ZE SPRZEDAŻY (A - B)

D. Pozostałe przychody operacyjne

E. Pozostałe koszty operacyjne

F.

ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (C +D – E)

G. Przychody

finansowe

H. Koszty

finansowe

I.

ZYSK (strata) Z DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ (F +G – H)

J. Wynik

zdarzeń nadzwyczajnych

K.

ZYSK (strata) BRUTTO

L. Podatek

dochodowy

M. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku

N.

ZYSK (strata) NETTO (K – L – M)

W celu pogłębienia badania kondycji finansowej firmy przeprowadza się dalsze,

szczegółowe analizy. Zakres, forma i szczegółowość informacji finansowej niezbędnych
w zarządzaniu przedsiębiorstwem zależy od wielu czynników, między innymi od rodzaju
działalności, wielkości firmy, formy prawo-organizacyjnej itd.
Jedną z form badania bilansu, oraz rachunku zysków i strat jest analiza wskaźnikowa, która
stanowi rozwinięcie wstępnej analizy podstawowych dokumentów finansowych i oparta jest
na badaniach wzajemnych relacji zachodzących w tych sprawozdaniach.
Wachlarz wskaźników, które mogą być wykorzystane do oceny efektywności ekonomicznej
funkcjonowania firmy na podstawie danych sprawozdań finansowych, jest szeroki. Dzięki
nim można ocenić różne aspekty działalności gospodarczej firmy. W praktyce występuje
zestaw czterech najczęściej wykorzystywanych grup standardowych wskaźników
finansowych.
1. Wskaźniki płynności finansowej – informują o zdolności firmy do regulacji zobowiązań

krótkoterminowych, czyli o jej wypłacalności. Są oparte na koncepcji gotówki i jej
opłacalności.

Do najczęściej używanych wskaźników w tej grupie zaliczamy:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

majątek obrotowy

wskaźnik bieżącej płynności

=

zobowiązania

bieżące

Wskaźnik ten informuje, ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania.
Optymalny poziom wskaźnika, dający realne zapewnienie spłaty zobowiązań powinien
oscylować w granicach od 1,3 do 2,0. Obniżenie wskaźnika poniżej 1,2 jest wyraźnym
zagrożeniem bezpieczeństwa finansowego firmy, ponieważ oznacza to brak aktywów
obrotowych dla pokrycia zobowiązań bieżących. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy,
o nieefektywnym działaniu firmy, gdyż może to sugerować np. występowanie nadmiernych
zapasów.

majątek obr. - zapasy (i ewentualnie rozliczenia międzyokr. czynne)

wskaźnik szybkiej

płynności

=

zobowiązania bieżące

Powinien kształtować się na poziomie co najmniej 1, wtedy potwierdza możliwość spłaty
zobowiązań bieżących z łatwo osiągalnych środków płatniczych.
Niski poziom wskaźnika szybkiej płynności przy wysokim poziomie wskaźnika bieżącej
płynności świadczy o znacznym zamrożeniu środków w zapasach.

Kapitał pracujący = aktywa obrotowe – zobowiązania bieżące

Kapitał pracujący jest niezbędny do utrzymania ciągłości ruchu okrężnego całego kapitału
w firmie, gdy jest mniejszy od 1 występuje tzw. ujemny kapitał pracujący.

2. Wskaźniki wspomagania finansowego – określają stopień finansowania przedsiębiorstwa

przez kapitały obce (inaczej wskaźnik zadłużenia) i oceniają sytuację firmy w dłuższym
okresie. Wśród wskaźników tej grupy szczególnie należy wymienić:

kapitał własny

wskaźnik pokrycia majątku kapitałami własnymi
=

całość

aktywów

Wskaźnik ten informuje o tym, jaka część aktywów jest finansowana kapitałem własnym.
Powinien kształtować się na poziomie 1, jeżeli przyjmuje wartości niższe, świadczy to o tym,
że firma coraz częściej korzysta z kapitałów obcych i może dojść do zachwiania równowagi
finansowej.

kredyt + pożyczki +

zobowiązania

wskaźnik ogólnego zadłużenia
=

całość aktywów

Wyraża on udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku firmy. Spadek poziomu
wskaźnika oznacza zmniejszenie stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa, a tym samym wzrost
jego samodzielności. Wzrost jego poziomu oznacza zwiększenie zaangażowania kapitałów
obcych, ale również możliwość korzyści z pozytywnego oddziaływania dźwigni finansowej.

wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem

=

odsetki

odsetki

brutto

zysk

+

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Informuje o efektywność nakładów związanych z zaciągniętymi zobowiązaniami. Zysk brutto
wraz z odsetkami oznacza maksymalną kwotę, jaką przedsiębiorca może zapłacić z tytułu
odsetek nie ponosząc straty.

zysk netto +
amortyzacja

wskaźnik wiarygodności kredytowej
=

roczne raty kapitałowe

Wskaźnik wiarygodności kredytowej wyraża zdolność przedsiębiorstwa do spłaty rocznej

raty kapitałowej z nadwyżki finansowej, nie powinien być mniejszy niż 1,5. Na pozytywną
ocenę zasługuje każdy wzrost wskaźnika, gdyż zmniejsza prawdopodobieństwo
niewypłacalności

3. Wskaźniki aktywności (efektywności wykorzystania majątku) – umożliwiają ocenę

efektywności wykorzystania przez przedsiębiorstwo zasobów majątkowych, ze
szczególnym uwzględnieniem zapasów i należności. Do najczęściej wykorzystywanych
wskaźników w tej grupie należy zaliczyć:

przychody ze sprzedaży

wskaźnik rotacji należności

=

przeciętny stan

należności

Ocenia on efektywność wykorzystania należności. Pożądany jest wysoki poziom wskaźnika,
ponieważ, oznacza to większą ilość obrotów, a więc szybsze krążenie należności.

przeciętny stan należności ×

365

wskaźnik średniego okresu windykacji należności

=

przychody ze sprzedaży

Wskaźnik ten jest pozytywnie oceniany, gdy jest niezbyt wysoki i wykazuje tendencję
malejącą, co oznacza, że przeciętny czas ściągania należności się skrócił.

przychody ze sprzedaży

wskaźnik rotacji zapasów

=

przeciętny stan

zapasów

Informuje o ilości cykli obrotowych dokonanych przez zapasy w ciągu okresu przyjętego
do oceny, pożądany jest wzrost tego wskaźnika, świadczy to bowiem o pozytywnych
zmianach w zakresie wykorzystania zapasów.

przeciętny stan zapasów × 365

dni

wskaźnik czasu trwania jednego obrotu zapasami

=

przychody ze sprzedaży

Pozytywnie oceniany jest spadek wartości tego wskaźnika, ponieważ świadczy to o częstszej
wymianie zapasów.

przychody ze sprzedaży

wskaźnik produktywności kapitału pracującego

=

przeciętny stan kapitału

pracującego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Wskaźnik ten informuje o wielkości przychodów ze sprzedaży przypadających na 1 zł.
kapitału pracującego. Na pozytywną ocenę zasługuje wzrost tego wskaźnika.

przychody ze sprzedaży

wskaźnik produktywności aktywów ogółem =

przeciętny stan majątku

ogółem

Jest on najbardziej syntetycznym wskaźnikiem oceny efektywności gospodarowania
majątkiem firmy. Pozytywnie oceniany jest wzrost tego wskaźnika, gdyż świadczy on
o zwiększeniu produkcji przypadającej na jednostkę zaangażowanego majątku.

4.

Wskaźniki rentowności – charakteryzują zysk na tle wielkości, które przyczyniły się do
jego powstania. Określają one w swej istocie udział odpowiedniego wyniku finansowego
w wartości uzyskanej ze sprzedaży produktów, towarów oraz zrealizowanych operacji
finansowych

wskaźnik rentowności sprzedaży =

100

×

sprzedaży

ze

przychody

netto

zysk

Tendencja rosnąca lub dodatnie odchylenie tego wskaźnika, przy porównywaniu dwóch
okresów, informuje o osiąganiu korzystniejszych cen sprzedaży i obniżaniu jednostkowych
kosztów własnych. Im wyższy jest poziom tego wskaźnika, tym większa opłacalność
sprzedaży.

zysk netto

wskaźnik rentowności kapitału

=

przeciętny stan kapitał

całkowitego

× 100

Wskaźnik ten, wyraża wielkość zysku przypadającego na jednostkę zaangażowanego
w przedsiębiorstwie kapitału. Jeżeli wskaźnik wzrasta to wzrasta stopień opłacalności
zainwestowanego kapitału.

zysk netto

wskaźnik rentowności aktywów
=

aktywa ogółem

× 100

Informuje o zdolności aktywów do generowania zysku, czyli pokazuje jak efektywnie
wykorzystywane są aktywa firmy.

zysk netto

wskaźnik zyskowności na jedną akcję (EPS)

=

liczba akcji (udziałów

kapitałowych)

Stanowi podstawę do ogólnej oceny przedsiębiorstwa przez akcjonariuszy.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dokumenty wchodzą w skład sprawozdań finansowych firmy?
2. Co to jest bilans i jakie spełnia zadanie?
3. Czy bilans można sporządzać dowolnie?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4. Jaka ustawa reguluje zasady sporządzania bilansu?
5. Kto może być odbiorcą sprawozdań finansowych?
6. Jakie standartowe wskaźniki są wykorzystywane w analizie finansowej?
7. Co to jest kapitał pracujący, jak go obliczamy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Sporządź bilans spółki w wersji uproszczonej.

Przedsiębiorstwo Handlowe DROPSIK sp. zo.o. w dniu 31.12.200X r. posiadało następujące
składniki majątku i źródła jego finansowania.

Tabela

4.4.3.1.

Składniki majątku i źródła finansowania P.H. DROPSIK

Lp. Wyszczególnienie

Kwota

1. Kapitał zakładowy 200000
2. Kapitał zapasowy

160000

3.

Środki pieniężne na rachunku bankowym

50000

4.

Środki transportu

130000

5.

Wynik finansowy netto (należy ustalić)

6.

Środki pieniężne w kasie

2000

7. Usługi w toku

55000

8.

Zaliczki wypłacone na delegacje

10000

9. Kwoty

należne od odb.za wyk. usługi 60000

10. Materiały na składzie 70000
11.

Niewypłacone wynagrodzenia za grudzień 30000

12. Zadłużenie z tytułu dostaw

160000

13. Zadłużenie z tytułu otrzymania kredytu

120000

14.

Maszyny i urządzenia techniczne

130000

15. Udziały w obcych jednost. (bezterminowo)

280000

Źródło: opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć, z jakich elementów składa się bilans w wersji uproszczonej (materiał

nauczania 4.4.1.),

2) przyporządkować dane z tabeli 4.4.3.1. do odpowiednich pozycji w bilansie,
3) obliczyć wynik finansowy netto,
4) zsumować aktywa i pasywa,
5) sprawdzić, czy bilans uproszczony, który sporządziłeś zawiera wszystkie elementy

formalne.

6) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Ćwiczenie 2
Rozróżnianie wskaźników finansowych wykorzystywanych w analizie ekonomicznej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z charakterystyką wskaźników finansowych zawartą w materiale nauczania

4.4.1.

2) uzupełnić poniższe zdania, wstawiając nazwę wskaźników, których one dotyczą :

1. Wskaźniki, które informują o zdolności firmy do regulacji zobowiązań

krótkoterminowych, czyli o jej wypłacalności to wskaźniki
.......................................................................................

2. Wskaźniki, które umożliwiają ocenę efektywności wykorzystania przez przedsiębiorstwo

zasobów majątkowych to wskaźniki ....................................................................................

3. Wskaźniki, które charakteryzują zysk na tle wielkości, które przyczyniły się do jego

powstania to wskaźniki .........................................................................................................

