garbarz skor 744[03] z3 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Gregorczyk

Uszlachetnianie okrywy włosowej skór

744[03]Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr inż. Tadeusz Sadowski

dr inż. Jan Żarłok

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Zbigniew Gregorczyk

Konsultacja:

mgr inż. Zdzisław Feldo

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03]Z3.04
„Uszlachetnianie okrywy włosowej skór” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu „Garbarz skór”.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Barwniki i ich podział

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.1.1. Podział barwników organicznych

4.1.1.2. Barwienie okrywy włosowej

4.1.1.3. Barwniki utlenialne stosowane w futrzarstwie

4.1.1.4. Charakterystyka środków do barwienia

4.1.1.5. Teoria barwienia włosa za pomocą futramin

4.1.1.6. Wpływ czynników na proces barwienia barwnikami utlenialnymi

4.1.1.7. Technika barwienia barwnikami utlenialnymi

4.1.1.8. Urządzenia do barwienia okrywy włosowej skóry futerkowych

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Barwienie okrywy włosowej innymi rodzajami barwników

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Barwienie barwnikami naturalnymi

4.2.1.2. Barwienie barwnikami anionowymi

4.2.1.3. Barwienie barwnikami metalokompleksowymi

4.2.1.4. Barwienie skór futerkowych barwnikami kwasowymi

4.2.1.5. Barwienie barwnikami kwasowo-chromowymi

4.2.1.6. Barwienie barwnikami zawiesionowymi

4.2.1.7. Barwienie barwnikami kadziowymi

4.2.1.8. Barwienie barwnikami reaktywnymi

4.2.1.9. Barwienie solami metali

4.2.1.10. Operacje końcowe po barwieniu

4.2.1.11. Wpływ czynników na proces barwienia

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Uszlachetnianie okrywy włosowej skór futerkowych metodą polofiksowania

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.1.1. Metody uplastyczniania okrywy włosowej

4.3.1.2. Polofiksowanie po uprzednim uplastycznieniu okrywy włosowej

4.3.1.3. Polofiksowanie po barwieniu skór futerkowych

4.3.1.4. Barwienie skór z okrywą włosową po polofiksowaniu

4.3.1.5. Wady skór polofiksowanych

4.3.1.6. Inne metody uszlachetniania okrywy włosowej

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu uszlachetniania

okrywy włosowej skór, a także ułatwi Ci wykonywanie poszczególnych czynności,
związanych z tymi procesami.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Uszlachetnianie okrywy włosowej skór, której treści teraz poznasz jest
jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem uszlachetniania i wykończania
skór z okrywy włosowej skór.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[03].Z3.04

Uszlachetnianie okrywy

włosowej skór

744[03].Z3.05

Uszlachetnianie tkanki

skórnej skór z włosem

744[03].Z3

Technologia wykończania

i uszlachetniania skór z włosem

744[03].Z3.01

Natłuszczanie skór z okrywą

włosową

744[03].Z3.02

Suszenie skór wyprawionych

z okrywą włosową

744[03].Z3.03

Przygotowanie skór

wyprawionych z okrywą włosową do

uszlachetniania

744[03].Z3.06

Ocena jakościowa,

rozsortowywanie i przechowywanie

skór wyprawionych z okrywą włosową

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Uszlachetnianie okrywy

włosowej skór” powinieneś umieć:

−

odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji
natłuszczania oraz przygotowania skór do uszlachetniania,

– przygotowywać skóry do chemicznego, termicznego i mechanicznego uszlachetniania,
– sporządzać kąpiele umartwiającą, zaprawiającą i barwiącą włos zgodnie z instrukcją

technologiczną,

−

stosować podstawowe metody badania organoleptycznego skór przeznaczonych do
barwienia,

−

rozpoznawać sposoby przygotowania skór do barwienia,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach mechanicznej i chemicznej
obróbki skór,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska przy obsłudze maszyn i
urządzeń oraz transportu skór między stanowiskami pracy,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić i scharakteryzować metody uszlachetniania okrywy włosowej skór,

−

rozpoznać rodzaje barwników,

−

dobrać barwnik do rodzaju skór,

−

przeprowadzić proces barwienia włosa, kontrolować parametry technologiczne,

−

sporządzić zestaw aparatury do uszlachetniania włosa,

−

określić cel i sposoby prowadzenia procesu polofiksowania,

–

wykonać proces polofiksowania okrywy włosowej,

−

określić sposób i znaczenie prowadzenia uplastyczniania skór,

−

ocenić prawidłowość przeprowadzenia procesu wybarwienia,

−

zorganizować stanowiska do procesów barwienia zgodnie z zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Barwniki i ich podział

4.1.1. Materiał nauczania

Do barwienia skór stosuje się najczęściej barwniki organiczne. Barwniki te wykazują trzy

podstawowe cechy: są barwne, mają zdolność wiązania się ze skórą garbowaną i są
rozpuszczalne w wodzie.

Mimo dużej różnorodności i złożonego składu wszystkie barwniki mają pewne cechy

budowy wspólne. Wszystkie są nienasyconymi związkami organicznymi. Nienasycony
charakter cząsteczki barwnika jest spowodowany obecnością pierścieni aromatycznych
i dodatkowo pewnych układów nienasyconych, decydujących o barwie barwników. Zależność
między budową cząsteczki barwnika a jego barwą można przedstawić równaniem:

barwnik = chromogen + auksochrom

Chromogenem jest układ aromatyczny zawierający grupy nienasycone, tak zwane

chromofory – nośniki barwy. Wchodzący w skład cząsteczek barwnika auksochrom powoduje
pogłębienie barwy chromoforu i nadaje cząsteczce barwnika powinowactwo do włókna.
Cząsteczki barwników zawierają ponadto zazwyczaj grupy sulfonowe –SO

OH lub –SO

ONa

zwiększające rozpuszczalność barwnika w wodzie. Uważa się, że grupy chromoforowe
charakteryzują się obecnością ruchliwych π elektronów, w których różnica energii w stanie
podstawowym i w stanach wzbudzonych odpowiada kwantom energii promieniowania w
zakresie widzialnym. Przykłady chromoforów oraz odpowiadające im długości fali
maksimum absorpcji zestawiono w tabeli 1. Auksochromy zaś wyprowadza się
z następujących grup:

−

grupy aminowej –NH

−

grupy fenolowej –OH.

Auksochromy są to więc grupy zasadowe –NH

lub kwaśne –OH, albo pochodne tych

grup powstałe przez podstawienie wodorów przez reszty alkilowe lub arylowe.

Tabela 1. Przykłady chromoforów i odpowiadające im długości fali

Chromofor

nazwa grupy

wzór

Długość fali λ max nm

Azowa

N = N

350

Nitrozowa

N = O

300;665

Nitrowa

270

Azometinowa

CH = N

190

Etylenowa

C = C

175-185

Karbonylowa

C = O

190; 280

Warunkiem barwności związku organicznego jest obecność co najmniej dwóch grup

chromoforowych w jego cząsteczce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.1.1. Podział barwników organicznych

Ogólnie barwniki dzieli się na syntetyczne i naturalne, a klasyfikuje się je zależnie od

budowy chemicznej i praktycznego stosowania,

Klasyfikacja barwników ze względu na budowę chemiczną uwzględnia rodzaj i liczbę

chromoforów lub niekiedy rodzaj określonych grup. Podział ten jest jednak przejrzysty dla
techników zajmujących się praktycznym stosowaniem barwników. Dla praktyki
przemysłowej o wiele cenniejszy jest podział barwników ze względu na ich stosowanie
i własności techniczne.

W wykończalnictwie skór praktyczne znaczenie ma podział barwników z punktu

widzenia ich powinowactwa to tkanki skóry garbowanej oraz ich własności technicznych
(tabela 2).

Tabela 2. Podział barwników stosowanych w wykończalnictwie skór

Barwniki rozpuszczalne w wodzie

1. Barwniki anionowe

a) kwasowe
b) heteropolarne
c) kwasowo-chromowe
d) metalokompleksowe

2. Barwniki kationowe
3. Barwniki amfoteryczne
4. Barwniki reaktywne
5. Barwniki naturalne
6. Barwniki utleniane

Barwniki nierozpuszczalne w wodzie

Barwniki siarkowe

Barwniki rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

1. Barwniki spirytusowe
2. Barwniki tłuszczowe

4.1.1.2. Barwienie okrywy włosowej

Barwienie okrywy włosowej pozwala na usunięcie naturalnych wad lub wyrównanie

barwy włosa niektórych skór futerkowych, pogłębia ono połysk włosa i powiększa asortyment
skór futerkowych. Można otrzymać również skóry o barwie i deseniu nie spotykanym
w przyrodzie, a niekiedy jest to podyktowane modą. Skór futerkowych szlachetnych jak:
norki, lisy srebrne, płomieniste, szynszyle, sobole, zazwyczaj nie barwi się, natomiast
większość skór zwykłych barwi się w celu upodobnienia ich do szlachetnych rodzajów skór,
na przykład ze skór jagnięcych białych, z krzyżówek o prostym włosie można otrzymać
długowłose imitacje kun, tchórzy, lisów srebrzystych lub platynowych. Skóry jagnięce,
karakułowe, z natury czarne, barwi się dodatkowo w celu pogłębienia i wyrównania barwy
oraz uzyskania lepszego połysku.

Niektóre skóry ze zwierząt dzikich, mniej lub bardziej szlachetne, wykazują wady

okrywy włosowej o różnym nasileniu, np. mało atrakcyjny płowy lub rudy kolor. Niektóre
rodzaje skór mają jasną i płową okrywę w porównaniu z okrywą typową i taka okrywa
wymaga przyciemnienia. Mniej cenne skóry ze zwierząt dzikich są używane jako
podstawowy surowiec do uzyskiwania bardziej szlachetnych skór futerkowych, np. ze skór
kun można otrzymać imitację sobola, z kałanka – norkę, a z lisa rudego – lisa krzyżowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze zwierząt futerkowych hodowlanych barwi się i uszlachetnia skóry owcze, jagnięce,

królicze, nutrii, lisów i inne. Sposób uszlachetniania podstawowego surowca, jakim są skóry
owcze, zależy od gęstości i charakteru okrywy włosowej. Można otrzymać skóry
uszlachetnione o szerokiej gamie kolorystycznej, o okrywie odpowiednio ostrzyżonej
i z połyskiem. Skóry królicze pewnych ras o odpowiedniej gęstości okrywy włosowej
przeznacza się do uszlachetniania na imitację różnych skór futerkowych szlachetnych.

Barwienie okrywy włosowej może być przeprowadzane barwnikami stosowanymi

w przemyśle włókienniczym do barwienia wełny lub garbarskim do barwienia skór
wyprawionych bez włosa. Zastosowanie jednak tych barwników do skór futerkowych jest
ograniczone, ponieważ uzyskanie intensywnego i trwałego wybarwienia wymaga stosowania
wysokich temperatur powodujących uszkadzanie tkanki skórnej.

Tradycyjnie więc stosuje się w futrzarstwie barwniki utleniane, które łączą się z włosem

po uprzednim jego zaprawieniu, a zasada barwienia nimi polega na wytwarzaniu na
powierzchni włosa barwnych laków.

4.1.1.3. Barwniki utlenialne stosowane w futrzarstwie

Barwniki utlenialne nie barwią lub barwią słabo, gdyż nie mają zdolności bezpośredniego

wiązania się z keratyną włosa. Substancje te są nazywane półproduktami do barwienia.
W wyniku ich utleniania tworzą się substancje o charakterze typowych barwników. Jak
wynika z powyższego, technika barwienia będzie polegała na wprowadzeniu półproduktu do
wnętrza włosa, a następnie jego utlenieniu bezpośrednio we włosie. Przy zastosowaniu
zaprawy z różnych soli metali barwniki te dają różne wybarwienia, a odporność wybarwień
na światło, pranie, tarcie suche i na mokro zależy w wysokim stopniu od rodzaju metalu
użytego do zaprawiania.

Barwniki utleniane z punktu widzenia budowy chemicznej zalicza się do półproduktów

organicznych. Pomimo wielu ujemnych cech, jakie nadają skórom futerkowym, jak na
przykład obniżenie ciągliwości tkanki skórnej, obniżenie odporności wybarwienia na światło,
znalazły jednak powszechne zastosowanie do barwienia włosa. Barwniki utleniane są
produktami tanimi, łatwymi w praktycznym stosowaniu, nie wymagającymi wysokich
temperatur kąpieli farbiarskiej i dającymi wybarwienie zbliżone do barwy naturalnej włosa
wielu futer w kolorach ciemnobrązowym i czarnym.

Podstawowymi produktami do otrzymywania barwników utlenialnych są proste związki

aromatyczne, jak anilina C

i fenol C

OH. Anilina wykazuje własności zasady

i tworzy z kwasami sole, na przykład chlorowodorek aniliny C

HCl, natomiast fenol

ma własności kwasowe i też tworzy sole, na przykład fenolan sodowy C

ONa. W oparciu

o te dwa proste produkty przez wprowadzenie różnych grup, najczęściej aminowych
i hydroksylowych, można otrzymać różne związki. Na przykład na tej drodze otrzymuje się
meta-, para- i orto-dwuaminy lub orto-, para- i meta-dwufenole, jak również aminofenole
znajdujące zastosowanie jako barwniki utleniane.

Innymi barwnikami utlenianymi są związki aromatyczne zawierające, obok grup

aminowych i hydroksylowych, reszty metylowe, grupę nitrową, chlor. Barwniki utlenialne
produkowane w Polsce noszą nazwę Futramin, a produkowane przez BASF – Ursoli.

4.1.1.4. Charakterystyka środków do barwienia

p-Fenylodwuamina

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

p-Fenylodwuamina jako związek chemicznie czysty, jest białą krystaliczną substancją.

Produkt techniczny nosi nazwę Futraminy D. Ma ona powierzchnię ciemną o przełomie
błyszczącym. Występuje w postaci nieregularnych kawałków i zawiera 99,5% czystego
produktu. Futramina D dobrze rozpuszcza się w gorącej wodzie, dając roztwór
o czerwonofioletowej barwie, ma odczyn słabo zasadowy, pH około 8. W zależności od
stężenia daje zabarwienie w kolorze czarnym z odcieniem brązowym, aż do koloru
fioletowoczerwonego.

Przy utlenianiu p-fenylodwuamina daje wybarwienia intensywne. Jest ona stosowana

w mieszaninie z innymi barwnikami utlenialnymi. Pozwala to na uzyskanie wybarwień
w rożnych odcieniach.

Fenol i jego pochodne

Fenol C

OH tworzy bezbarwne higroskopijne kryształy, działa drażniąco i niszcząco

na skórę ludzką. Stosowany jest do pogłębienia barwy. Do pochodnych fenoli, stosowanych
do barwienia włosa zalicza się:

m -dwuhydroksybenzen

(rezorcyna)

o-dwuhydroksybenzen

(pirokatechina)

p-dwuhydroksybenzen
(hydrohinon)

OH
OH

trójhydroksybenzen
(pirogalol)

Wszystkie te półprodukty są krystalicznymi substancjami łatwo rozpuszczalnymi

w gorącej wodzie i wykazującymi własności kwasowe. W mieszaninie z różnymi
dwuaminami, a w szczególności z p-fenylenodwuaminą dodatek pochodnych fenolu
powoduje pogłębienie barwy i podwyższenie odporności wybarwienia na światło.

