garbarz skor 744[03] o2 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Paweł Mroczek

Sortowanie skór surowych według przeznaczenia
744[03].O2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
dr inż. Jan Żarłok

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Paweł Mroczek

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].O2.04

„Sortowanie skór surowych według przeznaczenia” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Garbarz skór.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy sortowania skór

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Cel rozsortowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Technika sortowania skór. Stanowisko sortowania – przyrządy pomiarowe
i warunki techniczne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o sortowaniu skór surowych

według przeznaczenia, a także ułatwi Ci praktyczne rozsortowanie partii surowca.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do

prawidłowego wykonania ćwiczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

− wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

− sprawdzian teoretyczny,

− sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału przystąp do sprawdzianu z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa:

Sortowanie skór surowych według przeznaczenia, której treści

teraz poznasz wchodzi w skład modułu Surowce podstawowe i materiały pomocnicze
(schemat).

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[03].O2

Surowce podstawowe i materiały pomocnicze

744[03].O2.01

Rozpoznawanie rodzajów skór surowych

744[03].O2.02

Określenie warstwowej i topograficznej

budowy tkanki skórnej i okrywy włosowej skór

surowych

744[03].O2.03

Konserwacja i magazynowanie skór surowych

744[03].O2.04

Sortowanie skór surowych według

przeznaczenia

744[03].O2.05

Rozpoznawanie i dobieranie materiałów

podstawowych i środków pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Sortowanie skór surowych

według przeznaczenia” powinieneś umieć:
− rozpoznawać różne rodzaje skór surowych,

− czytać i interpretować normy przedmiotowe i czynnościowe dotyczące surowca

skórzanego,

− rozróżniać wady skór surowych ,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− określić cel i potrzebę sortowania skór surowych,

− zorganizować i przygotować stanowisko sortowania skór,

− przygotować i posłużyć się przyrządami pomiarowymi i normami przedmiotowymi,
− dokonać sortowania skór według przeznaczenia,

− dobrać surowiec w partie produkcyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Podstawy sortowania skór

4.1.1. Materiał nauczania

Budowa skóry
Skóra tworzy warstwę graniczną między organizmem zwierzęcia a środowiskiem
zewnętrznym. Stanowi ona jeden z podstawowych narządów adaptacyjnych ustroju. Jest
prawie nieprzepuszczalna dla wody i roztworów wodnych oraz dla ustrojów
chorobotwórczych. Zawarte w niej zakończenia nerwowe zbierają bodźce zewnętrzne
(dotyku, ciepła, zimna i bólu) ponadto współdziała w wymianie ciepła oraz stanowi magazyn
wody, elektrolitów, białek, tłuszczów i witamin. Wszystkie te funkcje skóra może spełnić
dzięki swojej specyficznej budowie. Budowę te najlepiej prześledzić na rys. 1.

Błąd!

Rys. 1. Schemat budowy warstwowej skóry bydlęcej z pominięciem okrywy włosowej. [6]

Analizując budowę warstwową skóry możemy zauważyć, iż najistotniejszym elementem

skóry jest warstwa siatkowa. Warstwa siatkowa stanowi około 80 % grubości całej skóry
i jest nośnikiem jej właściwości mechanicznych takich jak: wytrzymałość na rozciąganie,
ciągliwość i ściśliwość. Ważną rolę odgrywa także warstwa licowa, która decyduje
o walorach estetycznych gotowego produktu.

Czynniki kształtujące skórę
1. Gatunek zwierzęcia
Gatunek

zwierzęcia określa sposób garbowania i przeznaczenie. Inaczej będziemy

postępować ze skórą z krokodyla inaczej ze skórą owczą. Pierwszą przeznaczymy na wyrób
luksusowych butów bądź torebek, natomiast drugą będziemy wyprawiać pod kątem produkcji
kożuchów.

Warstwa siatkowa 75 – 80%

Warstwa termostatyczna 20-25%

Błona licowa

Naskórek 2%

Skóra surowa

Skóra w

ła

ściwa

Warstwa

licowa

tkanka podskórna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ciężar i długość tułowia zwierząt różnych gatunków najczęściej wykorzystywanych
w przemyśle garbarskim przedstawia tabela 1.