4. Wskaźniki, które określają stopień finansowania przedsiębiorstwa przez kapitały obce

i oceniają sytuację firmy w dłuższym okresie, to wskaźniki
.......................................................

Wyposażenie stanowiska pracy:

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 3

Analiza sytuacji finansowej i majątkowej firm.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyporządkować wskaźniki z tabeli 4.4.3.2. odpowiednim grupom wskaźników

oceniających kondycję finansową firmy,

2) porównać poziom wskaźników w firmie A i B, z ich poziomem wzorcowym,
3) wskazać, która z firm jest w lepszej kondycji finansowej,
4) zaproponować działania jakie powinna podjąć firma będąca w gorszej sytuacji
finansowej,
5) zweryfikować i zaprezentować wyniki

Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- zeszyt

Tabela 4.4.3.2. Wskaźniki analizy finansowej w firmie A i B

Lp. Wskaźnik

Firma A

Firma B

1. bieżącej płynności 1,5

0,95

2. pokrycia

majątku kapitałami własnymi 1 0,90

3. wiarygodności kredytowej

1,7

1,2

4. rotacji

należności 10

7

5. rentowności sprzedaży 9,5%

6,7%

Źródło: opracowanie własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 4

Analiza finansowa firmy.

Na podstawie informacji zawartych w uproszczonym bilansie ( tabela 4.4.3.3.) i rachunku
zysków i strat ( tabela 4.4.3.4.) przeprowadź analizę finansową Przedsiębiorstwa OTEKS,
wykorzystując znane ci wskaźniki analizy ekonomicznej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami wskaźników wykorzystywanych w analizie finansowej firmy

(materiał nauczania 4.4.1.)

2) wybrać wskaźniki, które wykorzystasz do analizy,
3) obliczyć wybrane wskaźniki,
4) zinterpretować otrzymane wyniki,
5) wyjaśnić, czy kondycja finansowa firmy polepszyła się, czy pogorszyła,
6) uzasadnić rozwiązanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

BILANS

Tabela 4.4.3.3. Przedsiębiorstwo OTEKS na 31. XI. 2004 r.

Stan na 2004

Stan na 2004

Lp

AKTYWA

począt koniec

Lp

PASYWA

począt koniec

A Aktywa

trwałe

25000 30000 A.

Kapitał własny i
rezerwowy

22000 25000

I. wart. Niematerialne

i prawne

500 1600 I. akcyjny 16000

17000

II. rzeczowe

22500 26900 II zapasowy 2000

4000

III finansowe 2000

1500

III rezerwowy 1000

-

B. Aktywa

obrotowe 21000 23000 IV

Zysk netto w
podziale na

3000 4000

I. zapasy 10000

13000

a.

dywidendę 1000

1500

II. należności 7000

6000

b. zysk

pozostawiony 2000 2500

III

środki pieniężne i
papiery wart.

3000 2900 B. Zobowiązania

24000 28000

IV

rozliczenia
międzyokresowe

1000 1100 I. długoterminowe 10000

8000

II. bieżące 14000

20000

RAZEM I + II

46000 53000

RAZEM I + II

46000 53000

Źródło: opracowanie własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Tabela 4.4.3.4. Rachunek zysków i strat (wersja uproszczona) 2004

Lp. Wyszczególnienie Rok

ubiegły Rok

bieżący

A.

Przychód ze sprzedaży 75000

90000

B. Koszty

działalności 60000

70000

C.

Zysk ze sprzedaży 15000

20000

H.

Odsetki dla jednostek powiązanych 1000

1500

K. Zysk

brutto

14000

18500

Źródło: opracowanie własne

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy

potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić grupy wskaźników wykorzystywanych do analizy finansowej

firmy,

2) obliczyć i zinterpretować standartowe wskaźniki stosowane w analizie

finansowej,

3) uprościć bilans oraz rachunek zysków i strat,

4)

porównać sytuację finansową i majątkową przedsiębiorstw tej samej
branży,

5) ocenić sytuację finansową jednostki na podstawie wybranych wskaźników,

6) zaprezentować wyniki analizy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5. Planowanie rzeczowe i finansowe

4.5.1. Materiał nauczania

Przedsiębiorcy stanowią element składowy gospodarki narodowej, funkcjonują
w określonym otoczeniu, związani są z rynkami: czynników produkcji , produktów,
finansowym. Z tego powodu analizowanie ich kondycji ekonomicznej jest istotne nie tylko
z punktu widzenia konkretnej firmy, ale także z punktu widzenia otoczenia tzn. kontrahentów,
klientów i innych instytucji.

Podstawowym źródłem informacji dla użytkowników zewnętrznych są sprawozdania

finansowe, których sposób sporządzania podlega regulacji prawnej.
Odbiorcami wyników analizy ekonomicznej mogą być:
obecni i potencjalni inwestorzy – którzy interesują się głównie osiąganym przez firmę
zyskiem, pozycją przedsiębiorstwa na rynku, możliwością jej perspektywicznego rozwoju,
ponieważ chcą ulokować dobrze swoje kapitały
pożyczkodawcy, dostawcy i inni wierzyciele – będą zainteresowani informacjami, które
pozwalają ocenić możliwość uzyskania w ustalonym terminie zwrotu np. udzielonej
pożyczki, czy zapłaty za dostarczone materiały i produkty.
konkurenci – najczęściej interesują się rozmiarami działalności, pozycją firmy na rynku,
strukturą kosztów, zyskownością.
pracownicy interesują się informacjami dotyczącymi stabilności i zyskowności firmy
rząd i jego agendy – wykorzystują sprawozdania finansowe w celu prawnego regulowania
działalności przedsiębiorstwa, dla prowadzenia rozliczeń podatkowych i kontroli ich
prawidłowości, dla określenia kierunków polityki finansowej, przy prognozowaniu,
szacowaniu wielkości makroekonomicznej
społeczność lokalna – zainteresowana jest także wynikami finansowymi firmy, gdyż ma to
pośredni związek z warunkami życia ludności .
Firmy dobrze funkcjonujące płacą podatki, prowadzą działalność charytatywną, przyczyniają
się do zmniejszenia bezrobocia

Planowanie jest podstawowym instrumentem zarządzania firmą bez względu na jej wielkość

i otoczenie. Spełnia ono bardzo ważną rolę, w procesach decyzyjnych przedsiębiorcy,
albowiem planując porównuje on własne punkty widzenia z warunkami działania. Dlatego
planowanie zmierza do ustalenia najkorzystniejszych celów działania firmy, oraz do wyboru
najskuteczniejszych metod umożliwiających osiągnięcie tych celów w bliższej lub dalszej ale
zawsze określonej perspektywie.
Planowanie spełnia określone funkcje

8

:

1. Funkcje decyzyjne:
formalizowanie procesów podejmowania decyzji strategicznych.,
tworzenie zapasowych baz danych,
koordynowanie decyzji.
2. Funkcje pilotażowe:
partycypacja pracowników w procesach decyzyjnych,
wspieranie procesów komunikacji,
planowanie jako narzędzie wdrażania decyzji strategicznych.
3. Planowanie jako narzędzie władzy:
upowszechnianie strategii oficjalnych za pomocą planów,
tworzenie narzędzi władzy.
Plany można klasyfikować z uwzględnieniem różnych kryteriów:

8

J. Komorowski – „Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie”, ODiDK, Gdańsk 2001, str. 50

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

– okres planowania – plany wieloletnie, roczne, kwartalne, tygodniowe,
zasięg planowania – międzynarodowy, krajowy, regionalny, branżowy,
rodzaj działalności – usługowa, handlowa, produkcyjna,
szczebel zarządzania – planowanie strategiczne, taktyczne, operatywne,
struktura planów – plany analityczne, syntetyczne, współzależne.
W gospodarce rynkowej wszelkie działania związane z planowaniem muszą być poprzedzone
dokładną analizą rynku, co pozwoli ustalić chłonność rynku na wytwarzane i sprzedawane
produkty. To właśnie potrzeby rynku kształtują w przedsiębiorstwie wielkość produkcji, jej
strukturę, rodzaj oferowanego produktu, wielkość zatrudnienia i wysokość osiąganych
zysków.
Dla działalności firmy, najważniejszy podział planów, uwzględniający perspektywiczny jej
rozwój, to :
1. Planowanie rzeczowe
planowanie sprzedaży,
planowanie produkcji wyrobów,
planowanie zaopatrzenia materiałowego i towarowego,
planowanie zatrudnienia i wynagrodzeń,
2. Planowanie finansowe
- planowanie zmian w majątku firmy,
planowanie kosztów,
planowanie przychodów,
planowanie wyniku finansowego.
Planowanie sprzedaży polega na określeniu wszystkich parametrów działania, które
umożliwią sprzedaż produktów przedsiębiorstwa. Do parametrów tych należy zaliczyć :
badanie rynku, kształtowanie instrumentów marketingu mix,
określenie ilości, wartości i struktury oferowanych produktów (asortyment).
Planowanie wielkości sprzedaży powinno zatem uwzględniać następujące aspekty:
zapotrzebowanie rynku,
posiadane zdolności produkcyjne (ewentualnie możliwość ich zwiększenia),
tendencje występujące w sprzedaży w różnych okresach (wzrost lub spadek).
Planowanie produkcji wyrobów musi być ściśle skorelowane z planowaniem sprzedaży,
programów, harmonogramów i zapotrzebowaniem na czynniki produkcji. Jeżeli planowana
produkcja jest wyższa od dotychczasowej to należy :
1.Obliczyć normatywną pracochłonność i efektywny czas pracy niezbędny do wytworzenia
planowanej produkcji.
2.Ustalić zapotrzebowanie na maszyny i urządzenia według ilości, rodzaju, terminu i czasu
wykonania,
3. Porównać posiadaną zdolność produkcyjną z planowaną, jeżeli jest ona za mała to można:
zakupić dodatkowe maszyny i urządzenia
wprowadzić dodatkowe zmiany
zlecić wykonanie części produkcji innym podmiotom lub osobom fizycznym

Istotną sprawą w planowaniu produkcji jest planowanie gatunkowości, które polega na
ustaleniu wskaźników struktury produkcji według gatunków, w okresach ubiegłych.
Wskaźniki te koryguje się zgodnie z założeniami planowymi.
Planowanie zaopatrzenia materiałowego i towarowego obejmuje całość potrzeb
dotyczących rodzaju, ilości, terminów, źródeł dostaw, wielkości zapasów. Podstawą tego
planowania jest norma zużycia materiałów

9

, która określa, ile materiału czy surowca

potrzebne jest na wytworzenie jednostki wyrobu.

9

patrz materiał nauczania 4.3

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

W przypadku materiałów bezpośrednich planowane zużycie ilościowe należy obliczyć
według formuły:

Planowane zużycie materiałów = planowana produkcja × norma zużycia materiałów

W celu zapewnienia ciągłości działalności gospodarczej, przedsiębiorstwo musi utrzymywać
zapasy materiałów i towarów, a więc musi planować ich wielkość.

