garbarz skor 744[03] z3 03 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Gregorczyk

Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą
włosową do uszlachetniania 744[03]Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
dr inż. Jan Żarłok

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zbigniew Gregorczyk

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03]Z3.03
„Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu „Garbarz skór”.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania

4.1. Przygotowanie tkanki skór futerkowych do uszlachetniania – mechaniczne

wykończanie skór

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.1.1. Nawilżanie skór

4.1.1.2. Odtłuszczanie – czyszczenie w trocinach

4.1.1.3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór futerkowych

4.1.1.4. Rozciąganie i rozbijanie skór

4.1.1.5. Szlifowanie mizdry skór z okrywą włosową 11

4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14

4.2. Przygotowanie okrywy włosowej do uszlachetniania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Czesanie skór

4.2.1.2. Prasowanie

4.2.1.3. Strzyżenie skór futerkowych

4.2.1.4. Trzepanie

4.2.1.5. Epilowanie okrywy włosowej 19

4.2.2. Pytania sprawdzające 21

4.2.3. Ćwiczenia 22

4.2.4. Sprawdzian postępów 24

4.3. Umartwianie okrywy włosowej 25

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.1.1. Umartwianie roztworem zasad

4.3.1.2. Umartwianie roztworem zasad i wody utlenionej

4.3.1.3. Umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i reduktory

4.3.1.4. Umartwianie szczotkowe

4.3.1.5. Umartwianie szczotkowo-kąpielowe 26

4.3.2. Pytania sprawdzające 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29

4.4. Zaprawianie okrywy włosowej 30

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.1.1. Zaprawianie skór dwuchromianami

4.3.1.2. Zaprawianie związkami miedzi

4.4.1.3. Zaprawianie związkami żelaza 33

4.4.2. Pytania sprawdzające 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 37

5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu przygotowania skór

wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania, a także ułatwi Ci wykonywanie
poszczególnych czynności, związanych z tymi procesami.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do
uszlachetniania, której treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do
zapoznania się z procesem uszlachetniania i wykończania skór z okrywą włosową.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[03].Z3.04

Uszlachetnianie okrywy

włosowej skór

744[03].Z3.05

Uszlachetnianie tkanki

skórnej skór z włosem

744[03].Z3

Technologia wykończania

i uszlachetniania skór z włosem

744[03].Z3.01

Natłuszczanie skór z okrywą

włosową

744[03].Z3.02

Suszenie skór wyprawionych

z okrywą włosową

744[03].Z3.03

Przygotowanie skór

wyprawionych z okrywą włosową do

uszlachetniania

744[03].Z3.06

Ocena jakościowa,

rozsortowanie i przechowywanie

skór wyprawionych z okrywą włosową

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przygotowanie skór

wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania” powinieneś umieć:
− odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji

natłuszczania oraz przygotowania skór do uszlachetniania,

− stosować podstawowe metody badania organoleptycznego natłuszczonych skór,

− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
− dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach mechanicznej i chemicznej

obróbki skór,

− stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska przy obsłudze maszyn

i urządzeń oraz transportu skór między stanowiskami pracy,

− korzystać z różnych źródeł informacji,
− pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− omówić procesy i wskazać czynności technologiczne przygotowujące okrywę włosową

i tkankę skórną do uszlachetniania,

− dobrać maszyny, urządzenia i narzędzia do obróbek mechanicznych tkanki skórnej

i okrywy włosowej,

− prowadzić proces nawilżania tkanki skórnej i czyszczenia okrywy włosowej,
− zmiękczyć mechanicznie tkankę skórną dobierając metodę i urządzenia do rodzaju

wyprawionych skór,

− wykonać operacje mechanicznych obróbek okrywy włosowej: czesania, strzyżenia,

epilowania i prasowania,

− szlifować tkankę skórną uwzględniając rodzaj i przeznaczenie skór,
− omówić ogólne zasady, środki i technikę umartwiania okrywy włosowej,

− omówić zasady, środki i technikę zaprawiania okrywy włosowej,

− zorganizować stanowiska do poszczególnych procesów zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie tkanki skór futerkowych do uszlachetniania

– mechaniczne wykończanie skór

4.1.1. Materiał nauczania

Skóry futerkowe mogą być wykończane bezpośrednio po garbowaniu i wysuszeniu lub są

poddawane procesom uszlachetniania okrywy włosowej lub mizdry przez barwienie i dalszą
obróbkę mechaniczną. W jednym i drugim przypadku skóry poddaje się obróbce
mechanicznej w celu:

−

usunięcia włosa sfilcowanego, zabrudzonego kurzem oraz słabo osadzonego,

−

oczyszczenia tkanki skórnej i usunięcie nadmiaru tłuszczu,

−

zmiękczenia tkanki skórnej.

Skóra futerkowa, najlepiej nawet wygarbowana, nie nadaje się jeszcze do użytku bez jej

wykończenia i usunięcia wszystkich ujemnych cech, obniżających jej wartość użytkową.
Niektóre operacje mogą być powtarzane nawet kilkakrotnie w zależności od potrzeb
wynikających z przeznaczenia skór i rodzaju surowca. Tak wykończona skóra nazywa się
skórą wykończoną w stanie naturalnym lub wykończoną na biało”.

4.1.1.1. Nawilżanie skór

Półprodukt po suszeniu nie może być poddany obróbce mechanicznej, ponieważ niska
zawartość wilgoci i niekiedy nadmierne odwodnienie w czasie suszenia może powodować
pękanie skór. Nawilżanie skór przeprowadza się różnymi sposobami:

−

przez bezpośrednie nawilżenie skóry, np. szczotką lub przez natrysk wodą,

−

przez pośrednie działanie wilgotnych trocin,

−

przez międlenie w bębnie, do którego podawana jest mieszanina parowo-wodna,

−

przez odleżenie w chłodnym wilgotnym pomieszczeniu.
Podstawową zasadą nawilżania skór jest równomierne rozłożenie wody

w poszczególnych częściach topograficznych skóry i na całym jej przekroju. Miejsca
luźniejsze tkanki wchłaniają więcej wilgoci niż ściślejsze i dlatego technika nawilżania
powinna to uwzględniać. Równomierne rozmieszczenie wody w skórze pozwala na
prawidłową obróbkę mechaniczną skóry.

Najbardziej ekonomiczne wydaje się pozostawienie skóry wysuszonej do odleżenia

w wilgotnym pomieszczeniu, a następnie jej nawilżenie przez nacieranie szczotką,
trocinowanie lub natrysk wodą. W ten sposób nawilża się skóry owcze. Surowiec długowłosy
i tłusty można nawilżać rozcieńczoną w stosunku 1:10 zużytą kąpielą piklującą. W przypadku
skór nadmiernie tłustych stosuje się dodatek tensydów niejonowych.

Stosowane do nawilżania trociny powinny zawierać około 30% wody. Skóry nawilża się

przez przesypywanie ich trocinami lub trocinowanie w bębnie obrotowym.

Nawilżanie skór z okrywą włosową nie tylko ułatwia wykonanie operacji obróbki

mechanicznej, lecz pozwala usunąć ze skóry, w trakcie trocinowania, różne sole, wolne
kwasy i inne substancje stosowane w czasie garbowania, a obciążające tkankę skóry.
Niedostateczne nawilżenie skór utrudnia obróbkę mechaniczną, natomiast nadmierne
nawilżenie może prowadzić do filcowania się włosa w czasie trocinowania w bębnie
obrotowym lub kurczenia się powierzchni skór w czasie jej wykończania.

Skóra prawidłowo nawilżona zawiera do 30% wody, wzięta w rękę daje wrażenie

lekkiego chłodu a nie zimna, i powinna dawać się łatwo ugniatać i rozciągać w ręku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.1.2. Odtłuszczanie – czyszczenie w trocinach

Przez obracanie skór w bębnie obrotowym z wilgotnymi trocinami, a następnie
z suchymi, uzyskuje się nie tylko oczyszczenie włosa i skóry, lecz także efekt zmiękczenia
tkanki skórne spowodowany wzajemnym ugniataniem i międleniem w czasie obrotu bębna.

Do czyszczenia i zmiękczania skór futerkowych stosuje się bębny trociniaki i siatkowe,

stanowiące zespół urządzeń wzajemnie się uzupełniających. Bębny trociniaki służą do
czyszczenia skór futerkowych, natomiast bębny siatkowe do wytrzepania z nich trocin i pyłu.

Bębny trociniaki i siatkowe w zależności od rodzaju wyprawionych skór mogą mieć

średnicę 2–2,5 m. Bębny trociniaki są obite blachą; mają 8-12 półek wpuszczonych w boki
bębna oraz właz szczelnie zamykany do załadowania i rozładowania skór. Jego prędkość
obrotowa powinna wynosić 12–16 obrotów/minutę. Do bębna trociniaka można ładować
skóry do 40% jego objętości. Nadmierne załadowanie bębna utrudnia czyszczenie okrywy
włosowej i może być przyczyną filcowania włosa, zwłaszcza przy skórach o gęstej okrywie
włosowej.

Bębny siatkowe różnią się od trociniaków tym, że nie są na obwodzie obite blachą, lecz

siatką drucianą o oczkach 2–3 cm. Ze względu na charakter pracy muszą się znajdować
w pomieszczeniu zamkniętym dobrze wentylowanym. Prędkość obrotowa bębna siatkowego
wynosi 15–18 obrotów/minutę.

Niekiedy czyszczenie skór w trocinach i trzepanie odbywa się w jednym bębnie, który

ma na zewnątrz przesuwane blachy, a wewnątrz siatkę. Jeśli blachy są zasunięte, to bęben
służy do czyszczenia w trocinach, po ich rozsunięciu bęben spełnia rolę bębna siatkowego.