Barwniki utlenialne dwuskładnikowe

Do grupy barwników utlenianych dwuskładnikowych zalicza się stopy różnych

półproduktów, na przykład stop p-fenylenodwuaminy z m-toluenodwuaminą znany jako
Futramina DD. Używa się ją do tonowania koloru czarnego. Jest barwnikiem bardzo
intensywnym, ale zarazem nietrwale barwiącym.
Duże znaczenie praktyczne mają stopy pirokatechiny z p-fenylenodwuaminą stosowane do
barwienia okrywy włosowej w szerokich zestawieniach kolorystycznych od wybarwień
szarych do czarnego. Rezorcyna w mieszaninie z p-fenylenodwuaminą w stosunku 1 : 2 znana
jest jako Futramina NZ. Futramina ta daje wybarwienia w kolorze brązowym z odcieniem
szarym; może być również używana do tonowania koloru czarnego i popielatego. Podobnym
barwnikiem jest Futramina RHG, która jest stopem złożonym z 60% p-fenylenodwuaminy
i 40% rezorcyny. Daje wybarwienie brudnobrązowe z odcieniem zielonawym i jest używana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do tonowania innych wybarwień. W zestawach do barwienia zastosowanie znajduje także
pirogalol, którego dodatek pozwala uzyskać różne tonacje zabarwienia od szarego do
brązowego. Wybarwienie barwnikami utlenianymi zależy od rodzaju zaprawy.

Pochodne naftalenu

W tej grupie barwników występuje wiele półproduktów, które podobnie jak pochodne

benzenu znalazły zastosowanie do barwienia włosa. Są one pochodnymi naftalenu,
naftyloaminy, α- i β-naftoli.

Futraminy ze względu na sposób reagowania można podzielić na trzy grupy:

−

futraminy nie oddziałujące na siebie, lecz ulegając samodzielnemu utlenianiu
i kondensacji, dają ostatecznie mieszaninę barwników, na przykład Futramina D
z Futraminą P, 2G lub pirogalolem;

−

futraminy, które reagują ze sobą i dają jeden barwnik na skutek utleniania i kondensacji
dwu różnych cząsteczek, dają trwałe wybarwienie w porównaniu do wybarwień
poszczególnych produktów samodzielnie użytych, na przykład Futramina D w połączeniu
z Futraminą MG;

−

barwniki, które oddziałują wzajemnie na siebie i dają wybarwienie trwałe, na przykład
Futramina D z rezorcyną i pirokatechiną.

Barwniki utleniane wykazują następujące cechy:

−

wybarwienie włosa tymi barwnikami zmienia się pod wpływem światła i powietrza;
zazwyczaj okrywa włosowa płowieje lub rudzieje;

−

barwienie na zaprawie jest bardziej trwałe niż bez zaprawy;

−

niektóre barwniki utlenialne sublimują, co powoduje, że utrudnione jest uzyskanie
wybarwień w pełni odpornych na tarcie na sucho i mokro;

−

sporządzone roztwory barwnika z biegiem czasu barwią z różną intensywnością,
a niekiedy dają wybarwienia o różnej barwie;

−

efekt wybarwienia barwnikami utlenialnymi zależy od stosowanej temperatury, wartości
pH kąpieli i stężenia zaprawy;

−

barwniki utlenialne są szkodliwe dla zdrowia i mogą wywołać astmę i egzemę.

4.1.1.5. Teoria barwienia włosa za pomocą futramin

Barwniki barwią włos po ich utlenieniu, stąd też nazwa barwników utlenianych. Reakcji

utleniania ulegają cząsteczki tego barwnika. Tworzenie się substancji barwnych jest procesem
o znanym przebiegu, jednak struktura chemiczna końcowych produktów powstałych na
włosie nie jest jeszcze w pełni poznana.

Barwienie włosa jest procesem bardzo skomplikowanym. Składają się na niego

chemiczne i fizykochemiczne oddziaływania barwnika na keratynę włosa. Utlenianie
cząsteczki barwnika zachodzi stosunkowo łatwo już w niskich temperaturach (30°C),
w środowisku zbliżonym do obojętnego. Jako utleniaczy używa się zazwyczaj nadtlenku
wodoru, niekiedy dwuchromianu sodowego i chloranu potasowego.

4.1.1.6. Wpływ czynników na proces barwienia barwnikami utlenialnymi

Barwienie włosa barwnikami utlenianymi prowadzi się po zaprawieniu włosa solami

metali ciężkich. Na przebieg barwienia ma wpływ skład kąpieli barwiącej zawierającej
utleniacz, zasady, tensydy i sól kuchenną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpuszczanie barwników utlenianych ma wpływ na uzyskanie wymaganego efektu
barwienia. Każdy barwnik należy rozpuścić oddzielnie. Łączenie barwników utlenianych
w czasie ich rozpuszczania w temperaturze wrzenia wody może spowodować
niekontrolowaną kondensację. Wynikiem czego może być zmiana odcienia wybarwienia.
Dlatego też rozpuszczone barwniki wlewa się oddzielnie do kąpieli barwiącej. Do
rozpuszczenia używa się 10-krotnej ilości wody i roztwór ogrzewa w temperaturze wrzenia
przez okres l-2 minut.

Niektóre barwniki w czasie rozpuszczania wytwarzają smolistą masę przy zbyt długim

ogrzewaniu w temperaturze wrzenia. Aby temu zapobiec, należy barwnik rozdrobnić, zalać
spirytusem, a następnie zalać wrzącą wodą i nie ogrzewać roztworu w temperaturze wrzenia.
Podobnie postępuje się przy rozpuszczaniu barwników trudno rozpuszczalnych. Stosuje się
wówczas spirytus w ilości równoważnej lub dwa razy większej niż masa barwnika.
W niektórych przypadkach konieczne jest cedzenie roztworu barwnika.

Niektóre barwniki wymagają specjalnych sposobów postępowania przy rozpuszczaniu,

np. Futraminę P rozpuszcza się przez zalanie wodą amoniakalną w ilości równoważnej masie
barwnika i pozostawia na noc.

Odczyn kąpieli barwiącej ma wpływ na uzyskanie wymaganego odcienia wybarwienia.
Najbardziej równomierne barwienie zachodzi przy pH 8-8,5. Futraminy są bardzo czułe na
zmiany wartości pH i każdy rodzaj barwnika ma swoistą zdolność zmiany barwy, na przykład
p-fenylenodwuamina przy pH = 9 daje zabarwienie pomarańczowe, pH = 8 – fioletowe,
pH = 4

5 – brązowe. Podczas mieszania różnych barwników ich produkty przejściowe mogą

zachować się odmiennie niż substraty. Przy zestawieniu składu mieszaniny należy zbadać
wpływ odczynu roztworu na wynik barwienia i zależnie od uzyskanego wyniku regulować pH
roztworu.

Odczyn kąpieli barwiącej zależy w dużej mierze od odczynu kąpieli zaprawowej i od

stopnia wypłukania skór. Pod koniec barwienia wartość pH powinna wynosić 6-7.
Najbardziej korzystne, dające wybarwienie jednolite, są także mieszaniny barwników, które
w określonym pH kąpieli nie ulegają lub ulegają tylko nieznacznym zmianom.

Najczęściej do nastawiania wartości pH używa się wody amoniakalnej, która nie tylko

reguluje odczyn kąpieli, lecz także przyspiesza rozkład perhydrolu a tym samym proces
utleniania barwnika. Woda amoniakalna jest dodawana tylko do barwników dających
wybarwienie w ciemnych kolorach, a konieczność jej użycia jest podawana w przepisach.

Utleniacze warunkują uzyskanie odpowiednio trwałego wybarwienia włosa. Najczęściej jako
środek utleniający stosuje się perhydrol - 30% roztwór wodny nadtlenku wodoru H

, który

dodaje się w stosunku 1:1 do masy użytej Futraminy. Około 20% wprowadzonego perhydrolu
zużywa się do utleniania włókien keratynowych. Dlatego też dodatek mocnych utleniaczy
może powodować nie tylko uszkodzenie keratyny, lecz może działać destrukcyjnie na tkankę
skórną. W przypadku keratyny stwierdza się rozerwanie wiązań dwusiarczkowych cystyny
i w wyniku osłabienia wewnętrznej struktury następuje obniżenie elastyczności
i wytrzymałości na rozciąganie włosa. Zamiast perhydrolu można stosować inne środki
utleniające, np. nadboran sodowy –Na

lub chloran potasowy – KC1O

stosowany przy

barwieniu solą anilinową.

Temperatura kąpieli barwiącej wynosi od 30 do 37°C. Wzrost temperatury prowadzi do
wzrostu pochłaniania Futraminy. Podwyższenie temperatury może mieć wpływ na
powstawanie różnych odcieni wybarwienia i może pogarszać elastyczność i miękkość tkanki
skórnej. Zbyt niska temperatura zmusza do przedłużenia procesu barwienia i jest powodem
nierównomiernych wybarwień. Im różnica między wybarwieniem żądanym, a naturalną
barwą okrywy włosowej jest większa, tym temperatura kąpieli barwiącej powinna być
wyższa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Współczynnik kąpielowy powinien być tak dobrany, aby skóry w kąpieli barwiącej
swobodnie się poruszały. Najczęściej stosuje się K= 15-20 w stosunku do masy skór suchych
i 8-l0 do masy skór wilgotnych.

Stężenie barwnika w kąpieli zależy od koloru wybarwienia jaki chcemy uzyskać oraz
rodzaju skór barwionych.

Tabela 3. Stężenie Futramin przy barwieniu (w g/dm

)

Kolor wybarwienia

brązowy

Rodzaj skóry futerkowej

czarny

ciemny

jasny

popielaty

Królicze, kocie i inne z
włosem ościstym

Owcze o włosie miękkim

10-12

5-8

3-5

0,8-1,5

1-2

2-0,5

0,4-1,0

0,2-0,5

Substancje utrwalające wybarwienie. W celu lepszego i równomiernego wnikania barwnika
w głąb włosa do kąpieli barwiącej dodaje się tensydu anionowego (0,5-1,5 g/dm

Równomierne i trwale związanie barwnika ma korzystny wpływ na odporność wybarwienia
na tarcie.

W celu zabezpieczenia skór przed odgarbowaniem i ewentualnym ich spęcznieniem, jeśli

skóry nie są garbowane solami chromu, dodaje się soli kuchennej, w ilości około 20 g/dm

Zbyt duże ilości soli mogą powodować wysalanie barwników, co utrudnia przeprowadzenie
procesu barwienia. Sól kuchenną dodaje się również do wody płuczącej po barwieniu w ilości
30-40 g/dm

Przy stosowaniu dużych ilości barwnika do wybarwień w kolorach ciemnych pozostaje

na włosie duża część barwnika nie związanego. Wówczas dodaje się niekiedy do kąpieli
płuczącej 10-20% formaliny w stosunku do masy użytego barwnika. Dodatek formaliny nie
tylko usuwa nadmiar niezwiązanego barwnika, lecz także zwiększa trwałość wybarwienia.
Pozostawienie barwnika utlenionego niezwiązanego z keratyną włosa jest szkodliwe dla
zdrowia.

4.1.1.7. Technika barwienia barwnikami utlenialnymi

Barwienie skór futerkowych przeprowadza się dwoma podstawowymi sposobami

– kąpielowym i szczotkowym, a w wyjątkowych przypadkach przez natryskiwanie. Bez
względu na rodzaj użytego barwnika utlenialnego, skóry przed barwieniem muszą być
przesortowane i odpowiednio przygotowane. Do barwienia mogą być użyte skóry tylko
jednego gatunku, o zbliżonej naturalnej barwie i innych cechach. Skóry o słabym i rzadkim
włosie lub o słabej mizdrze nie nadają się do barwienia kąpielowego. Powinny być barwione
szczotkowo.

Barwienie kąpielowe

Barwienie kąpielowe przeprowadza się w kadziach lub cytrokach. Zależnie od rodzaju

skór futerkowych oraz żądanego wybarwienia okrywy włosowej, barwienie prowadzi się przy
współczynniku kąpielowym K = 12-25, w temperaturze 35

C. Stosowany barwnik musi być

uprzednio starannie rozpuszczony, a jego zużycie wynosi 0,4-10 g/dm

w zależności od

rodzaju wybarwienia. Po wrzuceniu skór do cytroka i 30 minutowym obracaniu dodaje się
stopniowo perhydrol – na 1 g barwnika 1 ml 30-procentowej wody utlenionej. Czas obracania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest bardzo różny: w kolorach jasnych barwi się 2-3 godziny, w kolorze ciemnobrązowym
3-4 godziny, natomiast w czarnym 4-10 godzin. Po uzyskaniu żądanego efektu wybarwienia
skóry wykłada się z kąpieli i płucze 1-3 razy w letniej wodzie. Im ciemniejsze wybarwienie,
tym intensywniej należy skóry płukać. Do ostatniej kąpieli o temperaturze 35

C dodaje się

0,2-2

g/dm

tensydu anionowego, po czym przez 30 minut obraca skóry w kąpieli

zawierającej 20-30 g/dm

soli kuchennej. Następnie skóry natłuszcza się w kąpieli lub

szczotkowo, wiruje, suszy i wykończa.

Barwienie szczotkowe

Szczotkowo barwi się skóry szlachetne w celu przyciemnienia naturalnej barwy okrywy

włosowej. Skóry mniej szlachetne barwi się szczotkowo w połączeniu z metodą kąpielową
w celu przyciemnienia końców włosa.

Do barwienia stosuje się szczotkę włosianą o różnej twardości włosa w zależności od

tego, czy przeprowadza się barwienie płytkie czy głębokie. Do barwienia płytkiego, samych
końców włosa, używa się małą szczotkę z włosia końskiego, miękką i płaską. Do barwienia
głębokiego stosuje się szczotkę dużą i twardą o dłuższym włosie – może to być szczotka
z włosem syntetycznym lub ze szczeciny.

Skóry barwi się na stole wypukłym lub o płycie lekko pochylonej do pracownika.

Wymagana jest czystość miejsca pracy, a roztwór barwnika powinien się znajdować
w możliwie szerokim naczyniu emaliowanym lub kamionkowym.

Do barwienia szczotkowego stosuje się roztwory barwników o 2-6-krotnie większym

stężeniu niż przy barwieniu kąpielowym. Przygotowany roztwór barwnika może być
przechowywany bez dodatku perhydrolu przez okres tygodnia. Bezpośrednio przed użyciem
odmierza się taką ilość roztworu, jaka wystarcza na 1 godzinę pracy. Roztwór roboczy
podgrzewa się do temperatury 30-40°C i dodaje perhydrol. Im wybarwienie ma być bardziej
pastelowe, tym temperatura roztworu powinna być niższa, a ilość perhydrolu mniejsza.
Wybarwienia ciemne i intensywne wymagają stosowania wyższych temperatur i większej
ilości perhydrolu.