Tabela 1 Ciężar i długość tułowia zwierząt różnych gatunków [2, s. 103]

Średni ciężar w kg

Średnia długość tułowia w cm

Gatunek

zwierzęcia

samce

samice samce samice

Bydło

domowe

750 470 168 160

Konie

535 520 160 158

Owce 65 44 80 77
Świnie 150

140 - -

2. Rasa

Rasa jest to odmiana w granicach gatunku, która wyróżnia się pewnymi wspólnymi

cechami zewnętrznymi. Różnorodność ras najlepiej prześledzić na przykładzie bydła
rogatego. W zasadzie da się odróżnić cztery rodzaje ras: mleczną, mięsną, mięsno – mleczną
i roboczą. Skóry tych ras mogą znacznie różnić się grubością, powierzchnią, zwartością
i innymi cechami. Właśnie ze względu na tę różnorodność poszczególne skóry znajdą różne
przeznaczenie np. na wierzchy obuwia bądź na spody.
3. Płeć

Skóry samców są na ogół większe, cięższe bardziej zwarte i grubsze niż skóry samic.

Dlatego też znajdą inne przeznaczenie niż skóry samic. Niektóre różnice między samcami
a samicami obrazuje tabela 1.
4. Wiek
Skóry

młodych zwierząt są miękki elastyczne i cienkie, maja ponadto delikatny rysunek

lica. Noworodki jagniąt niektórych ras mają specyficznie skręcony włos, co jest szczególnie
cenne w futrzarstwie. Z powodu tych cech skóry młodych zwierząt wyprawiane są pod kątem
produkcji skór odzieżowych bądź wykorzystywane są w futrzarstwie.
Skóry zwierząt starszych mają lepiej rozwiniętą warstwę siatkową a co za tym idzie są
grubsze i bardziej wytrzymałe na rozciąganie i ścieranie. Dlatego też mogą znaleźć
zastosowanie przy produkcji pasów lub podeszew.
5. Warunki bytowe
Obserwując zwierzęta tej samej rasy, płci i wieku możemy mimo wszystko znaleźć
różnice w budowie skóry poszczególnych zwierząt. Różnice te wynikają z różnego rodzaju
warunków bytowych. Na przykład bydło hodowane w terenach górskich lub przebywające
większość czasu na powietrzu ma skórę grubszą i bardziej zwartą niż osobniki hodowane
w oborach. Stan sanitarny obór oraz utrzymanie czystości samych zwierząt wpływa
w decydujący sposób na jakość skór. Gnój, którym niejednokrotnie oblepione są zwierzęta
powoduje trwałe uszkodzenia tkanki już za życia zwierzęcia.
6. Sposób żywienia

Karmienie zbyt intensywne powoduje odkładanie się tłuszczu w warstwie siatkowej

skóry, co w konsekwencji rozluźnia strukturę. Jeszcze gorzej na własności skóry wpływa zbyt
słabe odżywianie. Brak tłuszczu powoduje ustanie pracy gruczołów łojowych, skóra staje się
sucha i sztywna.
7. Warunki klimatyczne
Zwierzęta hodowane w klimacie gorącym mają grubszy naskórek i krótszą sierść,
ponadto w wyniku słabej pracy gruczołów łojowych skóry te są bardziej suche. Skóry
zwierząt tych samych ras, hodowanych w warunkach klimatu umiarkowanego mają dłuższy
włos, grubszą warstwę podskórną, a co zatem idzie po wyprawie są bardziej luźne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Indywidualne cechy zwierzęcia
Wynikają one przede wszystkim z różnic genetycznych poszczególnych osobników oraz
od stanu zdrowia poszczególnych zwierząt.

Układ topograficzny skóry

Poszczególne części skóry jednego osobnika wykazują znaczne różnice w grubości

i zwartości. Różnice strukturalne są tak znaczne, że przed przystąpieniem do garbowania
surowe skóry poddaje się rozkrojowi, aby do poszczególnych części zastosować inny proces
technologiczny. Nazwy i rozmieszczenie poszczególnych części skóry przedstawia rys. 2.

Rys. 2. Podział topograficzny skóry bydlęcej [2, s. 107]

Cały zawarty w tym dziale materiał nauczania przedstawia przyczyny zróżnicowania

struktury surowej skóry zwierzęcej. Tak duże zróżnicowanie nakłada na garbarza obowiązek
starannego doboru skór w partie narokowe. Prawidłowy dobór pozwoli na optymalne
wykorzystanie tak cennego surowca, jakim jest skóra oraz wyprodukowanie gotowego
wyrobu o określonych walorach użytkowych. Prawidłowy dobór surowca w partie narokowe
ma także duże znaczenie finansowe. Najważniejsze korzyści z prawidłowego rozsortowania
skór to:
– oszczędność niekiedy bardzo drogich odczynników chemicznych,
– skrócenie czasu prowadzenia procesów (oszczędność energii),
– redukcja ilości ścieków garbarskich (ochrona środowiska),
– uzyskanie produktu o założonych parametrach.

Jak widzimy rola prawidłowego rozsortowania skór jest nie do przecenienia.