Dalszym udoskonaleniem obrotowych bębnów futrzarskich są bębny wentylowane,

zaopatrzone w wentylatory ssące i tłoczące. Wentylatory te usuwają lub wprowadzają trociny,
a przy odpowiedniej manipulacji zaworami wtłaczają ciepłe powietrze i usuwają zużyte.
Bębny te stosuje się do suszenia, trocinowania, siatkowania bez konieczności
przeładowywania skór.
Materiałem czyszczącym skórę i okrywę włosową są trociny. Stosuje się trociny
z twardego drewna – najlepiej bukowego. Trociny dębowe nadają się jedynie do czyszczenia
skór barwionych na kolory ciemne. Niekiedy, w celu lepszego oczyszczenia włosa, stosuje się
także trociny drewna miękkiego, np. brzoza, topola, w mieszaninie z trocinami bukowymi.

Do czyszczenia zaleca się używanie trocin futrzarskich będących drobnymi cząsteczkami

drewna z drzewa liściastego posegregowane na kategorie (numery granulacji) za pomocą sit
o odpowiedniej wielkości oczek. Jakość trocin i stawiane im wymagania określa norma
zakładowa ZN-66-MPL-10-024. W zależności od wymiaru oczek sit, przez które przesiewane
są trociny w procesie ich produkcji rozróżnia się następujące numery granulacji trocin
(tabela 1).

Tabela 1. Granulacje trocin futrzarskich

Nr trocin futrzarskich

Wymiary boku oczka kwadratowego

(stopień granulacji)

sita wg PN-77/M-94050

0 0,32
1 0,56
2 0,80
3 1,12

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od rodzaju drewna, z którego wykonane są trociny, rozróżnia się dwie

grupy trocin:
grupa I: trociny z drewna bukowego (bk) lub grabowego (gb),
grupa II: trociny z drewna brzozowego (brz), klonowego (kI), lipowego (lp) i olchowego (ol).

Trociny futrzarskie powinny być produkowane z drewna bukowego i grabowego

pozbawionego kory i zanieczyszczeń, wolnego od zgnilizny miękkiej. Dopuszcza się
produkowanie trocin z drewna brzozowego, klonowego, lipowego i olchowego.

W celu odtłuszczenia i oczyszczenia okrywy włosowej i tkanki skórnej dodaje się do

trocin rozpuszczalniki organiczne, np. benzynę ekstrakcyjną lub czterochloroetylen.

Technika czyszczenia. Czyszczenie, a następnie trzepanie skór futerkowych
przeprowadza się dwukrotnie. Pierwsze trocinowanie trocinami wilgotnymi ma na celu
zmiękczenie skóry i usunięcie z niej zbędnych składników obciążających oraz brudu
przyczepionego do włosa i mizdry. Natomiast drugie trocinowanie przeprowadza się
w trocinach suchych. Uwalnia ono ze skóry resztki zbędnych składników i zwiększa sypkość
oraz połysk włosa.

Pierwsze trocinowanie w zależności od rodzaju skór trwa 3–5 godzin. Skóry o cienkiej

i delikatnej mizdrze i puszystym włosie wystarczy czyścić 3 godziny, a skóry tłuste o grubej
mizdrze – dłużej. Wilgotne trociny powinny zawierać 25–30% wody. Na 1 kg skór
futerkowych wysuszonych dodaje się 0,6–1 kg trocin wilgotnych. Skóry obraca się w bębnie
z trocinami, a po wyjęciu z bębna siatkuje. Takie skóry stają się bardziej podatne na międlenie
lub szlifowanie mizdry. Powinny one zawierać 18–20 % wody.
Drugie trocinowanie przeprowadza się po pierwszym siatkowaniu, rozbijaniu,
szlifowaniu mizdry i czesaniu okrywy włosowej z zastosowaniem trocin bukowych suchych,
używając ich w podobnych ilościach i zachowując takie warunki jak przy trocinowaniu
pierwszym. Najczęściej w trocinowaniu drugim dodaje się rozpuszczalnika organicznego
w ilości 3–5% w stosunku do masy trocin.
Aby operacja czyszczenia dała odpowiednie wyniki, należy ją przeprowadzać
w temperaturze do około 25

C, co wymaga szczególnej ostrożności, jeśli stosuje się

bezpośrednie podgrzewanie. Niebezpieczne jest wówczas przekroczenie temperatury 35

Po oczyszczeniu skór w suchych trocinach przerzuca się je do bębna siatkowego,

w którym obraca się 30–60 minut w celu usunięcia trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.

Kontrola operacji polega na określeniu stopnia zabrudzenia okrywy włosowej i tkanki

skórnej. Skóry dobrze oczyszczone, a zarazem zmiękczone w bębnie posiadają puszysty włos
o dużym połysku bez trocin, a tkanka skórna daje się łatwo ugniatać i rozciągać i jest
w kolorze białym lub lekko szarym.

4.1.1.3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór futerkowych

Po wyprawie skóry niektórych rodzajów zwierząt futerkowych zawierają nadal

nadmierną ilość tłuszczu naturalnego, który jest powodem ich dużej masy oraz
nierównomiernych wybarwień. Z powyższych względów przed barwieniem powinno się
przeprowadzić odtłuszczanie ekstrakcyjne, którego celem jest:

−

usunięcie z tkanki skórnej oraz okrywy włosowej tłuszczu niezwiązanego oraz substancji
rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych,

−

poprawienie miękkości, pulchności i ciągliwości tkanki skórnej,

−

ułatwienie szlifowania oraz poprawienie jego efektu,

−

polepszenie połysku i puszystości okrywy włosowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odtłuszczanie ekstrakcyjne przebiega w następujących etapach:

1. Penetracja rozpuszczalnika organicznego do skóry z jednoczesnym jego wnikaniem

do komórek tłuszczowych.

2. Rozpuszczanie tłuszczu oraz innych substancji w rozpuszczalniku.
3. Dyfuzja tłuszczu do rozpuszczalnika.
4. Usunięcie tłuszczu i rozpuszczalnika ze skóry z okrywą włosową w czasie wirowania

i przepuszczania powietrza przez skóry.

Stopień odtłuszczenia skór futerkowych wzrasta ze zmniejszeniem się w nich zawartości
wody oraz w miarę podnoszenia temperatury rozpuszczalnika organicznego. Najintensywniej
odtłuszcza trójchloroetylen, następnie czterochlotoetylen i benzyna ciężka. W czasie
odtłuszczania i następnego przepuszczania powietrza zmniejsza się w skórze zawartość
tłuszczu oraz powierzchnia skór. Po odtłuszczeniu skóry powinno się wytrocinować
i następnie rozciągnąć lub rozbić mechanicznie.
Najczęściej stosowanymi urządzeniami do odtłuszczania są agregaty odtłuszczające
pralnicze typu „Spencer” produkcji holenderskiej. Czynności odtłuszczania jak:
odtłuszczanie, odwirowanie, suszenie i wietrzenie skór są zaprogramowane. Załadunek, czyli
wsad do agregatu wynosi 60–70 skór owczych. Czas odtłuszczania trwa 2–5 minut, a czas
suszenia i wietrzenia około 1 godziny.
Odtłuszczanie skór w agregatach produkcyjnych zapewnia bardzo dobre odtłuszczanie
tkanki skórnej i okrywy włosowej, co zapewnia prawidłowe barwienie. Mizdra takich skór
jest miękka i ciągliwa.

4.1.1.4. Rozciąganie i rozbijanie skór

Mechaniczne rozciąganie i rozbijanie ma na celu zmiękczanie tkanki skórnej i nadanie jej

ciągliwości. Skóry wytrzepane w bębnie siatkowym rozbija się i zmiękcza maszynowo lub
ręcznie. Do operacji tych służą maszyny takie jak: rozciągarki, rozbijarki, zmiękczarki oraz
kosy kuśnierskie, a także pioła ze szkafą.

Rozbijarka pedałowa (rysunek 1) jest wyposażona w stalowe noże z półokrągłą

krawędzią, w ilości 10–12 sztuk, na wale roboczym. Do dociskania skóry służy urządzenie
pedałowe, które podnosi podkładkę z twardej skóry i dociska ją do wirującego bębna
nożowego. Do czyszczenia mizdry i jednoczesnego jej ścierania używa się noży ostrych,
natomiast do rozbijania i zmiękczania – noży tępych. Ten typ rozbijarki stosuje się do skór
owczych.

Rys. 1. Rozbijarka pedałowa: a) widok ogólny, b) wał roboczy [5, s. 46]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po pierwszym siatkowaniu najpierw rozciąga się skóry w różnych kierunkach,

a w ostatniej operacji rozciąganie wykonuje się poprzecznie do szerokości. Przy drugim
rozbijaniu rozciąga się skóry także w różnych kierunkach, natomiast na końcu – wzdłuż linii
grzbietu.

Skóry owcze o ścisłej tkance rozbija się w rozbijarce odgórnej (rys.2), wyposażonej

w koło o średnicy 60 cm i szerokości 5–30 cm. Na obwodzie są umocowane noże łatwo
wymienne, ustawione równolegle lub ukośnie. Skórę przyciska się odgórnie tkanką skórną do
noży. Maszyny ze skośnym ustawieniem noży pracują sprawniej, ponieważ włókno jest
rozbijane w kilku kierunkach.

Rys. 2. Rozbijarka odgórna. [5, s. 45]

Rys. 3. Schemat rozbijarki hydraulicznej [5, s. 47]

1- skóra, 2- nóż, 3- szczotka czyszcząca,

4- kamień szlifierski

Do rozciągania skór owczych można stosować rozbijarki hydrauliczne, które są wysoce

sprawne przy wykończaniu skór przeznaczonych na welur. Na głównym wale roboczym
o średnicy 1200 mm znajdują się spiralnie, na przemian ułożone noże ostre, kamień szlifujący
i szczotki odpylające, które dociskają skórę do rzemienia. Skóra jest przesuwana przez układ
hydrauliczny (rys. 3).