Planowane zakupy można obliczyć wykorzystując zależność:

Planowany

zakup

=

planowane zużycie + zapas( końcowy –

początkowy)

Następnym czynnikiem produkcji niezbędnym do realizacji planowanych założeń firmy jest
planowanie zatrudnienia i wynagrodzeń . Odpowiednia ilość zatrudnionych pracowników
jest warunkiem wykonania planowanej produkcji, wynagrodzenia są istotnym kosztem dla
firmy. Jeżeli, planowane rozmiary działalności są większe niż dotychczasowe, należy:
1. zidentyfikować zakres czynności wykonywanych na poszczególnych stanowiskach.
2. obliczyć normy wydajności lub pracochłonności pracy, na danym stanowisku.
3. ustalić efektywny czas pracy w danym okresie.
Wykorzystując powyższe informacje, znając normę czasu pracy pracownika, obliczamy ilość
pracowników niezbędnych do wykonania zaplanowanej wielkości produkcji, korzystając
z poniższej formuły:

planowana

liczba

planowana produkcja (szt.) × norma czasu

pracy

pracowników

=

efektywny czas pracy

Jeżeli znamy normę wydajności to wtedy korzystamy ze wzoru:

planowana
liczba

planowana produkcja (szt.)

pracowników

=

norma wydajności × efektywny czas
pracy

Planowanie zatrudnienia pracowników na stanowiskach nienormowanych polega na
określeniu ilości etatów, lub stanowisk pracy.
W działalności handlowej liczba sprzedawców

10

zależy od asortymentu sprzedawanych

towarów, liczby klientów, jaką planuje się obsłużyć w jednostce sprzedaży detalicznej, czasu
przewidywanego na obsługę klienta i czasu pracy sprzedawcy w planowanym okresie.
Planowaną liczbę sprzedawców można obliczyć na podstawie wzoru:

planowana
liczba

planowana liczba klientów × czas obsługi jednego
klienta

sprzedawców

=

łączny czas pracy jednego sprzedawcy

Planowanie potrzebnej liczby pracowników w działalności usługowej jest podobne do
planowania liczby pracowników w działalności handlowej.

Planowanie finansowe polega na zestawieniu kosztów i przychodów w taki sposób aby

osiągnąć określony poziom zysku. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa planują swoje

10

Z. Sepkowska Przedsiębiorczość. WSiP, Warszawa 2002, STR.52,53

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

koszty na takim poziomie aby ceny ich produktów były konkurencyjne. Istnieje więc
naturalna tendencja do obniżania kosztów działalności, oczywiście jest to możliwe pod
warunkiem, że nie powoduje to obniżenia jakości produktu, czy świadczonych usług. Dlatego
proces planowania kosztów jest nierozerwalnie związany z ciągłą analizą kosztów
ponoszonych przez firmę, oraz analizą cen produktów firm konkurencyjnych.

planowane przychody = wielkość produkcji × cena zbytu

planowane koszty materiałów =

∑

(planowane zużycie × cena zakupu materiałów)

Wynagrodzenia pracowników planujemy na podstawie płac brutto, jest to bardzo złożone

zagadnienie, gdyż, w firmie stosuje się różne systemy wynagrodzeń, zależnie od rodzaju
wykonywanej pracy.
System płacy czasowej:

planowane wynagrodzenie pracowników = efektywny czas pracy × stawka taryfowa.

System płacy akordowej:

planowane wynagrodzenie pracowników = wielkość produkcji × stawka akordowa.

- System

płacy prowizyjnej jest stosowny najczęściej w działalności handlowej i uzależnia

wynagrodzenie pracownika od wartości uzyskanego obrotu towarowego.

planowane
wynagrodzenie
pracowników

=

wartość utargu(zawartych umów) × stawka

prowizyjna(w%)

Planowane koszty płac obliczamy różnie w zależności od tego, czy mamy normę czasu pracy,
czy wydajności:
Planowane koszty płacy = planowana produkcja(szt.) × norma czasu pracy × stawka za godz.

planowane
koszty

planowana
produkcja

płac

=

norma wydajności

×

stawka za

godzinę

planowane koszty = koszty ( materiałów + płac + wydziałowe + zarządu + sprzedaży)

planowanie finansowe = przychody – koszty

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie funkcje pełni planowanie w zarządzaniu firmą?
2. Według jakich kryteriów można klasyfikować plany?
3.Jaka jest różnica między planowaniem rzeczowym a finansowym?
4. Jak można obliczyć planowane zaopatrzenie i zakup?
5. Jakie czynniki należy uwzględnić planując liczbę pracowników?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Planowanie wyniku finansowego w firmie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.5.1.
2) wybrać wzory niezbędne do obliczenia:

−

przychodu ze sprzedaży,

−

zużycia materiału,

−

zakupu materiałów,

−

liczby pracowników i ich wynagrodzenia,

−

wyniku finansowego w firmie MISIEK,

3) podstawić do wybranych wzorów dane z tabeli 4.5.3.1.
4) wykonać obliczenia,
5) zaprezentować wyniki.

Tabela 4.5.3.1. Dane dotyczące firmy MISIEK

1) wielkość produkcji

5120 miśków

2) cena zbytu

25 zł.

3) norma zużycia tkaniny

0,40 m/miśka

4) norma czasu pracy

16,5 min/miśka

5) efektywny czas pracy w danym
okresie

176 godz.

6) cena zakupu tkaniny

10 zł.

7) zapas końcowy 200

m

8) zapas początkowy

150 m

9) stawka za godzinę 15

zł

10) koszty wydziałowe 5000
11) koszty zarządy 40000
12) koszty sprzedaży 4000

Źródło: obliczenia własne

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
-

Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 2
Obliczanie

zysku

Oblicz zysk netto przedsiębiorstwa stosując następujące dane:
- planowana sprzedaż produkcji w cenach zbytu

10.000 zł

- planowana sprzedaż po koszcie własnym

4.000

zł

-

zyski

nadzwyczajne

5

zł

- straty nadzwyczajne

3 zł

-

podatek

dochodowy

19%

- wpłata z zysku do budżetu

12%

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać właściwe wzory z materiału nauczania 4.5.1,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

2) wykonać obliczenia wykorzystując powyższe dane,
3) zinterpretować i zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 3

Planowanie kosztów płac.

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać właściwe wzory z materiału nauczania 4.5.1,
2) wykonać obliczenia wykorzystując poniższe dane:

-

planowana

produkcja 5000

szt.

- norma czasu pracy 20 min/ szt.
- stawka za godzinę 10 zł.

3) zweryfikować wyniki,
4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

4. 5.4. Sprawdzian postępów

Czy

potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić funkcje planowania w zarządzaniu?

2) sklasyfikować plany według różnych kryteriów?

3) wymienić czynniki wpływające na wielkość produkcji?

4) wymienić czynniki wpływające na wielkość sprzedaży?

5) wymienić czynniki wpływające na wielkość zatrudnienia?

6) wymienić czynniki wpływające na koszty w firmie?

7) opracować plan finansowy w oparciu o wyniki analizy sytuacji finansowej

firmy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.6. Analiza zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa

4.6.1. Materiał nauczania

Kapitał jest jednym z czterech czynników wytwórczych, obok ziemi, pracy

i przedsiębiorczości, niezbędnym do funkcjonowania przedsiębiorstw. Stanowi on źródło
finansowania majątku, a więc jest niezbędnym elementem prowadzenia działalności
gospodarczej.
Potrzeba pozyskania kapitału wynika z konieczności zapewnienia przedsiębiorstwu
możliwości rozwojowych oraz płynności finansowej.
Płynność finansowa – zdolność przedsiębiorstwa do natychmiastowej spłaty zobowiązań.
Przedsiębiorstwo ma dużą gamę źródeł pozyskania kapitałów. Przy wyborze konkretnego
źródła firma powinna posługiwać się rachunkiem ekonomicznym określającym między
innymi koszt kapitału.

Tabela4.6.1.1. Źródła finansowania firmy

Zewnętrzne

Wewnętrzne

własne

obce

− akumulowany zysk

(samofinansowanie)

− odpisy

amortyzacyjne

− rezerwy
− inne

− podwyższenie wkładów

kapitałowych dotychczasowych
wspólników

− przyjęcie nowych wspólników
− udział funduszy kapitałów

wysokiego ryzyka

− emisja akcji
− subwencje i dotacje

− kredyty (pożyczki

instytucji bankowych i nie
bankowych)

− kredyty dostawców
− kredyty odbiorców
− obligacje
− krótkoterminowe papiery

dłużne

− inne

Źródło: opracowanie własne.

Dobór źródeł finansowania firmy będzie podyktowany wieloma czynnikami. Każda firma
będzie musiała wypracować optymalny model finansowania uwzględniając wiele kryteriów.
Między innymi takie:
− przedmiot działalności – związane z nim ryzyko działalności, specyfika, rozmiar, sektor

gospodarki,

− złota reguła finansowa wskazuje na to, że nie należy zadłużać przedsiębiorstwa ponad

wartość kapitałów własnych. Co oznacza, że stopień zadłużenia firmy nie może przekraczać
50%. Stosunek kapitału własnego do obcego powinien kształtować się na poziomie
wyższym od jedności.

1

K

K

o

w

≥

gdzie :
K

w

– kapitały własne

K

o

– kapitały obce

− złota reguła bilansowa I – zakłada całkowite sfinansowanie majątku trwałego kapitałem

własnym. Gdy te dwie wielkości są sobie równe, czyli wskaźnik pokrycia majątku trwałego
kapitałem własnym oscyluje wokół 1, oznacza to utrzymanie stabilności finansowej przez
firmę.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

1

A

K

t

w

≥

gdzie:
K

w

– kapitały własne

A

t

– aktywa trwałe

− złota reguła bilansowa II – to wersja bardziej liberalna, ponieważ dopuszcza finansowanie

majątku trwałego kapitałami stałymi. Jeżeli aktywa trwałe stanowią w firmie 50% sumy
bilansowej, złota reguła bilansowa jest zachowana wówczas, gdy kapitały własne stanowią
35%, a długookresowe zobowiązania 25%. Zasada ta jest warunkiem finansowego
bezpieczeństwa funkcjonowania firmy.

kapitał stały firmy = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe

1

A

K

t

s

>

gdzie :
K

s

– kapitał stały

A

t

– aktywa trwałe

− charakter potrzeb przedsiębiorstwa – gdy przedsiębiorstwo ma potrzeby długoterminowe

( np. nabycie majątku trwałego), to źródłem finansowania może być rynek kapitałowy, gdy
ma potrzeby krótkoterminowe (finansowanie zobowiązań bieżących), to źródłem
finansowania może być rynek pieniężny,

dobra kondycja finansowa i korzystne perspektywy przedsiębiorstwa są warunkiem łatwego
dostępu do rynków finansowych,
− efektywny koszt kapitału ma kluczowe znaczenie, ponieważ niskie koszty nominalne np.

oprocentowanie obligacji to tylko część kosztów emisji, należy uwzględnić także prowizje,
opłaty giełdowe, inne koszty niezależne od wartości kapitału. Jak z tego wynika efektywny
koszt kapitału jest znacznie wyższy od nominalnego – zwłaszcza przy niewielkich
kwotach.

Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa,
decydującą w istotnej mierze o stopniu utrzymania płynności finansowej. Ich wysokość
stanowi dla wierzycieli informację, do jakiej kwoty firma zdolna jest ponosić konsekwencje
finansowe w razie powstania strat.
Kapitały obce wymagają spłaty w ustalonych z wierzycielami terminach, ale jest możliwe
i powszechnie praktykowane zastępowanie spłaconych zobowiązań nowymi kredytami, czyli
tzw. refinansowanie kredytów.
W praktyce pojawiają się alternatywne źródła pozyskania kapitału o różnym ich charakterze
i firma sama musi zdecydować które źródło wybrać w zależności od potrzeb:
maksymalizacja korzyści udziałowców,
zapewnienie właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności płatniczej.

W związku z dużą różnorodnością źródeł finansowania działalności firmy, pojawia się

konieczność ustalenia ogólnego kosztu zaangażowanego kapitału. Ma to istotny wpływ na
kondycję finansową firmy i na decyzje co do dalszego jej rozwoju.