Łeb

Część
karkowa
Część
łopatkowa

Część
grzbietowa

Część
zadnia

Łapa tylna

Pachwina
tylna

Część
brzuszna

Pachwina
przednia

Łapa
przednia

Kark

Szczupak

Krupon

Linia grzbiet

owa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich warstw składa się skóra surowa?
2. Która warstwa decyduje o własnościach mechanicznych skóry?
3. Która warstwa decyduje o własnościach estetycznych gotowego wyrobu?
4. Wymień czynniki kształtujące skórę.
5. Nazwij wszystkie części topograficzne skóry (polówka skóry bydlęcej).

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj schemat przekroju skóry zachowując właściwe proporcje poszczególnych

warstw skóry

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przyjąć konkretne wielkości procentowe określające grubość poszczególnych warstw

skóry,

4) wykonać schemat warstw skóry zwracając szczególną uwagę na właściwe proporcje

wymiarów (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blok techniczny formatu A4,
– ołówek,
– przybory kreślarskie,
– gumka,
– linijka,
– literatura z rozdziału.

Ćwiczenie 2

Wykonaj w formie tabeli zestawienie czynników kształtujące skórę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wykonać zestawienie w postaci tabeli (nazwa czynnika – jego wpływ na skórę),
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

− blok techniczny formatu A4,

− ołówek,

− przybory kreślarskie,
− gumka,

− nożyczki,

− literatura z rozdziału.

Ćwiczenie 3

Zaznacz i opisz wszystkie elementy topograficzne skóry (połówka bydlęca).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zaznaczyć mazakiem poszczególne elementy topograficzne,
4) nazwać zaznaczone elementy topograficzne skóry,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– połówka skóry bydlęcej,
– mazak,
– literatura z rozdziału.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) Określić udział procentowy poszczególnych warstw skóry?

Określić, jakie znaczenie mają poszczególne warstwy dla
własności skóry?

3) Nazwać czynniki kształtujące skórę?

4) Określić poszczególne miejsca topograficzne skóry?

5) Opisać własności mechaniczne tych miejsc?

6) Określić korzyści wynikające z doboru skór w partie narokowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Cel rozsortowania

4.2.1. Materiał nauczania

Aby dokonać prawidłowego rozsortowania skór surowych należy przeanalizować ich

podstawowe wskaźniki fizyczne. Wskaźniki te decydują o końcowym przeznaczeniu
gotowego wyrobu, a co zatem idzie o sposobie garbowania oraz o końcowej wartości
produktu.

Podstawowe wskaźniki oceny jakościowej skór surowych:

1. Powierzchnia skóry
Rozmiar skóry zależy przede wszystkim od rodzaju zwierzęcia, jego rasy, płci, wieku

i sposobu konserwacji. W przemyśle garbarskim preferowane są skóry o dużych
powierzchniach. Duża powierzchnia pozwala na racjonalny rozkrój, a co zatem idzie na
zmniejszenie ilości odpadu.

W praktyce powierzchnie skór surowych mierzy się mnożąc przez siebie dwa wymiary:

długość i szerokość. Za długość uważa się wymiar od nasady uszu do nasady ogona,
a szerokość mierzy się miedzy pachwinami przednich łap. Dokładniejsze metody pomiaru na
przykład przy pomocy planimetru zarezerwowane są raczej dla skór gotowych.

Przykładowe wielkości powierzchni różnego rodzaju skór przedstawia tabela 2.

Tabela 2 Powierzchnia skór surowych dorosłych zwierząt w zależności od rodzaju zwierzęcia [2, s. 113]

Powierzchnia skóry w dm

Rodzaj zwierzęcia

minimalna maksymalna

Bydło rogate

200

600

Konie 200

450

Owce 50

100

Kozy 60

100

Świnie 100

200

2. Ciężar skóry
Ciężar skóry to czynnik, który zależy od: wielkości powierzchni, grubości, ścisłości

i rodzaju okrywy włosowej. Według wagi rzeczywistej (zwaną dawniej wagą zieloną)
odbywa się zakup surowca do produkcji. Waga rzeczywista jest podstawową wielkością,
według której następuje dozowanie chemikaliów w pierwszych etapach wyprawy skór.
W wyniku zastosowania różnych metod konserwacji waga tej samej skóry może przyjmować
różne wielkości. Dlatego przed przystąpieniem do produkcji należy odtworzyć wagę
rzeczywistą surowca. Zestawienie ciężaru rzeczywistego skór w zależności od rodzaju
zwierzęcia oraz od sposobu konserwacji przedstawiają tabele nr 3 i 4.

