garbarz skor 744[03] o2 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Górska

Rozpoznawanie rodzajów skór surowych
744[03].O2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
dr inż. Jan Żarłok

Opracowanie redakcyjne:
inż. Jolanta Górska

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].O2.01

„Rozpoznawanie rodzajów skór surowych” zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu garbarz skór 744[03].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Charakterystyka skór surowych wyprawianych bez włosa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Charakterystyka skór zwierząt domowych wyprawianych z włosem

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Charakterystyka skór pochodzących z łowiectwa i hodowli
zwierząt futerkowych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wady i uszkodzenia skór surowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia 93
4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

100

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rodzajach i charakterystyce skór

surowych przetwarzanych w procesach wyprawy skór.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do

prawidłowego wykonania ćwiczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
– wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
– pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
– sprawdzian teoretyczny,
– sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału przystąp do sprawdzianu z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Rozpoznawanie rodzajów skór surowych” której treści teraz

poznasz jest jedną z jednostek koniecznych do zapoznania się z procesem wyprawy skór.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[03].O2.05

Rozpoznawanie i dobieranie materiałów

podstawowych i środków pomocniczych

Moduł 744[03].O2

Surowce podstawowe i materiały

pomocnicze

744[03].O2.02

Określanie warstwowej i topograficznej

budowy tkanki skórnej i okrywy

włosowej skór surowych

744[03].O2.04

Sortowanie skór surowych według

przeznaczenia

744[03].O2.01

Rozpoznawanie rodzajów skór surowych

744[03].O2.03

Konserwacja i magazynowanie skór

surowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Rozpoznawanie rodzajów

skór surowych” powinieneś umieć:
– wykorzystywać podstawowe prawa chemii, fizyki i mechaniki w procesach wyprawy

skór,

– posługiwać się dokumentacją technologiczną i techniczną stosowaną w procesach

garbarskich,

– stosować podstawowe badania organoleptyczne i oznaczenia laboratoryjne do określania

jakości skór surowych,

– posługiwać się przyrządami pomiarowymi,
– organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
– korzystać z różnych źródeł informacji,
– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– rozróżnić i scharakteryzować podstawowe rodzaje skór ze zwierząt domowych (krów,

byków, koni, świń, cieląt, owiec, kóz),

– rozróżnić i scharakteryzować podstawowe rodzaje skór ze zwierząt hodowlanych (lisów

szlachetnych, królików, nutrii, tchórzofretek, norek, jagniąt i innych),

– rozróżnić i scharakteryzować podstawowe rodzaje skór ze zwierząt łownych (dzików,

zajęcy, kun, tchórzy, piżmaków, lisów rudych, saren, jeleni, borsuków, jenotów i innych),

– scharakteryzować skóry ze zwierząt morskich,
– scharakteryzować skóry z gadów, ptaków i płazów,
– określić przeznaczenie różnych rodzajów skór surowych,
– rozpoznać wady i uszkodzenia skór surowych i półfabrykatów,
– rozpoznać i scharakteryzować półfabrykaty skórzane: golce piklowane, bestardy, wet-

blue, wet-white, wet-brown, crust.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka skór surowych wyprawianych bez włosa

4.1.1. Materiał nauczania

Wyprawiona skóra zwierzęca przez co najmniej ostatnie 3000 lat była uniwersalnym

materiałem mającym ogromne znaczenie dla rozwoju cywilizacji i kultury ludzkości.
Wystarczy wspomnieć, że wytwarzano z niej:
– odzież i obuwie – trwałe i dobrze chroniące człowieka przed czynnikami

atmosferycznymi, co dla ludności umiarkowanej i chłodniejszej strefy miało duże
znaczenie,

– oporządzenie dla myśliwych – torby, pasy, troki,
– części narzędzi, a potem i maszyn rolniczych – złącza ruchomych części cepów, pasy do

snopowiązałek,

– przedmioty umożliwiające transport towarów i wędrówki całych plemion – uprząż

wszelkiego rodzaju, siodła, namioty, naczynia do przewozu cieczy, łodzie i statki
towarowe (kajaki Eskimosów, kelek – babiloński statek-z worków skórzanych),

– sprzęt i oporządzenie wojskowe – hełmy, tarcze, kubraki, złącza zbroi, części broni białe

i palnej, części machin wojennych (pierwszą armią, która nosiła obuwie była armia
rzymska)

– namioty i wyposażenie wnętrz mieszkalnych – jurty, obicia mebli pościel, parawany,
– wyroby i przedmioty znające znaczenie dla rozwoju kultury, sztuki i nauki – pergaminy

(zazwyczaj materiał pisarski), oprawy ksiąg i instrumenty muzyczne,

– klej – używany jeszcze w XX wieku, od którego wzięło nazwę podstawowe białko skóry

kolagen,
Skóry wyprawiane z włosem były i są oznaką dostojeństwa i władzy. Przykładem niech

będą tylko stroje władców – królów i cesarzy, skóry wilcze i lamparcie noszone przez
towarzyszy pancernych, a dziś jeszcze gronostaje zdobiące strój rektorów wyższych uczelni.

Wspomnieć warto, że do końca XIX wieku w niektórych krajach, np. w Rosji i Ameryce

Północnej, pęki skór futerkowych spełniały rolę pieniądza.

Ogromny rozwój przemysłu w XIX wieku również nie mógłby się odbyć bez udziału

skóry. Wystarczy wspomnieć o skórzanych pasach pędnych łączących machiny parowe,
a później silniki elektryczne z tysiącami obrabiarek, maszyn i innych urządzeń
przemysłowych. Ze skóry były wykonywane części

maszyn włókienniczych: uszczelki

wszelkich pomp i urządzeń hamulcowych, podkłady szlifierskie, przepony gazomierzy,
uszczelki zaworów wodnych i wiele innych. Pierwsze cichobieżne przekładnie posiadały
część kół zębatych ze skóry.

Skóra zwierzęca odpowiednio wyprawiona przez dziesiątki wieków była niezmiernie

cennym i uniwersalnym tworzywem, który dopiero w I połowie XX wieku w znacznej mierze
- chociaż jeszcze nie całkowicie – zastąpiły guma oraz polimery syntetyczne i otrzymane
z nich materiały proste i złożone.

Skóra jest narządem ustroju żywego o największej powierzchni. U człowieka stanowi ona

ok. 15% jego masy, a jej powierzchnia zależnie wieku osiąga 0,0015 – 2 m

. Skóra bydła

domowego (zwierząt dorosłych) stanowi 4,8–7,8% masy zwierzęcia, a jej powierzchnia
wynosi od 2,5 m

do nawet 8 m

Skóra jest warstwą graniczną między ustrojem żywym a otaczającym go środowiskiem.

Stąd też pozostaje pod wpływem zarówno bodźców zewnętrznych natury fizycznej,
chemicznej i biologicznej, jak i bodźców środowiska wewnętrznego, dochodzących przez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krew, limfę, nerwy i płyny komórkowe. Skóra chroni ciało przed wpływami zewnętrznymi,
stanowi barierę oporową zabezpieczającą przed napływającymi z zewnątrz szkodliwymi
bodźcami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, przegrodę chroniącą ustrój przed utratą
wody, elektrolitów i innych związków zwłaszcza o dużej cząsteczce. Skóra reguluje wymianę
między organizmem a otoczeniem, umożliwiając wydzielanie ciepła z organizmu lub na
odwrót, chroniąc ciało przed jego nadmierną utratą. Dla większości organizmów o wyższym
stopniu rozwoju skóra jest doskonale funkcjonującym układem hydrotermostatyzacyjnym,
zabezpieczającym organizmowi warunki odpowiadające pod pewnymi względami

warunkom

tropikalnego klimatu. Skóra jest narządem czucia w zakresie dotyku, ciepłoty, bólu i świądu.
Stanowi ona zapasowy zbiornik ustrojowy wody, elektrolitów, białek, tłuszczu,
węglowodanów i witamin. Jest ona również organem wydalniczym ze względu na posiadane
gruczoły potowe i łojowe. Skóra wytwarza wreszcie naskórek, okrywę włosową i inne jeszcze
struktury rogowe zbudowane z keratyny. Ten bardzo szeroki zakres funkcji spełnianych przez
skórę za życia organizmu umożliwia jej niezwykle charakterystyczna struktura.

Skóry bydlęce

W Polsce bydło jest hodowane wyłącznie w celu uzyskania mleka, stąd znaczna

przewaga krów. Skóry krów są nierównomiernej grubości, na ogół cienkie i o dużej
rozpiętości ciężaru (18 – 40 kg) w związku z różnicami rasowymi i bytowania.

Najczęściej spotykamy w Polsce 3 rasy bydła:

1. Bydło czarno – białe (rys.1) typu lekkiego i typu ciężkiego. Ciężar skór świeżych wynosi

odpowiednio 25–33 kg i 30–40 kg Powierzchnia skór cięższych przekracza 4m

a grubość wynosi około 4mm. Sploty włókien kolagenowych są zwarte, chociaż włókna
są cienkie, a krupon niewielki.

Rys.1. Bydło rasy czarno – białej [

http://www.zolednica.pl/produkcja_bydla.html

]

2. Bydło czerwono – białe (rys.2). Jest to bydło typu mleczno – mięsnego. Skóra jest

mniejsza lecz cięższa, o grubości ok. 5mm. Posiada mocniejszą strukturę a krupon
stanowi stosunkowo znaczną część skóry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Bydło rasy czerwono – białej [

http://www.tir.in.tarnow.pl/html/dok/mont.htm

]

3. Bydło polskie czerwone(rys. 3) stanowi pierwotną rasę występującą w dwóch odmianach:

nizinnej i wyżynnej. Bydło nizinne jest rasy mlecznej. Daje skóry małych rozmiarów,
lekkie o ciężarze 18–24kg. Skóry bydła czerwonego odmiany wyżynnej odznaczają się
bardziej równą grubością 4–5 mm, większą zwartością budowy wewnętrznej, dość dużym
kruponem.

Rys.3. Bydło rasy czerwonej

[

http://www.wrotamalopolski.pl/root_SIOW/Rolnicze+skarby/lokalne+odmiany+zwierzat/bydlo.htm

]

Przyjmuje podział skór bydlęcych w zależności od wieku i związanej z tym struktury.