Rzeczywisty koszt kapitału obcego można ustalić stosując formułę:

koszt
zaangażowania

kapitału obcego

= nominalny koszt Ko × (1 – stopa podatku dochodowego)

gdzie:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

odsetki

nominalny koszt Ko = wartość kapitału

obcego

× 100

Formuła ta jest wykorzystywana przy alternatywnych źródłach , dlatego gdyż koszty ich
zastosowania określamy w analogiczny sposób, w każdym z tych przypadków ponoszone są
określone wydatki wyrażające się w formie opłat zmniejszające podstawę opodatkowania.
Ogólny

koszt

kapitału obliczamy jako średni ważony koszt poszczególnych składników

kapitału, stosując formułę:

ogólny ważony koszt kapitału =

(

)

∑

nk

nk

K

×

w

n

gdzie:

nk

w - wagi określające udział kapitału ze źródła n w łącznej wielkości kapitału

nk

K

- koszt kapitału pochodzącego ze źródła n

Obliczanie ogólnego ważonego kosztu kapitału obejmuje trzy etapy

11

:

1.ustalenie wag – w praktyce stosowane są dwa sposoby obliczenia wag: według wartości
księgowej ,




lub według wartości
rynkowej

2. obliczanie ważonych kosztów poszczególnych składników kapitałowych (waga

×

koszt )

3. określenie średniego ważonego kosztu kapitału (suma kosztów ważonych poszczególnych
rodzajów kapitału)
Przy obliczaniu ważonych kosztów kapitału obcego uwzględniono osłonę podatkową (przy
podatku dochodowym 19% koszt realny kapitału obcego wynosi 81% jego wartości
nominalnej)

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak dzielimy kapitały w firmie?
2. Co to jest kapitał własny?
3. W jaki sposób powstają kapitały własne w różnych formach prawno-organizacyjnych?
4. Co oznacza pojęcie płynność finansowa firmy?
5. W jaki sposób można powiększyć kapitały własne?
6. Co to są kapitały obce i w jaki sposób można je pozyskać?
7. Od jakich czynników zależy faktyczny koszt kredytu?
8. Co to jest prowizja?
9. Na czym polega złota reguła finansowa ?
10. Jaka jest różnica między złotą regułą bilansową I i II?
11. Co to jest kapitał stały firmy?
12. Jakimi kryteriami kieruje się firma przy wyborze źródeł pozyskania kapitału?

11

M. Wypych „Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy” ABSOLWENT, 2002 r. str. 137

wartość księgowa składników kapitału ze źródła
n

w

nkk

=

łączna wartość kapitału ze wszystkich źródeł

udział kapitału według wartości rynkowej ze źródła
n

w

nkr

=

łączna wartość kapitału ze wszystkich źródeł

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ważony koszt kapitałów w firmie.

Na podstawie danych z tabeli 4.6.3.1. oblicz ważony koszt kapitałów w firmie X,
wykorzystując metodę księgową.

Tabela 4.6.3.1. Źródła finansowania w firmie X

Źródła finansowania

Księgowa

wartość

kapitału (tys.)

wagi

koszt

składowych

kapitału (%)

ważony koszt

kapitału

1. zysk zatrzymany

600

20

2. kredyt długoterminowy 400 35

×

0,81

3. kredyt krótkoterminowy

300

25

×0,81

Ogółem

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.6.1.
2) przeprowadzić analizę danych z tabeli 4.6.3.1.
3) wybrać odpowiednie wzory,
4) obliczyć wartość księgową kapitału w firmie,
5) obliczyć wagi poszczególnych rodzajów kapitałów w kapitale ogółem,
6) obliczyć ważony koszt kapitału dla każdego źródła finansowania,
7) obliczyć ważony koszt zaangażowanych kapitałów w firmie X,
8) otrzymane wyniki zweryfikować,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 2

Obliczanie

złotej reguły finansowej

Na podstawie danych zawartych w tabeli 4.6.3.2. porównaj wskaźniki struktury kapitałów w
firmie A i B oraz oblicz i zinterpretuj złotą regułę finansową.

Tabela 4.6.3.2. Kapitały w firmie A i B

Treść Kapitały w firmie

Wskaźniki struktury

w firmie

A B A B

Kapitały własne (tys.)

670

250

Kapitały obce (tys.)

420

415

RAZEM KAPITAŁY

Wskaźnik złotej reguły finansowej

Źródło: opracowanie własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.6.1.
2) obliczyć strukturę kapitałów w firmie A i B, wykorzystując dane z tabeli 4.6.3.2.
3) obliczyć zgodnie ze wzorem wskaźnik złotej reguły finansowej,
4) wyniki obliczeń wpisać do tabeli
5) zinterpretować otrzymane wyniki,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 3

Obliczanie

złotej reguły bilansowej.

Na podstawie danych zawartych w tabeli 4.6.3.3. oblicz i zinterpretuj: wskaźniki struktury
kapitałów w firmie A i B oraz złotą regułę bilansową I.

Tabela 4.6.3.3. Kapitały i aktywa trwałe w firmie A i B

Kapitały w firmie

Wskaźniki struktury

w firmie

Treść

A B A B

Kapitały własne (tys.)

720

430

Aktywa trwałe netto

850

460

Wskaźnik złotej reguły
bilansowej I

Źródło: opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.6.1.

2)

obliczyć wskaźniki struktury,

3) obliczyć zgodnie ze wzorem wskaźnik złotej reguły bilansowej I,
4) wyniki obliczeń wpisać do tabeli,
5) zinterpretować otrzymane wyniki,
6) wnioski zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

zeszyt,

−

Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Ćwiczenie 4

Porównywanie

wskaźników złotej reguły bilansowej.

Na podstawie danych zawartych w tabeli 4.6.3.4. oblicz i zinterpretuj wskaźnik złotej reguły
bilansowej, przy założeniu że suma bilansowa w obu firmach wynosi 300 tys. zł.

Tabela 4.6.3.4. Kapitały stałe i aktywa trwałe w firmie A i B.

Treść FIRMA

Wielkości bezwzględne A

B

Kapitał stały ( tys.)

X

X

Zobowiązania długoterminowe
(tys.)

75 105

Kapitał własny 105

90

RAZEM KAPITAŁ STAŁY

Aktywa trwałe netto (tys.)

150

100

Wskaźnik złotej reguły
bilansowej II

Źródło: opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.6.1.

2) wybrać wzór na obliczanie złotej reguły bilansowej II,
3) obliczyć wzór wykorzystując dane z tabeli 4.6.3.4.,
4) zinterpretować otrzymane wyniki,
5) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

nazwać kapitały własne w podmiotach o różnej formie organizacyjno-

prawnej?

2)

uzasadnić zapotrzebowanie na środki finansowe ze źródeł wewnętrznych i

zewnętrznych?

3)

zaplanować strukturę kapitałów korzystną dla firmy?

4)

obliczyć koszt kredytu?

5)

wyjaśnić różnicę między złotą regułą finansową a złotą regułą bilansową?

6)

uzasadnić konieczność zachowania właściwej struktury między kapitałami
własnymi a obcymi w firmie?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

4.7. Dźwignia finansowa

4.7.1. Materiał nauczania

O

dpowiednio ukształtowana relacja między kapitałami własnymi i obcymi może

przyczynić się do wzrostu efektywności działania przedsiębiorstwa, a w szczególności może
podnieść rentowność zaangażowanych kapitałów własnych.
W

ujęciu biznesu, dźwignia oznacza użycie kosztu stałego w zamiarze wzrostu

zyskowności. Określenie „dźwignia” jest uzasadnione ze względu na efekty dochodowe
w firmie, które można uzyskać, zmieniając poziom szeroko rozumianych kosztów stałych.
W

zarządzaniu przedsiębiorstwem znajdują zastosowanie trzy rodzaje dźwigni:

−

dźwignia operacyjna – związana jest ze strukturą majątku i jego wykorzystaniem
w istniejących warunkach działania firmy. Wzrost wykorzystania posiadanych zdolności
produkcyjnych powoduje osiąganie korzyści skali,

−

dźwignia finansowa opisuje strukturę kapitału i oznacza zużycie kapitału obcego
z zamiarem podwyższenia rentowności kapitału własnego,

−

dźwignia łączna – wyraża równocześnie działanie dźwigni operacyjnej i finansowej.

Wprowadzenie finansowania długiem może potencjalnie zwiększyć rentowność kapitału

własnego, ale jednocześnie działalność firmy obarczona jest większym ryzykiem.
Powinniśmy wtedy przyjrzeć się jak wygląda efekt dźwigni finansowej.
Efekt

dźwigni finansowej polega na zwiększeniu dochodowości kapitału własnego, dzięki

zmianom w strukturze kapitału poprzez wprowadzenie długu do źródeł finansowania lub też
zwiększenia jego udziału w dotychczasowej strukturze.
Jeżeli stopa płaconych odsetek jest niższa od rentowności majątku osiągniętego przez
firmę to stopa rentowności kapitałów własnych wzrasta w miarę zwiększania się udziału
kapitałów obcych w finansowaniu majątku.
Zależność tę można obliczyć wykorzystując poniższe formuły:

rentowność majątku =

100

tek

maj

netto

zysk

×

ą

,

.

zysk netto

rentowność kapitałów własnych

=

kapitały

własne

×

100

Dźwignię finansową można rozpatrywać w ujęciu statycznym i dynamicznym.

Tabela4.7.1.1. Dźwignia finansowa w ujęciu statycznym i dynamicznym

Rodzaj dźwigni i podstawa

jej wyodrębnienia

Interpretacja dźwigni w

ujęciu statycznym

Interpretacja dźwigni w

ujęciu dynamicznym

Dźwignia finansowa –
wyodrębnienie odsetek

relacja między zyskiem

operacyjnym a zyskiem

brutto

f

D

=

Z

Z

b

o

relacja między zmianami

zysku brutto i zysku

operacyjnego

∆

f

o

b

D

=

Z

∆

%

Z

∆

%

Źródło: opracowanie własne

gdzie :

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

f

D – stopień dźwigni finansowej,

o

Z – zysk operacyjny przed spłatą odsetek i opodatkowaniem,

o

Z = sprzedaż – koszty zmienne – koszty stałe

b

Z – zysk brutto,

b

Z = sprzedaż – koszty zmienne – koszty stałe – odsetki

%∆ –przyrost procentowy
jeżeli

f

D

= 1 to cały majątek jest finansowany kapitałami własnymi.

Mechanizm dźwigni finansowej może mieć pozytywny i negatywny wpływ na
zyskowność kapitałów własnych:
- efekty

pozytywne

mogą występować gdy stopa zysku przewyższa stopę oprocentowania

kapitałów obcych,

- im bardziej stopa zysku jest wyższa od oprocentowania kapitału obcego, tym efekty

działania dźwigni finansowej są wyższe,

- jeżeli stopa zysku jest mniejsza od oprocentowania kapitału obcego, to mechanizm

działania dźwigni ma charakter negatywny (tzw. „maczuga finansowa”),

- im stopa zysku jest niższa od kosztów zaangażowania kapitałów obcych, tym każde

zwiększenie zadłużenia pociąga za sobą coraz wyższy spadek stopy zwrotu kapitałów
własnych.

Przyrost

rentowności kapitału własnego, wyrażający efekt dźwigni finansowej obliczamy

na podstawie poniższej formuły:

100%

)

S

(

100

S

K

K

Z

K

K

r

d

p

w

o

o

w

o

×

−

⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜

⎝

⎛

−

+

×

=

∆

1

Z

o

– zysk operacyjny przed spłatą odsetek i opodatkowaniem,

K

o

– kapitał obcy,

K

w

– kapitał własny,

S

p

– stopa oprocentowania kapitału obcego,

S

d

– stopa podatku dochodowego (wyrażona ułamkiem).