Prowadząc przyciemnianie końców włosa skór szlachetnych powtarza się operacje

szczotkowania stosując coraz wyższe stężenia barwnika. Za każdym razem pozostawia się
skóry do odleżenia, suszy i wytrzepuje w bębnie siatkowym. Przy pierwszym barwieniu
szczotkowym wprowadza się większe ilości roztworu roboczego, a następnie coraz mniejsze.
Szczególnie dużej umiejętności i dokładnej pracy wymagają czynności przyciemniania
końców włosa oraz barwienia okrywy włosowej w pasy ciemniejsze i jaśniejsze. Niekiedy do
barwienia szczotkowego stosuje się wzorniki z blachy lub tworzywa we wzory ocelotów,
tygrysa i tym podobne. Przy zastosowaniu wzorników skóra musi być przed barwieniem
odpowiednio podstrzyżona, a włos przed ułożeniem szablonu wyrównany.

Po naniesieniu na okrywę włosową roztworu barwnika skóry układa się mizdrą do

mizdry lub wzdłuż linii grzbietu. Po 2-3 godzinach odleżenia suszy się je i wykończa.

4.1.1.8. Urządzenia do barwienia okrywy włosowej skóry futerkowych

Barwienie skór z okrywą włosową przeprowadzane są najczęściej w cytrokach lub

urządzeniach sekcyjnych typu Hagspiel, Coretan i tym podobnych, a rzadziej w bębnach.

Cytrok składa się ze zbiornika i mieszadła łopatkowego. Zbiorniki cytroków budowane

są w różnych wielkościach o objętości 1-5, a nawet 8 m

. Wypukłe dno osadza się na klinach

lub betonowych podstawach. Cytroki mogą być również osadzone wychylnie tak, aby
zawartość można było wylewać bezpośrednio do wózka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Szkic cytroka garbarskiego [7, s.17]

Niektóre cytroki w najniższym miejscu mają otwór do spuszczania roztworów. Cytroki

do płukania mają zbiornik z przelewem dla stałego odpływu zanieczyszczonego płynu oraz
rurociąg z zaworem doprowadzający czystą wodę. Umożliwia to płukanie skór w bieżącej
wodzie. Zbiornik cytroka ma zaokrąglony płaszcz, wykonany z drewna modrzewiowego lub
sosnowego. Zaokrąglone dno zmniejsza opory, ułatwia krążenie płynu i ruch wirowy skór.

Mieszadło łopatkowe składa się zasadniczo z 4-8 desek, osadzonych w bocznych

tarczach, zamontowanych na wale. Deski osadzone są w tarczach promieniowo lub skośnie
pod określonym kątem. Mieszadło osadzone jest na zbiorniku tak, że łopatki są zanurzone
w cieczy na głębokość około 1/3 średnicy tarcz bocznych.

Rys. 2. Cytrok – widok ogólny [7, s. 153]

W nowoczesnych zakładach garbarskich, do barwienia skór futerkowych, wykorzystuje

się urządzenia dwu- lub trójsekcyjne. Aparaty z trójkomorowym wirnikiem są
zmodyfikowanymi pralnicami bębnowymi. Składają się z ażurowego bębna, podzielonego
promieniowo

perforowanymi

ściankami na trzy równe części, umieszczonego

w cylindrycznym płaszczu.

Praca aparatów jest zautomatyzowana, a proces barwienia przebiega ściśle według

uprzednio opracowanego programu. Zapewnia to powtarzalność wyników barwienia, rzędu
95%, w następujących po sobie partiach przerobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przemyśle spotykanych jest kilka typów tych aparatów, między innymi: Coretan

– produkowany przez firmę Trockentechnik, Staromat - firmy BMF, Hagspiel – firmy
Hagspiel. Zasada działania tych urządzeń jest taka sama, różnią się one tylko budową.

Aparaty „Coretan” mają obracający się bęben, wewnątrz przedzielony przegrodami.

Bęben umieszczony jest w zbiorniku z roztworami roboczymi. W czołowej ściance każdej
sekcji znajdują się otwierane drzwiczki, przez które można załadować lub wyładować skóry
z poszczególnych sekcji bębna. Zbiornik jest osłonięty prostokątną obudową zaopatrzoną
w drzwiczki, umożliwiające dostęp do bębna. Podczas wymiany skór poszczególne sekcje
ustawia się kolejno w położeniu umożliwiającym dostęp do sekcji przez drzwiczki osłony
i bębna. System automatycznego zabezpieczenia uniemożliwia pracę bębna lub zmianę
położenia sekcji przy otwartych drzwiczkach.

Wszystkie elementy aparatu, stykające się z roztworami roboczymi, wykonane są ze stali

nierdzewnej. Pojemność aparatu wynosi do 5 m

Rys. 3. Aparat do barwienia „Coretan” – widok ogólny [7, s. 60]

Rys. 4. Bęben trójdzielny Y: 1 – właz do napełniania i opróżniania bębna, 2 – bęben segmentowy,

3 – doprowadzenie wody, 4 – doprowadzenie roztworów roboczych, 5 – odprowadzenie [12, s. 71]

Podobnie zbudowany jest aparat „Staromat”. Perforowany bęben (1) zamknięty jest

w cylindrycznej obudowie (2). Każda sekcja bębna zaopatrzona jest w wychylne drzwiczki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(4) i (5) umożliwiające napełnianie lub wyjmowanie skóry z każdej sekcji. Napełnianie
aparatu roztworami roboczymi odbywa się przez przewód (6), a opróżnianie-spustem (7)
umieszczonym w dolnej części obudowy.

Do zbiornika aparatu można wprowadzać zarówno płynne, jak i sypkie chemikalia, przy

czy nie dostają cię one bezpośrednio do wirnika, dzięki czemu nie stykają się z powierzchnią
półfabrykatów. Zapobiega to możliwości uszkodzenia skór. Aparat może pracować przy
niskich współczynnikach kąpielowych, co pozwala na przyspieszenie operacji, zmniejszenie
zużycia chemikaliów oraz zmniejszenie objętości roztworów roboczych i ścieków.
W zbiorniku zamontowane są urządzenia do podgrzewania roztworów i niezbędne elementy
automatyki do utrzymywania nastawionej temperatury w przeciągu całego czasu trwania
procesu.

Wszystkie aparaty wyposażone są w automaty do zmiany kierunku obrotów i czasu

trwania obrotów w danym kierunku oraz czasu postoju.

Rys. 5. Schemat budowy aparatu „Staromat”: a) załadunek skór, b) wyładunek [7, s. 61]

Rys. 6. Cykl pracy aparatu trójsekcyjnego: 1 – załadunek, 2 – praca, 3 – spust chemikaliów, 4 – wyładunek

[7, s. 62]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są barwniki?
2. Jak dzielimy barwniki?
3. Czym charakteryzuje się budowa barwników?
4. Czym charakteryzują się barwniki utlenialne do barwienia okrywy włosowej?
5. Czym charakteryzuje się fenol i jego pochodne do barwienia okrywy włosowej?
6. Jakie pochodne naftalenu wykorzystuje się do barwienia okrywy włosowej?
7. Jak przedstawisz teorię barwienia okrywy włosowej?
8. Jakie czynniki wpływają na proces barwienia okrywy włosowej?
9. Jak przebiega barwienie kąpielowe za pomocą półproduktów organicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Jaka jest technika barwienia szczotkowego?
11. Jakie znasz urządzenia do prowadzenia procesów barwienia okrywy włosowej skór

futerkowych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj barwienie okrywy włosowej barwnikami kwasowymi przy zastosowaniu

różnych temperatur kąpieli.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym barwienia okrywy włosowej,
2) zapoznać się z metodyką kąpielowego barwienia okrywy barwnikami kwasowymi,
3) dobrać odczynniki do sporządzania kąpieli,
4) wykonać operację barwienia w kąpielach o różnych temperaturach,
5) porównać otrzymane wybarwienia,
6) ocenić i wybrać najlepszy efekt wykonanej próby,
7) zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

bębenki szklane typu Wacker z aparatem do obracania i podgrzewania,

−

próbki skóry z włosem,

−

barwniki kwasowe,

−

waga do ważenia odczynników,

−

stół roboczy,

−

termometr,

−

metodyki prowadzenia procesu barwienia,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Wykonaj barwienie za pomocą Futraminy D stosują różne jej stężenie. Zaprawa dla

wszystkich skór jest taka sama.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem i techniką wykonania operacji zaprawiania,
2) zapoznać się z metodyką przeprowadzenia ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
4) przeprowadzić operację barwienia stosując różne stężenia Futraminy D,
5) przeprowadzić operację utleniania stosując jednakową ilość środka utleniającego do

każdej kąpieli,

6) dokonać oceny okrywy włosowej po barwieniu i zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

urządzenia do barwienia,

−

próbki skór,

−

zestaw bębenków szklanych z aparatem do obracania,

−

środki chemiczne do barwienia,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź przyciemnienie okrywy włosowej skór lisa.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym barwienia okrywy włosowej metodą

szczotkową,

2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać barwniki i przygotować ich roztwór,
4) przeprowadzić operację barwienia,
5) odłożyć skóry do odleżenia,
6) wysuszyć skóry i ocenić efekt wybarwienia,
7) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóry lisa,

−

metodyka barwienia szczotkowego,

−

środki do barwienia,

−

perhydrol,

−

stół roboczy,

−

szczotka,

−

waga do ważenia środków chemicznych,

−

odzież ochronna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) podać charakterystyką barwnika?

¨ ¨

2) podać podział barwników?

¨ ¨

3) scharakteryzować aktywne grupy barwnika?

¨ ¨

4) scharakteryzować barwniki do barwienia okrywy włosowej?

¨ ¨

5) określić co to są barwniki utlenialne dwuskładnikowe?

¨ ¨

6) omówić technikę barwienia kąpielowego półproduktami organicznymi?

¨ ¨

7) przeprowadzić barwienie kąpielowe?

¨ ¨

8) omówić technikę barwienia szczotkowego?

¨ ¨

9) przeprowadzić barwienie skór techniką szczotkową?

¨ ¨

10) wymienić urządzenia stosowane w procesach barwienia okrywy włosowej? ¨ ¨
11) omówić budowę cytroka?

¨ ¨

12) scharakteryzować zasadę pracy urządzeń sekcyjnych wykorzystywanych

przy barwieniu okrywy włosowej skór futerkowych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Barwienie okrywy włosowej innymi rodzajami barwników

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Barwienie barwnikami naturalnymi

Barwniki roślinne zalicza się do grupy barwników zaprawowych, z których

najważniejsze są: wyciągi z drewna niebieskiego, zwanego kampeszem, drewna czerwonego
i żółtego oraz korzenia kurkumy. Oprócz tego do grupy barwników roślinnych do futer można
zaliczyć różne znane garbniki roślinne, jak galasówki, katechu, sumak, walonea czy dąb.
Barwniki naturalne są obdarzone własnością tworzenia na włóknie kolagenowym lub
keratynowym barwnych laków, czyli barwnych kompleksów z solami metali. Do wywołania
barwy konieczna jest sól metalu wiążąca się jednocześnie z włóknem i barwnikiem
naturalnym.

Stosowane w futrzarstwie barwniki roślinne barwią na podstawie trzech zapraw Cr(VI),

Fe(II), Cu(II) dając najczęściej kolory ciemne.

Tabela 4. Wybarwienia podstawowymi barwnikami naturalnymi w zależności od zaprawy

Nazwa środka

Zaprawa

barwiącego

żelazawa

miedziowa

dwuchromianowa

Drewno niebieskie

szaroczarne

granatowoczarne

zielonawoczarne

Drewno czerwone

szarofioletowe

—

bordo

Drewno żółte

oliwkowe

brązowożółte

Katechu

brązowo czarne

brązowe

Garbniki pirogalolowe,

niebiesko czarne

—

np. wyciągi z galasówek,

dębu, walonei, sumaka

Niektóre z wymienionych środków można zaliczyć do barwników podstawowych, na

przykład kampesz, który znalazł zastosowanie do barwienia w kolorze czarnym. Inne służą do
tonowania koloru czarnego. Kampesz występuje w handlu w postaci ekstraktu ciekłego lub
w stanie stałym. Barwnik ten zawiera związek zwany hematoksyliną. Związek ten jest
nietrwały, łatwo wiąże tlen i przechodzi w hemateinę. Kampesz jest używany do barwienia
karakułów na kolor czarny,

Barwienie kampeszem można przeprowadzić w różny sposób:

−

w jednej kąpieli zawierającej środki zaprawiające i barwiące,

−

w dwóch kąpielach, z których jedna zawiera środek zaprawiający, a druga barwnik.
Barwienie przebiega w dwóch fazach. Początkowo następuje wnikanie barwnika do

wnętrza włosa, a następnie zachodzi utrwalanie wybarwienia przez utlenienie barwnika we
włosie tlenem powietrza. Skóry z natury ciemne barwi się przy stosunkowo niskich
stężeniach roztworu barwnika. Przy okrywie włosowej łaciatej konieczne jest kilkakrotne
powtarzanie procesu, co jest nie tylko pracochłonne i uciążliwe, ale jest przyczyną
usztywnienia tkanki skórnej.

Skóry przeznaczone do barwienia kampeszem powinny być umartwione, ponieważ

proces ten ułatwia wnikanie barwnika. Stosowane łączenie kąpieli barwiącej z zaprawową
i zmienna kolejność dodawania składników kampesz – zaprawa powoduje mylne wrażenie, że

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaprawa jest podstawowym czynnikiem barwiącym, ponieważ dodawana już w końcowej
fazie wyraźnie pogłębia czerń.

Najczęściej jest stosowana zaprawa żelazawa, pozostałe zaś służą tylko do tonowania lub

przyspieszenia procesów utrwalania. Ilość używanego do zaprawiania siarczanu żelazawego
w litrze kąpieli wynosi 10-25 g, siarczanu miedziowego 2-5 g, dwuchromianu 1-2 g.

Technika barwienia kampeszem jest zbliżona do garbowania roślinnego w dołach.

Stosuje się kilka kadzi o wzrastającym stężeniu kąpieli barwiących. Najpierw zanurza się
skóry w słabych wyczerpanych kąpielach farbiarskich, a kończy w kąpieli o najwyższym
stężeniu barwnika. Ujemną stroną takiego sposobu postępowania jest długi czas trwania
procesu, ale prowadzi on do uzyskania równomiernego i trwałego wybarwienia.

Temperaturę kąpieli utrzymuje się na poziomie 35°C, zaś wartość pH wynosi 5,5-5,8.