Odróżnia się 9 grup.
1. Skóra wyporka bydlęcego, czyli zwierzęcia urodzonego martwo lub zabitego natychmiast

po urodzeniu.

2. Skóra cielęca, czyli ze zwierzęcia karmionego wyłącznie mlekiem, odznacza się prawie

równomierną grubością, z lekkim ścienieniem boków i lekkim zgrubieniem karku.
Powierzchnia jej wynosi 0,5–0,9 m

, a waga do 4 kg.

3. Skóra z żarłoka, czyli ze zwierzęcia z okresu życia od przejścia z pokarmu mlecznego na

inny pokarm do czasu przystosowania organizmu do nowego pożywienia. Odznacza się
ona luźnością, znacznym ścienieniem i sfałdowaniem karku oraz rozciągniętymi bokami.
Sierść jest zmierzwiona, gruba, szorstka i częściowo liniejąca. Waga skór – 4–8 kg,
powierzchnia 0,8–1,5 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Skóra z bukata jest to skóra ze zwierzęcia, które, po przejściu z pokarmu mlecznego na

inny pokarm, przystosowało się do nowego pożywienia i przeszło związane z tym zmiany
fizjologiczne. Odznacza się ona prawie równomierną grubością, z lekkim ścienieniem
boków. Sierść jest grubsza niż sierść cielęca, lecz równomierna i nabierająca połysku lub
mająca już połysk. Waga tych skór 8 13,5 kg. Powierzchnia 1,2 – 2,5 m

5. Skóra bydlęca lekka jest to skóra z młodej jałówki, byczka i młodego wołu. Jej waga

wynosi 14–17,5 kg.

6. Skóra z jałówki jest to skóra ze zwierzęcia płci żeńskiej, które jeszcze nie cieliło się.

Odznacza się ona równomierną grubością we wszystkich częściach oraz słabo
rozwiniętym wymieniem. Dolna granica wagi skóry wynosi 18 kg.

7. Skóra krowy odznacza się ścienieniem i rozciągnięciem boków, potęgującym się. w miarą

wielokrotności cielenia się. Dolna granica wagi skóry wynosi 14 kg.

8. Skóra z byka lub późnego kastrata. Odznacza się ona cieńszym i luźnym środkiem oraz

grubym i pofałdowanym karkiem. Dolna granica wagi skóry wynosi 18 kg.

9. Skóra z wolu odznacza się równomierną grubością we wszystkich częściach. Dolna

granica wagi skóry wynosi 18 kg.

Skóry końskie

Konie hodowane w Polsce są na ogół dość drobnej budowy (rys. 4).

Rys 4. Koń [

www.cowboyway.com/HorsePictures1.htm

]

Posiadają one domieszką krwi konia ciepłokrwistego i z tego powodu dają skóry cienkie
i niezbyt zwarte. Lustra końskie rzadko osiągają grubość 4 mm. Skóry końskie pochodzą u
nas w znacznej większości z koni starych lub chorych, nierzadko z koni padłych. Skóry te, jak
wszystkie skóry ze zwierząt padłych, są nie wykrwawione, co utrudnia konserwowanie.
Przeważnie skóry te są zdjęte niestarannie, z licznymi zacięciami i pozostałościami mięsa
dlatego należy stwierdzić, że krajowy surowiec koński jest nieszczególnej wartości.
Przeciętna waga krajowej skóry końskiej wynosi 15 kg.

Skóry końskie łatwo jest odróżnić od skór bydlęcych, ponieważ mają one na górnej

krawędzi szyi grzywę lub, jeśli była ona strzyżona, resztkę twardych kłujących włosów. Na
skórach końskich na granicy bioder widać wyraźny rozdział włosów. Włosy na grzbiecie skór
końskich są skierowane w stronę zadu, natomiast na skórach bydlęcych włosy grzbietowe
tworzą tzw. wicher. Skóry końskie są cienkie w części przedniej, a zgrubiałe na zadzie,
podczas gdy u skór bydlęcych jest przeciwnie. Szyja i kończyny są w skórach końskich
o wiele bardziej wydłużone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cienkość i luźność przodu skóry końskiej, w odróżnieniu od grubości i zwartej budowy

zadu są przyczyną, że skóry te są niekiedy przed przerobem garbarskim rozcinane na dwie
części. Skóry młodzieży końskiej (do 3 lat) są zawsze przerabiane w całości. Charakterystykę
skór końskich podaje tabela 1.

Tabela 1. Charakterystyka skór końskich [3, s.65]

Grubość w mm

Skóry końskie

Masa skór

w kg

Powierzchnia

skóry

w m

zad

przód

Źrebaki (oseski do 6 mieś)

1,5–2,5

0,4–0,7

lustro nie wykształcone

Źrebaki wyrostki (0,5÷1,5 roku)

2,5–4,9

0,7–,2

1,5÷2

1,0÷1,8

Młodzież (1,5÷3 lat)

5–10

1,2–2,0

2÷2,5

1,5÷2

Konie dorosłe

10–20

2,0–4,0

2÷4

1,5÷3

Skóry świńskie

W Polsce występują głównie 3 rasy świń:

1. wielka biała ostroucha,
2. biała zwisłoucha,
3. puławska.

Świnie wielkie białe ostrouche (wielka biała polska) (rys. 5) mogą osiągać znaczny

wzrost i ciężar. Jednak ze względu na politykę mięsną są bite, gdy osiągają ciężar 80–110kg.
Skóry większe spotyka się wyjątkowo. Skóry ze świń tej rasy są najłatwiejsze do przerobu
garbarskiego, ponieważ zawierają najmniej tłuszczu.

Rys.5. Świnia wielka biała polska [

http://www.mchirz.pl/index.php?id=trzoda

]

Świnia zwisłoucha (rys.6) jest rasy podobnej, a skóry jako surowiec garbarski niewiele

się różnią od poprzednich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Świnia polska biała zwisłoucha

[

http://www.mchirz.pl/index.php?id=trzoda

]

Świnie rasy puławskiej (rys.7) są typu mięsno-tłuszczowego, a optymalny ciężar

ubojowy wynosi 110–130 kg. Skóry te charakteryzuje łaciatość. Na brzuchu mają one
budowę bardziej zwartą niż u ras białych. Zaletą tych skór, w porównaniu ze skórami ras
białych, jest posiadanie pigmentu, co chroni skórę latem od porażenia słonecznego, czyli od
uszkodzenia struktury. Szczecina nie stanowi dla skóry ochrony, ponieważ jest zbyt rzadka.

Rys.7. Świnia rasy puławskiej [

http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/node/73

]

Topografię grubości skór świńskich przedstawia rys. 8.

Rys.8. Topografia grubości skóry świńskiej w mm [3, s. 66]

Wytrzymałość na rozciąganie skór świńskich jest mniejsza niż skór bydlęcych, ponieważ

skóry świńskie pozbawione są warstwy siatkowej. Skóry świńskie nie są ścisłe, ponieważ
korzenie włosa przebijają całą warstwę termostatyczną, sięgając aż do granicy warstwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podskórnej, a ponadto w skórze właściwej są licznie i silnie rozbudowane gruczoły skórne
i liczne komórki tłuszczowe Te elementy strukturalne, jak też i torebki włosową ulegają
podczas garbowania rozkładowi, a na ich miejscu powstają liczne puste przestrzenie.
Szczecina osadzona jest w skórze najczęściej pęczkami po 2 lub 3. Często spotyka się
ponadto tzw. podszczecinę, która jest cieńsza i nie tak głęboko osadzona. U ras
nieszlachetnych występują też cienkie, krótkie i skręcone włosy puchowe. W ogólności skóry
ze świń nierasowych maja szczecinę gęstszą, dłuższą i twardszą.

Szczecina jest wartościowym produktem skóry świńskiej, przy czym lepsza jest szczecina

wyrywana ze skóry po jej zdjęciu niż zdejmowana przez oparzenie tuszy. Zaletą szczeciny
wyrywanej jest jej większa sztywność.

Skóry kozie

W Polsce nie ma prawie wcale kóz rasowych (rys.9).

Rys. 9. Koza [

http://pl.wikipedia.org/wiki/Koza

]

Kozy nie wymagają bogatej paszy. Skóry kóz są ściślejsze od najściślejszych krajowych

skór owczych.

Wszystkie krajowe skóry kozie odpowiednio wygarbowane nadają się do wyrobu

rękawiczek, wierzchów obuwiowych, a także szlachetnych wyrobów galanteryjnych, przy
czym skóry ze zwierząt młodych odznaczają się delikatnym, szczególnie ładnym deseniem
lica. Skóry kozie bywają używane także jako surowiec futrzarski. Masa skóry z dorosłej kozy
domowej wynosi l–1,5 kg, wielkość powierzchni jest zbliżona do skór owczych. Budowa
histologiczna skóry koziej jest bardziej zbliżona do skóry cielęcej niż do owczej.
Topograficzny rozkład grubości skóry koziej przedstawia rysunek 10.

Rys. 10. Topografia grubości skóry koziej w mm [3, s.68]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry owcze

Skóry te ze względu na włos dzieli się na 3 kategorie: golce, skóry kożuchowe i skóry

futerkowe. Jako golce wyprawiane są w zasadzie tylko te skóry, które nie nadają się na
kożuchy lub futra, a więc skóry zwierząt niedawno strzyżonych, z dużymi goliznami,
z głodową cienkością włosa lub też uszkodzone przez mole i skórniki.

Na kożuchy przeznacza się skóry z gęstym, grubym włosem i o ścisłej budowie skóry

właściwej. Z ras krajowych na kożuchy nadają się skóry z owiec wrzosówek (rys. 11), cakli
i świniarek (rys.12). Na futra przeznacza się skóry owiec cienkorunnych z obfitym włosem
puchowym. Z ras krajowych nadają się tu skóry merynoprekosów i jagnięta wrzosówek. Te
ostatnie z tego powodu, że zwykle mają włos skręcony w loki.