Tabela 3 Ciężary rzeczywiste skór w zależności od rodzaju zwierzęcia [2, s. 133]

Rodzaj zwierzęcia Ciężar rzeczywisty skór [kg]

Cielęta i źrebięta Do

Byczki

13 ÷ 17

Krowy

13 ÷ 30

Buhaje

17 ÷ 50

Konie

10 ÷ 35

Świnie

10 ÷ 18

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4 Ciężary rzeczywiste (zielone) skór w zależności od metody konserwacji [2, s. 143]

Stan lub sposób konserwacji

skór

Ciężar skór bydlęcych

[%]

Ciężar skór ze świń

domowych [%]

Skóry świeże 100

100

Skóry mokrosolone

Skóry mokrosolone
z solankowaniem

83 88

Skóry suchosolone

Skóry suche

3. Grubość skóry
Grubość skóry decyduje w znacznym stopniu o jej dalszym przeznaczeniu garbarskim

(np. skóry na spody bądź na wierzchy obuwia). Grubość skóry jest indywidualną cechą
danego rodzaju zwierzęcia, przy czym samce danego gatunku mają na ogół skórę grubszą niż
samice. Grubość skóry surowej zależy także od rodzaju konserwacji. Przy skórach
mokrosolonych grubość prawie nie ulega zmianie natomiast przy skórach sucho solonych
zmniejszenie grubości jest znaczne. Grubość skóry zależy też od układu topograficznego.
Przybliżone grubości skór w zależności od rodzaju zwierząt przedstawia tabela 5.

Tabela 5 Przybliżone grubości skór (mierzone w części grzbietowej) w zależności od rodzaju zwierząt

[2, s.176]

Rodzaj zwierzęcia Grubość skóry [mm]

Buhaje 5

Jałówki 3

Świnie ciężkie

4 - 5

Kozy

1,5 - 2,5

Krowy 4

Konie

młode 2

Konie ciężkie

Owce

1,5 - 2

Świnie lekkie

3 - 4

Cielęta oseski

1,5 - 2

Konie lekkie

3,5

Króliki

0,2 - 0,8

4. Ścisłość skór
Ścisłość skóry surowej jest dominującą cechą przy określaniu jakości surowca

skórzanego i w znacznej mierze decyduje o sposobie prowadzenia wyprawy jak i o jakości
skór wyprawionych. To najważniejsza cecha skóry, od której zależy przesiąkliwość wody,
ciągliwość i wytrzymałość na rozciąganie. Obecnie ścisłość skóry surowej oceniamy
organoleptycznie.

Przyrząd do mierzenia ściśliwości skonstruował autor niniejszego opracowania, ale nie

znalazł on szerszego zastosowania w praktyce.

5. Wytrzymałość skór na rozciąganie
Wytrzymałością na rozciąganie nazywamy najmniejszą siłę powodująca rozerwanie

próbki Wielkość tę wyrażamy w N/mm

przekroju poprzecznego próbki. Mierzenie

wytrzymałości dokonujemy przy pomocy urządzenia zwanego zrywarką. Badane próbki
muszą mieć znormalizowane wymiary, a także sposób rozrywania (prędkość) musi spełniać
kryteria odpowiednich norm. W pierwszym etapie rozciągania następuje znaczne wydłużenie
badanej próbki. Wraz z dalszym wzrostem siły wydłużenie ustaje, aż do momentu zerwania
próbki. Takie zachowanie związane jest z przestrzenna budową warstwy siatkowej skóry,
która decyduje o własnościach mechanicznych skóry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja skór surowych:

Klasyfikacja skór surowych zwykłych ujęta została w normie PN/P-22002 z 1952 r., jak

dotąd nie anulowanej. Jednak w stosunkach handlowych norma ta nie jest stosowana,
natomiast przestrzega się normy resortowej: RN-56/MPL-1338. Skóry surowe zwykłe
warunki techniczne i klasyfikacja jakościowa. Według normy wszystkie skóry surowe w
zależności od rodzaju, rozmiaru, ciężaru i grubości dzieli się na pięć grup. Rozróżnia się przy
tym uszkodzenia i wady I i II kategorii. Przykładowo możemy przytoczyć, że do 1 grupy
należą między innymi skóry z wyporków bydlęcych. Do 2 grupy skóry cieląt, do 3 grupy
krupony świńskie do 1,5 kg i skóry z koni od 5 do 8 kg, do 4 grupy skóry z bukatów do 13,5
kg, krupony świńskie powyżej 1,5 kg i inne. Do 5 grupy norma zalicza skóry z wołów i koni
powyżej 22 kg oraz inne o tym samym ciężarze. Wady i uszkodzenia I kategorii punktowane
są wyżej, gdy znajdują się na środku skóry. Takie same uszkodzenia na bokach bądź karku są
punktowane niżej. Maksymalna liczba punktów w poszczególnych klasach skór przedstawia
tabela nr 6.