W celu dokładnego zbadania wpływu dźwigni finansowej na poziom rentowności kapitału
własnego należy posłużyć się także poniższymi formułami:
- graniczny poziom zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem

Z

ox

=

%

100

S

×

)

K

+

K

(

p

w

o

−

graniczny poziom rentowności kapitału własnego

∆r

x

=

%

100

×

K

)

S

-

(1

×

I)

-

Z

(

w

d

ox

I – odsetki
Schemat obliczania dźwigni finansowej i jej wpływ na rentowność kapitału własnego

1. obliczamy wartość zysku operacyjnego przed spłatą

odsetek

i opodatkowaniem Z

o

i Z

b

2. obliczamy stopień dźwigni finansowej D

f

3. obliczamy graniczny poziom zysku przed spłatą

odsetek i opodatkowaniem Z

ox

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

4. jeżeli Z

o

> Z

ox

to znaczy, że firma ma dodatni

efekt dźwigni finansowej

5. wyznaczamy poziom rentowności kapitału własnego

6. wyznaczamy graniczny poziom rentowności

kapitału własnego ∆r

x

7. obliczamy przyrost rentowności kapitału własnego ∆r

Rys. 4.7.1.1. Schemat obliczania dźwigni finansowej
Źródło: opracowanie własne

W praktyce gospodarczej, raczej nie występuje sytuacja, kiedy osoby zarządzające finansami
nie decydują się na korzystanie z kapitałów obcych, chociażby dlatego, że nie zawsze musi
się to wiązać ze spadkiem rentowności firmy.
Istotne jest to, że przy ustaleniu wyniku finansowego, stanowiącego podstawę wymiaru
podatku dochodowego, uwzględnia się należne kredytodawcom odsetki jako koszt uzyskania
przychodu, natomiast nie uwzględnia się odsetek od zaangażowanych w działalności firmy jej
własnych kapitałów.

4.7.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje dźwigni mogą być wykorzystane przez firmę w celu podniesienia

efektywności jej funkcjonowania?

2. Co oznacza określenie „finansowanie długiem”?
3. Na czym polega efekt dźwigni finansowej ?
4. Kiedy w firmie występuje dodatni efekt dźwigni finansowej i jaki to ma wpływ na

efektywność jej gospodarowania?

4.7.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij poniższe zdania, wyrazami z nawiasu, tak aby były one prawidłowe.
1. Efekty pozytywne dźwigni finansowej mogą występować gdy stopa zysku

jest.................................................. ( wyższa / niższa) od stopy oprocentowania kapitałów
obcych.

2. Im bardziej stopa zysku jest................................................... (wyższa / niższa) od

oprocentowania kapitału obcego, tym efekty działania dźwigni finansowej są wyższe,

3. Jeżeli stopa zysku jest........................................................................ (mniejsza / większa)

od oprocentowania kapitału obcego, to mechanizm działania dźwigni ma charakter
negatywny.

4. Jeżeli stopa zysku jest .........................................................(niższa / wyższa) od kosztów

zaangażowania kapitałów obcych, to każde zwiększenie zadłużenia pociąga za sobą coraz
wyższy spadek stopy zwrotu kapitałów własnych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.7.1.,
2) przeczytać zdania i wstawić odpowiednie wyrazy, tak aby zachować poprawność

twierdzeń,

3) zaprezentować efekty swojej pracy

Wyposażenie stanowiska pracy:

- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 2

Wpływ dźwigni finansowej na rentowności kapitału.

Firma MISIEK ma do wyboru dwa warianty finansowania projektu rozwojowego,
a mianowicie:
I wariant – finansowanie w 100% kapitałem własnym 240000 zł., firma płaci podatek
dochodowy 19%, roczna sprzedaż osiąga wartość 4200000 zł., koszty zmienne wynoszą
210000 zł., koszty stałe 90000 zł. podatek dochodowy 19%.
II wariant, założenia jak wyżej, tylko, że zakłada się finansowanie w 50% kapitałem własnym
i 50% kapitałem obcym, którego koszt wynosi 20% w skali roku.
Na podstawie danych z tabeli 4.7.2.1., oblicz stopień dźwigni finansowej oraz jej wpływ na
rentowność kapitału własnego.

Tabela 4.7.2.1. Zysk netto w firmie MISIEK

Wyszczególnienie

wariant I

wariant II

sprzedaż 560000

560000

- koszty zmienne

290000

290000

- koszty stałe 130000

130000

= zysk operacyjny

- odsetki

= zysk brutto

- podatek

zysk netto

Źródło: opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.7.1.
2) wykonać brakujące obliczenia w tabeli 4.7.2.1.
3) obliczyć stopień dźwigni finansowej,
4) obliczyć graniczny poziom zysku przed spłatą i opodatkowaniem,
5) obliczyć poziom rentowności i graniczny poziom rentowności,
6) obliczyć przyrost rentowności kapitału własnego,
7) zweryfikować wyniki,
8) zaprezentować efekty swojej pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 3

Struktura kapitałów w firmie.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.7.1.
2) obliczyć i porównać strukturę kapitałów w firmie A, B i C, wykorzystując dane z tabeli

4.7.2.2.

3) uzasadnić, która z firm według ciebie ma najlepszą strukturę kapitałową,
4) wyjaśnić, czy zawsze wyższy udział kapitałów obcych w ogólnej sumie kapitałów

negatywnie wpływa na efektywność funkcjonowania firmy.

Tabela 4.7.2.2. Kapitały własne i obce w firmie A, B, C.

Firma A

Firma B

Firma C

Wyszczególnienie

kapitał

(tys.)

procent

kapitał

(tys.)

procent

kapitał

(tys.)

procent

kapitały własne 25000 45000 30000
kapitały

obce

20000 45000 50000

Źródło: opracowanie własne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

4.7.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz;

Tak Nie

1)

rozróżnić rodzaje dźwigni finansowej?

2)

zaplanować strukturę kapitałów korzystną dla firmy?

3)

obliczyć i zinterpretować efekt dźwigni finansowej?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

4.8. Rachunek kosztów zmiennych

4.8.1 Materiał nauczania

Podstawowy problem w podejmowaniu decyzji zarządczych polega na zidentyfikowaniu

i oszacowaniu kosztów i przychodów różnych alternatyw decyzyjnych.
Koszty zmienne to takie koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.
Koszty stałe nie reagują na te zmiany. W teorii ekonomii przyjmuje się, ze podział kosztów
na stałe i zmienne dotyczy krótkich okresów czasu, natomiast w długim okresie czasu
wszystkie koszty są zmienne.

Do typowych kosztów zmiennych zalicza się: materiały bezpośrednie, robociznę

bezpośrednią, część pośrednich kosztów wytwarzania (np. zużycie energii technologicznej),
część kosztów sprzedaży. Koszty na ogół stałe to: amortyzacja majątku trwałego, wydziałowe
i ogólnozakładowe koszty administracji i zarządu.

Trudno przesądzić jednoznacznie, które rodzaje kosztów są zmienne, a które stałe nie

przeprowadzając stosownych badań, w wyniku których dochodzi zwykle do pogłębienia tej
ogólnej klasyfikacji.
Koszty zmienne dzieli się na:
proporcjonalne - zmieniające się w takim samym stopniu, w jakim zmienia się wielkość
produkcji, należą do nich głównie koszty bezpośrednio związane z wytwarzanymi
produktami, usługami czy robotami.
degresywne - zmieniające się wolniej w stosunku do zmian wielkości produkcji, są to koszty
mieszane: częściowo stałe, częściowo zmienne proporcjonalne. Na przykład koszty rozmów
telefonicznych składają się z opłaty stałej plus określona stawka za każdą jednostkę
licznikową.
- progresywne - zmieniają się szybciej niż rozmiary produkcji, są zjawiskiem negatywnym
i ich występowanie może być akceptowane tylko w wyjątkowych przypadkach.
Graficzne przedstawienie kosztów zmiennych

Rys.4.8.1.1. Koszty zmienne

Rys.4.8.1.2. Koszty zmienne

Rys. 4.8.1.3. Koszty

zmienne

proporcjonalne

degresywne

progresywne

Zmienność kosztów charakteryzuje wskaźnik zmienności (elastyczności), który wyraża
stosunek względnej zmiany kosztu do względnej zmiany rozmiaru działalności.

x

x

y

y

W

zk

∆

∆

=

:

gdzie:
y - koszt,
x - rozmiary działalności.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

Dla kosztów zmiennych proporcjonalnych W

zk

= 1, dla kosztów degresywnych zawarty

jest pomiędzy 0 < W

zk

,< 1 a dla kosztów progresywnych W

zk

jest wyższy od 1.

Rachunek kosztów zmiennych jest to system rachunku, w którym produktom przypisuje się
tylko koszty zmienne wytwarzania w przeciwieństwie do rachunku kosztów pełnych,
w którym produkty obciążone są zarówno kosztami zmiennymi, jak i stałymi wytwarzania.
Koszty stałe wytwarzania, w rachunku kosztów zmiennych, traktowane są jako koszty okresu
sprawozdawczego.

Model rachunku kosztów zmiennych jest ściśle powiązany z modelem

rachunku wyników. Tok obliczeń wyniku finansowego w rachunku kosztów zmiennych:
I etap

Przychody ze sprzedaży

- Koszty zmienne sprzedanej
produkcji
= Nadwyżka cenowa (marża brutto)

II etap

Nadwyżka cenowa

- Koszty stałe (wydziałowe, ogólnozakładowe,
sprzedaży)
= Zysk (strata) na sprzedaży

Rys.4.8.1.4. System rachunku kosztów zmiennych
Źródło: J. Wermut Rachunkowość zarządcza ODiDK, Gdańsk 2000.

W rachunku kosztów zmiennych pojawia się kategoria nadwyżki cenowej nazywanej też
marżą brutto lub kwotą pokrycia, która jest bardzo przydatna w opisywaniu rentowności
produkcji.

Rachunek kosztów zmiennych wymaga dokonania podziału kosztów wytwarzania na stałe

i zmienne. Produkcję zarówno zakończoną jak i w toku wycenia się tylko według kosztów
zmiennych, do których najczęściej należą: materiały bezpośrednie, robocizna bezpośrednia
oraz część kosztów wydziałowych. Stałe koszty wydziałowe traktuje się tak, jak koszty
ogólnozakładowe i w całości obciąża się nimi wynik finansowy danego okresu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

Wynik finansowy liczony rachunkiem kosztów pełnych nie jest równy wynikowi liczonemu

rachunkiem kosztów zmiennych, wynika to z różnych relacji jakie zachodzą między
produkcją a sprzedażą.

Tabela 4.8.1.1. Rachunek kosztów pełnych i zmiennych

Relacje

Rachunek kosztów

pełnych

Rachunek kosztów

zmiennych

produkcja >
sprzedaży

większy

mniejszy

produkcja <
sprzedaży

mniejszy

większy

produkcja =
sprzedaży

taki sam

taki sam

Źródło: J. Wermut Rachunkowość zarządcza ODiDK, Gdańsk 2000.

Mimo swoich zalet rachunek kosztów zmiennych posiada dość istotne wady, a mianowicie:

−

trudności z podziałem kosztów na stałe i zmienne,

−

może dotyczyć krótkich okresów czasu,

−

odejście od zasad rachunkowości, w wyniku nie rozdzielenia kosztów stałych
wytwarzania na produkty.

Szacowanie kosztów przyszłych metodą księgową.

Na koszty firmy najbardziej istotny wpływ ma produkcja, przyjmujemy, że jest to zależność
liniowa, którą ustalić można stosując metodę księgową. Metoda ta polega na umownym
zaliczeniu kosztów produkcji do stałych lub zmiennych, a następnie koszty zmienne
degresywne należy rozłożyć na element stały i zmienny proporcjonalny, tak żeby
w ostatecznym ujęciu określić łącznie poziom kosztów proporcjonalnych do wielkości
produkcji. Metoda ta posiada pewne wady:
daje nieprecyzyjne wyniki,
może być nieobiektywna.