Rys. 11. Owca wrzosówka [

http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/node/30

]

Rys. 12. Owca świniarka [

http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/node/27

]

Spośród wymienionych wyżej ras owiec występujących pierwotnie w Polsce, rzadko

udaje się dzisiaj spotkać osobniki czystej rasy. W przeważającej większości mamy w kraju
mieszańce o nie ustalonych cechach. Stosunkowo najczystszej może rasy są występujące
u nas w terenach górskich cakle o wełnie białej, grubej i długiej, puchu rzadkim i o połowę
krótszym. Z owiec cienkorunnych występują u nas merynoprekosy. Wełna ich jest 2-krotnie
krótsza (8cm). Skóra bez włosa jest mało wartościowa z powodu bardzo luźnej struktury.
Najbardziej rozpowszechniona, ale prawie już dzisiaj nie występująca w stanie czystym, jest
rasa świniarek. Owce te mają gruby i elastyczny włos rdzeniowy i niezbyt gęsty i cienki puch.
Skóry ze świniarek są małe, ale dość zwartej struktury i wytrzymałe na rozciąganie. Po
odwłosieniu używane są na rękawiczki, a nie odwłosione – na kożuchy. Znana jest również
w Polsce rasa owcy wrzosówki z obfitym, długim puchem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powierzchnia skór owczych waha się w granicach od 0,3 do 0,9 m

i jest zależna nie

tylko od płci, wieku, rasy i sposobu odżywiania, ale też i od rodzaju konserwacji skóry. Przy
suszeniu powierzchnia zmniejsza się o l0%, a przy suchym soleniu o 6%. Waga skóry z wełną
z dorosłej owcy krajowej waha się od 2 do 2,7kg. Topograficzny rozkład grubości skóry
owczej przedstawia rysunek 13.

Rys.13. Topografia grubości skóry owczej w mm [3, s.67]

Można ogólnie powiedzieć, że z cienkością i delikatnością wełny idzie w parze cienkość

i luźność struktury skóry. Grubość skór krajowych waha się w granicach od 1,4 do 2,6mm,
a skóra wygarbowana jest na ogół nieścisła, mało wytrzymała na rozciąganie, ciągliwa,
porowata i nasiąkliwa. Do specyficznych wad skór owczych należą: zanieczyszczenia runa
kwiatostanami łopianu lub nasionami ostnicy, zacięcia przy strzyżeniu wełny i golizny. Poza
tym skóry owcze miewają wszystkie inne wady występujące na skórach innych zwierząt. Do
specyfiki skór owczych należy również i to, że z powodu gęstego runa wiele wad skór
świeżych uchodzi uwagi klasyfikatora. Wady te ukazują się dopiero w goliźnie.

Półfabrykaty skórzane

W obrocie towarowym spotyka się skóry poddane wstępnej obróbce lub po

przeprowadzeniu części procesów wyprawy. Związane jest to z:
– rodzajem skóry przeznaczonej do wyprawy,
– specjalizacją zakładów garbarskich np. prowadzących tylko procesy wykończania skór,
– przepisami ochrony środowiska uniemożliwiającymi prowadzenie procesów o dużym

zagrożeniu środowiska.
W związku z powyższym wyróżniamy następujące rodzaje półfabrykatów:

1. Golce piklowane – wełna ze skór owczych bywa częstokroć pozyskiwana już w krajach

pochodzenia, golizna natomiast poddawana jest piklowaniu i w tym stanie wysyłana do
krajów przetworzenia.

2. Bestardy pochodzą z pewnej rasy owiec, wywodzącej się z Indii i Bliskiego Wschodu. Są

one importowane najczęściej w stanie zagarbowania roślinnego. Do niedawna służyły
przeważnie do wyrobu skór odzieżowych typu nappa, welurów odzieżowych, skór
galanteryjnych i podszewek. Ostatnio przerabiane są one również na wierzchy obuwiowe.

3. Wet-Blue są to chromowo wygarbowane skóry bydlęce i skóry zwierząt drobnych,

sprzedawane w stanie wilgotnym, lekko konserwowane i pakowane w worki
polietylenowe (rys.14). Wet – Blue wytwarzane są ostatnio coraz częściej nie tylko
w Europie, a także w USA i innych krajach w wyspecjalizowanych do tego celu
zakładach, częstokroć związanych bezpośrednio z rzeźniami. Dalszemu przerobowi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poddawane są one w fabrykach przeprowadzających dogarbowanie, barwienie,
natłuszczanie i wykańczanie.

Rys.14. Skóry Wet – Blue

[

http://img.tradekey.com/images/uploadedimages/products/3/6/437102-20061106015936.jpg

]

4. Wet-White to półfabrykat skórzany, stabilizowany za pomocą słabego działania

garbującego mineralnych i organicznych garbników bez zastosowania związków chromu.
Dostarcza się go w stanie suchym i wilgotnym. Półfabrykat suchy ma zdolność do
szybkiego uwodnienia, a w stanie wilgotnym dobrze poddaje się dwojeniu i struganiu. Do
garbowania właściwego zużywa się znacznie mniej garbnika niż w tradycyjnych
metodach wyprawy skóry, a zużyte brzeczki garbarskie mogą być włączone do
zamkniętego obiegu z prostą ciągłą recyrkulacją. Strużyny i okrawki, jako produkt
białkowy nie zawierający toksycznego chromu, mogą być bardziej racjonalnie
wykorzystane. Wet-White jest to nowy rodzaj surowca handlowego do bezodpadowej
produkcji skóry różnego rodzaju.

5. Wet-Brown to półfabrykat zagarbowania żelazowego.
6. Crust są to skóry garbowane i tłuszczone jeszcze w krajach pochodzenia, sprzedawane

w stanie suchym i wykańczane u odbiorcy (rys.15). Rozróżnia się Chrome-Crust
(garbowane chromowo i dogarbowywane) i Vegatable-Crust (garbowane syntanowo-
roślinnie).

Rys.15. Skóra Crust

[

http://img.alibaba.com/photo/11340333/Crust___Finished_Leather_From_Bangladesh.jpg

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką rolę spełnia skóra w życiu zwierzęcia?
2. Jaką rolę pełnią skóry zwierzęce w życiu człowieka?
3. Jakie wyróżniamy rodzaje skór surowych przeznaczonych do wyprawy skór bez włosa?
4. Jak dzielimy skóry bydlęce?
5. Jakie są właściwości skór końskich?
6. Jakie właściwości posiadają skóry świńskie?
7. Jakie skóry kozie stosowane są do wyprawy skór bez włosa?
8. Jakie skóry owcze stosowane są do wyprawy skór bez włosa?
9. Jakie wyróżniamy rodzaje półfabrykatów skórzanych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj skóry surowej po kształcie i charakterze okrywy włosowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przedstawić plan działania,
4) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych skór surowych,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) rozpoznać rodzaj skóry,
7) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóra surowa bydlęca,
– skóra surowa cielęca,
– skóra surowa końska,
– skóra surowa świńska,
– skóra surowa kozia lub owcza,
– stół,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaje półfabrykatów skórzanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóra Wet-Blue,
– skóra Wet-White,
– skóra Wet-Brown,
– skóra Crust,
– stół,
– literatura z rozdziału 6,
– przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaj skóry surowej po kształcie?

2) rozpoznać rodzaj skóry surowej po charakterze okrywy

włosowej?

3) rozróżnić rasy bydła domowego?

4) rozróżnić rodzaje skór końskich ze względu na wiek

zwierzęcia?

5) rozróżnić skóry owcze i kozie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Charakterystyka skór zwierząt domowych wyprawianych

z włosem

4.2.1. Materiał nauczania

Skóry owcze, jagnięce i karakułowe [1]

Owca uważana jest za jedno z najstarszych zwierząt domowych. Jej oswojenie nastąpiło

6–8 tys. lat p.n.e. Owca domowa pochodzi od pewnych gatunków owiec dzikich,
a przede wszystkim od argali, muflona i owcy stepowej. Owce są hodowane na całym
świecie, przy czym największymi skupiskami hodowlanymi są Australia i Rosja (po ok.
150 mln sztuk), w Chinach (ok. 100mln), w Argentynie, Nowej Zelandii, południowej Afryce
i Indii (po ok. 50 mln). W Polsce jest ich obecnie ok. 300 – 400 tys. sztuk.

Owce – to przede wszystkim wełna dla przemysłu wełniarskiego, a następnie mięso

i mleko oraz skóry dla przemysłu futrzarskiego i garbarskiego.

Owca domowa różni się zewnętrznie od swych protoplastów nie tylko wielkością lecz

także jakością i strukturą okrywy włosowej. Zależnie od rasy waży 25–150kg.

Ze względu na olbrzymią liczbę i różnorodność ras i odmian owiec, dzieli się je według

różnych kryteriów. Jednym z nich jest podział owiec domowych wg ras. Wyróżnia się tu
owce ras cienkowełnistych, angielskich krótkowełnistych i długowełnistych oraz

prymitywnych.

Z punktu widzenia klasyfikacji zootechnicznej wszystkie rasy owiec dzieli się na cztery

grupy:

–

krótkoogoniaste, do których należą m.in. wrzosówka (rys.11), i romanowska (rys.16);

Rys. 16. Owca romanowska [

http://www.zzdpawlowice.pl/prod_zwierzeca/grafika/dho_tryki/6a.jpg

]

–

długoogoniaste, do których należą m.in. merynosy (rys.17), rasy angielskie i cygajskie;

Rys. 17. Owca merynosowa [

http://www.zzdpawlowice.pl/prod_zwierzeca/grafika/dho_tryki/13.gif

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

tłustopośladkowe, do których należą m.in. owce kirgiskie i kałmuckie;

–

tłustoogoniaste, do których należą m.in. owce karakułowe (rys.18), kaukaskie,
mongolskie i wschodniochińskie.