Tabela 6 Maksymalna liczba punktów w poszczególnych klasach skór [2, s. 173]

Liczba dopuszczalnych punktów

I klasa

II klasa

III klasa

IV klasa

Grupa skór

środek

kark i bok

cała skóra

1 0 1 4 10 16
2 0 2 6 18 32
3 2 4 12 28 46
4 2 6 18 38 60
5 4 8 24 48 72

Klasa skóry powinna być zaznaczona na tabliczce przyczepionej do skóry lub stemplem.

Garbarnia przy odbiorze sprawdza klasyfikacje. W przypadku niezgodności sporządza się
protokół odbioru, który jest podstawa do reklamacji

Sortowanie skór według przeznaczenia

W zakresie sortowania surowca w zależności od przeznaczenia garbarskiego obowiązuje

norma ZN-57-N0014: Skóry surowe zwykłe. Sortowanie według przeznaczeń garbarskich.
Przy sortowaniu skór surowych według przeznaczenia bierze się pod uwagę: 1) grubość
skóry, 2) równomierność grubości, 3) liczbę i jakość uszkodzeń, 4) strukturę skóry, 5) rodzaj
konserwacji. Sortując skóry wg przeznaczenia należy pamiętać, że grubość ich ulegnie
zmianie w procesie garbowania. Skóra garbowania roślinnego może zwiększyć grubość o 15
% natomiast skóry garbowane chromowo mogą wykazać nieznaczny spadek grubości.
W zasadzie można wyróżnić pięć głównych grup przeznaczeń:
1) skóry obuwiowe – spodowe i cholewkowe,
2) skóry

rymarskie,

3) skóry

techniczne,

4) skóry

rękawiczkowe i galanteryjne,

5) skóry

futerkowe.

Bardziej szczegółowe rozbicie skór według przeznaczenia przedstawia schemat na rysunku 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Najważniejsze rodzaje skór wyprawionych w zależności od surowców i metod garbowania [5, s. 52]

Skóry podeszwowe

Skóry na spody obuwia

Skóry waszowe

Skóry podpodeszwowe

Skóry na wierzchy obuwia

Skóry juchtowe

Boksy bydlęce chrom.

Boksy nieprzemakalne

Boksy cielęce chrom.

welury

Szewro końskie

Szewro kozie

Szewrety

Skóry podszewkowe

Skóry siodlarsko

Skóry blankowe

Skóry blankowo jucht

Skóry meblowe

Skóry na odzież

Skóry odzieżowe

Skóry rękawiczkowe

Skóry techniczne

Skóry na pasy

Skóry manszetowe

Skóry tekstylne

Skóry do gazomierzy

Skóry galanteryjne

Skóry na galant .luksus

Skóry na galanterie

Skóry na galant. tłocz

Skóry z bydła

Skóry z cieląt

Skóry ze świń domow.

Skóry z koni

Skóry z kóz

Skóry z owiec

Garbowanie roślinne

Garbowanie chromowe

Garbowanie kombin.

Dwoiny odmięsne

Skóry z owiec

Skóry z kóz

Skóry z koni

Skóry ze świń domow.

Skóry z cieląt

Skóry z bydła

Garbowanie kombin.

Garbowanie chromowe

Garbowanie roślinne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz podstawowe wskaźniki oceny jakościowej skór surowych?
2. Jakie średnie wielkości przyjmuje powierzchnia różnych gatunków skór?
3. Jakie średnie wielkości przyjmuje ciężar różnych gatunków skór?
4. Jakie średnie wielkości przyjmuje grubość różnych gatunków skór?
5. Czy znasz zasady podziału skór na klasy?
6. Jakie czynniki bierzemy pod uwagę przy sortowaniu skór według przeznaczenia?
7. Jakie znasz podstawowe grupy przeznaczeń?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj rozsortowania skór surowych według ich ciężaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) dokonać pomiaru ciężaru poszczególnych skór,
4) zapisać wyniki,
5) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenie,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– waga dziesiętna,
– partia skór surowych (10 szt.),
– kartka formatu A4,
– ołówek,
– gumka,
– literatura z rozdziału.

Ćwiczenie 2

Sporządź mapę topograficzną grubości skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać umownego podziału skóry na jednakowe kwadraty,
3) dokonać pomiaru grubości tych kwadratów,
4) wykonać wstępny szkic i nanieś zmierzone grubości,
5) narysować mapę topograficzną skóry,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóra surowa cała odmięśniona,
– grubościomierz,
– ołówek i kartka papieru,
– przybory kreślarskie i kartka papieru A4,
– literatura z rozdziału.