W operacji rozciągania nie zawsze uzyskuje się odpowiednią ciągliwość tkanki ze

względu na własności skór wynikające z występujących wad surowca, niewłaściwego
garbowania i nieumiejętnego natłuszczania. Skóry dobrze rozciągnięte powinny być wyraźnie
wydłużone. W czasie obróbki skór może nastąpić rozdarcie skór lub oderwanie części skór,
szczególnie w miejscach pachwin i łap.

4.1.1.5. Szlifowanie mizdry skór z okrywą włosową

Celem szlifowania jest otrzymanie skór futerkowych o gładkim włóknie równo
podciętym od strony mizdry oraz zmniejszenie grubości tkanki skórnej. W wyniku
szlifowania zwiększa się miękkość, pulchność i ciągliwość skóry. Szlifowanie stosuje się
przede wszystkim do skór owczych po drugim trocinowaniu.
Szlifowaniu

poddaje

się skóry o suchej tkance skórnej, zawierające około 12 % wody lub

lekko wilgotne – 20–25% wody. Do szlifowania stosuje się szlifierki pedałowe takie jak przy
wykończaniu welurów (rys. 4) oraz niekiedy szlifierki (rys. 5), które mają koło szlifierskie
o średnicy 50–60 cm. Skórę kładzie się mizdrą do powierzchni ściernej i przyciska ręką. Ten
typ szlifierki jest stosowany do miejscowego oczyszczenia mizdry skór małych oraz surowca
o cienkiej mizdrze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiałem ściernym jest zwykle papier ścierny o odpowiedniej ziarnistości. Granulacja

jest podawana w formie liczbowej wyrażającej liczbę ziaren materiału ściernego w jednym
calu długości. W przemyśle futrzarskim stosuje się papier ścierny o numerach 150–300.
Praktycznie stosuje się dwie szlifierki: o grubszym i drobniejszym ziarnie papieru ściernego.

Rys. 4. Ułożenie elementów roboczych w szlifierce [5, s. 48] Rys. 5. Szlifierka odgórna [5, s. 49]

1 – papier ścierny, 2 – szczotki odpylające

3 – walec przesuwny podający

Wadą najczęściej występującą przy szlifowaniu jest powstawanie długiego włókna

zmechaconego w wyniku typowej dla skór futerkowych luźnej struktury tkanki lub użycia
nieodpowiedniego papieru ściernego. Nadmierne szlifowanie może prowadzić do osłabienia
tkanki skórnej oraz obsady cebulek włosa, a nawet może spowodować wypadanie włosa.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie operacje mechaniczne poprawiają jakość tkanki skórnej?
2. Jaki jest cel tych operacji?
3. Jaki jest cel nawilżania skór?
4. Jak przeprowadzamy operację nawilżania tkanki skórnej?
5. Co osiągamy prowadząc operacje nawilżania skór?
6. Jaki jest cel; odtłuszczania i czyszczenia skór?
7. W jaki sposób prowadzimy proces odtłuszczania i czyszczenia w bębnach?
8. Na czym polega proces ekstrakcyjnego odtłuszczania skór?
9. Jakie środki chemiczne stosujemy do odtłuszczania ekstrakcyjnego i odłuszczania

w bębnach?

10. Czym charakteryzuje się dobrze odtłuszczona okrywa włosowa i tkanka skórna?
11. Jaki jest cel rozciągania i rozbijania skór?
12. Jakie urządzenia służą do rozciągania i rozbijania skór?
13. Jaki jest cel szlifowania skór z okrywą włosową?
14. Jakie znasz rodzaje maszyn i urządzeń do szlifowania skór futerkowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj operację odtłuszczania skór futerkowych. Porównaj skóry przed i po

odtłuszczaniu.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi bębna trocinaka,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację odtłuszczania skór,
5) dokonać oceny skór przed i po odtłuszczaniu i zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

bęben trociniak,

−

trociny,

−

skór owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Wykonaj operację rozbijania skór futerkowych. Scharakteryzuj skóry przed i po

rozciąganiu.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi rozbijarki odgórnej,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację rozbijania skór,
5) dokonać oceny skór przed i po rozbijaniu i zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozbijarka odgórna,

−

skór owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Wykonaj operację szlifowania skór owczych. Scharakteryzuj tkankę skór owczych przed

i po szlifowaniu.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi szlifierki,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację szlifowania tkanki skórnej,
5) dokonać oceny skór przed i po szlifowaniu i zaprezentować wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szlifierka do skór,

−

skór owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 4

Określ wady i uszkodzenia tkanki skórnej powstałe w czasie obróbek mechanicznych

przedstawionych skór.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad skór powstałych w czasie obróbek

mechanicznych,

2) porównać tkankę skórną otrzymanych próbek z katalogiem zawierającym opis wad

tkanki skórnej,

3) w otrzymanych próbkach wskazać na wady tkanki skórnej powstałe w operacji

szlifowania i prasowania,

4) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi próbek skór z wadami tkanki skórnej,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie szlifowania,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie prasowania,

−

stół podświetlany,

−

stół roboczy,

−

notatki.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić operacje mechaniczne poprawiające jakość tkanki skórnej?

2) określić cel nawilżania skór?

3) przeprowadzić operację nawilżania skór?

4) określić cel odtłuszczania

skór?

5) przeprowadzić odtłuszczanie w bębnie do trocinowania?

6) określić wady i zalety odtłuszczania?

7) przeprowadzić operację rozbijania skór?

8) przeprowadzić operację

szlifowania

skór?

9) powiedzieć co to jest skóra wyprawiona na biało?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przygotowanie okrywy włosowej do uszlachetniania

4.2.1. Materiał nauczania

Przed barwieniem okrywę włosową skór futerkowych poddaje się:

−

czesaniu,

−

trzepaniu,

−

prasowaniu,

−

strzyżeniu,

−

epilowaniu lub skubaniu.

4.2.1.1. Czesanie skór

Po trocinowaniu skór konieczne jest czesanie okrywy włosowej w celu wyprostowania

sfilcowanego włosa, równoległego ułożenia, usunięcia z okrywy włosowej włosów słabo
osadzonych oraz pozostałych trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.

Skóry szlachetne, zdjęte i wykończone workowo, na przykład lisy czy norki, czesane są

ręcznie stalowym grzebieniem zaopatrzonym z jednej strony w uchwyt. Niekiedy konieczne
jest ręczne rozczesywanie włosa sfilcowanego skór owczych i króliczych przed lub po
czesaniu mechanicznym.

Do czesania skór wykończonych płasko służą różnego typu czesarki. Najczęściej

używane czesarki mają wał o długości odpowiadającej szerokości skór, to jest. 60 lub 120 cm.
Na skutek obrotów wału, które wynoszą 200 do 400 obrotów na minutę, osadzone w taśmie
igły czeszą podsuniętą skórę. Igły są zakrzywione w kierunku ruchu; grubość ich i wysokość
muszą być dostosowane do przeznaczenia skór oraz ich gatunku. Do skór baranich używa się
igieł z drutu stalowego o średnicy 0,7 mm i wysokości 20 mm.

Przy czesaniu skóry należy zwracać uwagę, aby igły nie wygięły się w odwrotnym

kierunku. Wówczas zamiast czesać ślizgają się one po powierzchni pokrywy włosowej. Może
się też zdarzyć, że igły na skutek różnego napięcia mechanicznego mogą wygiąć się na boki
– wówczas zamiast czesać mierzwią i wichrzą włosy. W razie częściowego zużycia i zdarcia
zgrzebła taśmowego należy zastąpić je świeżym. Schemat działania czesarki podaje rys. 6.

Rys. 6. Schemat działania czesarki [5, s. 50]

1 – wał, roboczy, 2 – zgrzebło taśmowe, 3 – walce stalowe, 4 – stół roboczy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drugim typem czesarki stosowanej do czesania skór baranich jest czesarka grzebieniowa,

na wale której osadzone są mocne grzebienie stalowe. Jest to czesarka o konstrukcji
analogicznej do konstrukcji rozbijarki pedałowej z tą różnicą, że zamiast noży osadzone są
grzebienie. Skórę kładzie się włosem do góry na ruchomej podkładce, dociskanej do wału
roboczego za pomocą pedału. Podkładka jest szerokości wału roboczego, a więc wąska, tak że
skóra w części nie obrabianej zwisa na obie strony i może być dowolnie podsuwana pod wał
roboczy. Szerokość wału roboczego wynosi 10 do 12 cm, a średnica wraz z grzebieniami
15 do 20 cm. Liczba grzebieni na obwodzie wynosi 8 szt. Szybkość wału wynosi 250 do 300
obrotów na minutę. Maszyna tego typu czesze dobrze i głęboko (do spodu). Wadą jej jest to,
że przy ustawieniu włosa do góry nie jest w stanie usunąć z niego całkowicie zanieczyszczeń
mechanicznych na przykład trocin lub piasku.

Trzeci typ stanowi czesarka grzebieniowa odgórna (rys. 7); czesane na niej skóry

przykłada się od góry i przyciska do wału roboczego włosem. Stanowi ona uzupełnienie
czesarki grzebieniowej pedałowej, gdyż pozwala na dokładne usunięcie z włosa
zanieczyszczeń mechanicznych. Głębokość czesania jest mniejsza w porównaniu z pedałową.

Wał roboczy ma średnicę 50 do 60 cm, a szerokość 12 do 15 cm, zęby są rozmieszczone

co 8 mm, szybkość wału wynosi 150 do 200 obrotów na minutę.

Rys. 7. Czesarka grzebieniowa odgórna – widok ogólny [14. s. 459]

Ze względu na usuwany kurz, trociny i słabo obsadzony włos wszystkie rodzaje czesarek

muszą być obudowane i podłączone do wyciągu.