Rys. 18. Owca karakułowa [

http://www.karakulsheep.com/

]

Z punktu widzenia gospodarczo-użytkowego, hodowane rasy owiec dzieli się najczęściej

na następujące typy użytkowe:

–

wełniste, których podstawowym zadaniem jest produkcja wysokowartościowej wełny, np.
merynosy i cygaje;

–

mięsno-wełniste, hodowane dla mięsa i wełny, jak np. merynoprekosy, długowełniste
owce polskie, owce rosyjskie, włoskie, kaukaskie, owce ras angielskich krótko-
i długowełnistych, owce niemieckie, texel i Leine;

–

mleczno-wełniste, hodowane dla mleka i wełny, np. krótkoogoniaste owce fryzyjskie,
długoogoniaste białe cakle i polskie owce górskie;

–

mięsne, łojowo-mięsne, których zasadniczym celem jest produkcja mięsa i tłuszczu, a na
jakość wełny zwraca się mniejszą uwagę; należą tu np. owce tłuslopośladkowe -
kaukaskie, mongolskie, kirgiskie, tłustoogoniaste – wołoskie i rosyjskie;

–

smuszkowo-mleczne, których głównym produktem są skóry jagniąt i mleko matek, np.
karakuły, sokolskie, reszetyłowskie i czuszki;

–

kożuchowe – dostarczające przede wszystkim skór na kożuchy, przy czym mięso i mleko
są produktami ubocznymi, np. romanowskie i krukówka;

–

wszechstronnego użytkowania, hodowane dla wełny, mięsa, mleka i skór, dla których
w zależności od okoliczności miejscowych jeden z produktów staje się najważniejszy, ale
pozostałe mają również swoje znaczenie.

Olbrzymia różnorodność zwierząt tego gatunku dostarcza również olbrzymiego w swej

różnorodności asortymentu skór surowych. Dla celów futrzarskich mogą być
wykorzystywane skóry prawie ze wszystkich tych zwierząt, (tj. z punktu widzenia rasy.
odmiany, jak i wieku, poczynając od niedonoszonych, poronionych, wcześnie urodzonych
i młodych (kilkudniowych), starszych (kilkutygodniowych lub kilkumiesięcznych) jagniąt
oraz z dojrzałych owiec czy tryków, o różnej budowie i właściwościach okrywy włosowej
i tkanki skórnej. Wszystkie znajdują zastosowanie w przemyśle futrzarskim, gdzie po
dokonaniu klasyfikacji wg przeznaczenia garbuje się je i uszlachetnia zależnie od właściwości
okrywy włosowej i tkanki skórnej.

Ten bardzo bogaty asortyment skór zwykle dzieli się w futrzarstwie na kilka grup, tj. na

skóry wyporków, jagniąt kilkudniowych (karakułów i smuszek), jagniąt kilkutygodniowych
i kilkumiesięcznych oraz skóry owcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry wyporków

W handlu futrami pod nazwą wyporków należy rozumieć skóry uzyskiwane z jagniąt

martwo urodzonych, przedwcześnie urodzonych lub poronionych, względnie w przypadku
padnięcia owcy- matki – z jagniąt jeszcze nie urodzonych. Zależnie od stopnia rozwoju
okrywy włosowej wyróżnia się tu: golaki oraz tzw. brajtszwance.

Golakami (rys.19) nazywa się skóry pochodzące z niedonoszonych (do czwartego

miesiąca rozwoju embrionalnego) jagniąt owiec różnych ras grubowełnistych (karakułowych,
smuszkowych). Zależnie od pochodzenia, nazywa się je golakiem karakułowym,
smuszkowym, stepowym itp.

Okrywa włosowa golaków jest bardzo niska, o długości włosów 0,3 - 3 mm, gładka lub

z ledwie zauważalnym rysunkiem, zwanym morą, o słabym połysku. Są to skóry małe,
o powierzchni 3÷13 dm

i małej masie (konserwacji suchej - ok. 12 dag), z cienką tkanką skórną,

mało ścisłą, słabą i łamiącą się. Na przedniej części skóry włosy rozwinięte są silniej niż na
części przyogonowej, gdzie skóra często jest prawie pozbawiona włosów. Skóry golaków
należą do małowartościowych skór, jeżeli nie mają mory. Im gęściejszy jest włos i bardziej
zaznaczająca się mora o ładnym połysku, tym skóry są bardziej wartościowe.

Zależnie od koloru okrywy włosowej skóry golaków dzieli się na czarne i kolorowe (szare,

brązowe, łaciate).

Rys. 19. Skóra golaka karakułowego [1, s.207]

Skóry golaka zdejmowane są płasko, z rozcięciem wzdłuż linii brzucha, konserwacja

suchosolona oraz kwasowa. Brak skóry z głowy, łap czy ogona nic jest wadą. Skóry bezwłose
i poniżej 3 dm

powierzchni zaliczane są do braków.

Skóry brajtszwanców

Skóry o tej nazwie pochodzą z jagniąt niedonoszonych, zabitych na 10-15 dni przed ich

normalnym terminem wykotu. Skóry te pochodzą z jagniąt owiec karakułowych i ich
krzyżówek. Najcenniejsze są jednak skóry pochodzące z jagniąt czystej rasy karakułowej.
Skóry krzyżówek mają okrywę włosową o grubawym włosie, ze szklistym połyskiem, ogon
mają krótki i szeroki.

Skóry brajtszwanców (rys. 20)

pokryte są włosem niskim, lecz bardziej rozwiniętym niż

u golaka, błyszczącym, lecz nie szklistym oraz morą, nie tworzącą jeszcze
charakterystycznych dla karakułów loków. Ich okrywa włosowa powinna być delikatna
i jedwabista.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Skóra brajtszwanca (karakulczy) [1, s. 208]

Skóry jagniąt zabitych zaraz po urodzeniu nie są brajtszwancami. Wyrazisty rysunek

nadaje skórze brajtszwanca dużą oryginalność i piękno, co powoduje, iż skóry te są wysoko
cenione na międzynarodowym rynku futrzarskim. Ceny za te skóry zwykle przewyższają
2- i 3-krotnie ceny skór karakułowych.

Zależnie od zabarwienia okrywy włosowej, skóry brajtszwanców dzieli się na: czarne,

kolorowe (oprócz czarnych) oraz łaciate.

Powierzchnia skór brajtszwanców wynosi 5–15 dm

, a masa skór w stanie suchosolnym

średnio ok, 20 dag (8–30). Tkanka skórna jest cienka, lecz bardziej ścisła i wytrzymała niż
u golaka.

Wśród skór brajtszwanców wyróżnia się skóry tzw. karakuł-karakulcza (rys. 21).

Rys.21. Skóra karakuła – karakulczy [1 s.208]

Karakuł-karakulcza nazywa się skóry jagniąt nie donoszonych, zabitych l do 2 dni przed

terminem ich urodzenia. Okrywa włosowa jest błyszcząca, niska lecz sprężysta, zaczynająca
się formować w loki. Tkanka skórna jest pogrubiona. Powierzchnia wynosi 6–16 dm

. Podział

tych skór, klasyfikacja jakościowa, sposób ich obróbki wstępnej i konserwacji jest taki sam
jak dla skór brajtszwanców. Ze względu na przypadkowość ich pochodzenia, skór tych
w obrocie jest stosunkowo mało.

Skóry karakułów i smuszek

Karakułami nazywa się skóry pochodzące z jagniąt rasy karakuł (rys.22), zabitych w wieku

1–7 dni po urodzeniu, których okrywa włosowa występuje w postaci charakterystycznych loków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaś skóry jagniąt kilkudniowych różnych ras owiec grubowełnistych skrzyżowanych z trykami
karakułowymi, zwane są w handlu smuszkami, krymkami, metysami itp.

Owce karakułowe należą do ras owiec tłustoogoniastych i dostarczają od wielu już

wieków bardzo cennego surowca dla przemysłu futrzarskiego, będącego przedmiotem stałego
handlu na rynkach światowych.

a b

Rys.22. Skóry karakuła a) szarego, b) brążowego c) czarnego
[

http://www.chichesterinc.com/PersianLamb.htm

]

Lokowatość okrywy włosowej młodych karakułów i ich krzyżówek jest cechą dziedziczną

i pochodzi z odmiennej budowy cebulek włosowych oraz innego tempa wzrostu poszczególnych
typów anatomicznych włosów. Karakuły w okresie życia płodowego i przez kilka dni po
urodzeniu mają spiralną formę cebulek włosów pokrywowych, które nadają również ten kształt
wyrastającym z nich włosom. Utworzone loki odznaczają się dużą sprężystością, trwałością
i połyskiem. Cechy te zanikają w kilka dni po urodzeniu jagnięcia, tak że jego okrywa włosowa
stopniowo rozluźnia się, a włos wyprostowuje i upodabnia się córa/ bardziej do runa zwykłej owcy.
Skóry ze zwierząt starszych wykorzystywane są, ze względu na jakość okrywy włosowej do
produkcji kożuchów, a w przypadku silnego uszkodzenia włosów wykorzystywane są przez
przemysł garbarski. Okrywa włosowa szarzeje i jaśnieje z wiekiem, podczas gdy młodych
jagniąt jest czarna względnie brązowa; jedynie skóra z głowy i łap zachowuje pierwotne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabarwienie. Dlatego to hodowla karakułów dostarcza ok. 72% skór jagnięcych, a pozostała ilość
zwierząt wykorzystywana jest do produkcji wełny, mięsa, mleka i tłuszczu.

Skóry karakułów pochodzące z czystej rasy jagniąt karakułowych odznaczają się tym, że:

– ich okrywa włosowa jest w różnym stopniu jedwabista, błyszcząca i pokryta różnymi lokami

na całej powierzchni skóry;

– szyja pokryta jest lokami, a głowa i łapy mają rysunek mory lub mogą być też pokryte

lokami; na tylnych łapach poniżej stawu skokowego dopuszcza się występowanie
prostego włosa;

– ogon jest szeroki u podstawy i zwężający się ku końcowi z charakterystycznym dla

karakułów małym, suchym zakończeniem; sam ogon pokryty jest mało ścisłymi lokami;

– długość włosa na szyi nie powinna być większa niż 30 mm.
– Skóry krzyżówek karakułów, zwane smuszkami, odznaczają się:
– grubawą lub mało jedwabistą okrywą włosową o szklistym połysku (lub są matowe)

z różnymi lokami na powierzchni skóry;

– szyja, głowa i łapy pokryte są słabo morowym lub prostym włosem;
– tylne łapy powyżej stawu skokowego pokryte są luźnymi lokami lub nawet prostym

włosem;

– ogon jest szeroki u podstawy, lecz skrócony lub w kształcie klina, czy w postaci

wydłużonej; okrywa włosowa na ogonie składa się z włosa słabo rozwiniętego lub
prostego.