Przestrzeganie środowiska słabo kwasowego jest ważne, ponieważ przy niższych wartościach
pH uzyskuje się wybarwienie brązowoczerwone, a przy wyższych wytrąca się osad zasadowej
soli Fe(II), co powoduje obniżenie intensywności czerni. W czasie barwienia wskazany jest
dodatek soli kuchennej, hamujący pęcznienie tkanki skórnej.

Skóry futerkowe barwione ekstraktem z drewna niebieskiego odznaczają się:

−

bardzo wysoką odpornością na działanie światła,

−

tkanką skórną bardziej miękka, pulchną i ciągliwą niż tkanka skór nie barwionych lub
barwionych innymi barwnikami,.

−

zwiększonym połyskiem, ponieważ z keratyną włosa tworzy się pewien rodzaj laku
barwnika,

−

intensywnym wiązaniem barwnika przez keratynę, a niniejszym przez kolagen; mizdra
skóry jest zabarwiona na fioletowo-niebiesko.

4.2.1.2. Barwienie barwnikami anionowymi

Zamiast tradycyjnego barwienia włosa barwnikami utlenialnymi można stosować

wybrane barwniki z przemysłu włókienniczego, które dają wybarwienia o wysokiej
odporności na działanie światła, wykazują odporność na tarcie na sucho i mokro oraz na
prasowanie.

Do tej grupy zalicza się wybrane barwniki kwasowe, hetero-polarne, kwasowo

-chromowe i metalokompleksowe. W odróżnieniu od barwienia skór licowych barwienie
włosa wymaga takiego przygotowania skóry, aby barwnik łatwo wiązał się z włosem,
a uzyskane wybarwienie było czyste. Przygotowanie polega na dokładnym wyprawieniu skór
i zastosowanie kąpieli piorąco-zwilżającej.

Zwiększenie powinowactwa barwnika do wełny można uzyskać na przykład przez

chlorowanie. Jednak wybielanie podchlorynami lub wapnem chlorowanym może
spowodować uszkodzenie okrywy włosowej. Z tych względów znalazły zastosowanie
specjalne preparaty firmowe wydzielające umiarkowanie aktywny chlor.

Barwienie barwnikami heteropolarnymi i kwasowymi

Barwniki kwasowe są stosowane do barwienia skór owczych, króliczych, lisów i innych.

Optymalny efekt barwienia uzyskuje się wówczas, gdy temperatura kąpieli barwiącej wynosi
60-70°C, ale temperatura skurczu tkanki skórnej garbowanej chromowo musi wynosić 85°C.
Im wyższa temperatura kąpieli, tym głębszy jest odcień barwy i bardziej równomierne
wybarwienie.

Do barwienia włosa stosuje się kąpiel o temperaturze 55-60°C zawierającą w 1 dm

;

5 g

barwnika kwasowego. Do utrwalenia wybarwienia używa się 1-2 ml kwasu mrówkowego
85-procentowego. Technika postępowania jak przy barwieniu skór z licem. Czas obracania
skór w cytroku wynosi 60-90 minut, aż do wyczerpania kąpieli. Barwiąc skóry na kolor

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pastelowy, stosuje się mniejszą ilość barwnika 0,5-l,0 g/dm

. W czasie barwienia wskazany

jest dodatek siarczanu sodowego. Po barwieniu i obcieknięciu skóry natłuszcza się i suszy.

Barwienie barwnikami kwasowo-chromowymi

Przy stosowaniu barwników kwasowo-chromowych skóry najpierw zobojętnia się

węglanem sodowym w obecności tensydów anionowych, następnie dokładnie płucze, wiruje,
siatkuje, po czym barwi w temp. 55-65°C w kąpieli zawierającej 0,5-5g/dm

barwników.

Barwienie przeprowadza się w okresie dwóch godzin. Do barwienia stosuje się barwniki
kwasowo-chromowe. Następnie skóry wiruje się, siatkuje i zaprawia w ciągu 3-6 godzin
w kąpieli o temperaturze 55-65°C zawierającej w 1 dm

1 g dwuchromianu sodowego i 2 g

kwasu octowego. Po barwieniu i chromowaniu skóry wiruje się, natłuszcza i wykończa.

4.2.1.3. Barwienie barwnikami metalokompleksowymi

Barwniki metalokompleksowe o układzie 1:1 i 2:1 mogą być stosowane do barwienia

włosa. Wiązanie barwnika metalokompleksowego 1:1 z wełną polega na tworzeniu wiązania
jonowego między anionową grupą barwnika i zasadową grupą keratyny oraz tworzeniu
kompleksu barwnik – keratyna.

Uzyskanie odpowiedniego efektu wybarwienia możliwe jest tylko w środowisku mocno

kwaśnym. W przypadku skór futerkowych stwarza to niebezpieczeństwo uszkodzenia tkanki
skórnej. Ze względu na dużą reaktywność barwnika metalokompleksowego o układzie 1:1
oraz trudności w uzyskaniu równomiernego wybarwienia, barwniki te nie znalazły szerszego
zastosowania. Barwniki o układzie 1:1 barwią przede wszystkim tkankę skórną, natomiast
barwniki metalokompleksowe w układzie 2:1 barwią równomiernie wełnę i tkankę skórną.

Dwie cechy barwników metalokompleksowych o układzie 2:1 wpłynęły na ich

zastosowanie do barwienia skór:

−

możliwość barwienia skór w kąpielach obojętnych,

−

możliwość otrzymywania wybarwień odpornych na pot, . światło oraz na prasowanie
w temperaturze 120-180°C.
Barwniki metalokompleksowe o układzie 2:1 są szybko wiązane przez skórę niezależnie

od wartości pH kąpieli. Użycie tych barwników do barwienia skór jagnięcych i owczych na
jasne kolory daje często różne odcienie wybarwienia. Przyczyna różnej intensywności
wybarwienia okrywy włosowej wynika z różnej zawartości chromu lub formaliny we włosie.
Do kąpieli barwiącej należy dodawać tensydu niejonowego. Zastosowanie niektórych
preparatów jako nośników lub przenośników barwnika pozwoliło uzyskać głębsze odcienie
barwy. Zalicza się do nich preparaty typu nośnika Carrier znakowane cyfrowo. Preparaty te
należy rozpatrywać jako kompleks substancji czynnej z dodatkiem emulgatora. Można je
podawać do kąpieli przed barwieniem skór, jak również po ich wybarwieniu. Stosowanie
preparatu nośnikowego zawierającego 70-80% emulgatora pozwala pominąć przygotowanie
skór w kąpielach zwilżająco-piorących.

Barwienie barwnikami metalokompleksowymi 1:1

Przed barwieniem barwnikami metalokompleksowymi o układzie 1:1 włókna keratynowe

powinno się uaktywnić poprzez chlorowanie lub traktowanie roztworem wody utlenionej.
Barwiąc barwnikami metalokompleksowymi do kąpieli wskazane jest dodanie pewnej ilości
mocznika, tiomocznika lub guanidyny, ponieważ uzyskuje się uodpornienie na działanie
wody produktu barwionego. Stosując ten sposób barwienia, można uzyskać wybarwienia
w kolorze ciemnego brunatu. Wiele patentów zaleca stosowanie w miejsce kwasu siarkowego
innych kwasów, na przykład kwasu mrówkowego lub fosforowego. Zastosowanie kwasu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fosforowego do kąpieli barwiącej, zawierającej barwniki metalokompleksowe o układzie 1:1,
wpływa jednak również na zmniejszenie szybkości ciągnięcia tych barwników na włókno.
Stosowanie tej metody umożliwia przeprowadzenie procesu barwienia w kąpieli o wyższej
wartości pH, co z kolei wpływa korzystnie na wskaźniki wytrzymałościowe włókien
keratynowych.

Szybkość

pobierania

przez

włókna

keratynowe

barwników

metalokompleksowych wzrasta wraz z obniżeniem stężenia jonów wodorowych w kąpieli
barwiącej.

Proces barwienia barwnikami metalokompleksowymi o układzie 1:1 jest stosunkowo

prosty, przy czym okrywa włosowa oraz tkanka skórna nie zostaje uszkodzona w czasie
barwienia. Mankament metody, to jest nierównomierne wybarwienie, można w pewnej
mierze wyeliminować przez wyraźne obniżenie wartości pH kąpieli barwiącej. Zastosowanie
kąpieli o niskiej wartości pH wpływa z kolei niekorzystnie na trwałość oraz intensywność
wybarwienia.

Barwienie barwnikami metalokompleksowymi w układzie 2:1

Trwałe wybarwienia okrywy włosowej skór owczych można uzyskać w przypadku

stosowania do barwienia barwników metalokompleksowych o układzie 1:2, w których atom
Cr

jest koordynacyjnie wysycony.

Istotny wpływ na przebieg barwienia barwnikami metalokompleksowymi skór owczych

mają następujące parametry:

−

sposób przygotowania skór do barwienia,

−

temperatura kąpieli barwiącej,

−

czas barwienia,

−

pH kąpieli barwiącej,

−

ilość i rodzaj użytego barwnika.
W zależności od zastosowanej metody przygotowania okrywy włosowej skór owczych

do barwienia uzyskuje się produkt zawierający w okrywie włosowej różną ilość tłuszczu
i kwasu, mający w różnym stopniu naruszoną warstwę łuskową. Spośród szeregu metod
najczęściej stosuje się w praktyce umartwianie, pranie i rozmaczanie w kąpieli zwilżającej.
Spośród trzech wymienionych metod przygotowania skór do barwienia barwnikami
metalokomplesowymi najlepsze wyniki uzyskuje się stosując, przed barwieniem, rozmaczanie
skór wyprawionych w kąpieli rozmaczająco-zwilżającej, zawierającej niejonowy środek
powierzchniowo czynny, na przykład Rokafenol N-8. Skóry w ten sposób przygotowane
mają po barwieniu równomiernie wybarwioną okrywę włosową, natomiast umartwiane oraz
prane mają na ogół po barwieniu plamistą okrywę włosową oraz intensywnie zabarwioną
tkankę skórną. Usunięcie tego mankamentu jest możliwe, gdy po praniu lub umartwianiu
skóry traktuje się, przez okres 90-120 minut, kąpielą zawierają 0,5-1,0 g/dm

kwasu

mrówkowego 80-procentowego.

Dodatek Rokafenolu N-8 do kąpieli barwiącej wpływa korzystnie na efekt barwienia.

Przypuszczalnie związane to jest z tym, że następuje osłabienie szybkości przenikania
barwnika na włókna keratynowe. Zwiększając zawartość Rokafenolu N-8 w kąpieli barwiącej
powyżej 0,5% uzyskuje się mniej intensywne wybarwienia, szczególnie przy barwieniu skór
owczych na kolory szarzeni i brunatu. Przeprowadzając barwienie skór bezpośrednio
w kąpieli rozmaczającej, uzyskuje się tylko nieznacznie gorszy efekt kolorystyczny, niż
przeprowadzając barwienie w osobnej kąpieli.

Przeprowadzając chlorowanie przed barwieniem uzyskuje się bardziej intensywne

wybarwienia, często następuje również zmiana barwy. Chlorowanie powinno się wówczas
przeprowadzać w kąpieli o temperaturze około 30

C, zawierającej 0,2-0,3% aktywnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chloru w stosunku do masy skór wyprawionych. Po upływie 1-1,5 godziny skóry futerkowe
należy odchlorować, na przykład roztworem hydrosulfitu – 1,0 g/dm

Barwiąc skóry owcze szarzenią polfalanową BL w kąpieli niezawierającej niejowych

środków powierzchniowo czynnych, po dodaniu kwasu, wzrasta szybkość sorbowania
barwnika przez skóry futerkowe. Obniżenie pH kąpieli do około 3 wpływa w wyraźnie
niekorzystny sposób na równomierność wybarwienia okrywy włosowej, natomiast zwiększa
się stopień wyczerpania barwnika z kąpieli – od 80 do 95%. W związku z tym, że już w ciągu
kilkunastu minut od dodania kwasu do kąpieli barwiącej skóry owcze sorbują prawie całą
ilość barwnika, można przypuszczać, że nierównomierność wybarwienia okrywy włosowej
spowodowana została przez zbyt szybkie sorbowanie szarzeni polfalanowej BL przez skóry
futerkowe. Rozpatrując przebieg wyczerpania barwnika z kąpieli w aspekcie wartości pH
kąpieli barwiącej i równomierności wybarwienia, stwierdza się, że stosując zarówno kwas
mrówkowy, jak i octowy maksimum sorbowania przypada na wartość od 3,5 do 4,0.
Przeprowadzając barwienie w kąpieli zasadowej, zawierającej na przykład 3-5 g/dm

25-procentowej wody amoniakalnej, uzyskuje się skóry mające intensywnie wybarwioną
tkankę skórną, a okrywa włosowa jest w ogóle nie wybarwiona lub zabarwiona na jasny
kolor.

W miarę podwyższania temperatury kąpieli barwiącej wzrasta stopień wyczerpania

barwników z kąpieli. Optymalna temperatura barwienia to 70-100

C. Ponieważ skóry

wyprawione mają temperaturę skurczu w granicach 75-90

C, istnieje konieczność

przeprowadzenia barwienia w kąpielach o temperaturach 50-65

Istnieją dwie zasadnicze metody barwienia, z których jedna polega na stosowaniu

kąpieli o stałej temperaturze, a druga na stopniowym podnoszeniu temperatury kąpieli od 30
do 60

C. Korzystniejszy efekt barwienia uzyskuje się stosując metodę drugą. Skóry

odznaczają się bardziej równomiernie wybarwioną okrywą włosową, o większej odporności
na tarcie na sucho i na mokro.

4.2.1.4. Barwienie skór futerkowych barwnikami kwasowymi

Barwniki kwasowe należą do anionowych związków chemicznych, których

rozpuszczalność w wodzie uwarunkowana jest przede wszystkim obecnością wolnych grup
sulfonowych, rzadziej natomiast grup karboksylowych. Produkty handlowe tych związków
występują w postaci soli sodowych, które w wodzie hydrolizują według równania:

B – SO

Na + H

→ B – SO

+ Na

+ H

W zależności od ilości grup sulfonowych, występujących w cząsteczce barwnika, od

jego masy cząsteczkowej, obecności innych grup reaktywnych i hydrofilnych, barwniki
kwasowe wykazują różne powinowactwo względem włókien kolagenowych i keratynowych.

Barwniki te dzieli się na dwie podgrupy:

a) barwiące w środowisku słabo kwaśnym,
b) barwiące w środowisku silnie kwaśnym.

W Polsce barwniki te produkowane występują pod nazwą handlową: barwniki kwasowe

oraz barwniki kwasowe do futer.