4.2.1.2. Prasowanie

Prasowanie ma na celu poprawę puszystości włosa. Skóry przed prasowaniem poddaje

się nawilżeniu. Nawilżenie okrywy włosowej można przeprowadzić ręcznie lub maszynowo.
Po nawilżeniu skóry układa się włosem do włosa i pozostawia do odleżenia na okres 30–90
minut. Przyjmuje się że zawartość wilgoci w okrywie włosowej powinna wynosić przeciętnie
35%.

Po nawilżeniu i odleżeniu okrywę włosową prasuje się w temperaturze 180-240

C na

prasowarkach (rys. 8).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Prasowarka: 1- siatka metalowa, 2- cięgno, 3- pedał [5, s. 53]

Głównym elementem prasowarki jest ogrzewany elektrycznie walec roboczy o szerokości

350 mm, średnicy 260 mm, obracający się z prędkością 900 obrotów/minutę. Jest on
zaopatrzony w spiralnie ułożone rowki, które ułatwiają rozciąganie i prostowanie włosa.
Niekiedy na obwodzie walca są wbudowane szczotki stalowe o krótkich igłach. Temperatura
prasowania jest regulowana za pomocą regulatora elektronicznego. Urządzenie dociskowe
prasowarki jest podobne do stosowanego przy rozbijarce, z tym że podpora wykonana jest
z materiału odpornego na działanie podwyższonych temperatur. Skórę do prasowania układa
się na stole podającym, który podaje ją pod walce prasujące. Po naciśnięciu pedału skóra
ulega dociskowi i przesuwa się do przodu. Skórę należy przesuwać możliwie szybko, aby nie
dopuścić do przypalenia włosa i skóry.

Drogi rozwoju konstrukcji prasowarek zmierzają do rozwiązania kształtu rowkowania

walców roboczych (rys. 9) oraz wprowadzenia półautomatu typu przelotowego o zwiększonej
wydajności.

Rys. 9. Kształt rowków na wałach prasowarki: 1- grzebień, 2- kanały [5, s. 54]

Obróbce podlega skóra na całej powierzchni przez jej równomierne ogrzewanie, a siła

docisku skóry i czas trwania obróbki są regulowane z dostateczną dokładnością
uwzględniającą rodzaj obrabianych skór.

4.2.1.3. Strzyżenie skór futerkowych

W czasie procesów wyprawy, barwienia i uszlachetniania skóry futerkowe są kilkakrotnie

strzyżone na różnych typach maszyn. Strzyżenie jest jedną z podstawowych operacji przy
obróbce uszlachetniania skór owczych, jagnięcych, królików i innych. Strzyżenie prowadzi do
zmniejszenia wysokości włosa, daje powierzchnię okrywy włosowej równą, o elastycznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyglądzie. W operacji strzyżenia skór futerkowych wykorzystujemy podstrzyżarki – do
strzyżenia wstępnego i strzyżarki – do strzyżenia właściwego.

Rys. 10. Strzyżarka: a) schemat działania, b) spiralny nóź strzyżarki [ 5, s. 55]

We wszystkich strzyżarkach częściami roboczymi są: wał (1) ze spiralnie ułożonymi

nożami, nieruchomy nóż (2), przenośnik taśmowy płócienny typu siatkowego (3) oraz
urządzenie podtrzymujące (4). Umieszczone na wale spiralne noże przemieszczają się obok
krawędzi tnącej nieruchomego noża – współdziałają więc na zasadzie nożyc. Okrywa
włosowa skór (5) przesuwanej na przenośniku układa się na krawędzi nieruchomego noża
i zostaje przecięta przez obracające się noże spiralne. Długość pozostawionego na skórze
włosa reguluje się zmianą położenia przenośnika. Powoduje to zmianę odległości między
powierzchnią przenośnika a krawędzią tnącą noża. Przy dobrze dobranym stosunku prędkości
wału roboczego i przenośnika strzyżenie przebiega prawidłowo, a otrzymana okrywa
włosowa jest równa. Maszyna ma także urządzenie ssące, które służy do ustawiania włosa
prostopadle do noża nieruchomego, oraz obudowę połączoną z układem wyciągowym.
Strzyżarki właściwe mają 10 spiralnych noży o prędkości 1800 obrotów/minutę, zaś
podstrzyżarki 5 do 6 noży o mniejszej prędkości obrotowej. Strzyżarki są produkowane
w dwóch wielkościach – o długości wału 600 mm są przeznaczone do strzyżenia skór
króliczych i 1200-1600 mm – do strzyżenia skór owczych.

4.2.1.4. Trzepanie

Po czesaniu skóry futerkowe długowłose (lisów, jenotów, szopów, wilków, i tym

podobne) trzepie się w celu usunięcia resztek trocin oraz uzyskania większej puszystości
włosa. Trzepanie ręczne trzciną lub sprężystym prętem stosuje się do skór szlachetnych,
zawieszając je za łeb. Trzepanie maszynowe przeprowadza się dość prostym urządzeniem
zwanym trzepaczką (rys. 11). Maszyna ta ma przymocowane na wale roboczym rzemienie lub
łańcuszki stalowe o długości 20 cm. Pod wałem znajduje się sprężynujący materac, na którym
układa się skórę włosem do góry. Częścią składową trzepaczki jest urządzenie wentylacyjne
do usuwania pyłu powstającego przy trzepaniu i nadawania włosom sypkości i puszystości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Trzepaczka z jednym wałem [5, s. 51]

Rys. 12. Trzepaczka z dwoma wałami. [5, s. 52]

Innym rodzajem trzepaczki jest urządzenie z dwoma wałami roboczymi obracającymi się

do siebie (rys. 11). Skórę podaje się między wały w pozycji poziomej, a trzepanie odbywa się
z dwóch stron.

Niekiedy skóry trzepie się przed czesaniem, co sprzyja lepszemu rozczesaniu włosa, ale

najczęściej trzepie się je w końcowej fazie obróbki mechanicznej.

4.2.1.5. Epilowanie okrywy włosowej

Uzyskanie niektórych imitacji skór szlachetnych możliwe jest po usunięciu z okrywy

włosowej włosów ościstych. Na przykład skórę króliczą można uszlachetnić na imitację foki
po usunięciu włosów ościstych oraz po jej wybarwieniu. Usuwanie włosów ościstych
przeprowadza się ręcznie lub maszynowo na epilerkach lub skubarkach.

Epilowanie przeprowadza się na epilerce (rys. 13), której wał roboczy wykonuje 300 do

450 obrotów przez minutę, a szybkość przenośnika wynosi 0,25 m/min. Długość wału
roboczego wynosi 60 cm.

Rys. 13. Epilerka [15, s. 467]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Główne części maszyny są następujące: wał roboczy (rys. 14) z umocowanymi na nim

1 lub 2 nożami spiralnymi; nóż prosty poruszający się wahadłowo w kierunku pionowym;
szczotki przytrzymujące włos puchowy; system dźwigniowo-mimośrodowy; rura ssąca;
przenośnik z taśmą o obwodzie zamkniętym, przerzuconą przez 2 wałki o małej średnicy.

Rys. 14. Wał roboczy epilerki z nożem [15, s. 467]

Przy obrocie wału spiralne noże periodycznie spotykają się i ocierają o nóż prosty, przy

czym wycinają włos ościsty podobnie jak nożyce. Włos ościsty, przeznaczony do wycięcia,
oddziela się od puchowego na zasadzie różnej sprężystości. Na skórze przesuwającej się
skokami (co 1 mm) przechodzący pod górną szczotką włos puchowy jest zatrzymywany,
a ościsty – jako sprężysty – wyskakuje, ustawia się prostopadle do noża prostego i jest
wycinany (rys. 15).

Rys. 15. Schemat działania epilerki: 1- szczotki obrotowe, 2 - nóż obrotowy, 3 - nóż wahadłowy, 4 – przenośnik

[15, s. 468]

Skórę układa się na płóciennym przenośniku włosem do góry, ogonem do przodu

i przyczepia ją dwoma szpilkami na przodzie. Przy odskoku noża prostego skóra porusza się
dalej i wąski pasek z wystrzyżonym włosem ościstym przesuwa się naprzód; wówczas dolna
szczotka chwyta i przytrzymuje włos puchowy, a pod wał nożowy podsuwa się dalszy wąski
pasek skóry. Praca maszyny polega na zsynchronizowaniu ruchu przenośnika i noży.
W przeciwnym razie mogą być wycięte oba rodzaje włosów.

Ze względu na ta, że włos ościsty niektórych skór (na przykład nutrii) jest zbyt wysoki,

a równocześnie cała okrywa włosowa przy miękkim, puchowym, gęstym podbiciu robi
wrażenie szorstkiej, musi on być wyskubany.