Skóry karakułów i smuszek mają nieco inne nazwy poszczególnych części

topograficznych w porównaniu ze skórami zwierząt łownych, co przedstawiono na rys. 23.
Budowa histologiczna ich skóry jest także nieco inna. Warstwa termostatyczna skóry
karakułowej stanowi 3/5 do 3/4 grubości całej tkanki skórnej, co świadczy o jej małej
stosunkowo wytrzymałości na rozciąganie. Głębokość zalegania torebek włosowych zależy
m.in. od rodzaju loków, ich koloru itp. Włosy wyrastają pod kątem 60-70° w stosunku do
powierzchni skóry.

Rys. 23. Nazwy poszczególnych części topograficznych skóry karakułowej:

1 - część przyogonowa, 2 - grzbiet, 3 - boki, 4 - szyja, 5 - głowa,
6 - brzuszek, 7 - ogon, 8 - gołe zakończenie ogona, 9 - łapy tylne,
10 - łapy przednie, 11 - pachwiny, 12 - staw skokowy [1, s. 210]

Okrywa włosowa skór karakułowych i smuszek składa się z włosów ościstych,

przejściowych i puchowych. Długość włosów ościstych wynosi 7–21mm, a puchowych
3–11 mm. Grubość włosów ościstych w najszerszym miejscu wynosi 40–80 µm,
przejściowych – 30–50 µm, puchowych 13–30 µm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gęstość włosów na powierzchni skóry jest różna, zależnie od topografii. Jeżeli przyjąć,

że gęstość na krzyżu wynosi 100%, to na grzbiecie wynosi 121%, na kłębie 109%, na szyi
125%. Na grzbiecie skóry karakułowej o dobrej gęstości wyrasta 2,5÷4 tyś. włosów.

Cechą charakterystyczną okrywy włosowej skór karakułowych jest to, że na powierzchni

skóry włosy nie są proste i gładkie, jak w innych rodzajach skór futrzarskich, lecz tworzą
charakterystyczne loki, wykazujące pewien rysunek. Piękno skóry zależy nie tylko od jakości
loków ale również od tego rysunku,. Oceniając loki skóry karakułowej należy zwracać uwagę
na ich rodzaj, połysk, wielkość, wyrównanie, sprężystość, stopień zwinięcia, zasięg loków itp.

Rodzaj loków ocenia się w zależności od stopnia i sposobu ich skręcenia oraz od

położenia, wysokości, szerokości i długości loka. Wg PN-75/P-22026, rozróżnia się dwa
rodzaje loków: L I – rurki i fasolki oraz L II – fale, grzywki, pierścienie, sierpy, korkociągi
i groszki (pieprz).

Na rys.24 przedstawiono rodzaje loków zależnie od ich formy.

Rys.24. Rodzaje loków zależnie od ich formy: a) rurki, b) fasolki, c) fale, d) grzywki,
e) groszki (pieprz), i) pierścienie, g) korkociągi, h) układ zdeformowany [1, s.212]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rurki, zwane też wałkami oraz fasolki należą do najcenniejszych loków. Duże znaczenie

dla jakości skór ma też wysokość loków. Należy również zaznaczyć, że wielkość loków jest
ściśle związana z grubością tkanki skórnej: im jest grubsza, tym loki są większe, a cała skóra
cięższa. Do pomiaru długości, szerokości i wysokości loków służy specjalny przyrząd zwany
lokomierzem (rys. 25).

Rys.25. Lokomierz wg Koncepolskiego: 1 – pomiar długości włosa, 2 i 3 - pomiar długości loków,
4 -wycięcie o powierzchni l cm

, 5, 6 i 7- pomiar szerokości i wysokości loków [1, s. 213]

Należy też podkreślić, że im bardziej wyraziste są loki, bardziej prawidłowo zbudowane,

co ma miejsce najczęściej w przypadku rurek i fasolek, tym wartościowsze są skóry.
Najcenniejsze są skóry, których cała powierzchnia (z wyjątkiem pachwin) ma okrywę
włosową z wyraźnym, dokładnym rysunkiem, z silnych dobrze uformowanych loków.

Skóra karakuła jest tym ładniejsza, im gęściejsze są loki pokrywające jej powierzchnie.

Loki powinny dawać się łatwo rozwijać, nic powinny być zbyt oporne, sztywne i ostre. Opór
stanowi o ich ostrości. Przy dotyku loki powinny wykazywać opór elastyczny, który polega
na tym, że po zwolnieniu nacisku ręki wracają do pierwotnego położenia.

Bardzo ważną cechą okrywy skór karakułowych jest połysk, który powinien być

jedwabisty, podobny do połysku przędzy jedwabnej.

Hodowla karakułów daje obecnie szeroką gamę kolorów okrywy włosowej. Pewne

odcienie nadają skórze większą oryginalność i atrakcyjność (np. odcień niebieskawy
w skórach szarych, złociste i srebrzyste odcienie w skórach typu sur).

Rozróżnia się następujące zabarwienia okrywy włosowej skór karakułów:

– czarne – jednolita czarna okrywa włosowa: białe plamki na czole i ogonie nie wpływają

na jakość skóry;

– brązowe – jednolita brązowa okrywa o różnych odcieniach i intensywności, z białymi

plamami na czole i ogonie;

– szare – jednolicie popielata okrywa włosowa powstała przez zmieszanie włosów białych

i czarnych w różnych proporcjach, co powoduje różne odcienie. Zabarwienie okrywy
winno być jednak możliwie równomierne. Skóry popielate mają zwykle loki nieco
większe, mniej sprężyste i gorzej wykształcone niż skóry karakuła czarnego. Masa tych
skór jest mniejsza niż karakuła czarnego;

– sur – to jedne z najbardziej oryginalnych i pięknych skór karakułowych. Charakteryzują

się strefowym zabarwieniem włosów. Podstawa trzonu włosa jest czarna, brązowa lub
bordowa, końce zaś są jasne, srebrzystobiale lub złocistożółte. Daje to piękną grę odcieni,
co jest szczególnie widoczne przy zmianie kąta położenia skóry. Skóry sur dzieli się na:
czarny (kara sur), srebrzysty, złocisty, jasny i platynowy sur;

– białe – z czysto białą okrywą włosową; loki ich są słabo uformowane i często z żółtawym

odcieniem, który jest wadą;

– bzowe – zwane też „guligaz” o swoistym różowoszarym lub bzowym zabarwieniu;
– halili – to skóry o oryginalnym zabarwieniu: podstawowy ton barwy jest czarny lub

ciemnobrązowy, po obu stronach grzbietu rozmieszczone są dwie podłużne plamy jasno-
brązowe lub rude. Jasne pola widnieją też po bokach głowy od oczu do górnej wargi;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– różnokolorowe – jako najmniej wartościowy surowiec, który pod względem zabarwienia

nie można zaliczyć do żadnego z wyżej opisanych.

Tkanka skórna skór karakułowych jest dość gruba i dochodzi do 2 mm grubości. Jej

topografie przedstawiono na rys. 26.

Rys.26 Topografia grubości tkanki skórnej karakuła [1, s. 215]

Skórę z jagnięcia karakułowego zdejmuje się sposobem płaskim, zostawiając skórę

z głowy, kończyn i ogona.

Do skór dużych zalicza się skóry o powierzchni powyżej 12 dm

, a skóry o powierzchni

poniżej 7 dm

należą do tzw. niemiarowych. Skóry o powierzchni poniżej 5 dm

nie podlegają

klasyfikacji.

Skóry owcze i jagnięce (rys. 27)

Skóry jagniąt kilkutygodniowych, kilkumiesięcznych oraz skóry owiec dojrzałych,

tryków i skopków stanowią bogaty, bardzo zróżnicowany surowiec dla przemysłu
futrzarskiego. Zależnie od rasy i pochodzenia, właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej,
skóry te mają różną wartość i są wykorzystywane do różnych celów,

Rys.27. Skóry owcze [

http://www.chichesterinc.com/IcelandicSheepskins.htm

]

Skóra jagnięca jest to skóra zdjęta z niedojrzałego zwierzęcia płci męskiej lub żeńskiej,

charakteryzująca się równomierną grubością tkanki skórnej z nieznacznym ścienieniem
w częściach bocznym oraz miękkim, na ogół niestrzyżonym włosem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóra owcy jest to skóra zdjęta z dojrzałego zwierzęcia płci żeńskiej (maciorki) lub ze

skopa (kastrata). Skóra ta odznacza się równomierną grubością tkanki skórnej w części
środkowej, lekkim zgrubieniem tkanki w części karkowej, wyraźnym ścienieniem tkanki
w częściach bocznych i wyraźnie wykształconymi pachwinami. Okrywa włosowa na ogół jest
strzyżona.

Skóra tryka jest to skóra zdjęta ze zwierzęcia dojrzałego płci męskiej, charakteryzująca

się grubą tkanką skórną w części karkowej i znacznie cieńszą i luźniejszą tkanką w części
środkowej. Okrywa włosowa na ogół strzyżona.

Wśród skór owczych wyróżnia się tzw. golce, jako skóry owcze, zdjęte ze zwierzęcia

niezależnie od wieku, płci i rasy, o wysokości włosa do 10mm. Skóry owcze o długości włosa
11–20 mm nazywane są skórami półwełnistymi, a skóry owcze o długości włosa powyżej
20 mm nazywa się skórami wełnistymi

O wykorzystaniu i przeznaczeniu skór owczych i jagnięcych decydują właściwości okrywy

włosowej, tj. grubość i długość włosów, zróżnicowanie okrywy, jej gęstość i topografia oraz
właściwości tkanki skórnej, tj. grubość, zwartość, wytrzymałość, występowanie wad i uszkodzeń oraz
topografia tych właściwości. Przyjmuje się zasadę, że jeżeli okrywa włosowa jest delikatna,
odpowiednio gęsta i długa, a tkanka skórna cienka i rzadka, to skóry takie przeznaczane są do
uszlachetniania okrywy włosowej poprzez jej strzyżenie, barwienie, prasowanie, polofiksowanie
itp. Jeżeli natomiast okrywa włosowa nie nadaje się do uszlachetnienia, a tkanka skórna jest
odpowiednio zwarta, silna, bez wad i uszkodzeń, to takie skóry przeznaczane są do produkcji
welurów, polegającej na uszlachetnianiu tkanki skórnej od strony mizdry. W tym przypadku
jakość okrywy włosowej odgrywa rolę drugorzędną, gdyż wyroby z takich skór noszone są
włosem do wewnątrz. Do produkcji welurów wykorzystuje się skóry owcze i jagnięce pochodzące
z różnych krzyżówek oraz ras owiec grubowełnistych.