4.8.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest różnica między kosztami stałymi i zmiennymi?
2. Czy każda firma ponosi w wyniku swej działalności koszty stałe i zmienne?
3. Jak dzielimy koszty zmienne?
4. O czym informuje wskaźnik zmienności kosztów i jak go obliczamy?
5. Jak ustalamy wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych?
6. Z czego wynikają różnice w wysokości wyniku finansowego liczonego rachunkiem
kosztów zmiennych i pełnych?
7. Na czym polega szacowanie kosztów przyszłych metodą księgową?

4.8.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych

Na podstawie poniższych danych ustal wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych:
produkcja okresu = sprzedaż okresu

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

W okresie sprawozdawczym:
- wyprodukowano i sprzedano 35 000 sztuk produktów,
- cena sprzedaży 23 zł za sztukę,
- koszty produkcji sprzedanej 520 000 zł, w tym:
- koszty zmienne 350 000 zł,
- koszty stałe 170 000 zł,
- koszty zarządu i sprzedaży 175 000 zł (w całości stałe).

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.8.1.
2) obliczyć przychód ze sprzedaży,
3) obliczyć marżę brutto,
4) obliczyć zysk brutto,
5) zweryfikować wyniki,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

Ćwiczenie 2

Wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych.

Na podstawie poniższych danych ustal wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych
produkcja okresu > sprzedaż okresu
W okresie sprawozdawczym:
- wyprodukowano 35 000 sztuk produktów, sprzedano 27 000 szt.,
- cena sprzedaży 23 zł za sztukę,
- koszty produkcji sprzedanej 520 000 zł, w tym:

- koszty zmienne 350 000 zł,

- koszty stałe 170 000 zł,

- koszty zarządu i sprzedaży 175 000 zł (w całości stałe).

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.8.1.
2) obliczyć przychód ze sprzedaży,
3) obliczyć marżę brutto,
4) obliczyć zysk brutto,
5) zweryfikować wyniki,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

Ćwiczenie 3

Wskaźnik zmienności kosztów zmiennych.

Oblicz i zinterpretuj wskaźnik zmienności kosztów zmiennych na podstawie danych z tabeli
4.8.3.1.:

Tabela 4.8.3.1. Koszty i wielkość produkcji w firmie MISIEK

Wyszczególnienie 2003 rok

2004 rok

∆

koszty (tys.)

50000

75000

wielkość
produkcji

80000 95000

Źródło: opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.8.1.
2) wybrać i zapisać wzór na obliczanie wskaźnika zmienności kosztów zmiennych,
3) wykonać obliczenia w tabeli 4.8.3.1.
4) podstawić dane do wzoru i wykonać obliczenia,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.

4.8.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

rozróżnić koszty stałe i zmienne?

2)

sklasyfikować koszty dla potrzeb rachunku decyzyjnego?

3)

ustalić wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych?

4)

oszacować koszty przyszłe metodą księgową?

5)

obliczyć i zinterpretować wskaźnik zmienności kosztów zmiennych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

4.9. Próg rentowności

4.9.1. Materiał nauczania

Poddając bliższej analizie formułę dotyczącą wielkości produkcji (sprzedaży) zapewniającej

osiągnięcie planowanego zysku łatwo zauważyć, że można również wyznaczyć taką wielkość
produkcji, z której przychody wystarczą akurat na pokrycie kosztów zmiennych z nią
związanych oraz kosztów stałych okresu. Nie wystąpi w tej sytuacji ani zysk ani strata.
Wielkość produkcji równoważąca przychody z kosztami stanowi próg rentowności
w działalności jednostki gospodarczej, nazywany też punktem krytycznym lub punktem bez
straty.

Próg rentowności możemy przedstawić w:

ujęciu ilościowym, będzie wtedy określał ilość produktów jakie należy sprzedać aby pokryć
koszty całkowite planowanej działalności gospodarczej. Obliczamy go według poniższej
formuły:

z

s

i

k

-

c

K

=

P

gdzie:

s

K - koszty stałe

z

k - jednostkowe koszty zmienne

c – cena sprzedaży

−

ujęciu wartościowym, informuje o wartości sprzedaży potrzebnej do pokrycia kosztów
całkowitych. Takie ujęcie jest bardzo pomocne gdy prowadzona działalność gospodarcza
dotyczy kilku różnych produktów

c

k

-

1

K

=

P

z

s

i

Podane formuły progu rentowności oparte są na następujących założeniach, typowych dla
rachunku krótkookresowego:
1.

w analizie występuje tylko jeden rodzaj produktu,

2.

rozmiary produkcji są jedynym czynnikiem wpływającym na koszty,

3.

wszystkie koszty są podzielone na bezwzględnie stałe i zmienne, proporcjonalnie do
wielkości produkcji (przebieg liniowy),

4.

cena sprzedaży nie reaguje na zmiany ilości sprzedaży,

5.

cena sprzedaży jest zawsze wyższa od jednostkowych kosztów zmiennych,

6.

zapasy produkcji z okresu na okres nie zmieniają się, co znaczy, że produkcja
wytworzona w danym okresie równa się produkcji sprzedanej.

Poza formułami matematycznymi próg rentowności zwykle prezentowany jest graficznie.

Wykresy progu rentowności przybierają różną postać. Pokazują one nie tylko punkt
zrównania przychodów z kosztami, lecz stanowią także komunikatywną formę prezentacji
wpływu kosztów i cen na tę wielkość. Analiza matematyczna i graficzna progu rentowności
przekazuje kierownictwu jednostki gospodarczej, w sposób prosty i czytelny, cenne
informacje, które zwykle wymagają obszernych sprawozdań.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

Rys. 4.9.1.1. Dolny próg rentowności

Źródło: W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa

Obliczanie progu rentowności jest szczególnie zalecane na etapie planowania działalności

gospodarczej. Pozwala bowiem na ustalenia tzw. progu bezpieczeństwa, oznaczającego

wielkość produkcji (lub wartość sprzedaży), którą należy osiągnąć, aby działalność zaczęła

przynosić zyski.

Jeżeli koszty zmienne kształtować się będą odmiennie niż proporcjonalnie do wzrostu

produkcji i sprzedaży, to przedstawiony sposób wyznaczania progu zysku nie umożliwia

uzyskania właściwego poglądu. Ponadto niekiedy okazuje się, że po przekroczeniu pewnej

ilości sprzedaży wyrobów warunkiem jej zwiększenia staje się obniżenie ceny sprzedaży,

a zatem przychody będą się kształtowały w tempie wolniejszym od ilościowego jej wzrostu.

Należy zatem rozróżnić dwa progi rentowności:

−

I próg rentowności, określa rozmiary działalności, od których jednostka zaczyna osiągać

zysk,

−

II rentowności, określa rozmiary działalności, powyżej których, jednostka gospodarcza

przestaje osiągać zyski.

Przy pomocy metod graficznych można wyznaczyć nie tylko początkowy próg zysku, ale

również obszar maksymalnego zysku, po przekroczeniu którego zysk zaczyna zmniejszać się

a nawet może przerodzić się w straty w przypadku ostrej progresji kosztów lub konieczności

głębokiego obniżenia ceny. W formie graficznej przedstawia się wtedy także, górny próg

zysku

12

Rys. 4.9.1.2. Dolny i górny próg rentowności
Źródło: W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa

12

W. Bień Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa W-wa 2001, str.115

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. O czym informuje przedsiębiorcę próg rentowności?
2. Jaka jest interpretacja progu rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym?
3. Jak graficznie można przedstawić próg rentowności?
4. Co oznacza pojęcie „strefa bezpieczeństwa przychodu”?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Obliczanie progu rentowności

Bar „Kopytko” serwuje dania obiadowe za 15 zł niezależnie od rodzaju. Spółka planuje zysk
na następny rok w kwocie 13 600 zł. Stałe roczne koszty baru wynoszą 6 400 zł, a koszty
zmienne ugotowania jednego dania - 7 zł.
Polecenia:
1. Ile

dań obiadowych należy ugotować, żeby znaleźć się w progu rentowności?

2. Ile

dań obiadowych należy ugotować, żeby osiągnąć planowany zysk?

3. Przedstaw graficznie próg rentowności
4. Zakładając 8% wzrost kosztów stałych i zmiennych w połowie roku (dot. II półrocza)

oblicz, ile dań obiadowych należałoby ugotować, aby osiągnąć planowany zysk. Koszty
stałe i zysk wzrastają równomiernie w ciągu roku.

5. Wiedząc, że spółka nie ma możliwości zwiększenia liczby usług, oblicz, po jakiej cenie

należałoby sprzedawać dania w II półroczu, aby osiągnąć planowany zysk, po
uwzględnieniu wzrostu kosztów o 8%.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.9.1.
2) napisać wzór na obliczanie progu rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym,
3) wykonać obliczenia,
4) przedstawić graficznie graniczną wielkość produkcji w barze „Kopytko”,
5) zweryfikować wyniki obliczeń w grupie,
6) dokonać oceny poprawności graficznej przedstawienia progu rentowności w barze

Kopytko,

7) zaprezentować efekty pracy zespołu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- linijka

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

Ćwiczenie 2

Próg rentowności i planowany zysk.

Firma „Ubranko” sprzedaje bluzki za 26 zł niezależnie od rodzaju. Spółka planuje zysk na
następny rok w kwocie 31 500 zł. Stałe roczne koszty sklepu wynoszą 16 800 zł, a koszty
zmienne uszycia jednej bluzki - 12 zł.
Polecenia:
1. Oblicz, ile bluzek należy sprzedać, żeby osiągnąć pierwszy próg rentowności?
2. Oblicz, ile bluzek należy sprzedać, żeby osiągnąć planowany zysk?
3. Zakładając 12% wzrost kosztów stałych i zmiennych w połowie roku (dot. II półrocza)

ustalić, ile bluzek należałoby sprzedać, aby osiągnąć planowany zysk. Koszty stałe i zysk
narastają równomiernie w ciągu roku.

4. Wiedząc, że spółka nie ma możliwości rozszerzenia produkcji, ustalić, po jakiej cenie

należałoby sprzedawać bluzki w II półroczu, aby osiągnąć planowany zysk, po
uwzględnieniu wzrostu kosztów o 12%.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.9.1.
2) napisać wzór na obliczanie progu rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym,
3) wykonać obliczenia,
4) przedstawić graficznie graniczną wielkość produkcji w barze „Kopytko”,
5) zweryfikować wyniki obliczeń w grupie,
6) dokonać oceny poprawności graficznej przedstawienia progu rentowności w barze

Kopytko,

7) zaprezentować efekty pracy zespołu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- linijka.

Ćwiczenie 3

Miesięczny próg rentowności
Firma „Jacek” rozważa możliwość otwarcia kolejnego punktu sprzedaży. Na początku można
by sprzedawać jeden rodzaj lodów (gałkowe) według ceny 1,2 zł za gałkę. Zdolność lodziarni
wynosi 24 000 litrów miesięcznie. Przewidywane koszty zmienne na 1 gałkę:
- koszt gałki

0,3 zł

- koszt dostawy

0,2 zł

razem

0,5 zł

Przewidywane koszty stałe miesięcznie:
- dzierżawa gruntu

750

- dzierżawa urządzeń i pawilonu

4 500

- wynagrodzenie z narzutami (2 pracowników na 2 zmiany)

4 300

- energia

2 600

- pozostałe

1 850

razem

14 000

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

Polecenia:
1. Obliczyć miesięczny próg rentowności wyrażony w litrach lodów i w wartości sprzedaży
dla dwóch wariantów:
- według danych z założeń wyjściowych,
- zakładając wzrost kosztów o 15%.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt 4.9.1.
2) napisać wzór na obliczanie progu rentowności w ujęciu ilościowym

i wartościowym,

3) wykonać obliczenia dla założeń wyjściowych,
4) wykonać obliczenia przy założeniu wzrostu kosztów o 15%,
5) zaprezentować wyniki obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- kalkulator,
- zeszyt,
- Poradnik dla ucznia „Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym”.
- linijka.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

wyjaśnić pojęcie próg rentowności,

2)

obliczyć i zinterpretować próg rentowności w ujęciu ilościowym,

3)

obliczyć i zinterpretować próg rentowności w ujęciu ilościowym,

4)

wyznaczyć strefę bezpieczeństwa przychodu,

5)

przedstawić graficznie próg rentowności?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

4.10. Analiza finansowa z zastosowaniem programu

komputerowego

4.10.1. Materiał nauczania

Ćwiczenia dla tej jednostki szkoleniowej zostały opracowane w sposób, by można było je

wykonać w arkuszu kalkulacyjnym Excel.
Będziesz tworzył formularza na potrzeby analizy finansowej, do wielokrotnego zastosowania
podczas pracy z nowymi danymi. W kolejnych ćwiczeniach dokonasz rozbudowy formularza
o następne pozycje niezbędne w analizie.