Włos ościsty można wyskubać na wilgotno w trakcie garbowania. W tym celu najlepiej

jest garbować skóry metodą zakwasową, gdyż wówczas obsada włosa w cebulkach staje się
luźniejsza i łatwiej można włos wyskubać. Skubanie można też przeprowadzić na sucho za
pomocą skubarki (rys. 16).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Skubarka [15, s. 468]

Główną częścią składową tej maszyny są dwa krótkie wały przylegające da siebie, które

obracają się w odwrotnych kierunkach. Jeden z nich jest metalowy, żłobkowany, a drugi
gumowy. Przy podsunięciu skóry do zetknięcia się wałów dłuższy, ościsty włos jest chwytany
i wyrywany, a puchowy pozostaje nienaruszony. Wały skubarki wykonują 900 obrotów na
minutę.
Ze względu na małe zainteresowanie tego rodzaju asortymentem i słaby rynek handlowy,
operacje te prowadzi się sporadycznie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są etapy przygotowywania skór z okrywą włosową do uszlachetniania?
2. Jaki jest cel czesania skór futerkowych?
3. Jak przeprowadzamy czynność czesania okrywy włosowej skór?
4. W jakim celu przeprowadzamy trzepanie skór ?
5. Jak przeprowadzamy operację trzepania skór?
6. Na czym polega strzyżenie skór i jaki jest jego cel?
7. Jak jest zbudowana strzyżarka i jak działa?
8. Jaka jest różnica między strzyżarką a podstrzyżarką?
9. Jaki jest cel nawilżania skór futerkowych?
10. W jakim celu przeprowadzamy operację prasowania skór futerkowych?
11. Jak przeprowadzamy operację prasowania skór z okrywą włosową?
12. Na czym polega epilowanie i skubanie okrywy włosowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź praktycznie proces czesania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę przed

i po czesaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do czesania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność czesania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– maszyna do czesania skór,
– skóry owcze lub jagnięce,
– boczki na skóry
– instrukcja obsługi czesarki,
– instrukcja BHP,
– odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź praktycznie proces trzepania skór futerkowych. Opisz skórę przed

i po trzepaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi trzeparki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność trzepania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– maszyna do czesania skór,
– skóry owcze lub jagnięce,
– boczki na skóry,
– instrukcja obsługi czesarki,
– instrukcja BHP,
– odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź praktycznie proces strzyżenia skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę przed

i po strzyżeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi strzyżarki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność strzyżenia okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– strzyżarka,
– skóry owcze lub jagnięce,
– boczki na skóry,
– instrukcja obsługi strzyżarki,
– instrukcja BHP,
– odzież ochronna.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź praktycznie proces prasowania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę

przed i po prasowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do prasowania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas prasowarki,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność prasowania skóry futerkowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– maszyna do prasowania skór,
– skóry owcze lub jagnięce,
– boczki na skóry,
– instrukcja obsługi prasowarki,
– instrukcja BHP,
– odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Określ wady i uszkodzenia okrywy włosowej powstałe w czasie obróbek mechanicznych

przedstawionych skór.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad skór powstałych w czasie obróbek

mechanicznych,

2) porównać okrywę włosową otrzymanych próbek z katalogiem zawierającym opis wad

tkanki skórnej,

3) w otrzymanych próbkach wskazać na wady okrywy włosowej powstałe w operacji

czesania, strzyżenia i epilowania,

4) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi próbek skór z wadami okrywy włosowej,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie czesania,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie strzyżenia,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie epilowania,

−

stół podświetlany,

−

stół roboczy,

−

notatki.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy

potrafisz:

Tak

Nie

przeprowadzić operację czesania skór futerkowych?

określić cel i sposób prowadzenia procesu czesania skór?

wykonać operację trzepania skór?

rozpoznać maszyny wykorzystywane przy

trzepaniu?

porównać i określić różnice skór przed i po trzepaniu?

wykonać operację strzyżenia skór?

omówić budowę i zasadę działania strzyżarki?

określić cel nawilżania skór z okrywą włosową?

przeprowadzić operację prasowania skór futerkowych?

10) określić cel epilowania i skubania okrywy włosowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Umartwianie okrywy włosowej

4.3.1. Materiał nauczania

Umartwianie to proces, który przygotowuje włos do barwienia. Ma ono na celu:

1) usunięcie z okrywy włosowej nadmiernej ilości tłuszczu,
2) zobojętnienie zawartych w skórze kwasów, a w konsekwencji wytworzenie optymalnych

warunków do adsorbowania soli metali,

3) częściowe naruszenie warstwy łuskowej, co z kolei wpływa na zwiększenie szybkości

dyfuzji roztworów barwiących.

Stosowane w praktyce metody umartwiania można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

−

umartwianie kąpielowe,

−

szczotkowe,

−

szczotkowo-kąpielowe.

Umartwianie

możemy prowadzić w kąpielach o różnym składzie:

1) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, środki ochronne,
2) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, sól kuchenna, środki ochronne oraz woda

utleniona,

3) roztwory zasad, środki powierzchniowoczynne, sól kuchenna, środki ochronne oraz

reduktory.
Umartwianie poprzedza proces barwienia skór barwnikami kwasowymi.

4.3.1.1. Umartwianie roztworem zasad

Proces ten prowadzi się na ogół przez okres 1,5-2,5 godzin w kąpielach o temperaturach

30-35

C, zawierających sodę amoniakalną – 1-3 g/dm

, 25-procentową wodę amoniakalną

– 2-5 g/dm

, środek powierzchniowoczynny – 1-2 g/dm

. Ilości związków chemicznych

absorbowanych przez skóry futerkowe zależy od: rodzaju związku, jego stężenia w kąpieli,
temperatury i pH kąpieli oraz czasu trwania procesu.

W krajowym przemyśle futrzarskim do umartwiania stosuje się na ogół tylko wodę

amoniakalną i sodę amoniakalną, najczęściej z dodatkiem środka powierzchniowoczynnego.
W przypadku jego pominięcia w kąpieli nawet po kilkugodzinnym umartwianiu nie uzyskuje
się identycznej wartości pH wyciągu wodnego na poszczególnych odcinkach długości trzonu
włosa. Jest to przyczyną otrzymywania nierównomiernych wybarwień. W wyniku licznych
prac badawczych ustalono, że tkanka skórna wiąże prawie dwukrotnie większą ilość sody
amoniakalnej niż okrywa włosowa, przy czym soda amoniakalna jest intensywniej wiązana
przez skóry futerkowe niż woda amoniakalna. Wraz ze wzrostem zawartości zasad w kąpieli
zwiększa się ich ilość w skórze futerkowej; stan równowagi między zasadami w roztworze
oraz w skórach futerkowych zostaje ustalony dopiero po upływie 90 minut. W miarę
podwyższania temperatury kąpieli zawartość zasad w skórach futerkowych nieznacznie
maleje. Pod koniec umartwiania lub zobojętniania pH kąpieli nie powinno być wyższe niż
7,5. Gdy zawartość zasad w kąpieli umartwiającej nie przekracza 5g/dm

nie następuje

uszkodzenie półproduktu. Zwiększenie zawartości sody amoniakalnej do 20 g/dm

wpływa

już niekorzystnie na jakość skór, na przykład następuje osłabienie siły osadzenia cebulek
włosowych w dermie, włosy wykazują niższą wytrzymałość na rozciąganie, są również
łatwiej rozpuszczalne w roztworach dyspergatorów. Przeprowadzając proces w kąpielach
o podwyższonych temperaturach, 45–50

C, stwierdza się istotne uszkodzenia skór: okrywa

włosowa jest częściowo spilśniona, jej sprężystość ulega zmniejszeniu, często następuje
rozdwajanie się szpiców włosów i osłabienie warstwy licowej. Skóry owiec cienko

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wełnistych typu merynos powinno umartwiać się w kąpieli zawierającej wodę amoniakalną.
Nie jest wskazane dodawania sody amoniakalne, ponieważ istnieje możliwość zmniejszenia
sprężystości okrywy włosowej oraz jej spilśnienia.

4.3.1.2. Umartwianie roztworem zasad i wody utlenionej

Dodając wodę utlenioną, w ilości 0,5-1 g/dm

, do kąpieli zawierającej zasady, sól

kuchenną oraz środek powierzchniowoczynny, uzyskuje się produkt lepiej przygotowany do
barwienia niż skóry umartwione tylko roztworem zasad i środków powierzchniowoczynnych.
Umartwianie przeprowadza się w kąpieli o temperaturze około 32

C przez 2 godziny, po

czym skóry płucze się w kąpieli o pH około 3, zawierającej 2–3 g/dm

pirosiarczynu

sodowego.
Po kilkugodzinnym umartwianiu skór w kąpieli zawierającej nadtlenek wodoru
w ilościach 15-25 g/dm

uzyskuje się dość intensywne rozjaśnienie okrywy włosowej skór

piżmaków, nutrii i królików. Równocześnie zostaje naruszona warstwa łuskowa.

4.3.1.3. Umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i reduktory

Proces ten przeprowadza się przez 2–4 godzin w kąpieli o temperaturze około 32

zawierającej 3–5 g/dm

pirosiarczynu sodowego, 1,5 g/dm

środka powierzchniowoczynnego

i 10–50 g/dm

soli kuchennej. Po umartwianiu skóry płucze się wodą do pH około 7. Ten typ

umartwiania stosuje się przede wszystkim przed barwieniem barwnikami kadziowymi
i rozjaśnianiem okrywy włosowej. Skóry w ten sposób umartwione odznaczają się wysoką
jakością. Po barwieniu produkt ma na ogół równomiernie wybarwioną okrywę włosową.

4.3.1.4. Umartwianie szczotkowe

Skóry

futerkowe

mające grube i twarde włosy ościste, dobrze rozwiniętą warstwę

łuskową przed barwieniem często poddaje się kilkakrotnemu umartwianiu szczotkowemu.
Stosuje się wówczas 3–8-krotnie bardziej stężone roztwory niż przy umartwianiu
kąpielowym. Wskazane jest kilkakrotne powtórzenie szczotkowania roztworem zawierającym
mniejsze stężenie zasad niż jednokrotne roztworem stężonym. Powtarzając kilkakrotnie tę
operację rozcieńczonym roztworem zasad uzyskuje się bardziej równomierne zwilżenie
okrywy włosowej a skóry są w mniejszym stopniu narażone na uszkodzenia. Po naniesieniu
roztworu umartwiającego na okrywę włosową oraz dwugodzinnym odleżeniu skóry suszy się,
a następnie siatkuje.

Umartwianie szczotkowe jest pracochłonne i niebezpieczne, ponieważ w czasie odleżenia

w stosach istnieje możliwość samoistnego zagrzania, co w konsekwencji powoduje całkowite
uszkodzenie.