Histologia skóry owczej jest charakterystyczna i w wysokim stopniu zależy od wieku i rasy

zwierzęcia, jego płci, odżywiania, części topograficznej itp. Skóra właściwa bardzo wyraźnie dzieli
się na warstwę termostatyczną i siatkową, tak że w produkcie gotowym w niektórych przypadkach
dochodzi bardzo łatwo do urywania się warstwy termostatycznej podczas rozciągania. Grubość tej
warstwy wynosi 50÷80% a warstwy siatkowej 20÷50% grubości skóry. U owiec merynosowych
stosunek tych dwóch warstw wynosi 50–50%.

Ponadto grubość skóry jest różna w różnych miejscach (rys. 28). Zauważono też, że im

cieńsza i delikatniejsza jest wełna, tym delikatniejsza jest tkanka skórna.

Rys.28. Topografia grubości skóry owcy [1, s.217]

Skóry owcze i jagnięce ze względu na jakość okrywy włosowej dzieli się na dwie grupy:

– skóry z okrywą włosową wyrównaną, o wełnie jednolitej pod względem grubości

i długości; wełna jednolita składa się w zasadzie z jednego rodzaju włosów i ma budowę
słupkową zamkniętą lub półotwartą (rys. 29);

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– skóry z okrywą włosową niewyrównaną, mieszaną, składającą się z różnych rodzajów

włosów (puchowych, ościstych, przejściowych oraz martwych kępowych); jest to okrywa
posiadająca budowę kosmykową i tym samym jest to okrywa otwarta.

Rys. 29 Słupek wełny u różnych ras owiec:

a) merynosy b) cygajskie. c) wołoskie. d) tłustopośladkowe [1, s.217]

Odmienną grupę skór jagnięcych stanowią często importowane do Polski, skóry

chińskich lub mongolskich jagniąt kilkutygodniowych, zwanych mierłuszkami lub kalganami.
Są to skóry jagniąt pochodzących z owiec grubowełnistych zabitych do 30 dni po urodzeniu.
Mają one błyszczącą morowatą okrywę włosową, często lokowaną, o długości włosa do 7cm.
Powierzchnia tych skór wynosi od kilku do kilkunastu dm

. Okrywa włosowa ma kolor:

czarny. brązowy biały lub łaciaty. Okrywa włosowa jest dość rzadka. Skóry te. barwione lub
w kolorze naturalnym, wykorzystuje się do produkcji różnych wyrobów damskich
i młodzieżowych.

Skóry owcze i jagnięce zdejmowane są sposobem płaskim.
Skóry owcze i jagnięce, wg obowiązującej normy, dzieli się na 3 gatunki, zależnie od

powierzchni uszkodzonej w stosunku do całkowitej powierzchni skóry.

Skóry kozie i koźlęce (rys. 30 i 31)

Rys. 30. Skóry kozie [

http://www.chichesterinc.com/Goatskins.htm

]

Rys. 31. Skóra kozia [

http://www.chichesterinc.com/GoatskinsUS.htm

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przemyśle futrzarskim wyróżnia się skóry koźląt i skóry kozie. Koza jest dość

powszechnym zwierzęciem gospodarskim, dostarczającym poza mlekiem bardzo cennych
skór dla przemysłu futrzarskiego i garbarskiego (najbardziej wartościowe spośród skór
miękkich jest szewro kozie). Znanych jest wiele ras i krzyżówek kóz – ze względu na
podobieństwo i pochodzenie można je podzielić na:
– europejskie – występujące w Europie, Ameryce i Australii;
– azjatyckie – występujące w Chinach, Pakistanie, Indiach, Turcji itp.;
– afrykańskie – występujące w Afryce.

Ze względu na sposób utrzymania kozy dzieli się na dwie grupy: kozy domowe i kozy

stepowe, żyjące na otwartych terenach przez cały rok. W stanie dzikim kozy żyją w Europie,
Azji i Afryce. W Polsce dzikie kozy żyją w Tatrach, zwane są kozicami i są pod ochroną.
Skóry kóz dzikich nie mają większego znaczenia ze względu na bardzo małe ich ilości.

W zależności od wieku i płci, skóry kozy domowej dla celów futrzarskich dzieli się na

dwie grupy, tj. na skóry:
– koźląt, które w zależności od sposobu odżywiania dzieli się jeszcze na skóry mleczaków,

tj. koźląt karmionych wyłącznie mlekiem matki oraz skóry z żarłoków, tj. zwierząt, które
przeszły już na pokarm roślinny. Skóry mleczaków pochodzą ze zwierząt wieku do
l miesiąca, o pow. 8–15 dm

i masie w stanie surowym 0,2 – 0,8kg, a skóry żarłoków

pochodzą ze zwierząt 1,5–4 miesiące życia, o powierzchni 13 – 25 dm

oraz cienkiej

i luźnej tkance skórnej na całej powierzchni;

– roczniaków – kastrowanych koziołków, kóz i capów zabitych w okresie zimy,

dostarczających już nieco gorszego jakościowo surowca dla przemysłu futrzarskiego.
W miarę bowiem starzenia się zwierzęcia, włos staje się dłuższy, grubszy, ostrzejszy
i rzadszy. Powierzchnia tych skór wynosi 36 – 60 dm

, a masa 0,8 – 1,2kg.

Skóry tych dwóch grup różnią się wielkością, grubością, delikatnością i wyglądem

okrywy włosowej. Koźlęta mają włos dochodzący do 5cm długości z tendencją do tworzenia
loków słabo podwiniętych (mora). Jest on średnio gęsty na całej powierzchni, delikatny,
miękki z połyskiem. Skóry kóz półrocznych, rocznych mają włos dłuższy, grubszy, o prostym
wyroście i bardziej ostry.

Ilościowy stosunek włosów ościstych do puchowych wynosi średnio 1 : 9, a stosunek

długości włosów puchowych do ościstych – 0,6 – 1,0. Gęstość okrywy włosowej skór kozich
wynosi średnio ok. 3 tyś. włosów na cm

i waha się w niedużych granicach.

Skóry kozie charakteryzują się stosunkowo słabo rozwiniętą warstwą siatkową, a silnie

rozwiniętą warstwą termostatyczną. Im skóra pochodzi z młodszego zwierzęcia, tym warstwa
termostatyczna jest grubsza i stanowi w przypadku golaków 90%, skór tzw. gładkich
ok. 75%, a w przypadku skór koźląt futrzarskich ok. 65% grubości skóry. Ponadto warstwa
termostatyczna jest słaba, stąd często występują w surowcu i po jego wyprawie
charakterystyczne pęknięcie od strony lica, które w praktyce są zwane „brychami”. Grubość
skóry wynosi ok. 0,5mm. Trzon włosa wychodzi ze skóry pod kątem 45°. Tkanka skórna skór
kozich odznacza się małą zawartością tłuszczu i jest bardziej elastyczna, cieńsza i miększa niż
skór cielęcych czy źrebięcych.

W Polsce występują przede wszystkim kozy domowe różnego pochodzenia, wśród

których koza krajowa biała uszlachetniona z domieszką krwi saaneńskiej stanowi ponad 75%
ogólnej populacji kóz. Okrywa włosowa kóz polskich jest mało efektowna i znacznie ustępuje
kozom azjatyckim. Włos ich jest stosunkowo długi, ostry, z małą ilością podszycia,
a występująca czasem mora nie jest efektowna i tym samym nie podnosi walorów
estetycznych futra. Niewiele też tych skór jest przerabianych w przemyśle futrzarskim.

W Europie większe ilości skór kozich przerabia się w Turcji, Grecji, Hiszpanii,

Niemczech i Włoszech. Ośrodkiem największego eksportu skór kozich w skali światowej są:
Indie, Pakistan i Chiny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry koźlęce chińskie są często bardzo podobne do skór mierłuszek, od których można

je odróżnić tym, że u mierłuszki pachwiny są gołe, u koźląt zaś porośnięte włosami.

Skóry koźląt i kóz mających bardzo gładką okrywę włosową, o ładnym wzorze, kolorze

i połysku oraz o krótkim włosie wykorzystywane są w kolorze naturalnym do produkcji wielu
różnych wyrobów damskich i młodzieżowych. Skóry zaś o włosie dłuższym, łaciate lub
w kolorze i odcieniu okrywy włosowej mniej ciekawym, po wyprawie poddawane są
uszlachetnianiu, barwieniu, najczęściej na kolory ciemniejsze lub na czarno.

Skóry koźląt i kóz zdejmowane są systemem płaskim z zachowaniem skóry z łba i ogona.

Skóry kozie należą do skór lekkich, o przeciętnych właściwościach ciepłochronnych
i trwałości w użytkowaniu.

Skóry cieląt

Skóry bydlęce wykorzystuje się zarówno w garbarstwie jak i w futrzarstwie.

W przemyśle futrzarskim wykorzystuje się przede wszystkim skóry młodych zwierząt,
tj. skóry z:
– wyporków bydlęcych, tj. skóry z cieląt martwo urodzonych lub zabitych bezpośrednio po

urodzeniu,

– cieląt, tj. ze zwierząt karmionych wyłącznie mlekiem matki, zwanych sysakami albo

ssakami. Skóry te uzyskuje się ze zwierząt zabitych w terminie do 2 tygodni po urodzeniu.

Skóry ze zwierząt niedonoszonych w różnym stadium ich rozwoju embrionalnego

z bardzo niską, ledwie zaczynającą się rozwijać okrywą włosową i gołym ogonem, zalicza się
do tzw. golaków. Skóry te nie są wykorzystywane w przemyśle futrzarskim, podobnie jak
i skóry ze zwierząt starszych, tj. mających powyżej 2 tygodni, które wykorzystywane są przez
przemysł garbarski dla uzyskiwania tzw. boksów cielęcych.