Budowa chemiczna barwników kwasowych

Barwniki kwasowe ciągnące ze słabo kwaśnych kąpieli należą przede wszystkim do

grupy barwników diazowych. Maja one budowę zbliżoną do barwników bezpośrednich. Ze
względu na ich stosunkowo duży ciężar cząsteczkowy są stosunkowo trudno i wolno
sorbowane przez włosy i tkankę skórna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Barwniki kwasowe ciągnące z kąpieli silnie kwaśnych należą głównie do grupy

barwników monoazowych i antrachinonowych. Barwniki te wykazują mały ciężar
cząsteczkowy oraz małe powinowactwo względem włókien kolagenowych i keratynowych.
Mimo to, za pomocą tych barwników uzyskuje się na ogół bardzo równomierne wybarwienie
okrywy włosowej skór futerkowych. Barwniki te łatwo dyfundują w głąb poszczególnych
warstw włosów. Przedstawicielami tej grupy barwników są między innymi czerwień
kwasowa G, Neurot WO,

4.2.1.5. Barwienie barwnikami kwasowo-chromowymi

Barwniki kwasowochromowe określane są często jako barwniki chromowe,

orto-chromowe lub jednochromowe. Barwniki te są specjalnymi barwnikami kwasowymi,
które ze względu na obecność w pozycji orto względem układu azowego grup
wodorotlenowych lub aminowych są zdolne tworzyć kompleks z atomem chromu, który
wiązany jest przez włókna keratynowe w poniższy sposób:

łókno keratynowe

barwnik

Barwienie barwnikami kwasowo-chromowymi różni się od barwienia barwnikami

kwasowymi tym, że przed barwieniem skóry poddaje się zaprawianiu w kąpieli zawierającej
na przykład dwu chromian potasowy (l g/dm

), siarczan miedziowy (0,5 g/dm

), kwas octowy

30-procentowy (0,5 ml/dm

) i sól kuchenną (30 g/dm

. Czas zaprawiania wynosi

4-6 godzin.

Zamiast zaprawiania przed barwieniem często przeprowadza się ten proces po barwieniu.

W danym przypadku zaleca się zobojętnianie skór przez 2 godziny w kąpieli o temperaturze
około 40°C, zawierającej sodę amoniakalną (2 g/dm

) oraz niejonowy lub kationowy środek

powierzchniowo czynny (l g/dm

). Po zobojętnieniu skóry płucze się, wiruje i siatkuje, po

czym barwi w kąpieli o temperaturze 55-65°C, zawierającej barwniki w ilości od
2 do 5 g/dm

. Barwienie przeprowadza się przez 2-4 godzin. Następnie skóry wiruje się,

siatkuje i poddaje przez 3-6 godzin zaprawianiu w kąpieli o temperaturze 55-65°C,
zawierającej dwuchromian sodowy w ilości 1,0-2,5 g/dm

, kwas octowy (2,0 g/dm

w przeliczeniu na 100-procentowy) oraz 10-20 g/dm

siarczanu sodowego. Po barwieniu

i chromowaniu skóry wiruje się, natłuszcza i wykończa.

4.2.1.6. Barwienie barwnikami zawiesionowymi

Barwniki

zawiesinowe

są

niskocząsteczkowymi

barwnikami

azowymi

i antrachinonowymi, o budowie chemicznej podanej na poniższych schematach, które nie
zawierając

podstawników

solotwórczych,

przykład:

grup

sulfonowych

lub

karboksylowych, są bardzo trudno rozpuszczalne w wodzie - od kilku do kilkunastu mg/dm

Są one natomiast dość łatwo rozpuszczalne w acetonie.

N = N

Szkarłat cellitonowy B

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

-CH

-OH

Błękit cellitonowy FFR

W Polsce są produkowane pod nazwą barwników syntenowych, przez firmę BASF pod

nazwą handlową Cellitonfarbstoffe. Produkty handlowe zawierają barwniki rozdrobnione do
wielkości ziarna 1-5 mikrometra oraz odpowiednie dyspergatory, na przykład: dyspergator
NNO, Tammol NNO. Barwniki o cząsteczkach w granicach 4-5 mikrometra tworzą trwalsze
zawiesiny niż barwniki o rozdrobnieniu mniejszym, lecz których cząsteczki różnią się
w istotny sposób wielkością rozmiaru.

Barwniki zawiesinowe stosowane są do barwienia okrywy włosowej skór owczych,

jagnięcych i króliczych na kolory pastelowe. Barwienie dokonuje się bezpośrednio po
rozmoczeniu skór wyprawionych. W związku z tym, że barwienie przeprowadza się
w kąpielach o temperaturach 40-80°C, skóry powinny być wygarbowane chromowo.
W miarę podwyższania temperatury kąpieli barwiącej zyskuje się coraz bardziej intensywne
wybarwienia. Korzystne jest dodawanie do kąpieli środków powierzchniowo czynnych
(0,2 -0,5 /dm

) opartych na produktach oksyetylenowanych. Produkty przeciwdziałają

agregacji barwników zawiesinowych. Barwienie przeprowadza się przez kres 1-3 godzin. Do
barwienia skór futerkowych mogą być stosowane tylko monomolekularne barwniki
zawiesinowe. Po barwieniu skóry płucze się woda, a następnie natłuszcza, suszy i wykończa.

Skóry futerkowe wybarwione tymi barwnikami odznaczają się dużą żywością

i czystością barwy, natomiast są niedostatecznie odporne na działanie światła,
rozpuszczalników organicznych oraz na prasowanie, szczególnie po uprzednim zwilżeniu
okrywy włosowej roztworem aldehydu mrówkowego.

4.2.1.7. Barwienie barwnikami kadziowymi

Barwniki kadziowe barwią okrywę włosową o głębokich, intensywnych, odpornych na

światło kolorach, o wysokiej odporności chemicznej i termicznej. W niektórych krajach
barwniki te są w futrzarstwie szeroko stosowane.

Barwniki kadziowe są nierozpuszczalne w wodzie i w rozcieńczonych roztworach

kwasów i zasad. W środowisku zasadowym pod wpływem środków redukujących, takich jak
podsiarczyn sodowy, ulegają rozpuszczeniu tworząc leukozwiązki.

Barwienie barwnikami kadziowymi prowadzi się w trzech etapach:

−

przygotowanie zasadowego roztworu barwnika,

−

właściwe barwienie,

−

utrwalenie wybarwienia na włosie.
Przygotowanie roztworu polega na dodaniu na 1 mol barwnika co najmniej 1 mol

podsiarczynu sodowego, natomiast po zredukowaniu dodaje się ług sodowy. Każdy rodzaj
barwnika rozpuszcza się odrębnie przestrzegając utrzymania odpowiedniej temperatury, która
wynosi 40-60°C.

Przed barwieniem skóry owcze wyprawione na biało moczy się w obecności tensydu

anionowego 0,5 g/dm

i wody amoniakalnej 0,2-0,3 g/dm

w ciągu 1 godziny w temperaturze.

35°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Umartwianie w dm

kąpieli:

2-4 g wody amoniakalnej,
5 g węglanu sodowego,
4 g mrówczanu sodu,
0,5 g tensydu anionowego
czas umartwiania 1,5 godziny, temperatura 38°C, K=20.

Barwienie – barwniki helantrenowe, na przykład Brunat helantrenowy RKD, Szarzeń
halentranowa 3B, w dm

kąpieli:

2-3 g barwnika kadziowego,
4 g mrówczan sodu,
4 g wodorotlenku sodowego 37°Be,
czas obracania 1-1,5

godziny, temperatura. 50°C

;

pH 9-10,

4 g wody utlenionej 30°/o, czas 30 minut

Odwirowanie i siatkowanie
Zobojętnianie

30-50 g soli kuchennej
2,5 g kwasu octowego 60-procentowego
Płukanie z dodatkiem 1 g tensydu anionowego w ciągu 30 minut, temperatura 40°C.
Następnie skóry natłuszcza się.

Barwnikami kadziowymi barwi się skóry królicze, owcze w kolorach popielatym, beżowym
i brązowym.

4.2.1.8. Barwienie barwnikami reaktywnymi

Obecnie barwniki reaktywne produkowane są w wielu krajach pod różnymi nazwami

handlowymi: w Polsce – barwniki helaktynowe, przez firmę BASF – Basazol i Primazin,
przez firmę Ciba – Cibacrone, przez firmę Sandoz – Drimaren, firmę Hoechst – Inthion, firmę
Bayer – Levafix.

Ugrupowania reaktywne tworzą następujące grupy: winylosulfonowe

mono-

dwuchloro-triazynowe,

trójchloropirymidylowe,

triosiarczanoetylosulfonowe,

siarczanoetylosulfonoamidowe, dwuchlorochinoksalinowe, winylokarbonylowe.

Barwniki reaktywne w wyniku reakcji chemicznej z czynnymi grupami włókien

kolagenowych lub keratynowych, na przykład aminowymi lub hydroksylowymi, tworzą
wiązania kowalencyjne, na których rozerwanie potrzebna jest energia. Ponieważ barwienie
przeprowadza się w środowisku wodnym, barwnik reaktywny reagując z wodą przechodzi w
barwnik niereaktywny. Ogólny przebieg tych reakcji można przedstawić w sposób
następujący:

Barwnik reaktywny + włókno → barwnik-włókno
Barwnik reaktywny + woda → barwnik niereaktywny

Reakcje te przebiegają równolegle. Barwnik niereaktywny, powstający w wyniku

hydrolizy barwnika reaktywnego, nie wiąże się na drodze chemicznej z włóknami
kolagenowymi.

4.2.1.9. Barwienie solami metali

Do niektórych skór futerkowych stosuje się barwienie pigmentami nieorganicznymi

wytwarzanymi bezpośrednio we włosie. Na przykład octan ołowiawy jest rozpuszczalny
w wodzie, natomiast wytrącony osad siarczku ołowiawego jest czarny, a siarczan ołowiawy
biały:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pb(CH

COO)

+ Na

PbS

COONa

Pb(CH

COO)

+ H

PbSO

COOH

Korzystając z tych reakcji można rozpuszczalną solą ołowiawą nasycić powierzchnię

włosa i przy stosowaniu różnych reakcji zmieniać barwę wytrącając na włosie czarny siarczek
ołowiawy lub biały siarczan ołowiawy. Włos wybarwiony przez wytrącenie czarnego siarczku
ołowiawego można rozjaśnić przez utlenienie:

PbSO

+ 4

PbS

+ 4

Roztworem wody utlenionej zwilża się przez lekkie potarcie szczotką, piórkiem lub

przykłada się materiał nawilżony utleniaczem. Uzyskuje się w ten sposób różne efekty
kolorystyczne w układzie czerń – kolor szary – biel. Ten sposób barwienia jest stosowany
w produkcji imitacji lisów srebrnych lub oposów.

Barwienie trującymi solami ołowiu wymaga ostrego przestrzegania warunków bhp;

uzyskuje się nieznaczną trwałość wybarwienia, a ponadto stosunkowo trudno jest utrzymać
standard wybarwienia. Z biegiem czasu wybielone końce żółkną, zaś szary podkład przybiera
brudny brązowy odcień. Częściowo można temu zapobiec, jeśli wybielone części włosa
potraktuje się roztworem kwasu szczawiowego lub jego solami. Z tych względów metoda
barwienia solami metali nie znalazła szerszego zastosowania praktycznego.

4.2.1.10. Operacje końcowe po barwieniu

Skóry po barwieniu poddaje się następującym operacjom:

Płukanie

Po barwieniu na powierzchni okrywy włosowej pozostaje pewna część nie utrwalonego

barwnika. Ma to ujemny wpływ na jakość, ponieważ prowadzi do szorstkiej powierzchni,
braku połysku i utrudnia dalsze wykończanie skór. Oprócz tego pozostawione na powierzchni
włosa produkty utlenienia i inne jeszcze składniki mogą wywoływać uczuleniowe schorzenia
skóry osób nie tylko zatrudnionych bezpośrednio w produkcji, lecz także przy
konfekcjonowaniu i użytkowaniu wyrobów z takich skór. Skóry po barwieniu muszą więc
być dokładnie wypłukane, a sposób prowadzenia tego procesu zależy od rodzaju surowca, od
przebiegu poprzedzających czynności, a w szczególności sposobu barwienia. Płukaniu
poddaje się skóry barwione na kolory ciemne. Do płukania używa się wody o temperaturze
30-35

C. Czas płukania 30-40 minut. Skóry barwione na kolory pastelowe nie wymagają

płukania.

Odleżenie

Celem utrwalenia barwnika skóry poddaje się odleżeniu. Skóry wykłada się na boczki

mizdrą do mizdry na 24 godziny.

Natłuszczanie

Po barwieniu kąpielowym tkanką skór ulega częściowemu odtłuszczeniu co powoduje

zmniejszenie jej ciągliwości. Aby doprowadzić do stanu tkanki skórnej po garbowaniu
przeprowadza się dogarbowanie z dodatkiem soli i natłuszczanie. Dobór środków
zmiękczających do skór wybarwionych zależy od sposobu garbowania i natłuszczania.
Dobrze przeprowadzone garbowanie nie wymaga stosowania specjalnych zabiegów
zmiękczających. Dobór środków zależy od tego, czy zmiękczanie przeprowadza się
kąpielowo czy przez nacieranie szczotką. Natłuszczanie kąpielowe przeprowadzamy
w cytroku. Temperatura kąpieli natłuszczającej 38-40

C, czas 2 godziny. Ilość tłuszczu do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

natłuszczania kąpielowego zależy od tego czy skóry były odtłuszczane przez trocinowanie
z czterochloroetylenem czy w agregacie odtłuszczającym, w którym następuje prawie
całkowita ekstrakcja tłuszczu naturalnego z tkanki skórnej.

Odwodnienie

Skóry odwadnia się poprzez odwirowanie w wirówkach.

Rozbijanie

Po wirowaniu skóry poddaje się rozbijaniu na rozbijarkach odgórnych z tępymi nożami.

Suszenie

Skóry poddajemy suszeniu w suszarniach drążkowych zgodnie z parametrami

technologicznymi. Czasami suszymy skóry na ramach perforowanych. Dotyczy to skór
o specyficznej tkance i barwionych na ciemne kolory. Skór barwionych na kolory jasne nie
suszymy w ten sposób, gdyż istnieje niebezpieczeństwo zabrudzenie od spinaczy, na przykład
na skutek rdzewienia.

Po przeprowadzeniu operacji suszenia skóry poddaje się wykończaniu. Każda firma czy

też zakład dostosowuje technikę wykończenia do możliwości i wymogów jakie są narzucane
dla poszczególnych asortymentów.

Kontrola barwienia polega na sprawdzeniu czy uzyskane wybarwienie jest zgodne ze

wzorem, czy warunki ustalone przepisem są przestrzegane we wszystkich obowiązujących
parametrach, a także sprawdzeniu czy okrywa włosowa jest wybarwiona równo nie tylko
w jej górnej części, lecz także od spodu. Tkanka skórna powinna zachować strukturę
włóknistą i ciągliwą. Warunki te mają istotne znaczenie dla prawidłowego i wydajnego
konfekcjonowania.

Wady skór futerkowych barwionych wynikają z nierównego, plamistego wybarwienia.

Szczególnie często mogą wystąpić różnice w odcieniu wybarwienia części grzbietowej
i brzusznej. Najczęściej występującą wadą tkanki skórnej skór barwionych jest zmniejszenie
jej ciągliwości i ubytek powierzchni użytkowej.