4.3.1.5. Umartwianie szczotkowo-kąpielowe

Metoda ta jest obecnie rzadko stosowana. Polega na wstępnym umartwieniu okrywy

włosowej roztworem zasad i wody utlenionej metodą szczotkową, a następnie umartwieniu
w kąpieli jak w podanych wyżej metodach.
Po

zakończeniu procesów umartwiania skóry poddaje się płukaniu w celu usunięcia

z okrywy włosowej zbędnych substancji. Kontroli procesu umartwiania dokonujemy
organoleptycznie, czyli oceniamy trwałość osadzenia włosa oraz wytrzymałość tkanki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skórnej. Możemy też dokonać badań analitycznych polegających na oznaczeniu zawartości
zasad w kąpielach świeżej i zużytej, pomiarze temperatury oraz pH.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel umartwiania okrywy włosowej skór futerkowych?
2. Jakie środki stosujemy w procesie umartwiania skór?
3. Jaki jest skład kąpieli umartwiających, od czego zależy?
4. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad?
5. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad z wodą utlenioną?
6. Na czym polega umartwianie w roztworze zasad i reduktorów?
7. Na czym polega umartwianie szczotkowe?
8. Kiedy stosujemy umartwianie szczotkowo-kąpielowe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź praktycznie proces umartwiania szczotkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami z zakresu umartwiania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do umartwiania szczotkowego,
4) dobrać środki i sporządzić mieszankę umartwiającą,
5) wykonać operację szczotkowania,
6) zostawić skóry do odleżenia na 2 godziny,
7) wypłukać wodą i zostawić do wysuszenia,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– dobrze wentylowane pomieszczenie,
– stół roboczy,
– waga,
– zlewki,
– skóry do umartwiania,
– soda amoniakalna,
– środek powierzchniowoczynny,
– woda utleniona,
– szczotka,
– odzież ochronna,
– rękawice gumowe, okulary.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeprowadź praktycznie proces umartwiania kąpielowego roztworem zasad.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami z zakresu umartwiania kąpielowego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do umartwiania kąpielowego,
4) dobrać środki i sporządzić kąpiel umartwiającą,
5) wykonać operację umartwiania,
6) zostawić skóry do odleżenia na 2 godziny,
7) wypłukać wodą i zostawić do wysuszenia,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– bębenki szklane typu Wacker,
– waga,
– skóry do umartwiania,
– soda amoniakalna,
– woda amoniakalna,
– sól kuchenna,
– środek powierzchniowoczynny,
– odzież ochronna,
– rękawice gumowe, okulary.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź praktycznie umartwianie w kąpieli zawierającej zasady i środki redukujące.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

– bębenki szklane typu Wacker,
– waga,
– skóry do umartwiania,
– soda amoniakalna,
– pirosiarczyn sodowy,
– sól kuchenna,
– środek powierzchniowoczynny,
– odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

2) określić cel umartwiania okrywy włosowej?

3) wykonać operację umartwiania w kąpieli?

4) dostosować charakter okrywy włosowej do rodzaju kąpieli?

5) wykonać

umartwianie

szczotkowe?

6) omówić i wykonać umartwianie szczotkowo-kąpielowe?

7) omówić

wady

zalety

umartwiania?

8) dokonać

oceny

przeprowadzonego

procesu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zaprawianie okrywy włosowej

4.4.1. Materiał nauczania

Zaprawianie jest chemicznym procesem oddziaływania na skórę futerkową i ma na celu

spowodowanie lepszego wiązania się barwnika z włosem. Zastosowanie jako środków
zaprawiających soli chromu, żelaza i miedzi pozwala uzyskać różne wybarwienia i różne
odporności wybarwień na światło, pranie, tarcie na sucho i mokro. Trwałość wybarwienia
włosa dla określonej zaprawy przy użyciu różnych barwników zależy od rodzaju
powstających kompleksów barwnika z metalami zaprawy.

Zaprawianie poprzedza proces barwienia skór barwnikami utleniającymi

i kwasochromowymi. Przed barwieniem skór na kolor brunatny lub czarny zaprawia się je
zaprawą dwuchromianową lub miedziową i dwuchromianową. Na kolor szary barwi się
okrywę włosową po zaprawie żelazowej. Do innych kolorów wybarwień okrywy włosowej
stosujemy zaprawę dwuchromianową.

4.4.1.1. Zaprawianie skór dwuchromianami

Do zaprawy dwuchromianowej stosuje się dwuchromian sodowy, który w roztworze

kwaśnym reaguje jako kwas dwuchromowy:

N a

+ H

S O

+ N a

S O

Powstający w reakcji mocny kwas dwuchromowy, podobnie jak inne mocne kwasy

mineralne, jest wiązany przez keratynę włosa. Wykazuje on bardzo wysokie powinowactwo
do keratyny i może wyprzeć z wiązania przez keratynę tak mocne kwasy, jak siarkowy
i solny. Chrom(VI) jest bardzo trwale wiązany przez keratynę włosa, dlatego jego usunięcie
przez wymywanie jest niemożliwe. Reakcję kwasu dwuchromowego z białkiem można
przedstawi następująca reakcja:

C r

2 -

H O O C

C O O H

N H

C r

2 -

C O O

N H

+ 2 H +

Reakcja ta zachodzi w kąpieli przy niskich wartościach pH. W środowisku zasadowym
dwuchromiany przechodzą w chromiany:

+ 2 NaO H

2 Na

CrO

+ H

Chromiany nie mają zdolności zaprawiania i tym należy tłumaczyć przyczynę, dla której
środowisko zasadowe stosowane do umartwiania utrudnia zaprawianie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Wiązanie chromu wyrażone w % ilości chromu wprowadzonego do zaprawiania [9, s. 79]

1 – zaprawianie bez uprzedniego umartwiania, 2 – zaprawianie po umartwianiu węglanem

sodowym

Dwuchromiany jako mocne utleniacze w czasie zaprawiania ulegają częściowo redukcji

pod działaniem różnych związków organicznych skóry. W Wyniku reakcji następuje
częściowa redukcja dwuchromianu do soli chromu(III), które wykazują zdolność garbowania
i słabe własności zaprawiania. Tak więc w czasie zaprawiania dwuchromianem następuje
częściowe garbowanie tkanki skórnej i utrwalenie obsady włosa, a wytworzony Cr(III)
umożliwia równomierne barwienie okrywy włosowej.

Wpływ czynników na przebieg procesu zaprawiania
Rodzaj okrywy włosowej. O ilości kwasu chromowego związanego przez skórę
futerkową decyduje w dużym stopniu rodzaj surowca, budowa jego okrywy włosowej,
stosunek włosów ościstych do puchowych oraz grubość warstwy korowej i rdzeniowej. Włos
ościsty przyjmuje zaprawę dwuchromianową znacznie lepiej niż puchowy, co wykorzystuje
się do przyciemniania końców włosa przy uszlachetnianiu niektórych rodzajów skór
futerkowych.

Temperatura ma wpływ na szybkość wiązania kwasu chromowego. Przy podwyższeniu

temperatury od 20 do 30

C wzrasta wiązanie związków Cr(VI), przy czym włos wiąże ich

trzykrotnie więcej niż tkanka skórna. Jedna pochłanianie kwasu chromowego zależy nie tylko
od temperatury kąpieli zaprawowej. Zjawisko wzrostu intensywności wiązania chromu ze
wzrostem temperatury można wyjaśnić własnościami redukującymi keratyny.
Stężenie. Zwiększeniu stężenia kwasu chromowego w kąpieli zwiększa jego wiązanie
przez włos. W praktyce stężenie soli Cr(VI) w kąpieli zaprawowej jest znacznie mniejsze od
wymaganego do pełnego wysycenia włosa – wynosi ono 0,2-1,8%. W miarę wzrostu
zawartości kwasu chromowego w okrywie włosowej skóry futerkowej uzyskuje się, przy
barwieniu barwnikami utlenialnymi, intensywniejszy odcień barwy. Przy zawartości kwasu
chromowego powyżej 1,3% uzyskuje się już mniej intensywne zabarwienie włosa ościstego,
przy 2% jest ono niewystarczająco głębokie, natomiast przy 3,8% włos nie ulega barwieniu.
Włos puchowy gorzej przyjmuje zaprawę dwuchromianową i nawet przy zawartości 1% tego
związku nie wykazuje intensywnego wybarwienia.

Niedostateczne wybarwienie okrywy włosowej z powodu nadmiernej zawartości w nim

kwasu chromowego nosi nazwę przechromowania. Zjawisko to można tłumaczyć różnicą
stężeń kwasu chromowego i barwnika. Jeśli stężenie kwasu chromowego dyfundującego
z włosa jest większe niż stężenie barwnika to następuje strącenie barwnika z roztworu lub na
powierzchni warstwy łuskowej włosa (rys. 18). Włos taki jest wybarwiony powierzchniowo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Zjawisko przechromowania przy barwieniu skór królika przy różnych zawartościach

dwuchromianu

w 1 dm

: a) 0,5 g, b) 2 g, c) 10 g, d) 20 g [9, s. 123]

W celu otrzymania jasnych wybarwień stosuje się stężenia dwuchromianu 0,1-0,54

g/dm

, ciemnobrązowych 2–3 g/dm

a czarnych 3–4 g/dm

w kąpieli zaprawowej.

Współczynnik kąpielowy przy zaprawie dwuchromianowej zależy od wysokości
i gęstości okrywy włosowej. Dla skór futerkowych o niskim włosie współczynnik K = 10-15,
o gęstym i wysokim włosie K = 15–20 i wyżej.
Wartość pH kąpieli zaprawiającej ma wpływ na wiązanie związków chromu(VI). Czym
niższe pH kąpieli zaprawowej tym więcej kwasu chromowego we włosie. Doprowadzenie
kwasowości kąpieli do pH 2–3 pozwala na lepsze wyczerpanie dwuchromianu. Dlatego do
kąpieli zaprawiającej dodaje się 20–30% kwasu organicznego, w przeliczeniu na kwas
mrówkowy 85-procentowy, w stosunku do ilości użytego dwuchromianu. W praktyce
utrzymuje się wartość pH kąpieli 3,5-4.