Skóry cielęce (rys.31) wykorzystywane w przemyśle futrzarskim dzieli się, w zależności

od wyrośnięcia okrywy włosowej, na trzy grupy:
– skóry z gęstą, niską okrywą włosową o wysokości 0,5-1cm;
– skóry z gęstą, lecz nieco wyższą okrywą włosową, tj. 1-2cm;
– skóry mniej gęste, z bardziej wyrośniętym i podnoszącym się już włosem o wysokości do

2,5cm.

Rys. 32. Skóry cielęce [

http://www.chichesterinc.com/CalfSkins.html

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponadto skóry pierwszej i drugiej grupy dzieli sic na skóry z morą, tj. z wyraźnie

układającym się rysunkiem okrywy włosowej, zajmującym nie mniej jak 1/3 powierzchni
skóry oraz skóry z gładką okrywą włosową lub mającą bardzo słaby rysunek falisty włosa.
Skóry z ładnym rysunkiem, morą i jedwabiste są bardziej wartościowe niż skóry z gładką
i przylegającą okrywą włosową. Ponadto im okrywa włosowa jest niższa, tym skóra jest
bardziej wartościowa. Jakość skóry zależy też od rasy zwierzęcia, sposobu odżywiania,
warunków środowiska itp.

Grubość skóry wyporka na grzbiecie i boku wynosi ok. 1,5 mm. Warstwa termostatyczna

jest dobrze widoczna i stanowi ok. 2/5 całej grubości skóry. Ogólnie można stwierdzić, iż
grubość skór wyporków i osesków jest dość wyrównana na powierzchni skóry. Grubość
i zwartość skóry na różnych częściach topograficznych wzrasta wraz z wiekiem zwierzęcia.
Skóry z ras nizinnych czarno-białych są bardziej płaskie od skór ras czerwonych,
podgórskich.

Gęstość włosów skóry cielęcej na łopatce zaraz po urodzeniu wynosi średnio 60szt/cm

średnia długość włosów puchowych wynosi 11mm, ościstych – 15mm, a grubość włosów
odpowiednio: 20µm 45µm. W miarę wzrostu zwierzęcia wzrastają też grubość, długość
i gęstość włosów.

Skóry cielęce są klasyfikowane do trzech klas jakości zależnie od występujących wad

i uszkodzeń skóry i okrywy włosowej oraz od jakości okrywy włosowej.

Skóry cielęce są stosunkowo grube, zwarte, ciężkie i sztywne w dotyku oraz mało

ciągliwe po wygarbowaniu. Ich okrywa włosowa składa się z dość sztywnych włosów
ościstych o niezbyt delikatnym włosie puchowym. Stąd też i wyroby gotowe zaliczane są do
wyrobów ciężkich o niskich właściwościach ciepłochronnych, o włosie mało odpornym na
szybko rudziejących. Skóry cielęce są cięższe od skór źrebiąt, chociaż swym wyglądem
zewnętrznym bardzo je przypominają. Również okrywa włosowa skór cielęcych jest mniej
gęsta, miękka i błyszcząca od skór źrebiąt. Ponadto różnią się brakiem grzywy w części
karkowej i występowaniem na grzbiecie tzw. wichru – gwiazdy, od której włosy rozchodzą
się promieniście do szyi, na boki i w stronę ogona.

Skóry cieląt zdejmowane są sposobem płaskim z cieciem przez środek brzucha.

Pozostawia się skórę z łba, kończyn do stawu skokowego oraz ogona odciętego w odległości
10cm od nasady. Powierzchnia skór cieląt wynosi ok. 50 dm

, masa skóry zielonej – do 2 kg,

a wysuszonej – do 0,8 kg.

Skóry źrebiąt

Spośród koni zamieszkujących Europę, tylko skóry młodych zwierząt ras europejskich

i azjatyckich są surowcem dla przemysłu futrzarskiego. Skóry źrebiąt starszych i koni
wykorzystywane są w przemyśle garbarskim. W przemyśle futrzarskim wykorzystuje się
skóry z:
– wyporków – skóry ze źrebiąt niedonoszonych, poronionych lub zabitych zaraz po

urodzeniu. Ich okrywa włosowa pierwotna jest jeszcze bardzo niska i przylegająca do
skóry, błyszcząca, miękka, gładka lub lekko sfalowana (mora). Długość włosów na
grzbiecie nie przekracza zwykle l cm, grzywa i włosy ogona jeszcze słabo są zaznaczone,
a tkanka skórna jest cienka i mało ścisła. Powierzchnia tych skór wynosi 25–40 dm

a masa w sianie świeżym – do 2 kg. Skóry z morą podobne są do skór brajtszwanców
i należą do bardzo poszukiwanych. Warstwa termostatyczna skór wyporków jest bardzo
gruba, jako że korzenie włosów są głęboko osadzone;

– źrebiąt – osesków, skór ze źrebiąt w wieku do kilku miesięcy, ich okrywa włosowa jest

już dobrze rozwinięta, ale jeszcze błyszcząca, gładka lub z morą, o małej ilości włosów
puchowych. Długość włosów na grzbiecie wynosi 1–3 cm, grzywa słabo wyrośnięta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a pachwiny pokryte już włosami. Powierzchnia tych skór wynosi 40–70 dm – (przy
długości skóry 80-120cm), masa skóry wstanie świeżym 1,5–2,5 kg, grubość w okolicy
grzbietu 0,8–1,5 mm. Skóra jest znacznie ściślejsza i bardziej wytrzymała niż z wyporków
(rys. 33).

Rys. 33. Skóry źrebiąt [

http://www.chichesterinc.com/HorseSlinkSkins.htm

]

Najlepsze skóry pochodzą ze zwierząt urodzonych w miesiącach zimowych, od klaczy

dobrze odżywionych i rasowych. Im starsze zwierze, tym jego włos jest dłuższy, grubszy,
a skóra cięższa. Również połysk włosa maleje z wiekiem, a mora staje się coraz mniej
widoczna.

W zależności od zabarwienia okrywy włosowej, skóry źrebaków dzieli się na: czarne,

szare, brązowe i łaciate. Skóry jednobarwne są bardziej wartościowe od łaciatych. Na brzuchu
skóry źrebaków są zwykle nieco jaśniejsze. Zależnie zaś od sposobu układania się włosa na
powierzchni dzielimy je na: gładkie – jako mniej wartościowe i z morą – bardziej
wartościowe

Skóry źrebaków zdejmowane są sposobem płaskim z rozcięciem wzdłuż linii brzusznej,

z zachowaniem skóry z łba odciętego tuż za uszami, łap przednich odciętych w stawie
nadgarstkowym i łap tylnych odciętych w stawie skokowym. Skóra z ogona powinna być
odcięta w odległości ok. 10cm od nasady ogona. Skóry źrebaków należą do skór mało
trwałych w użytkowaniu. Przerabiane są na futra i kurtki damskie w kolorze naturalnym lub
po wybarwieniu na czarno albo na brązowo.

Skóry królicze

Królik jest zwierzęciem wszechstronnie użytkowym, dostarcza bowiem mięsa, skórek

i wełny. W przemyśle futrzarskim wykorzystuje się skóry królików dzikich i hodowanych
(rys.34).

Rys. 34 Skóry królicze [

http://www.chichesterinc.com/RabbitSkins.htm

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Królik domowy pochodzi od królika dzikiego, który był udomowiony jeszcze

w starożytności.

Obszar występowania królika dzikiego w Europie obejmuje środkową i południowo-

zachodnią jej cześć. Najwięcej królików dzikich żyje w Australii i Nowej Zelandii, gdzie
dostarczają olbrzymiej ilości mięsa, a także wartościowego włosa dla przemysłu filcowego.

Królik dziki jest mniejszy od zająca i ma włosy gęściejsze, lecz nieco krótsze i ostrzejsze.

Okrywa włosowa zawiera większą ilość włosów ościstych niż okrywa włosowa królików
hodowanych. Jego zabarwienie jest szarobrunatne z odcieniem brązoworudym, a podbrzusze
jest brudnobiałe, ogon z wierzchu czarny, pod spodem biały. Dość często zdarzają się
osobniki białe i czarne.

Chociaż króliki domowe pochodzą od królika dzikiego, to jednak bądź to na skutek

zabiegów hodowlanych, bądź też samorzutnie dostosowując się do warunków środowiska,
wytworzyło się wiele ras, różniących się znacznie miedzy sobą (rys. 35–38).

Rys 35. Królik nowozelandzki biały Rys.36. Królik czarny podpalany

[

http://www.kroliki-rasowe.com/html/bialy_nowozela_.html

] [

http://www.kroliki-rasowe.com/html/czarny_podpalany.html

Rys. 37. Królik wiedeński szaro niebieski Rys. 38. Królik rasy Alaska

http://www.kroliki-rasowe.com/html/wiedenski_szaro_niebieski.html

http://www.kroliki-rasowe.com/html/alaska.html

Wielką różnorodność stwierdza się zwłaszcza pod względem ogólnej wielkości,

umaszczenia i budowy okrywy włosowej. W Polsce obecnie jest znanych ok. 20 ulepszonych
ras królików, gdy tymczasem ogólna liczba ras w różnych krajach przekracza już 100.
Szczególnie duże różnice są w wielkości, jak np. między karzełkami polskimi, nie
przekraczającymi 1,25 kg żywej wagi i olbrzymami belgijskimi, które dorastają niekiedy do
9kg. Podobne różnice występują w umaszczeniu okrywy włosowej oraz w jej budowie
(np. długowłose angory i krótkowłose reksy). Rasy królików grupujemy zatem według

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielkości i kierunku użytkowania, a także według umaszczenia okrywy włosowej. Stąd
wyróżnia się króliki ras dużych, średnich i małych. Ze względu na użytkowanie
wyodrębniono rasy mięsne, mięsno-futerkowe, futerkowo-mięsne, futerkowe i wełniste
(angory).