4.2.1.11. Wpływ czynników na proces barwienia

Na przebieg procesu barwienia okrywy włosowej ma wpływ szereg czynników.

Zaliczamy do nich:

1. stężenie barwnika w kąpieli,
2. czas trwania procesu,
3. sposób przygotowania okrywy włosowej ,
4. temperatura kąpieli,
5. charakter okrywy włosowej,
6. współczynnik kąpielowy,
7. pH kąpieli barwiącej.
Wszystkie te czynniki w sposób zdecydowany wpływają na jakość i trwałość wybarwienia

okrywy włosowej, dlatego też ich wpływ powinniśmy rozpatrywać niezależnie od rodzaju
barwników stosowanych do barwienia okrywy włosowej.

Jak przebiega proces barwienia barwnikami kadziowymi przedstawia tabela 5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Barwienie skór futerkowych barwnikami kadziowymi

Skóra futerkowa barwiona na kolor

Nazwa procesu technologicznego

Czas w minutach

Temperatura w

Chemikalia w g/dm

średniego brunatu

szary

żółtozłocisty

Rozmaczanie
Rokafenol N-8
Woda amoniakalna 25-proc.
Czas
Temperatura

0,5
0,2

60
35

0,5
0,3

60
35

0,5

60
35

Umartwianie
Woda amoniakalna 25-proc.
Soda amoniakalna
Hydrosulfit skonc. w proszku
Pretepon G
Czas
Temperatura

4,0
1,0
4,0
0,5

90
35

2,0
5,0
4,5
0,5

120

3,0
5,0
4,0
0,5

120

Barwienie kąpielowe
Szarzeń helantrenowa 3 B m-pasta
Brunat helantrenowy RRD m-pasta
Żółcień helantrenowa RK m-pasta
Wodorotlenek

sodowy o stężeniu

Be’

Klej kostny
Hydrosulfit skonc. w proszku
Czas
Temperatura

2,0

4,0
1,0
4,0

90
45

3,0

4,5
1,0
4,0

120

2,5
2,5

4,5
1,0
4,5

120

Utlenianie
Woda utleniona 30-proc.
Kwas octowy 60-proc.
Czas
Temperatura

4,5
2,5

120

4,5
2,5

120

4,5
2,5

120

Płukanie i natłuszczanie
Ansolven RNW
Czas
Temperatura

1,5

90
45

1,5

90
45

1,5

90
45

Jak wpływa proces chlorowania skór owczych przed barwieniem na zabarwienie okrywy

włosowej przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Wpływ chlorowania skór owczych przed barwieniem barwnikami kwasowymi na zabarwienie okrywy

włosowej

Kolor okrywy włosowej

Nazwa i zawartość barwnika kwasowego w
kąpieli [g/dm

]

skóry nie chlorowane

skóry chlorowane

Brunat kw. do futer R - 1,0
Żółcień kwasowa E5R - 0,5

beżowy

brunatny

Brunat kw. do futer R - 1,0
Żółcień kwasowa E5R - 0,2
Czerń kw. do futer BN - 1,0

jasnobrunatny

ciemnobrunatny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czerń kw. do futer BN - 2,0
Brunat kw. do futer R - 0,5
Żółcień kwasowa E5R - 0,1

średnio brunatny

czarnobrunatny

Brunat kw. do futer R - 0,20
Żółcień kwasowa E5R - 0,05

bardzo jasnobeżowy

beżowy

Oranż kwasowy II - 1,0

jasnopomarańczowy

ciemnopomarańczowy

Zieleń kwasowa G - 0,5

jasnozielony

ciemnozielony

Wpływ pH kąpieli na barwienie skór owczych przedstawia tabela 7.

Tabela 7. Wpływ pH kąpieli barwiącej na własności skór owczych barwionych barwnikami kadziowymi

Wytrzymałość

skór

rozciąganie [kG/mm

]

Wydłużenie maksymalne

skór [%]

ąp

rwi

ąc

ika

wyprawionych

barwionych wyprawionych

barwionych

Ró

rno

ść

top

kod

okry

ło

łc

eno

GOK

1,56

1,45

1,54

1,35

1,40

1,49

1,43

1,44

1,04

1,05

4-5

1-2

2-3

run

eno

RRD

1,43

1,27

1,30

1,45

1,52

1,38

1,18

1,17

1,02

0,88

4-5

5-4

1-2

2-3

Równomierność oraz intensywność wybarwienia określono organoleptycznie w skali od 1 do
5, gdzie 1 – ocena niedostateczna, 2 – dostateczna, 3 – średnia, 4 – dobra, 5 – bardzo dobrą.

Stopień uszkodzenia okrywy włosowej określano w skali od 0 do 3, gdzie 0 oznacza brak
uszkodzenia okrywy włosowej, 1 – nieznaczne obniżenie sprężystości włosów, 2 –
nieznaczną watowatość włosów, 3 – silnie uszkodzoną okrywę włosową.

Jak przebiega proces barwienia barwnikami kwasowymi przedstawia tabela 8.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Barwienie barwnikami kwasowymi skór owczych i króliczych z naturalnie białą okrywą włosową.

We wszystkich procesach stosuje się 20 dm

wody na 1 kg skóry wyprawionej

Skóry królicze barwione na kolor

Skóry owcze barwione na
kolor

Nazwa procesu
Czas w min.
Temperatura w

Chemikalia [g/dm

żółty czerwo-

pomarań-

czowy

czarny żółty

brunat-
ny

czarny

Umartwianie
Sól kuchenna
Rokafenol N-8
Soda amoniakalna
Woda amoniakalna 25-
proc.
Imprapell CO
Chloramina T
Kwas mrówkowy 25-
proc.
Temperatura
Czas

50,0

0,5

2,5

25
90

50,0

0,5

2,5

25
90

50,0
0,05

3,5

35
90

50,0

1,0

2,0

3,5

32
90

0,5
1,5

1,0

32
90

Płukanie
Temperatura
Czas

35
30

Zobojętnianie
Tiosiarczan sodowy
Pirosiarczyn sodowy
Temperatura
Czas

3,0

30
30

3,0

30
30

3,0

30
30

1,5

30
30

Zwilżanie i barwienie
Rokafenol N-8
Temperatura
Po 30 min. dodaje się
do kąpieli:
Żółcieć trwała G
Pąs kwasowy 2 RL
Oranż kwasowy EGG
Czerń kwasowa
do futer BN
Oranż kwasowy II
Żółcień kwasowa
do futer 5R
Brunat kwasowy
do futer R
Alkohol laurowy
Kwas mrówkowy
85-proc.
Czas

1,0

1,5

2,0

1,0

2,0

1,0

2,0

1,0

11,0

0,7

4,0

8,0

60

1,5

1,5
60

60

4,0

2,0
60

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Biorąc pod uwagę różny charakter barwników, różną ich budowę, powinowactwo do

łączenia z keratyną włosa i sposobem przygotowania okrywy włosowej do barwienia należy
stwierdzić, że czynniki wpływające na proces barwienia okrywy włosowej są specyficzne
i będą różnie wpływać na jakość i trwałość wybarwienia okrywy włosowej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym charakteryzują się barwniki naturalne?
2. Jak prowadzi się proces barwienia barwnikami naturalnymi?
3. Czym charakteryzują się barwniki anionowe?
4. Jak przebiega proces barwienia barwnikami metalokompleksowymi 1:1 i 2:1?
5. W jakich warunkach prowadzimy proces barwienia barwnikami kwasowymi?
6. Jak przebiega proces barwienia barwnikami kwasowo-chromowymi??
7. Podać charakterystykę barwników zawiesinowych?
8. Jak przebiega proces barwienia barwnikami kadziowymi?
9. Co to są barwniki reaktywne?
10. Określ barwienie barwnikami soli metali ciężkich?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj wybarwienie okrywy włosowej skór nutrii i owczych za pomocą barwników

kwasowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z techniką przygotowania skór do barwienia,
3) omówić wybarwienie okrywy włosowej skór nutrii,
4) omówić wybarwienie okrywy włosowej skóry owczej, omówić wady i zalety wybarwień

poszczególnych rodzajów skór,

5) dokonać analizy porównawczej,
6) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry owcze,

–

skóry nutrii,

–

stół roboczy,

–

katalogi wybarwień.

Ćwiczenie 2

Porównaj wybarwienia okrywy włosowej przedstawionych Ci próbek. Scharakteryzuj

poszczególne rodzaje wybarwień.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym barwienia,
2) dokonać oględzin skór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) w formie tabelarycznej zapisać pochodzenie skóry, określić jak została wybarwiona

i scharakteryzować wybarwienie,

4) zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki różnych skór wybarwionych wieloma metodami,

−

katalogi skór wybarwionych,

−

podświetlany stół roboczy,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź operację barwienia skór owczych barwnikami kadziowymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko do przeprowadzenia ćwiczenia,
3) zapoznać się metodyką prowadzenia procesu barwienia barwnikami kadziowymi,
4) odważyć środki chemiczne potrzebne do przeprowadzenia ćwiczenia,
5) przeprowadzić operację umartwiania,
6) przeprowadzić operację barwienia,
7) przeprowadzić proces utrwalenia barwnika,
8) scharakteryzować skóry po barwieniu,
9) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

urządzenia do przeprowadzenia ćwiczenia,

–

skóry owcze lub jagnięce,

–

boczki na skóry,

–

środki umartwiające,

–

barwniki,

–

waga do odważania środków chemicznych,

–

zlewki,

–

instrukcja BHP,

–

specjalistyczna odzież ochronna,

–

rękawice gumowe, okulary ochronne.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź proces barwienia skór króliczych przy pomocy barwników zawiesinowych.

Scharakteryzuj okrywę włosową po wybarwieniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z metodyką barwienia skór barwnikami zawiesinowymi,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
4) wybrać odczynniki i środki chemiczne potrzebne do sporządzenia kąpieli barwiącej,
5) przeprowadzić proces barwienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) wypłukać skór i zostawić do dalszej obróbki,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

bębenki szklane typu Wacker z aparatem do obracania i pogrzewania,

–

skóry królicze,

–

boczki na skóry,

–

metodyka barwienia barwnikami kadziowymi,

–

instrukcja BHP,

–

odczynniki i środki chemiczne do barwienia,

–

waga do odważania środków chemicznych,

–

zlewki,

–

odzież ochronna.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) omówić proces barwienia barwnikami naturalnymi?

¨ ¨

2) określić sposób barwienia skór barwnikami anionowymi?

¨ ¨

3) omówić proces barwienia barwnikami metalokompleksowymi?

¨ ¨

4) omówić proces barwienia barwnikami kwasowymi?

¨ ¨

5) omówić proces barwienia barwnikami bezpośrednimi?

¨ ¨

6) omówić proces barwienia barwnikami zawiesinowymi?

¨ ¨

7) omówić proces barwienia barwnikami kadziowymi?

¨ ¨

8) omówić proces barwienia barwnikami reaktywnymi?

¨ ¨

9) prowadzić procesy barwienia różnymi rodzajami barwników?

¨ ¨

10) dobierać rodzaj barwnika i sposób barwienia do rodzaju skór?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Uszlachetnianie okrywy włosowej skór futerkowych metodą

polofiksowania

4.3.1. Materiał nauczania

Bezpośrednio po wyprawieniu, barwieniu i skonfekcjonowaniu skór futerkowych okrywa

włosowa jest gładka i składa się z włosów o jednakowej długości. Po dłuższym składowaniu
futra tracą jednak swój pierwotny, estetyczny wygląd oraz stają się mniej odporne na
działanie czynników atmosferycznych. Aby temu zapobiec skóry poddaje się uszlachetnianiu
przez polofiksowanie.

Skóry uszlachetnione metodą polofiksowania mają okrywę włosową wysoce odporną na

działanie czynników atmosferycznych, ponadto odznaczają się silnym połyskiem,
jedwabistością i puszystością. W skórach uszlachetnionych metodą polofiksowania stwierdza
się jednak niedostateczną odporność na pękanie warstwy licowej oraz rozwarstwianie się
dermy.

Stosowane obecnie metody polofiksowania można podzielić na dwie grupy:

polofiksowanie przed lub po barwieniu. W zakładach futrzarskich stosuje się różne metody
polofiksowania, różniące się przygotowaniem skór do uszlachetniania, sposobem
uplastyczniania okrywy włosowej, ilościowym i jakościowym składem roztworów
stosowanych do zwilżania okrywy włosowej, temperaturą prasowania, ilością zwilżeń
i prasowań.

4.3.1.1. Metody uplastyczniania okrywy włosowej

Przez uplastycznienie okrywy włosowej rozumie się procesy technologiczne, które

powodują osłabienie

struktury wewnętrznej włókien keratynowych.

wyniku

uplastycznienia włosy łatwo ulegają wyprostowaniu na przykład pod działaniem wału
prasowarki. Uplastycznienie okrywy włosowej wykonuje się po wyprawieniu skór
futerkowych. Do zwilżenia stosuje się wodę i wodne roztwory kwasów organicznych lub
nieorganicznych, samych lub z dodatkiem etanolu lub alkoholu n-butylowego. Zawartość
kwasów w tych roztworach wynosi 50-100 g/dm

, zawartość alkoholi wynosi

200-250 ml/dm

. Po dokładnym zwilżeniu i dostatecznie długim odleżeniu skór złożonych

okrywą włosową do okrywy włosowej, prasuje się je wałem prasowarki o temperaturze
120-150

C, w wyniku czego włosy ulegają wydłużeniu i wyprostowaniu, przy czym

w zależności od użytego kwasu i alkoholu wydłużenie jest różne. Proces zwilżania,
prasowania i strzyżenia przeprowadza się kilkakrotnie. Prowadząc uplastycznianie przed
polofiksowaniem uzyskuje się skóry zawierające więcej aldehydu, o mniejszej
rozpuszczalności włosów w roztworach dyspergatorów i większej odporności warstwy
licowej na pękanie przy rozciąganiu niż skóry polofiksowane bez uplastycznienia.

4.3.1.2. Polofiksowanie po uprzednim uplastycznieniu okrywy włosowej

W czasie prasowania okrywy włosowej zwilżonej roztworem formaliny następuje prawie

nieodwracalne wydłużenie i wyprostowanie górnej części włosów przy jednoczesnej zmianie
wartości wielu wskaźników fizycznych i chemicznych włosów, dlatego też proces ten jest
określany jako chemiczno-termomechaniczne utrwalanie kształtu włosów wyprostowanych.

Do polofiksowania stosuje się roztwory formaliny:

1) nie zawierające innych środków,
2) zawierające niejonowy środek powierzchniowoczynny ,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zawierające alkohol,
4) zawierające kwas i alkohol,
5) zawierające kwas organiczny lub nieorganiczny
6) zawierające kwas, alkohol, niejonowy środek powierzchniowo czynny i estry.