Z niektórych funkcji takich jak:
JEŻELI(warunek; wartość_jeśli_prawdziwy; wartość_jeśli_fałszywy) na pewno już

korzystałeś. Potrzebne w tym rozdziale będą:

-

<Formatowanie warunkowe> - mechanizm ułatwiający wyróżnienie wyglądu

(formatowanie) komórki w zależności od jej zawartości. Po zaznaczeniu komórki (lub
grupy komórek) wybierz <Formatowanie warunkowe> z menu <Format> co spowoduje
otwarcie okna dialogu <Formatowanie warunkowe>. Określ warunki, przy których
wystąpi efekt nowego formatowania oraz wybierz <Formatuj>, aby zadeklarować jego
cechy.

-

<Grupuj> - mechanizm ukrywania danych pomocniczych lub bardziej szczegółowych na

sformatowanym arkuszu. Może być wykorzystany do np. zwijania i rozwijania
poszczególnych poziomów w bilansie, rachunku zysków i strat czy analityk konta.
Proces grupowania rozpoczniesz od zaznaczenia wierszy, które będziesz chciał ukrywać.
Z menu <Dane> wybierz polecenie <Grupy i konspekt>, a następnie <Grupuj>. Funkcję
przełącznika rozwijającego i zwijającego grupę danych pełni przycisk

. Kliknięcie

tego przycisku powoduje odpowiednią akcję. Usunięcie skutków grupowania wykonuje
się dla zaznaczonych wierszy, wybierając polecenie <Rozgrupuj> z tego samego menu

-

adresowanie komórek z innych arkuszy tego samego skoroszytu. Odwołanie do innego

arkusza może wyglądać w następujący sposób:
=(bilans_aktywa!C8-bilans_aktywa!C9)/bilans_pasywa!C15 gdzie:

-

bilans_aktywa – to nazwa arkusza , w którym znajduje się wykorzystywana komórka,

-

„!” – wykrzyknik oddziela nazwę arkusza od adresu komórki,

-

C8 – adres komórki.

Ten tego sposób adresowania najlepiej wykonywać stosując myszkę.

W programach finansowych informację na temat wskaźników finansowych

(proponowanych przez program) otrzymasz natychmiast po wybraniu opcji <Wskaźniki>
z menu głównego programu. Otrzymasz prawidłowe wskazania, jeśli spełnisz warunki:

-

zakończysz księgowania dokumentów na wszystkich kontach,

-

zamkniesz miesiąc, a najlepiej również rok, jeśli to ma być zestawienie za okres całego

roku.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega formatowanie warunkowe?

2.

Jak należy ukrywać dane pomocnicze na formularzach?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj sprawozdanie finansowe w postaci bilansu aktywów.

Sporządź w arkuszu kalkulacyjnym <bilans_aktywa> w skoroszycie <analiza finansowa>
formularz bilansu dla aktywów wg wzoru jak na rys. 4.10.3.1 i rys. 4.10.3.2:

-

oblicz strukturę procentową na początku roku obrachunkowego,

-

oblicz strukturę procentową na koniec roku obrachunkowego,

-

oblicz dynamikę wyników finansowych w firmie wynikającą z analizy poziomej
sprawozdań finansowych w odniesieniu do początku roku obrachunkowego.

Pamiętaj! Dane liczbowe będziesz wprowadzał tylko do komórek z szarym cieniowaniem.
Komórki z białym cieniowaniem zawierają formuły.

Rys. 4.10.3.1. Arkusz do ćwiczenia 1. – pusty arkusz bilans aktywa
Źródło: opracowanie własne

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

otworzyć <Nowy> (Skoroszyt) w programie Excel,

2)

zapisać skoroszyt pod nazwą <analiza finansowa>,

3)

zmienić nazwę arkusza <Arkusz 1> na <bilans_aktywa>; pracuj dalej nad formularzem
w arkuszu <bilans_aktywa>,

4)

wprowadzić do komórek C3:C7 i C9:C12 dane liczbowe – stan na początek roku jak na
rys. 4.10.3.2,

5)

wprowadzić do komórek D3:D7 i D9:D12 dane liczbowe – stan na koniec roku jak na rys.
4.10.3.2,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

Rys.4.10.3.2. Arkusz do ćwiczenia 1. – arkusz bilans aktywa z wprowadzonymi danymi
Źródło: opracowanie własne

6)

wprowadzić w komórce F2 formułę obliczającą strukturę procentową na dzień – początek
roku =C2/$C$13 (pamiętaj o celowości stosowania adresowania bezwzględnego stosując
znak „$”),

7)

wstawić w komórce F13 formułę =SUMA(F2;F8) – otrzymana wartość zawsze powinna
wynosić 100%,

8)

postępować dla komórek G2:G13 (<Struktura koniec roku>) analogicznie jak dla
komórek E2:E13,

9)

policzyć w komórkach H2:H13 dynamikę wyników finansowych w firmie wynikającą
z analizy poziomej sprawozdań finansowych;

-

w komórce H2 wstaw formułę =JEŻELI(C2=0;""; D2/C2) gdzie:

-

JEŻELI(warunek; wartość_jeśli_prawdziwy; wartość_jeśli_fałszywy) – funkcja
warunkowa,

-

C2=0 – test logiczny,

-

"" - w przypadku, gdy wartość w komórce C2=0, komórka H2 będzie pusta,

-

D2/C2 – wzór na dynamikę,

10)

skopiować formułę z komórki H2 do komórek H3:H13,

11)

zapisać.

Prawidłowo przygotowany arkusz przedstawia rys.4.10.3.3.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

67

Rys.4.10.3.3. Arkusz do ćwiczenia 1. – gotowy arkusz: bilans aktywa
Źródło: opracowanie własne

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

Ćwiczenie 2

Przedstaw sprawozdanie bilansu dla aktywów w postaci uproszczonej - w arkuszu
kalkulacyjnym <bilans_aktywa> w skoroszycie <analiza finansowa> dokonaj grupowania
danych pomocniczych wg wzoru jak na rys.4.10.3.4.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zaznaczyć wiersze, które będziesz chciał ukrywać (od trzeciego do siódmego),

2)

wybrać z menu <Dane> polecenie <Grupy i konspekt>,

3)

wybrać <Grupuj>,

4)

wykonać te same czynności dla wierszy od dziewiątego do dwunastego,

5)

zapisać.

Rys. 4.10.3.4. Arkusz do ćwiczenia 2. – zestawienie bilansu dla aktywów w postaci uproszczonej
Źródło: opracowanie własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

68

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

Ćwiczenie 3

Przygotuj sprawozdanie finansowe w postaci bilansu pasywów.

Sporządź w arkuszu kalkulacyjnym <bilans_pasywa> w skoroszycie <analiza finansowa>
formularz bilansu dla pasywów wg wzoru jak na rys. 4.10.3.5:

-

oblicz strukturę procentową na początku roku obrachunkowego,

-

oblicz strukturę procentową na koniec roku obrachunkowego,

-

oblicz dynamikę wyników finansowych w firmie wynikającą z analizy poziomej
sprawozdań finansowych w odniesieniu do początku roku obrachunkowego,

-

przedstaw rachunek zysków i strat w postaci uproszczonej.

(Postępuj analogicznie jak w ćwiczeniu 1.).

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

otworzyć skoroszyt <analiza finansowa> w programie Excel,

2)

zmienić nazwę arkusza <Arkusz 2> na <bilans_pasywa>; pracuj dalej nad formularzem
w arkuszu <bilans_pasywa>,

3)

wprowadzić do komórek C3:C11 i C13:C16 dane liczbowe – stan na początek roku,

4)

wprowadzić do komórek D3:D11i D13:D16 dane liczbowe – stan na koniec roku,

5)

wstawić w komórkach z białym cieniowaniem formuły obliczające,

6)

zapisać.

Rys.4.10.3.5. Arkusz do ćwiczenia 3. – gotowy arkusz bilans pasywa
Źródło: opracowanie własne

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

69

Ćwiczenie 4

W arkuszu kalkulacyjnym <bilans_pasywa> w skoroszycie <analiza finansowa> dokonaj

grupowania danych pomocniczych wg wzoru jak na rys.4.10.3.6.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zaznaczyć wiersze, które będziesz chciał ukrywać (od trzeciego do jedenastego),

2)

wybrać z menu <Dane> polecenie <Grupy i konspekt>,

3)

wybrać <Grupuj>,

4)

wykonać te same czynności dla wierszy od trzynastego do szesnastego,

5)

zapisać.

Rys.4.10.3.6. Arkusz do ćwiczenia 4. – zestawienie bilansu dla pasywów w postaci uproszczonej
Źródło: opracowanie własne

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

Ćwiczenie 5

Przygotuj sprawozdanie finansowe w postaci rachunku zysków i strat.

Sporządź w arkuszu kalkulacyjnym <RZiS> w skoroszycie <analiza finansowa> formularz
rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym wg wzorów jak na rys. 4.10.3.7
i rys. 4.10.3.8:

-

oblicz strukturę procentową na początku roku obrachunkowego,

-

oblicz strukturę procentową na koniec roku obrachunkowego,

-

oblicz dynamikę wyników finansowych w firmie wynikającą z analizy poziomej
sprawozdań finansowych w odniesieniu do początku roku obrachunkowego.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

otworzyć skoroszyt <analiza finansowa>,

2)

zmienić nazwę arkusza <Arkusz 3> na <RZiS>; pracuj dalej w arkuszu <RZiS>,

3)

wprowadzić nagłówki tabeli i opisy pozycji w rachunku zysków i strat (postępuj
analogicznie jak w arkuszach dla bilansu) – rys. 4.10.3.7,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

70

Rys. 4.10.3.7. Arkusz do ćwiczenia 5. – zestawienie dla rachunku zysków i strat -cz. 1.
Źródło: opracowanie własne

4)

wprowadzić pozycje liczbowe rachunku zysku i strat (wariant porównawczy) do arkusza –
rys.4.10.3.7 i rys. 4.10.3.8.