Czas trwania zaprawiania. Wykazano, że w ciągu pierwszej godziny zaprawiania

kąpielowego skóry futerkowe wiążą intensywnie kwas chromowy i już po 2 godzinach
praktycznie zanika jego wiązanie przez skórę. Okrywa włosowa wiąże prawie dwukrotnie
więcej dwuchromianu niż tkanka skórna. W praktyce zaprawianie przeprowadza się przez
okres 16-18 godzin.

Technika zaprawiania dwuchromianami
Zaprawianie przeprowadza się w cytroku, do którego wprowadza się wodę
o temperaturze 28–32

C, K = 20-30, dodając na 1 litr roztworu 5–20 g soli kuchennej,

0,7–1,2 g kwasu mrówkowego lub octowego i 0,5–3,0 g tensydu niejonowego. Następnie do
kąpieli dodaje się dwuchromian sodowy w ilości 1–3 g/dm

, uprzednio rozpuszczony,

a następnie w czasie ruchu cieczy wrzuca pojedynczo skóry, wcześniej rozłożone
i wyrównane. Zaprawianie prowadzone bezpośrednio po umartwianiu włosa w cyklu jednego
dnia produkcyjnego zmierza do pozostawienia skór na noc, a więc czas trwania zaprawiania
trwa około 16 godzin. Skóry obraca się w ciągu 7 godzin od chwili ich wrzucenia do kąpieli,
zaś w dniu następny przez 1 godzinę przed wyjęciem. Po zaprawieniu skóry poddaje się
wirowaniu w celu usunięcia nadmiaru kąpieli zaprawiającej, a następnie płucze wodą przez
30 minut.
Odleżenie skór zaprawionych dwuchromianem nie powinno przekraczać 2 godzin,
ponieważ mogą zachodzić reakcje uboczne pod wpływem światła słonecznego, których
przebieg może powodować zmianę stanu zaprawienia okrywy włosowej, a w konsekwencji
nierównomierne wybarwienie włosa.

4.3.1.2. Zaprawianie związkami miedzi

Jeśli skóry są przeznaczone do ciemnych wybarwień do zaprawiania stosuje się związki
miedzi(II). Zastosowanie zaprawy miedziowej daje intensywne i odporne na światło
wybarwienia. Spośród soli miedziowych praktyczne zastosowanie znajduje siarczan miedzi
do zaprawy w środowisku kwaśnym. Do zaprawiania używany jest również amoniakalny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

roztwór siarczanu miedzi. Siarczan miedzi tworzy w roztworze amoniaku związek
kompleksowy [Cu(NH

)

]

. Kation czteroaminomiedziowy jest intensywniej

pochłaniany przez okrywę włosową niż przez skórę. Dobre wyniki uzyskuje się także przy
stosowaniu octanu miedzi.

Zaprawa miedziowa tworzy z keratyną włosa kompleksy:

CO O

(CH

)

O O C

(CH

)

Związki miedzi są katalizatorami w procesach utleniania i dlatego w kombinacji z innymi
środkami zaprawiającymi wpływają na uzyskanie głębszych i pełniejszych odcieni.

Wpływ czynników na proces zaprawiania związkami miedzi

Podobnie jak przy zaprawie dwuchromianem na przebieg procesu ma wpływ rodzaj

okrywy włosowej. Natomiast wzrost temperatury nie wywiera decydującego wpływu na
wiązanie siarczanu miedziowego przez keratynę włosa.
Skóry futerkowe barwione po zaprawieniu związkami miedzi mają tkankę skórną
sztywniejszą od skór nie barwionych, obniża się przy tym wytrzymałość na rozciąganie tkanki
skórnej i włosa. Można temu zapobiec przeprowadzając zagarbowanie chromem tak, aby
temperatura skurczu skóry garbowanej wynosiła około 78

C. Można stosować zaprawianie w

temperaturze 45

C w kąpieli zawierającej kompleks czteroaminomiedziowy. Okrywa

włosowa wiąże wtedy maksymalną ilość soli miedziowych, a tkanka skórna pochłania je
w mniejszych ilościach niż w warunkach normalnych.
Stężenie. Ze wzrostem zawartości soli miedziowych w kąpieli zaprawiającej ich
zawartość w skórze rośnie w większym stopniu, a we włosie w mniejszym. Tkanka skórna,
w zależności od stężenia miedzi w kąpieli, wiąże 2-5 razy więcej miedzi niż włos.
Wartość pH roztworu. Ze wzrostem wartości pH kąpieli wzrasta wiązanie siarczanu
miedzi. Wartość pH nie może przekraczać, ponieważ wówczas miedź strąca się w postaci
zasadowej soli hamującej przebieg barwienia. W praktyce stosuje się kąpiele o wartości
pH 4-6. W środowisku mocnych kwasów pochłanianie Cu(II) przez włos prawie nie zachodzi.
Czas zaprawiania. Najintensywniejsze pochłanianie soli miedziowych następuje
w pierwszych godzinach zaprawiania, po czym stopniowo się zmniejsza. Zanik wiązania
miedzi nawet po 1 dobie pozostawania skór w roztworze zaprawiającym.

Technika zaprawiania miedziowego
Zaprawianie przeprowadza się w cytroku, do którego wprowadza się wodę
o temperaturze 25–30

C przy K = 25–30, dodaje na 1 litr roztworu 5–15 g soli kuchennej

i 0,3–1,0 kwasu mrówkowego. Następnie do kąpieli dodaje się siarczanu miedziowego
w ilości 2–4 g/dm

uprzednio rozpuszczonego w wodzie z dodatkiem amoniaku. Po

wrzuceniu skór do kąpieli obraca się je przez 30 minut, a następnie po 10 minut w okresach
co godzinę. Czas zaprawiania trwa 4–6 godzin.

4.4.1.3. Zaprawianie związkami żelaza

Do zaprawiania skór futerkowych barwionych barwnikami utlenialnymi lub naturalnymi

barwnikami roślinnymi stosuje się niekiedy sole żelaza(II), głównie siarczan żelazawy.
Związki Fe(II) bez dostępu powietrza są trwałe w roztworach wodnych. Ulegają one jednak
łatwo utlenianiu już pod działaniem tlenu powietrza:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fe(II) (H

Fe(III)

Reakcja ta prowadzi do wytworzenia zasadowej soli Fe(III), wykazującej wysoką nietrwałość
w roztworach wodnych. W przeciwieństwie do związków Fe(II) sole Fe(III) łatwo ulegają
złożonym reakcjom protolizy i kondensacji, które prowadzą do wydzielania się zasadowych
soli Fe(III) w postaci nierozpuszczalnych osadów barwy brązowej:

(OH)

Fe(III)

(OH)

H+

W wyniku przebiegu reakcji protolizy tworzą się trudno rozpuszczalne lub

nierozpuszczalne w wodzie wysokozasadowe związki żelaza(III), mimo że roztwór zawiera
pokaźne ilości kwasu powstającego w wyniku protolizy. Powstałe zasadowe sole żelaza (III)
mają własności garbnika i wykazują duże powinowactwo do tkanki skórnej. Aby zapobiec
protolizie związków Fe(III) dodaje się kwasu siarkowego lub lepiej kwasu octowego bądź
mieszaniny kwasu octowego z octanem sodowym działającej jako układ buforowy.
W niektórych sposobach zalecane jest zastąpienie siarczanu żelazawego przez octan żelazawy
lub stosowanie zapraw ze związków Fe(II) w obecności środków redukujących.

Szczególnie utrudnione jest zaprawianie w mieszaninie dwuchromianu i soli żelazawych,

ponieważ zachodzi wówczas utlenianie soli żelazawych do soli żelazowych, co znacznie
utrudnia zaprawianie, a niekiedy nawet uniemożliwia jego wykonanie w sposób prawidłowy.

Wpływ czynników na przebieg zaprawiania związkami żelaza
Stężenie siarczanu żelazawego powinno wynosić 4–8 g/dm

roztworu zaprawiającego.

Przy większym stężeniu włos staje się zbyt szorstki. Charakterystyczną cechą zaprawiania
związkami żelaza jest to, że włos ościsty wiąże nieznaczne ilości żelaza, natomiast
intensywne wiązanie żelaza zachodzi przez włosy puchowe. Skóry futerkowe o białym włosie
wiążą mniej siarczanu żelazawego niż skóry o okrywie barwnej. Wynika to z obecności
barwnych pigmentów. Wraz ze wzrostem zawartości siarczanu żelazawego w kąpieli
zwiększa się jego zawartość tak w tkance skórnej, jak i we włosie.
Wartość pH roztworu. Ze wzrostem pH , od 3 do 6, wzrasta ilość związanego siarczanu
żelazawego. Przy wartościach pH powyżej 6 siarczan żelazawy wytrąca się w postaci
wodorotlenku żelazawego, który odsadza się na włosie, a tym samym, przebieg zaprawiania
staje się nieprawidłowy. Zastosowanie kąpieli o odpowiedniej wartości pH wpływa dodatnio
na tkankę skórną. Jest ona ciągliwa, miękka, co częściowo można wyjaśnić działaniem
garbującym związków żelaza trójwartościowego.

Temperatura nie wpływa wyraźnie na wzrost wiązania soli żelazawej, ma natomiast

wpływ na jej utlenianie. W podwyższonych temperaturach kąpieli zaprawiającej obniża się
zawartość siarczanu żelazawego we włosie, a jednocześnie wzrasta ilość wodorotlenku
żelazawego i zasadowych soli żelazawych w kąpieli zaprawiającej. Dlatego też nie należy
przekraczać temperatury 30

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czas zaprawiania. Wiązanie siarczanu żelazawego zachodzi intensywnie w ciągu
2 godzin, a przy przedłużaniu do 4 godzin tylko nieznacznie wzrasta jego zawartość
w okrywie włosowej. Zanik wiązania siarczanu żelazawego przez okrywę włosową następuje
dopiero po 36 godzinach.