Ćwiczenie 3

Określ wszystkie możliwe przeznaczenia garbarskie (w zależności od rodzaju wyprawy)

skór cielęcych oraz końskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania,
3) odczytać ze schematu (rys. 3) możliwe przeznaczenie oraz sposób garbowania,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– schemat (rys. 3),
– ołówki,
– gumka,
– literatura z rozdziału.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) Określić podstawowe wskaźniki oceny jakościowej skóry?

2) Omówić pokrótce każdy wskaźnik?

3) Opisać sposób klasyfikacji skór surowych?

Określić czynniki brane pod uwagę przy rozsortowaniu surowca
według przeznaczenia?

5) Określić pięć podstawowych grup przeznaczeń skór surowych?

Określić przeznaczenie garbarskie poszczególnych rodzajów
surowca?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Technika sortowania skór. Stanowisko sortowania –
przyrządy pomiarowe i warunki techniczne

4.3.1. Materiał nauczania

Dobór skór w partie produkcyjne nazywany jest w garbarstwie „doborem skór w partie

narokowe”. Cel podstawowy stanowi ujednolicenie składu partii skór według możliwie
wszelkich indywidualnych cech skór, ażeby procesy chemiczne, które przecież
przeprowadzane są dla każdej partii w jednym reaktorze, wywarły możliwie jednakowy
skutek na wszystkie pojedyncze skóry a nawet na ich części topograficzne o różnej strukturze.

Czynności wykonuje się w magazynie surowca, dobierając skóry zbliżone grubością,

strukturą, wielkością powierzchni, pochodzeniem, płcią a nawet stanem okrywy włosowej.
Przy doborze korzysta się z odpowiedniej dokumentacji technicznej oraz cech skór
ocenianych doraźnie, organoleptycznie. Skóry każdej partii znakuje się w sposób trwały, np.
przez wybicie numeru przecinającego błonę licową i część warstwy termostatycznej.
Nieprawidłowe lub niestaranne wykonanie tej czynności, a więc przygotowania partii,
w której znajdują się skóry o różnej strukturze, wpływa poważnie na jakość skór
wyprawionych.

Praktyka doboru skór w „partie namokowe”

– Jeśli udało nam się zakupić surowiec prawidłowo rozsortowany i oznaczony wtedy dobór

surowca w partie produkcyjne ogranicza się jedynie do ustalenia ciężaru skór oraz
ewentualnego rozkroju i cechowania.

– Najczęściej w praktyce spotykamy się z tym, iż surowiec pochodzi z wielu źródeł i nie

posiada żadnych oznaczeń. W tym wypadku musimy sami dokonać rozsortowania
surowca. Najpierw każdą skórę ważymy, a następnie wszystkie zważone sztuki
grupujemy w stosy o zbliżonym ciężarze. Jeśli wśród danego stosu znajdziemy skóry
o znacznie większej grubości od pozostałych należy je wybrać ze stosu i utworzyć
oddzielna partię bądź dołożyć do skór o większym ciężarze. Z tak posortowanych skór
(stosów) tworzymy partie produkcyjne.

Przyrządy pomiarowe
- pomiar powierzchni
Planimetr (rys. 4) jest to prosty przyrząd składający się z dwóch podstawowych części:

licznika i ramienia. Urządzenie to zwane jest w gwarze garbarskiej „bociankiem”. Pomiar
powierzchni polega na oprowadzaniu końcem ramienia konturu skóry. Licznik automatycznie
poda wielkość powierzchni.

Rys. 4. Planimetr a) układ w czasie pomiaru, b) przyrząd [5, s. 188]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Większe garbarnie korzystają z bardziej skomplikowanych i nowocześniejszych

urządzeń. Dość znanym urządzeniem jest maszyna miernicza działająca na zasadzie
sumowania powierzchni wydłużonych prostokątów wyliczonych na podstawie liczby
uniesionych bolców (rys. 5). Maszyna ta jest tak skonstruowana, że mierzona skóra
wprowadzona do maszyny podnosi na odcinku roboczym pewną liczbę bolców. Na podstawie
liczby uniesionych bolców i czasu trwania ich uniesienia strzałka tarczy maszyny wskazuje
powierzchnie skóry w decymetrach kwadratowych.