W zależności od zastosowanego roztworu zwilżającego uzyskuje się różny końcowy

efekt chemicznego utrwalania okrywy włosowej.

Działanie roztworem formaliny na okrywę włosową

Stosując rozcieńczone roztwory formaliny, nie uzyskuje się odpowiedniego stopnia

utrwalenia okrywy włosowej. Mankamentem stosowania jej stężonych roztworów jest
podwyższona toksyczność oraz niebezpieczeństwo silnego uszkodzenia warstwy licowej.
W praktyce stosuje się roztwory zawierające formalinę w ilościach 300-600 g/dm

. Zwilżanie

przeprowadza się maszynowo lub szczotkowo. Skóry złożone okrywą włosową do okrywy
włosowej poddaje się odleżeniu przez 30-45 minut. Zbyt krótkie odleżenie uniemożliwia
odpowiednią penetrację roztworów w głąb warstw włosów, co powoduje, że w czasie
prasowania tylko warstwa łuskowa i korowa ulegają modyfikacji chemicznej. Konsekwencją
tego jest nierównomierne wybarwienie okrywy włosowej i zbyt mała odporność skór
polofiksowanych na działanie czynników atmosferycznych.

Po odleżeniu skór zawartość wody w górnej części włosów powinna wynosić 30-45%.

Mimo, że tak duża zawartość wody w okrywie włosowej wymaga dłuższego prasowania, to
jednak uzyskuje się wyraźne podwyższenie jakości produktu gotowego i podniesienie
odporności na działanie czynników atmosferycznych. Następnie okrywę włosową prasuje się
wałem prasowarki o temperaturze 160-240

C. Od intensywności prasowania zależy

utrwalenie chemiczne włosów wyprostowanych i wydłużonych, połysk, puszystość
i jedwabistość okrywy włosowej. Następnie po odleżeniu skór przez 20-30 minut okrywę
włosową zwilża się roztworem formaliny i alkoholu i prasuje. W praktyce cykl ten powtarza
się 2-6 razy. W miarę ilości przeprowadzonych zwilżeń i prasowań zwiększa się w okrywie
włosowej zawartość aldehydu mrówkowego, zmniejsza się jest rozpuszczalność w roztworach
dyspergatorów oraz zmniejsza się wiązanie kwasu chromowego. Wraz ze wzrostem stężenia
formaliny w roztworze zwilżającym zwiększa się stopień spolofiksowania okrywy włosowej.
Świadczy o tym stopniowy wzrost w niej zawartości aldehydu mrówkowego oraz
zmniejszenie się rozpuszczalności wełny w roztworach dyspergatorów oraz zmniejszenie się
zawartości Cr

w okrywie włosowej skór barwionych barwnikami utlenialnymi,

a podwyższa puszystość i połysk.

Po zwilżeniu i dostatecznie długim odleżeniu formalina znajduje się w poszczególnych

częściach składowych włosów: w łusce, warstwach korowej i rdzeniowej oraz w substancji
międzywłóknistej. Każda z tych części składowych włosa charakteryzuje się obecnością wielu
reszt aminokwasowych, które są w stanie reagować z aldehydem mrówkowym. W miarę
podwyższania temperatury wzrasta reaktywność formaliny, na przykład w czasie prasowania
skór, która reaguje z resztami aminokwasowymi oraz w pewnych warunkach również
z wiązaniem peptydowym. Wytworzone wiązania poprzeczne wpływają na wyraźne
wzmocnienie struktury włókien keratynowych i ich odporności na działanie roztworu
kwaśnego siarczynu sodowego.

Polofiksowanie roztworem formaliny zawierającym środki powierzchniowoczynne

Równomierność i szybkość zwilżania okrywy włosowej wodnym roztworem formaliny

można podwyższyć przez dodanie środków powierzchniowoczynnych. Stosuje się niejonowe
środki powierzchniowoczynne o temperaturze wrzenia niższej niż wynosi temperatura
prasowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Polofiksowanie roztworem formaliny zawierającym alkohol

Wiele metod polofiksowania przewiduje zwilżanie okrywy włosowej roztworami

formaliny zawierającymi alkohole w ilościach 100-400 g/dm

. Stosowane są alkohole:

etylowy, metylowy, propylowy, izopropylowy, n-butylowy. Mimo, ze wraz z ilością atomów
węgla w alkoholu zmniejsza się jego lotność, natomiast wzrasta zapach alkoholu, to jednak do
zwilżania okrywy włosowej, korzystniej jest stosować n-butanol i n-propanol niż etanol,
ponieważ łatwiej ulegają zwilżeniu miejsca, w których występuje wiązanie hydrofobowe.
Wodno-alkoholowe roztwory formaliny wpływają korzystnie na połysk oraz puszystość
okrywy włosowej skór polofiksowanych. Stosując do zwilżania okrywy włosowej roztwory
zawierające formalinę i alkohol, wydatnie skraca się czas potrzebny do odleżenia skór,
jednocześnie ułatwione zostaje prasowanie. Bezpośrednio po polofiksowaniu skór zwilżonych
roztworem wodno-alkoholowym formaliny zwiększa się rozpuszczalność okrywy włosowej
w roztworach dyspergatorów.

Polofiksowanie roztworem formaliny zawierającym kwas

Słabo kwaśne środowisko i temperatura powyżej 100

C przyspieszają powstawanie

mostka metylenowego między wolnymi grupami aminowymi reszt aminokwasów oraz
między grupą amidową reszt kwasów glutaminowego i asparaginowego. Dlatego też do
zwilżania okrywy włosowej stosuje się często roztwory formaliny zawierające kwas
organiczny lub nieorganiczny. Dodanie do roztworu formaliny większej ilości kwasu
mrówkowego niż 50 g/dm

wpływa na pogorszenie puszystości okrywy włosowej oraz jest

przyczyną otrzymywania wybarwień nierównomiernych. Te ostatnie spowodowane są tym, że
po prasowaniu skóry futerkowe zawierają jeszcze tak znaczną ilość kwasu, że nie ulega on
zobojętnieniu w czasie 1 godzinnego umartwiania. Niższy stopień spolofiksowania okrywy
włosowej uzyskuje się stosując do zwilżenia roztwór składający się z kwasu chlorooctowego
i formaliny.

Polofiksowanie roztworem formaliny zawierającym kwas i alkohol

Stosując do zwilżania roztwór składający się z formaliny, kwasu organicznego i alkoholu,

uzyskuje się wyraźne zwiększenie szybkości oraz równomierności zwilżenia okrywy
włosowej, która po uszlachetnianiu odznacza się dużym połyskiem, puszystością
i jedwabistością oraz odpornością na działanie czynników atmosferycznych. Ze względu na
całkowitą odporność okrywy włosowej skór w ten sposób uszlachetnionych na działanie
roztworu mocznikowo-siarczynowego oraz zmniejszoną jej rozpuszczalność w roztworze
kwasu tioglikolowego i wodorotlenku sodowego, należy przypuszczać, że w czasie
prasowania w włóknach keratynowych zostały wytworzone wiązania kowalencyjne typu
mostków metylenowych. W pierwszym etapie polofiksowania roztwór zwilżający powoduje
uplastycznienie okrywy włosowej, a w drugim etapie wpływa na utrwalenie chemiczne
włosów wyprostowanych i wydłużonych.

4.3.1.3. Polofiksowanie po barwieniu skór futerkowych

Niezależnie od stosowanej do barwienia grupy barwników, następuje zmniejszenie

wytrzymałości włosów na rozciąganie stanie prostym i w pętli, zmniejsza się ich wydłużenie
oraz rozpuszczalność w roztworach dyspergatorów. W wyniku barwienia, na przykład
barwnikami utlenialnymi, nastąpiła zmiana w budowie struktury wewnętrznej włókien
keratynowych, przy czym wiele różnych reszt aminokwasowych uległo zablokowaniu.
Z powyższych względów przyjmuje się, że chemizm polofiksowania skór barwionych jest
inny niż w przypadku skór uszlachetnionych po wyprawie. Przeprowadzając polofiksowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

po barwieniu, uzyskuje się niższy stopień utrwalenia chemicznego włosów wyprostowanych
niż w przypadku skór wyprawionych.

Polofiksowanie powinno się przeprowadzać przede wszystkim po barwieniu skór

barwnikami kwasowymi i kadziowymi, ponieważ uzyskuje się bardziej intensywne
i równomierne wybarwienia okrywy włosowej, która odznacza się większą odpornością na
działanie światła, na tarcie na sucho i na mokro niż okrywa włosowa skór barwionych tymi
barwnikami po polofiksowaniu.

4.3.1.4. Barwienie skór z okrywą włosową po polofiksowaniu

Po polofiksowaniu w okrywie włosowej aldehyd mrówkowy występuje w formie:

−

nie związanej z włóknami keratynowymi – można go wypłukać wodą,

−

nietrwale związanej z włóknami keratynowymi – oznacza się go po destylacji z kwasem
o-fosforowym,

−

trwale związanej z włóknami keratynowymi – z wytworzonych połączeń aldehyd
mrówkowy nie ulega uwolnieniu w czasie hydrolizy kwasowej,
Okrywa włosowa skór polofiksowanych zawiera znaczną ilość aldehydu mrówkowego

związanego nietrwale. Skóry owcze barwione po polofiksowaniu mają często
nierównomiernie wybarwioną okrywę włosową, co może być spowodowane:

−

nierównomiernym zwilżeniem okrywy włosowej roztworem formaliny,

−

zastosowaniem roztworu zwilżającego zawierającego środek powierzchniowo czynny
o zbyt wysokiej temperaturze wrzenia,

−

nierównomierną obróbką termomechaniczną okrywy włosowej,

−

zbyt wysoką temperaturą wału prasowarki,

−

zbyt krótkim czasem zaprawiania skór w kąpieli zawierającej kwas chromowy,

−

użyciem nieodpowiedniej emulsji natłuszczającej.

4.3.1.5. Wady skór polofiksowanych

Skóry polofiksowane wykazują na ogół małą wytrzymałość warstwy licowej na pękanie.

Szczególnie niską wartość tego wskaźnika mają skóry owiec rasy merynos. Przyjmuje się, że
przyczyną niedostatecznej wytrzymałości tkanki skórnej na pękanie jest nadmierna penetracja
aldehydu mrówkowego w głąb warstwy termostatycznej, w wyniku czego ulega ona
skurczeniu, przy jednoczesnym obniżeniu jej ciągliwości. Na obniżenie wytrzymałości
warstwy licowej skór polofiksowanych wywierają decydujący wpływa:

−

zawartość formaliny w roztworze stosowanym do zwilżania włosów,

−

czas składowania – od chwili zakończenia polofiksowania do momentu zobojętnienia
okryw włosowej, na przykład roztworem wody amoniakalnej.
Skóry owcze, których okrywa włosowa jest najczęściej poddawana operacji

polofiksowania, przeznaczone są na kołnierze, błamy i pelisy oraz futerka. Okrywa włosowa
skór dobrze uszlachetnionych metodą polofiksowania charakteryzuje się wysokim połyskiem,
puszystością i równomierną barwą. Bardzo istotny jest proces obróbki termicznej, który
powinien zaczynać i kończyć się na zadzie skóry. W przeciwnym razie na powierzchni
okrywy włosowej pozostają cienie.

4.3.1.6. Inne metody uszlachetniania okrywy włosowej

Barwienie przy użyciu szablonów

Przez naniesienie na okrywę włosową odpowiedniego wzoru za pomocą szablonu

uzyskuje się imitację skór, na przykład leopardów lub ocelotów ze skór owczych i króliczych.
Roztwór barwników wprowadza się przez płyty z metalu lub z tworzywa syntetycznego, na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

których wykonane zostały odpowiednie wzory. Obecnie coraz częściej stosuje się druk
filmowy – sitodruk.

Przed uszlachetnianiem okrywę włosową powinno się odpowiednio przygotować. Skóry,

których okrywa włosowa składa się z włosów puchowych i ościstych, należy dokładnie
wysiatkować i wytrzepać, w celu usunięcia słabo osadzonych włosów. Skóry powinny mieć
równomiernie zestrzyżoną okrywę włosową. Skóry powinny być przed szablonowaniem
poddane czesaniu, strzyżeniu i siatkowaniu.

Do szablonowania stosuje się farbę drukarską, zawierającą stężony, przesączony roztwór

Futramin (200 cm

/dm

) i zagęszczacz emulsyjny (800 cm

/dm

). Uszlachetnione skóry

poddaje się odleżeniu przez 3 h, po czym suszy je w pomieszczeniu o temperaturze 20

i wilgotności względnej powietrza 60-70%. Następnie skóry trocinuje się i siatkuje.

Uszlachetnianie metodą rozjaśniania

Niektóre rodzaje skór futerkowych o naturalnej barwnej okrywie włosowej, na przykład

królików, nutrii, lisów rudych, piżmaków, poddaje się uszlachetnianiu przez rozjaśnianie.
Metody rozjaśnianie dzielimy na: szczotkowe, kąpielowe i szczotkowo-kąpielowe.

Do rozjaśniania szczotkowego stosuje się najczęściej roztwory o następującym składzie:

Roztwory

Składniki [g]

woda utleniona

woda amoniakalna 25-proc.
środek powierzchniowoczynny

podsiarczyn sodowy

Rongalit

woda do

1000

100

1000

Po wtarciu roztworu we włosy, składa się skóry okrywą włosową do okrywy włosowej,

poddaje odleżeniu przez 2 godziny, suszy i siatkuje. Gdy nie uzyska się pożądanego stopnia
rozjaśnienia okrywy włosowej, cykl ten powtarza się 2-4-krotnie.

Często rozjaśnianie przeprowadza się na przemian roztworem utleniającym

i redukującym, na przykład roztworem nr 2, a następnie roztworem nr 3. Wraz ze wzrostem
zawartości wody utlenionej w roztworze uzyskuje się coraz bardziej intensywne rozjaśnienie
okrywy włosowej. Wadą tej metody jest dość silne uszkodzenie włókien keratynowych
włosów. Rozjaśnianie szczotkowe przeprowadza się, gdy okrywa włosowa zawiera znaczną
ilość grubych i sztywnych włosów ościstych.

Rozjaśnianie kąpielowe przeprowadzamy dla skór garbowanych metodą formalinową lub

formalinowo-glinową. Przed rozjaśnianiem skóry futerkowe umartwia się w kąpieli
o temperaturze około 32

C, zawierającej sól kuchenną (50 g/dm

), sodę amoniakalną

(3 g/dm

), środek powierzchniowoczynny (1 g/dm

) i wodę utlenioną 10-15 g/dm

Umartwianie prowadzi się 4-16 godzin, po czym skóry wiruje się i siatkuje, a następnie
umartwia przez 2 godziny w kąpieli o podobnym składzie jak poprzednio, tylko zamiast wody
utlenionej stosuje się Rongalit lub podsiarczyn sodu (4 g/dm

). Powtarza się czynność

wirowania i siatkowania, a następnie prowadzi się proces umartwiania okrywy włosowej
zaprawą żelazową o składzie:

siarczan żelazawy

5-10 g/dm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sól kuchenna

50 g/dm

kwas octowy 30-procentowy

1 g/dm

podsiarczyn sodowy

3 g/dm

formalina 40-procentowa

3 g/dm

Zaprawianie prowadzi się przez 16 godzin w kąpieli o temperaturze początkowej około

C i pH 5,0-6,5. Następnie skóry wiruje się i siatkuje, po czym poddaje się je rozjaśnianiu

w kąpieli o temperaturze początkowej 32

C, pH 6.5-7.5, zawierającej (g/dm

sól kuchenna

woda utleniona 30-procentowa

15-30

siarczan amonowy

środek chroniący okrywę włosową

pirofosforan sodowy

Jako środki ochraniające okrywę włosową stosuje się między innymi związki

ligninosulfonowe.