Technika zaprawiania solami żelaza
Zaprawianie Fe(II) stosuje się dla skór futerkowych barwionych barwnikami
utleniającymi w kolorze szarym. Zaprawianie przeprowadza się w cytroku zawierającym
kąpiel o stężeniu siarczanu żelazawego 2–8 g/dm

. Siarczan żelazawy rozpuszcza się

w wodzie zakwaszonej kwasem octowym w stosunku 1:5. Przygotowany roztwór rozcieńcza
się roztworem soli kuchennej zawierającym w 1 dm

roztworu 20–30 g soli kuchennej oraz

0,5–3,0 g niejonowego tensydu, a niekiedy podsiarczynu sodowego jako reduktora w ilości
0,2–0,8 g. Zaprawianie prowadzi się przy współczynniku kąpielowym K = 20–30,
temperaturze kąpieli 25

C i pH 5–6. Czas zaprawiania 4–6 godzin.

ukończeniu procesu zaprawione skóry odwirowuje się i natychmiast rozpoczyna ich

barwienie. Długotrwałe płukanie skór nie jest wskazane, ponieważ związki żelaza są łatwo
wymywane z włosa i dlatego lepiej jest prowadzić tylko odwirowanie. Nie należy także
pozostawiać skór zaprawionych dla dłuższego odleżenia, ponieważ zachodzi wówczas
utlenianie siarczanu żelazawego związanego z włosem. Utrudnia to barwienie i prowadzi do
otrzymania nierównych wybarwień.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu przeprowadzamy zaprawianie skór futerkowych?
2. Jakie są metody zaprawiania skór z okrywą włosową?
3. Jak przeprowadzamy zaprawianie dwuchromianowe?
4. W jaki sposób przeprowadzamy zaprawianie związkami miedzi?
5. W jaki sposób przeprowadzamy zaprawianie związkami żelaza”?
6. Jakie czynniki wpływają na proces zaprawiania?
7. Jaki proces poprzedza operacja zaprawiania skór futerkowych?
8. Jakie są zasady doboru metod zaprawiania?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź kąpiel zaprawiającą skór owczych w kolorze szarym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zaprawiania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi cytroka,
4) zorganizować środki chemiczne do wykonania ćwiczenia,
5) zorganizować skóry, na których wykonasz operację zaprawiania
6) dostosować charakter środków zaprawiających po zastosowaniu których otrzymasz

żądany kolor,

7) sporządzić kąpiel zaprawiającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cytrok -urządzenie do zaprawiania,

−

skóry do zaprawiania,

−

środki chemiczne,

−

boczek futrzarski,

−

środki i zabezpieczenia bhp,

−

waga do ważenia.

Ćwiczenie 2

Omów proces zaprawiania dwuchromianami skór owczych i nutrii. Skóry zaprawiane

w tej samej kąpieli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zaprawiania dwuchromianami,
3) scharakteryzować okrywę włosową skór nutrii,
4) scharakteryzować okrywę włosową skór owczych,
5) porównać oba rodzaje skór,
6) omówić wady i zalety przedstawionych gatunków skór.
7) zaprezentować spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry owcze,
– skóry nutrii.

Ćwiczenie 3

Prowadząc proces zaprawiania dwuchromianami skór owczych zbadaj wpływ stężenia

środków na jakość prowadzonego procesu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przyswoić wiadomości dotyczące zaprawiania dwuchromianami,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi cytroka,
4) sprawdzić kąpiel zaprawiającą,
5) dostosować czynniki do prowadzenia procesu,
6) wykonać proces w warunkach laboratoryjnych,
7) dokonać analizy porównawczej,
8) określić najlepsze parametry zaprawiania skór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cytroki i bębenki szklane typu Wacker,

−

środki chemiczne do zaprawiania,

−

waga,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować

ogólnie

proces

zaprawiania?

2) wymienić i omówić czynniki wpływające na proces zaprawiania

dwuchromianami?

3) przeprowadzić proces zaprawiania dwuchromianami – technika procesu?
4) wymienić środki stosowane do zaprawiania dwuchromianami?

5) wymienić i omówić czynniki wpływające na proces zaprawiania

związkami miedzi?

6) przeprowadzić proces zaprawiania związkami miedzi – technika procesu?
7) wymienić środki stosowane do zaprawiania związkami

miedzi?

8) wymienić i omówić czynniki wpływajże na proces zaprawiania

związkami żelaza?

9) przeprowadzić proces zaprawiania związkami żelaza – technika procesu?
10) wymienić środki stosowane do zaprawiania związkami żelaza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1) Przeczytaj uważnie instrukcję.
2) Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3) Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4) Test zawiera 20 pytań dotyczących przygotowania skór futerkowych do uszlachetniania.

Pytania 1-7 i 20 wymagają wyboru spośród czterech odpowiedzi jednej prawidłowej;
pytania 8-12 wymagają wstawienia w miejsce kropek poprawnych słów, w pytaniach 13,
14 i 16-19 należy udzielić krótkich odpowiedzi, pytanie 15 to zadanie rysunkowe.

5) Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),

−

w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy

−

w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,

−

w pytaniu dotyczącym sposobu działania maszyny narysuj rysunek w wyznaczonym
polu.

6) Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7) Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8) Na rozwiązanie testu masz 90 minut.

POWODZENIA

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Skóry futerkowe przed uszlachetnianiem poddaje się:

a) garbowaniu,
b) obróbce mechanicznej,
c) piklowaniu,
d) suszeniu.

2. Odtłuszczanie skór futerkowych trocinami przeprowadza się w:

a) trociniakach,
b) bębnach garbarskich,
c) trzepaczkach,
d) cytrokach.

3. Odtłuszczanie ekstrakcyjne skór z okrywą włosową ma na celu:

a) wypłukanie nadmiaru garbników,
b) oczyszczenie z trocin,
c) usunięcie ze skór tłuszczu niezwiązanego,
d) usunięcie nadmiaru barwnika.

4. Do mechanicznego zmiękczania skór służą:

a) rozbijarki,
b) szlifierki,
c) strzyżarki,
d) prasowaczki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Strzyżenie okrywy włosowej ma na celu:

a) zwiększenie powierzchni tkanki skórnej,
b) usunięcie z okrywy włosowej włosów ościstych,
c) przygotowanie skór do garbowania,
d) zmniejszenie długości włosa i uzyskanie równej wysokości okrywy włosowej.

6. Epilowanie skóry futerkowych ma na celu:

a) usunięcia włosów ościstych,
b) usunięcie włosów puchowych,
c) skrócenie długości włosa,
d) wyrównanie długości włosa.

7. Zaprawianie okrywy włosowej ma na celu:

a) zwiększenie wysokości okrywy włosowej,
b) nadanie okrywie włosowej puszystości,
c) przygotowanie okrywy włosowej do lepszego wiązania barwników,
d) uzyskanie imitacji skór szlachetnych.

8. Nawilżanie skór futerkowych przeprowadza się przez bezpośredni

...................................., pośrednie działanie ........................ trocin, przez odleżenie
w .............................................. pomieszczeniu.

9. Bębny trociniaki służą do ........................... skór futerkowych, natomiast bębny siatkowe

do ........................... z nich ................. i pyłu.

10. Szlifowanie mizdry skór futerkowych ma na celu ................................. tkanki skórnej,

poprawienie jej ................ i ...................

11. Przygotowanie okrywy włosowej skór futerkowych do uszlachetniania polega na

............., trzepaniu, ........................, strzyżeniu, zwilżeniu roztworem ......................... lub
...............

12. Narysuj schemat działania czesarki.
13. Podaj sposoby przeprowadzania umartwiania okrywy włosowej.
14. Podaj rodzaje zapraw używanych do zaprawiania okrywy włosowej skór futerkowych.
15. Narysuj schemat elementów roboczych szlifierki.
16. Podaj elementy robocze strzyżarki.
17. Wymień skład roztworów stosowanych do umartwiania okrywy włosowej.
18. Jakie czynniki wpływają na przebieg procesu zaprawiania.
19. Czesanie okrywy włosowej ma na celu ....................... sfilcowanego włosa, usunięcie

włosa ....................... oraz pyłu i ........................ .

20. Czas zaprawiania miedziowego trwa:

a) 1 dobę,
b) 2-4 godzin,
c) 2 doby,
d) 0,5 godziny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

„Przygotowanie skór wyprawionych z okrywą włosową do uszlachetniania”
744[03].Z3.03

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania, udziel krótkiej odpowiedzi
lub wykonaj rysunek

Numer

zadania

Odpowiedź Punktacja

1. a b c d

2. a b c d

3. a b c d

4. a b c d

5. a b c d

6. a b c d

7. a b c d

...................; ...........................; .......................;

.........................; ..............................; ........................;

10.

.........................; ..............................; ........................;

11.

...........; ................; .................; .....................;

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

................. , ................................, ...................................

20. a b c d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bieńkiewicz K.: Fizykochemia wyprawy skór. WNT, Warszawa 1977
2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa1992
3. Instrukcje obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń.
4. Kopański R.: Zarys futrzarstwa. PWRiS, 1965
5. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa

1985

6. Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
7. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. WSI,

Radom skrypt nr 7 1996

8. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
9. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. I. Garbowanie. WSiP, 1977
10. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
11. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza. ITeE, Radom 1996
12. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSLiP, 1989
13. Sadowski T: Czyszczenie i renowacja wyrobów futrzarskich. ITeE, Radom 1997
14. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WSLiP, 1965
15. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
garbarz skor 744[03] z3 01 u
garbarz skor 744[03] z3 06 n
garbarz skor 744[03] z3 02 n
garbarz skor 744[03] z3 02 u
garbarz skor 744[03] z3 01 n
garbarz skor 744[03] z3 06 u
garbarz skor 744[03] z3 03 n
garbarz skor 744[03] z3 05 u
garbarz skor 744[03] z3 04 n
garbarz skor 744[03] z3 05 n
garbarz skor 744[03] z3 04 u
garbarz skor 744[03] z3 01 u
garbarz skor 744[03] z3 03 n
garbarz skor 744[03] z3 06 u

więcej podobnych podstron