Rys. 5. Maszyna kołkowa do mierzenia powierzchni skór [5, s.189]

Obecnie, w dobie tak intensywnego rozwoju elektroniki powierzchnię, skóry można

mierzyć różnymi nowoczesnymi urządzeniami. Jednym z nich jest fotoplanimetr. Zasada
działania tego urządzenia polega na pomiarze powierzchni skóry przez fotokomórkę.
Mierzoną skórę rozkłada się na podświetlonym stole. Skóra przesłania część światła
odbieranego przez fotoelement zamontowany nad stołem. Elektroniczne urządzenie
pomiarowe analizuje odbierane światło podając wynik w jednostkach powierzchni (rys 6).

Rys. 6. Fotoplanimetr (urządzenie do elektronicznego pomiaru powierzchni skór) [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- pomiar grubości

Do mierzenia grubości skór używa się grubościomierza z automatycznym

dociskiem(rys7). Ruchoma i stała stopka czujnika stosowane do pomiaru skór mają różne
kształty. Do pomiaru grubości skór surowych stosuje się stopki płaskie. Grubościomierz
mierzy grubość skór z dokładnością do 0,1 mm.

Rys. 7. Grubościomierz [6]

Stanowisko sortowania

Sortowanie skór odbywa się przeważnie w magazynie surowca na wybetonowanej

podłodze. Jeśli chcemy bliżej przyjrzeć się wybranej skórze możemy ją rozłożyć na stole,
bądź zarzucić na specjalnie przystosowaną „kobyłkę” (rys. 3). „Kobyłka” pozwala ponadto na
rozkrój skóry na części (przeważnie połówki) oraz na nabicie numeru partii. Zakładanie skór
na „kobyłkę” odbywa się ręcznie przy pomocy specjalnych szczypiec. Ważnym elementem
wyposażenia stanowiska sortowniczego jest waga. Obecnie w użyciu najpopularniejsze są
wagi elektroniczne, ale możemy także użyć tradycyjnej wagi dziesiętnej.

Rys. 8. „Kobyłka” do sortowania, rozkroju i nabijania numeru „partii narokowych” [6]

Młotek do
nabijania
numeru partii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak wygląda najprostsze stanowisko do sortowania skór?
2. Jak dokonuje się znakowania partii produkcyjnych?
3. Jakie parametry skóry decydują o doborze w partie namokowe?
4. Jakie przyrządy służą do pomiaru powierzchni skóry?
5. Jakie przyrządy służą do pomiaru grubości skór?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonać pomiaru powierzchni jednej skóry przy użyciu różnych metod.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcjami użytkowania poszczególnych urządzeń,
3) wykonać pomiary,
4) sporządzić zestawienie wyników,
5) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóra surowa (połówka),
– przymiar liniowy,
– planimetr,
– maszyna miernicza,
– fotoplanimetr,
– kartka i długopis,
– literatura z rozdziału.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj stanowisko do rozsortowywania skór surowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi tego tematu,
3) ustalić niezbędne wyposażenie stanowiska,
4) rozplanować ustawienie wyposażenia,
5) narysować plan stanowiska,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
7) dokonać oceny ćwiczenia,
8) wkleić ćwiczenie do zeszytu,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy

– kartka papieru format A4,
– przybory do pisania,
– gumka,
– linijka,
– literatura z poradnika.

Ćwiczenie 3

Dobierz surowiec w partie narokowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać pomiarów wybranych parametrów,
3) zgrupować skóry w partie produkcyjne,
4) oznakować skóry,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– waga,
– grubościomierz,
– planimetr,
– cechownik,
– stół sortowniczy,
– literatura z rozdziału.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) Określić według jakich cech dobiera się skóry w partie namokowe?

2) Omówić jak praktycznie dokonuje się doboru partii namokowych?

3) Posługiwać się urządzeniami do pomiaru grubości skóry?

4) Posługiwać się przyrządami do mierzenia grubości i ciężaru?

5) Zorganizować stanowisko do sortowania skór?

6) Rozsortować skóry w partie narokowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących cechowanie, pakowanie i magazynowanie skór

surowych. Wszystkie pytania są pytaniami wielokrotnego wyboru

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
6. W pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku

pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową).

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 7,13,15,16 gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Która warstwa skóry jest nośnikiem jej właściwości mechanicznych:

a) warstwa termostatyczna,
b) warstwa siatkowa,
c) naskórek,
d) błona licowa.

2. Który z czynników nie kształtuje skóry surowej zwierzęcia:

a) gatunek,
b) rasa,
c) płeć,
d) kraj pochodzenia.

3. Który z czynników może spowodować powstanie uszkodzeń surowca skórzanego:

a) rasa,
b) płeć,
c) warunki bytowe,
d) wiek.