Rozjaśnianie prowadzi się przez 4-16 godzin. Następnie skóry wiruje się i siatkuje, po

czym poddaje odżelazianiu w kąpieli o temperaturze 22-25

C, składającej się z soli

kuchennej (60 g/dm

), podsiarczynu sodowego (3 g/dm

) i kwasu siarkowego (0,4 g/dm

Odżelazianie trwa 16-20 h. Często proces odżelaziania przeprowadza się 2-krotnie, co
zwiększa odporność produktu na procesy zachodzące w czasie składowania. Po odżelazianiu
skóry wiruje się i siatkuje a następnie poddaje neutralizacji do pH 6,5, a następnie szczotkowo
garbuje zasadowymi solami chromu, natłuszcza i wykończa.

Rozjaśnianie metodą szczotkowo-kąpielową polega na wstępnym rozjaśnieniu okrywy

włosowej roztworem wody utlenionej i wody amoniakalnej i następnym rozjaśnieniu
w kąpieli w sposób podany wyżej.

Wybielanie okrywy włosowej

Naturalna barwa okrywy włosowej skór futerkowych wynika z występowania

w poszczególnych warstwach włosów puchowych i ościstych barwnych pigmentów.
Wybielanie włosa ma na celu przeprowadzenie tych pigmentów w produkty degradacji
możliwie bezbarwne. Dotyczy ono również usuwania żółtego odcienia włosa występującego
w skórach o białej okrywie włosowej. Wybielanie włosa jest niechętnie stosowane przez
futrzarzy, ponieważ osłabia ono nie tylko włos, lecz także tkankę skórną. Dlatego jest ono
stosowane w wyjątkowych przypadkach, przy uszlachetnianiu niektórych rodzajów skór.

Wybielania dokonuje się silnymi utleniaczami lub reduktorami, które powodują

degradację pigmentów włosa. Jako związki utleniające stosowane są między innymi:
nadtlenek wodoru H

, nadtlenek sodowy Na

, podchloryn sodowy NaOCl,

dwuchromiany. Do związków redukujących zalicza się dwutlenek siarki SO

, wodorosiarczyn

sodowy NaHSO

, tiosiarczan sodowy Na

5 H

O, podsiarczyn sodowy Na

i kwas

szczawiowy H

. Wymienione środki powodują nie tylko bielenie, ale wywołują wyraźne

zmiany w strukturze i własnościach keratyny włosa. Na przykład intensywne działanie
nadtlenkiem wodoru obniża zdolność wiązania kwasu przez keratynę, obniża w niej
zawartość azotu. Pod wpływem utleniaczy włos pęcznieje, traci swą sprężystość, przy czym
obserwuje się uszkodzenia warstwy łuskowej i naruszenia układu warstwy korowej.

Nieodpowiednio przeprowadzony proces wybielania prowadzi do nieodwracalnych

uszkodzeń okrywy włosowej.

Ostatnio coraz częściej stosuje się wybielacze optyczne. Są to bezbarwne związki

luminescencyjne, zwane również wyniebieszczaczami, które pochłaniają ultrafioletową część
widma słonecznego i zmieniają go w widzialne światło o większej długości fali. Takie
wybielacze nie niszczą włosa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wybielanie włosa jest procesem uciążliwym, długotrwałym, a uzyskane wyniki nie

zawsze są zgodne z zamierzeniem. W zależności od gatunku skór i ich naturalnego
zabarwienia włosa stosuje się różne środki i sposoby postępowania. Jeśli skóry mają włos
biały o żółtawym odcieniu, to można je wybielić już w surowcu, po praniu. Jednak najczęściej
wybielanie włosa przeprowadza się na skórach garbowanych. Dobre wyniki uzyskuje się gdy
skóra jest garbowana aldehydem mrówkowym – uzyskuje się w ten sposób gwarancję
największej odporności włosa i skóry na działanie utleniacza.

Wybielanie szczotkowe przeprowadza się dla skór zawierających duże ilości grubych

i sztywnych włosów ościstych. Metodę tę stosuje się również do rozjaśniania końców
włosów. Polega ona najczęściej na stosowaniu na przemian roztworu utleniającego
i redukującego.

Po wtarciu powierzchniowym roztworu utleniającego układa się skóry włosem do włosa

i pozostawia w stosie przez 2-4 godziny, po czym rozwiesza je w celu wysuszenia. Cykl
nacierania powtarza się niekiedy 2-4-krotnie. Wybielanie należy w miarę możliwości połączyć
z oddziaływaniem promieni słonecznych, ponieważ prowadzi to zwiększenia efektu wybielania.

Kontrola procesu wybielania polega na:

−

badaniu wartości pH kąpieli w poszczególnych fazach; w przypadkach koniecznych
nastawia się pH roztworu, co ma duży wpływ na przebieg utleniania i redukcji,

−

kontroli temperatury – temperatura kąpieli roboczych nie powinna być niższa od podanej
w metodzie, ponieważ bielenie przebiega wolniej, co zmusza do jego przedłużenia, a tym
samym zwiększa ryzyko osłabienia struktury włosa,

−

obserwacji zachowania się włosa, który w zachodzących procesach bielenia wykazuje
zazwyczaj obniżenie własności wytrzymałościowych, włos ulega rozszczepieniu na jego
końcu oraz staje się matowy.
Najczęściej występujące wady wynikające z nieprawidłowego wybielenia to kruchość

włosa i osłabienie tkanki skórnej.

Lokowanie okrywy włosowej

Lokowanie jest obróbką termochemiczną, polegającą na wytworzeniu loków imitujących

skóry karakuła, na uplastycznionej okrywie włosowej. Do nadania okrywie włosowej formy
zlokowanej stosuje się prasy hydrauliczne, w których za pomocą płyt z odpowiednim
rysunkiem, uzyskuje się loki przypominające okrywę włosową skór karakułowych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest polofiksowanie?
2. Jakie środki chemiczne stosujemy w polofiksowaniu?
3. Co to jest uplastycznianie okrywy włosowej?
4. Jak optymalnie prowadzić proces polofiksowania skór owczych?
5. Jak działa roztwór formaliny na okrywę włosową?
6. Jakie jest znaczenie środków powierzchniowo czynnych w procesie polofiksowania?
7. Jak przebiega polofiksowanie z dodatkiem alkoholu?
8. Jak przebiega proces polofiksowania z dodatkiem kwasu?
9. Na co narażona jest skóra w czasie polofiksowania?
10. W którym momencie możemy prowadzić proces polofiksowania?
11. Jak przebiega uszlachetnianie okrywy włosowej poprzez szablonowanie?
12. Jak prowadzimy proces rozjaśniania okrywy włosowej skór futerkowych?
13. Jak przeprowadzamy lokowanie okrywy włosowej skór futerkowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj skóry owcze po procesie polofiksowania przed i po barwieniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi polofiksowania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) przeprowadzić proces barwienia skór,
4) wykonać operację polofiksowania skór wybarwionych,
5) przeprowadzić polofiksowanie skór przed barwieniem,
6) dokonać analizy porównawczej skór po polofiksowaniu przed i po wybarwieniu,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja do ćwiczeń,

–

stół roboczy,

–

waga do ważenia środków chemicznych,

–

zlewki,

–

próbki skór owczych,

–

formalina,

–

środki do barwienia,

–

bębenki szklane typu Wacker z urządzeniem do obracania,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe, okulary.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź proces polofiksowania okrywy skór owczych roztworem formaliny

zawierającej środek powierzchniowoczynny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami o polofiksowaniu,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi prasowarki,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
4) przygotować roztwór do przeprowadzenia operacji polofiksowania,
5) przeprowadzić nawilżanie okrywy włosowej,
6) przeprowadzić prasowanie skór,
7) scharakteryzować okrywę włosową po przeprowadzonej operacji,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

prasowarka,

–

instrukcja obsługi prasowarki,

–

odczynniki i środki chemiczne do polofiksowania,

–

waga,

–

skóry owcze do polofiksowania,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź proces uszlachetniania okrywy włosowej metodą szablonowania. Porównaj

skóry przed i po szablonowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami o uszlachetnianiu okrywy włosowej za pomocą

szablonowania,

2) przygotować skóry do szablonowania: dokonać trzepania, czesania, strzyżenia,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
4) scharakteryzować wygląd skór przed barwieniem,
5) przygotować roztwór barwników,
6) przeprowadzi barwienie,
7) poddać skóry odleżeniu,
8) scharakteryzować wygląd skór po barwieniu,
9) spostrzeżenia i wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– szablony,
– maszyny i urządzenia do przygotowania skór do szablonowania: trzeparka, czesarka,

strzyżarka,

– instrukcja technologiczna uszlachetniania skór przez szablonowanie,
– odczynniki i środki chemiczne do barwienia,
– waga,
– skóry owcze,
– odzież ochronna.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨ ¨

2) określić cel polofiksowania okrywy włosowej?

¨ ¨

3) scharakteryzować środki do polofiksowania?

¨ ¨

4) przedstawić cel uplastyczniania okrywy włosowej?

¨ ¨

5) omówić proces polofiksowania i metody jego przeprowadzania?

¨ ¨

6) przeprowadzić proces polofiksowania roztworem formaliny?

¨ ¨

7) przeprowadzić proces polofiksowania roztworem formaliny

z dodatkiem alkoholu?

¨ ¨

8) scharakteryzować i omówić skóry po polofiksowaniu?

¨ ¨

9) omówić inne metody uszlachetniania okrywy włosowej?

¨ ¨

10) przeprowadzić proces uszlachetniania okrywy włosowej przez

szablonowanie?

¨ ¨

11) przeprowadzić proces rozjaśniania okrywy włosowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1) Przeczytaj uważnie instrukcję.
2) Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3) Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4) Test zawiera 21 pytań dotyczących przygotowania barwienia okrywy włosowej. Pytania

1-15 są z poziomu podstawowego, a pytania 16-21 z poziomu ponadpodstawowego.

5) Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku

pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),

- w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy,
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,

6) Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7) Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8) Na rozwiązanie testu masz 90 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I
1. Barwienie okrywy włosowej ma celu:

a) ujednolicenie barwy okrywy włosowej,
b) przygotowanie skór do garbowania,
c) przygotowanie skór futerkowych do natłuszczania,
d) przygotowanie skór do piklowania.

2. Futraminy należą do barwników:

a) kwasowych,
b) utlenialnych,
c) kwasowo-chromowych,
d) metalokompleksowych.

3. Imitację ocelotów otrzymujemy przez:

a) prasowanie,
b) natryskiwanie,
c) szablonowanie
d) rozjaśnianie.

4. Do barwienia barwnikami naturalnymi wykorzystuje się skóry po:

a) garbowaniu,
b) piklowaniu,
c) umartwianiu,
d) natłuszczaniu.

5. Przed barwieniem skór barwnikami anionowymi okrywę włosową poddaje się:

a) prasowaniu,
b) wybielaniu,
c) garbowaniu,
d) piklowaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Polofiksowanie polega na:

a) zwilżaniu roztworem formaliny i prasowaniu,
b) natłuszczaniu okrywy włosowej,
c) płukaniu skór,
d) barwieniu.

7. Uplastycznienie okrywy włosowej ma na celu:

a) osłabieniu struktury wewnętrznej włókien keratynowych,
b) spęcznienie skór,
c) przygotowanie skór do suszenia,
d) umartwienie włosa.

8. Przy barwieniu barwnikami zawiesinowymi temperatura kąpieli wynosi:

a) 10-20

b) 40-60

c) 30-35

d) 80-85

9. Barwniki utlenialne .................................... lub barwią ........................ gdyż nie mają

zdolności wiązania się z ...............................................

10. Barwniki metalokompleksowe o układzie 1:1 barwią ........................... natomiast

o układzie 2:1 barwią ........................... i ................. .

11. Barwniki kadziowe są ................................. w wodzie i w rozcieńczonych roztworach

................ i ................... .

12. Jakimi technikami prowadzimy proces barwienia barwnikami utlenialnymi.
13. Jak dzielimy barwniki kwasowe.
14. Podaj etapy barwienia barwnikami kadziowymi.
15. Kiedy przeprowadzamy polofiksowanie?
Część II
16. Nośnikami barwy w barwnikach są grupy:

a) chromogenowe,
b) wodorotlenowe,
c) kwasowe,
d) sulfonowe.

17. Do nierozpuszczalnych w wodzie zaliczamy barwniki:

a) anionowe,
b) kationowe,
c) amfoteryczne,
d) siarkowe.

18. Barwienie barwnikami kwasowo-chromowymi przeprowadza się po:

a) zaprawianiu,
b) garbowaniu,
c) strzyżeniu,
d) natłuszczaniu.

19. Barwniki utlenialne dwuskładnikowe to:

a) pochodne kwasów,
b) stopy różnych półproduktów,
c) sole anilinowe,
d) związki metalokompleksowe

20. Polofiksowanie okrywy włosowej roztworami formaliny z dodatkiem alkoholu .............

czas odleżenia, ułatwia ..................... , wpływa korzystnie na ................. i ....................
włosa.

21. Polofiksowanie przeprowadza się przede wszystkim po barwieniu barwnikami .................

i ..................... . Uzyskuje się wtedy bardziej .................... i ....................... wybarwienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

„Uszlachetnianie okrywy włosowej skór” 744[03].Z3.04

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub udziel krótkiej
odpowiedzi

zadania

Odpowiedź

Punkty

.........................; ..............................; ........................;

10.

.........................; ..............................; ........................;

11.

.........................; ..............................; ........................;

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

....................; ......................; ..................; .....................

21.

....................; ......................; ..................; .....................

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bieńkiewicz K.: Fizykochemia wyprawy skór. WNT, Warszawa 1977
2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa 1992
3. Instrukcje obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń.
4. Kopański R.: Zarys futrzarstwa, PWRiS, 1965
5. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa

1985

6. Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
7. Maleńczak J., Čujan Z.:Maszyny i urządzenia garbarskie. Skrypt WSI, Radom 1981
8. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. WSI,

Radom skrypt nr 7, 1996

9. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
10. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
11. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza, ITeE Radom 1996
12. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom 2001

13. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSLiP 1988
14. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WSLiP 1965
15. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS 1956