5)

wprowadzić do komórek z białym cieniowaniem formuły obliczające wynikające z opisu
tych pozycji w RZiS,

Rys. 4.10.3.8. Arkusz do ćwiczenia 5. – zestawienie dla rachunku zysków i strat -cz. 2.
Źródło: opracowanie własne

6)

dokonać rozliczeń wielkości struktury i dynamiki analogicznie jak w arkuszach bilansu
(podpowiedź: w komórce wstaw formułę =C4/$C$2, a w komórce G2 formułę
=JEŻELI(C2=0;"";D2/C2),

7)

dokonać grupowania danych pomocniczych wg wzoru jak na rys. 4.10.3.9.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

71

8)

zapisz przygotowany formularz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

Rys. 4.10.3.9. Arkusz do ćwiczenia 5. – zestawienie rachunku zysków i strat w postaci uproszczonej
Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 6

Na podstawie bilansu i rachunku zysków i strat (obliczonego w arkuszach: bilans_aktywa,

bilans_pasywa i RZiS) porównaj wskaźniki analizy finansowej przedsiębiorstwa za rok
poprzedni i rok bieżący:

-

sporządź w arkuszu kalkulacyjnym <wskaźniki> w skoroszycie <analiza finansowa>
formularz wg wzoru jak na rys. 4.10.3.10 (wypełniaj danymi tylko pola w komórkach
z szarym cieniowaniem, do komórek z białym cieniowaniem wstawiaj formuły),

-

dokonaj obliczeń wskaźników za rok poprzedni i rok bieżący,

-

oblicz zmiany dla poszczególnych wskaźników.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

otworzyć skoroszyt <analiza finansowa>,

2)

wstawić nowy arkusz <wskaźniki>,

3)

obliczyć podstawowe wskaźniki ekonomiczno-finansowe w arkuszu (dokonuj wymiany
informacji między arkuszami),

4)

zapisać przygotowany formularz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

72

Rys. 4.10.3.10. Arkusz do ćwiczenia 7. – wskaźniki analizy finansowej
Źródło: opracowanie własne

Ćwiczenie 8

W arkuszu <wskaźniki> w skoroszycie <analiza finansowa> sformatuj komórki
z wartościami wskaźników, stosując dla każdego z nich właściwe warunki do formatowania,
wynikające z interpretacji wskaźnika.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zaznaczać myszą kolejno komórki z wartościami wskaźników,

2)

wybierać z menu głównego <Format> <Formatowanie warunkowe>,

3)

dokonać ustawień kryteriów formatowania np. dla komórki C6 okno <Formatowanie
warunkowe> przybiera postać jak na rys. 4.10.3.11.

Rys. 4.10.3.11. Okno <Formatowanie warunkowe> - do ćwiczenia 8.
Źródło: opracowanie własne

Wyposażenie stanowiska pracy:

-

komputer z programem Excel.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

73

Ćwiczenie 9

Przygotuj w postaci graficznej porównanie wartości wybranych wskaźników analizy
finansowej dla dwóch firm i na ich podstawie oceń kondycję finansową przedsiębiorstw:
1.

sporządź w arkuszu <porównanie> w skoroszycie <analiza> zestawienie ja na rys.
4.10.3.12.

Rys. 4.10.3.12. Arkusz z danymi - do ćwiczenia 9.
Źródło: opracowanie własne

2.

sporządź dla każdego typu wskaźnika wykres wartości (rys. 4.10.3.13.) dla
poszczególnych firm; twórz każdy wykres w tym samym arkuszu.

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

Rentowność sprzedaży

(mierzona zyskiem netto)

Rentowność kapitału

własnego

WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI

Firma A
Firma B

Rys. 4.10.3.13. Arkusz do ćwiczenia 9 – wskaźniki rentowności: wykres
Źródło: opracowanie własne

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) utworzyć nowy skoroszyt <analiza>,
2) wprowadzić nazwę arkusza <porównanie>,
3) wprowadzić dane do arkusza (rys. 4.10.3.12.),
4) sporządzić wykresy dla poszczególnych wskaźników,
5) zapisać.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

74

Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z programem Excel.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak Nie

1) sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz bilansu dla aktywów?

2)

sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz bilansu dla
pasywów?

3)

sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz rachunku zysku
i strat?

4)

obliczyć w arkuszu pozycje wynikowe z bilansu i rachunku zysków
i strat?

5)

obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym strukturę procentową danych z
bilansu i rachunku zysku i strat?

6)

obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym dynamikę danych z bilansu i
rachunku zysku i strat?

7)

zaprezentować dane z obliczeń na wykresie i w postaci formatowania
warunkowego?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

75

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
Test zawiera 11 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia

!

Zestaw pytań testowych
1. Podział analiza ekonomicznej na wskaźnikową i zależnościową, wynika z kryterium:
a.

rodzaj

informacji,

b.

zastosowane

metody,

c.

częstotliwość i czas przeprowadzania analizy,

d.

przedmiot

analizy.

2. Analizując kształtowanie się płace zasadniczych metodą kolejnych podstawień , kolejność

czynników wpływających na kształtowanie się tego zjawiska powinna być następująca:

a. średnia stawka godzinowa, przeciętna liczba przepracowanych rh., liczba

zatrudnionych pracowników,

b. przeciętna liczba przepracowanych rh., średnia stawka godzinowa, liczba

zatrudnionych pracowników,

c. liczba zatrudnionych pracowników, przeciętna liczba przepracowanych rh.,

średnia stawka godzinowa,

d. kolejność czynników nie ma wpływu na kształtowanie się płac zasadniczych.

3. Syntetyczna analiza wykorzystania czynników produkcji w firmie obejmuje analizę:

a. zużycia materiałów i stanu zapasów, wykorzystania maszyn i urządzeń, stanu

zatrudnienia,

b. wykorzystania maszyn i urządzeń, wydajności pracy, zużycia materiałów

i stanu zapasów,

c wydajności pracy, wykorzystania maszyn i urządzeń, zużycia materiałów

i stanu zapasów, stanu zatrudnienia,

d. zużycia materiałów i stanu zapasów, wykorzystania maszyn i urządzeń, stanu

zatrudnienia, wykorzystania czasu pracy przez pracowników, wydajność
pracy pracowników.

4. Do aktywów w bilansie w wersji uproszczonej nie zaliczamy:

a. wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji długoterminowych, zapasów,

b.

udziałów własnych, rezerw na zobowiązania, rozliczeń międzyokresowych,

c. należności krótkoterminowych, wartości niematerialnych i prawnych,

d. inwestycji długoterminowych, zapasów, udziałów własnych, należności

krótkoterminowych.

5. Wskaźniki ekonomiczne wykorzystywane w analizie ekonomicznej określające stopień

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

76

finansowania przedsiębiorstwa przez kapitały obce i oceniające sytuację firmy w dłuższym
okresie czasu, to wskaźniki:

a. wskaźniki płynności finansowej,
b. rentowności,
c. wspomagania

finansowego,

d. aktywności.

6. Wskaźnik rentowności kapitału obliczamy dzieląc:
a.

zysk

netto

przez

przeciętny stan kapitału,

b.

przychody

ze

sprzedaży przez przeciętny stan aktywów,

c. zysk netto przez przychody ze sprzedaży,

d.

zysk

brutto

przez

przeciętny stan kapitału.

7. Do planowania rzeczowego w firmie nie zaliczamy:
a.

planowania

sprzedaży,

b.

planowania

produkcji

wyrobów,

c.

planowania

zatrudnienia,

d.

planowania

kosztów,

8. Do wewnętrznych źródeł finansowania działalności firmy zaliczamy:
a.

przyjęcie nowych wspólników, kredyty odbiorców,

b. akumulowany zysk, odpisy amortyzacyjne, rezerwy,

c. emisja akcji, subwencje i dotacje,

d.

udział funduszy kapitałów wysokiego ryzyka.

9. Wykorzystywana w zarządzaniu przedsiębiorstwem „dźwignia”, która opisuje strukturę
kapitału i oznacza zużycie kapitału obcego z zamiarem podwyższenia rentowności kapitału
własnego to:

a. dźwignia operacyjna,

b. dźwignia relatywna,

c. dźwignia finansowa,

d. dźwignia łączna.

10. Koszty zmienne progresywne to takie które, zmieniają się:

a. w takim samym stopniu, w jakim zmienia się wielkość produkcji, należą do

nich głównie koszty bezpośrednio związane z wytwarzanymi produktami,
usługami czy robotami,

b. wolniej w stosunku do zmian wielkości produkcji, są to koszty mieszane:

częściowo stałe, częściowo zmienne proporcjonalne,

c. dwa razy szybciej, niż wielkość produkcji i powodują podniesienie zysku

firmy,

d. zmieniają się szybciej niż rozmiary produkcji, są zjawiskiem negatywnym

i

ich występowanie może być akceptowane tylko w wyjątkowych

przypadkach.

11. Próg rentowności w ujęciu ilościowym informuje o:

a wartości sprzedaży potrzebnej do pokrycia kosztów całkowitych,
b. ilość produktów jakie należy sprzedać aby pokryć koszty całkowite

planowanej działalności gospodarczej,

c. ilość produktów jakie należy sprzedać aby zaspokoić popyt konsumentów,
d. wartości sprzedaży potrzebnej do osiągnięcia przez firmę maksymalnego

zysku.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

77

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie podejmowania decyzji

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

a b c d

Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11 a b c d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

78

6. SŁOWNIK POLSKO – ANGIELSKI POJĘĆ

EKONOMICZNYCH

Analiza ekonomiczna,

economical analisis

Ewidencja record
Czynnik produkcji

production factor

Maszyny i urządzenia

machines and devices

Efektywny czas pracy

efficient work time

Wskaźnik przeciętnej wydajności

average efficiency rate

Zużycie materiału

material consumption

Norma wydajności

standard efficiency

Norma pracochłonności standard

laborious

Bilans balance
Rachunek wyników

calculaction

Analiza wskaźnikowa

rate analisis

Planowanie finansowe

financial planning

Wskaźniki płynności finansowej

financial fluency rate

Wskaźniki wspomagania finansowego

financial support rate

Wskaźniki aktywności activity

rate

Wskaźniki rentowności profitability

rate

Kapitał capital
Kapitał własny private

capital

Kapitał obcy

foreign capital

Struktura kapitału capital

structure

Dźwignia finansowa

financial lever

Koszty zmienne

changeable expenses

Próg rentowności

threshold of profitability

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

79

7. LITERATURA

1. Bednarski L.: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 2002

2. Bernard & Colli: Słownik ekonomiczny i finansowy. Wydawnictwo „Książnica”, 2004
3. Bień W.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Difin, Warszawa 2001
4. Chudy S., Kobat F., Pietraszewski M.: Ekonomika przedsiębiorstw. Cz. 1, eMPi

2

, Poznań

2004

5. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. WSiP, Warszawa 1999
6. Haber L. H.: Management zarys zarządzania małą firmą. Wydawnictwo Profesjonalnej

Szkoły Biznesu, Kraków 2000

7. Jaruga A. A., Nowak W. A., Szychta A.: Rachunkowość zarządcza. SWSPiZ, Łódź 2001

8. Komorowski J.: Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie. ODDK, Gdańsk 2001
9. Lewandowska L.: Rozwój firmy – koncepcje zarządzania i finansowanie. ODDK,

Gdańsk 2001

10. Moss T., Zysnarska A.: Rachunkowość finansowa od podstaw. Cz. 1. ODDK, Gdańsk

2004

11. Olzacka B., Pałczyńska – Gościniak R.: Jak oceniać firmę – metodyka badania,

przykłady liczbowe. ODDK, Gdańsk 2003

12. Pawłowicz L.: Ekonomika przedsiębiorstw – zagadnienia wybrane. ODDK, Gdańsk 2001
13. Pietraszewski M.: Ekonomika przedsiębiorstw. Cz. 2, eMPi

2

, Poznań 2004

14. Pietraszewski M.: Ekonomika przedsiębiorstw. Cz. 3, eMPi

2

, Poznań 2004

15. Skowronek – Mielczarek A.: Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania.

Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2003

16. Wermut J.: Rachunkowość zarządcza. ODDK, Gdańsk 2000
17. Wermut J.: Zbiór przykładów z rachunkowości zarządczej z rozwiązaniami. ODDK,

Gdańsk 2003

18. Zysnarska A.: Rachunkowość finansowa od podstaw w zadaniach. Cz. 2. ODDK, Gdańsk

2004

19. Zysnarska A.: Rachunkowość finansowa od podstaw w zadaniach z rozwiązaniami. Cz.

3. ODDK, Gdańsk 2004