4. Który czynnik w największym stopniu decyduje o elastyczności i miękkości skóry:

a) wiek zwierzęcia,
b) warunki bytowe,
c) sposób żywienia,
d) warunki klimatyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Która topograficzna część skóry jest najbardziej zwarta:

a) krupon,
b) bok,
c) pachwina,
d) łapa.

6. Która topograficzna część skóry jest najbardziej luźna:

a) krupon,
b) bok,
c) pachwina,
d) łapa.

7. Prawidłowy dobór surowca w partie produkcyjne powoduje w dalszym toku produkcji:

a) większe zużycie wody,
b) większe zużycie chemikaliów,
c) uzyskanie produktu o założonych parametrach,
d) wydłużenie czasu prowadzenia procesów.

8. Jaką powierzchnie minimalną i maksymalną mają skóry bydlęce:

a) minimalna 100dm2 – maksymalna 300dm2,
b) minimalna 100dm2 – maksymalna 400dm2,
c) minimalna 200dm2 – maksymalna 400dm2,
d) minimalna 200dm

– maksymalna 500dm

9. Jaki ciężar minimalny i maksymalny maja skóry bydlęce (krowie):

a) minimalny 10 kg – maksymalny 30 kg,
b) minimalny 13 kg – maksymalny 30 kg,
c) minimalny 15 kg – maksymalny 35 kg,
d) minimalny 20 kg – maksymalny 40 kg.

10. Ile wynosi średnia grubość skóry jałówki:

a) około 3 mm,
b) około 4 mm,
c) około 5 mm,
d) około 6 mm.

11. W jakich jednostkach mierzymy wytrzymałość skóry na rozciąganie:

a) w kg / mm,
b) w N / mm2,
c) w N / mm,
d) w N / dm,

12. Na ile grup (według normy)dzielimy skóry surowe:

a) na dwie,
b) na trzy,
c) na cztery,
d) na pięć,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Przy sortowaniu skór surowych według przeznaczenia nie bierze się pod uwagę:

a) grubości skór,
b) ilości i rodzaju uszkodzeń,
c) rodzaju konserwacji,
d) powierzchni.

14. Podczas sortowania skór według przeznaczeń można wyróżnić:

a) sześć głównych grup przeznaczeń,
b) pięć głównych grup przeznaczeń,
c) cztery główne grupy przeznaczenia,
d) trzy główne grupy przeznaczenia.

15. Z jakich rodzajów skór surowych nie wykonuje się skór podpodeszwowych:

a) z bydlęcych,
b) z końskich,
c) ze świńskich,
d) z kozich.

16. Przy doborze surowca w partie namokowe nie bierze się pod uwagę:

a) grubości skóry,
b) struktury skóry,
c) wielkość powierzchni,
d) koloru okrywy włosowej.

17. Jakie urządzenie służy do pomiaru powierzchni skór:

a) grubościomierz,
b) planimetr,
c) metronom,
d) przymiar,

18. Jakie urządzenie służy do pomiaru grubości skór:

a) grubościomierz,
b) planimetr,
c) metronom,
d) przymiar.

19. Jak znakujemy skóry surowe przeznaczone do produkcji:

a) piszemy numer partii mazakiem na skórze,
b) piszemy numer partii farbą na okrywie włosowej skóry,
c) piszemy numer partii farbą na warstwie odmięsnej skóry,
d) nabijamy specjalnym cechownikiem numer partii (przecinając skórę).

20. Jak prawidłowo dokonujemy rozkroju skóry surowej:

a) przecinamy nożem - skórę ułożoną na specjalnej kobyłce,
b) przecinamy nożem - skórę ułożoną na ziemi,
c) przecinamy specjalnymi nożycami,
d) przecinamy nożem - skórę ułożoną na stole sortowniczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Sortowanie skór surowych według przeznaczenia

Zakreśl poprawną odpowiedź

Numer

pytania

ODPOWIEDŹ

Punktacja

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14.

a b c d

15.

a b c d

16.

a b c d

17.

a b c d

18.

a b c d

19.

a b c d

20.

a b c d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ciesielski J. Kaszuba Z: Skóry gotowe. Materiałoznawstwo przechowywanie

i konserwacja. Polskie Wydawnictwo Gospodarcze, Warszawa 1954

2. Iwanowski J, Persz T: Garbarstwo część I. WPLiS, Warszawa 1965
3. Lasek W, Persz T: Technologia wyprawy skór cz. 2. Wykańczanie. Warszawa 1981
4. Murzyński, Duda, Suliga: Poradnik mistrza przemysłu skórzanego – Futrzarstwo

Konfekcjonowanie skór futrzarskich. Stowarzyszenie Włókienników Polskich, Łódź
1978

5. Persz T. Materiałoznawstwo skórzane dla ZSZ. PWSZ 1972