Ze względu na umaszczenie okrywy włosowej rozróżnia się dwie grupy skór (tabela 2),

tj. białe oraz kolorowe. Należy tu podkreślić, iż umaszczenie okrywy włosowej odgrywa
w przemyśle futrzarskim ważną role, od tego bowiem zależy kierunek wykorzystania skór. Po
wyprawieniu skóry białe zależnie jeszcze od innych właściwości (jak gęstość, liczba włosów
ościstych, ich wysokość itp.) są uszlachetniane na różne imitacje (oceloty, popielice), a skóry
kolorowe wykorzystuje się w kolorze naturalnym lub barwione i uszlachetnia tylko na
imitacje o czarnej okrywie włosowej (foki, skunksy).

Tabela 2. Charakterystyka barwy okrywy włosowej skór króliczych, [1, s.203]

Grupa barwna Odmiana

Barwa okrywy włosowej

Skóry białe

białe

na całej powierzchni skóry jednolicie biała bez cętek
i nalotów barw obcych

Skóry kolorowe zającowate

brunatnoszara, brązowoszara, żelazistoszara i ciemnoszara
(kangurawata), stopniowo rozjaśniające się na bokach, aż
do brudno białej na podbrzuszu

szynszylowate srebrzystoszara z ciemniejszym woalem na grzbiecie,

stopniowo rozjaśniająca się na bokach, aż do białej na
podbrzuszu

czerwone

rdzawożółta, jaśniejsza na podbrzuszu

niebieskie

jednolicie ciemnostalowa z niebieskim odcieniem,
jaśniejsza na podgardlu i podbrzuszu

srebrzyste

srebrzyste o typie ciemnym oraz jasnym

czarne

czystoczarna do granatowoczarnej

czarne
podpalane

na grzbiecie i bokach lśniącoczarna, a na podbrzuszu
pomarańczo woruda

plamiste

na białym tle oznaki barwne czarne, zającowate lub inne
w kształcie pręgi wzdłuż grzbietu oraz plam owalnych
na bokach i podbrzuszu

różne

inne

Króliki są zwierzętami stosunkowo łatwymi do chowu i szybko się rozmnażają. Obecnie

szczególnie popularne są króliki ras średnich, jak np. białe i czerwone nowozelandzkie,
kalifornijskie, białe duńskie, białe i niebieskie wiedeńskie”.

Skóry królicze pozyskuje się z królików bitych w różnym okresie ich wzrostu

i w różnych porach roku, ponieważ w zasadzie decyduje o tym dojrzałość rzeźna. Jednakże
wartość futrzarska skór pozyskiwanych w okresie całkowitej dojrzałości wtórnej okrywy
włosowej zależy od pory roku, w której ta dojrzałość nastąpiła. Skóry o dojrzałości zimowej
stanowią pełnowartościowy surowiec dla przemysłu futrzarskiego. Skóry młodych królików,
o dojrzałości letniej, mają mniejszą wartość (włos rzadszy i krótszy), niemniej jednak nadają
się do przerobu w futrzarstwie. Skóry pozyskane z królików w czasie linienia nic mają prawie
żadnej wartości, często nawet nie nadają się do przerobu na filc.

Jakość okrywy zależy od samej gęstości włosów, a także od jej topografii. Chodzi tu

o jak najmniejszą różnicę w gęstości okrywy włosowej strony grzbietowej i brzusznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gęstość okrywy włosowej jest podstawową właściwością decydującą o zaklasyfikowaniu
skóry do odpowiedniego gatunku, a następnie (po wyprawieniu) decyduje o przeznaczeniu
skóry do uszlachetnienia na poszczególne rodzaje imitacji. Zróżnicowanie to jest jednak dość
regularne i kształtuje się następująco: przyjmując gęstość włosów w części przyogonowej za
100, gęstość włosów na grzbiecie jest równa 80, na kłębie 60, na boku 45, a na podbrzuszu –
10–15.

Grubość włosów poszczególnych rodzajów i wysokość kształtują się różnie, zależnie od

topografii. Jeżeli średnią wysokość włosa na zadzie przyjmuje się za 100, to na grzbiecie
wysokość ta wynosi 94, na bokach 91, a na brzuchu – 86.

Wszystkie ww. właściwości skór króliczych zależą od rasy, wieku, sposobu odżywiania,

sezonu uboju itp.

W futrzarstwie ważną rolę odgrywa również tkanka skórna. Z grubością związana jest jej

wytrzymałość oraz możliwość wykończenia na welur lub weluropodobne. Topografię
grubości tkanki skórnej przedstawiona jest na rys.39. Ze względu na znaczne zgrubienie
tkanki skórnej na stronie grzbietowej, jest ona zwykle poddawana ścienianiu. Grubość skóry,
jej wielkość i stopień rozwoju okrywy włosowej mają wpływ na masę skóry jako całości.

Rys. 39. Topografie: a) grubości tkanki skórnej królika, b) wysokości włosów króliczych [1, s. 204]

Zależnie od jakości i przeznaczenia okrywy włosowej, skóry królicze dzieli się na dwa

rodzaje: skóry królicze futerkowe i skóry królicze filcowe, nie nadające się do celów
futrzarskich.

Skóra królicza powinna być zdjęta systemem workowym, z odcięciem od niej skóry

z głowy wraz z uszami. Skóry z kończyn przednich powinny być odcięte w stawie
nadgarstkowym, z tylnych – w stawie skokowym. Konserwacja skóry – wysuszenie włosem
do wewnątrz. Masa skóry 180–250g, powierzchnia 6–20dm

, zależnie od rasy i wieku

zwierzęcia.

Skóry królicze należą do podstawowego rodzaju surowca futrzarskiego w Polsce. Skóry

te wykorzystuje się zarówno w stanie naturalnym okrywy włosowej, jak też po
uszlachetnieniu okrywy włosowej lub tkanki skórnej.

Skóry królicze należą do surowca nieszlachetnego, o niskiej trwałości w użytkowaniu.

Skóry kotów domowych

Kot domowy żyje na całym świecie z wyjątkiem okolic skrajnie północnych i stref

wysokogórskich. Udomowienie kota nastąpiło kilka tysięcy lat temu.

Bardzo rozległy obszar występowania kotów żyjących w bardzo różnych warunkach

i środowiskach doprowadziły do powstania znacznej liczby odmian (ras), różniących się
umaszczeniem, wielkością i długością włosów itp. Normalna długość ciała kota domowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wynosi 30–40 cm, ogona – ok. 25 cm, a masa ciała 2–3 kg. Obecnie wyróżnia się ponad sto
ras i odmian kotów.

Ogólnie koty dzieli się na: futrzarskie i puchowe (angorskie). Skóra kota domowego

przeznaczonego do celów futrzarskich ma okrywę włosową podobną do króliczej, jest gęsta,
miękka, błyszcząca, o wysokości do 35 mm. Włosy kotów angorskich, ze względu na ich
długość, miękkość i jedwabistość, wykorzystuje się w przemyśle włókienniczym i filcowym.

Do najważniejszych odmian kotów zaliczyć należy:

– manx – bez ogona, biały i pręgowany,
– syjamski, abisyński i perski – biały, czarny i niebieski;
– cypryjski, japoński, chiński i inne.

W zależności od omaszczenia okrywy włosowej, skóry kotów domowych dzieli się na:

czarne, tygrysie i łaciate.

Rys.40. Skóry kotów domowych [1, s.200]

Do kotów czarnych zalicza się te, których barwa okrywy włosowej na stronie grzbietowej

jest jednolita, w kolorze czarnym lub czarnobrązowym. Skóry te wyróżniają się gęstą, dobrze
osadzoną okrywą włosową średniej wysokości, dobrym połyskiem i wysoką trwałością.

Do poszukiwanych należą też skóry kotów tygrysowatych o charakterystycznym,

oryginalnym umaszczeniu okrywy włosowej (na grzbiecie występują symetrycznie
rozmieszczone poprzeczne pręgi lub punkty o ciemniejszym od tła, najczęściej czarnym
umaszczeniu). Do skór łaciatych zalicza się wszystkie pozostałe skóry, które nie odpowiadają
wymogom czarnych i tygrysowatych.

Jakość skór kocich zależy od rasy, czasu uboju, pochodzenia, itp. Wielkość skór kotów

domowych, gęstość okrywy włosowej, jej topografia, grubość włosów, stosunek włosów
ościstych do puchowych itp. cechy okrywy włosowej są podobne do skór króliczych. Okres
linienia zależy od rasy i odmiany kota.

Do najlepszych skór zalicza się te, których okrywa włosowa jest zimowa, w pełni

dojrzała, a mizdra zwarta bez sinych plam. Podszycie winno być gęste zarówno na stronie
grzbietowej, jak też brzusznej, a włosy pokrywowe dobrze wyrośnięte. Dopuszcza się jedynie
niewielkie plamy na mizdrzę, podbródku, łapach i podbrzuszu

Skóry kotów domowych w Polsce nie stanowią poważniejszej bazy surowcowej do czego

przyczyniła się nieracjonalna, negatywna kampania organizacji miłośników i obrońców
zwierząt, chociaż populacja kotów domowych w Polsce jest bardzo duża. Skóry kotów są
jednak cennym i poszukiwanym surowcem, zwłaszcza do produkcji konfekcji damskiej oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pasów przeciwreumatycznych, używanych przez osoby cierpiące na reumatyzm (ich okrywa
włosowa ulega silnemu elektryzowaniu się).

Największymi dostawcami skór kocich są Holandia, Belgia i Francja oraz Chiny i Rosja.

Najlepsze jednak skóry pochodzą z Holandii, gdzie prowadzi się specjalne hodowle kotów.

Skóry kocie zdejmowane są systemem workowym.
Zależnie od wielkości skóry kocie dzieli się na trzy grupy; małe – do 10dm

. średnie

- o powierzchni 10–15 dm

i duże – powyżej 15 dm

. Skóry te odznaczają się dobrymi

właściwościami ciepłochronnymi i średnią trwałością.

Skóry reniferów

Renifer (inne nazwy: ren, karibu) występuje w stanie dzikim i oswojonym w północnych

rejonach Europy i Azji. Inne gatunki żyją w Ameryce. Około 70% światowego pogłowia
reniferów znajduje się na terenach Rosji (ok. 2mln szt.). Renifer występując na tak olbrzymim
i zróżnicowanym terytorium, wytworzył więc wiele podgatunków i odmian, jak np. renifer
tundry, leśny, fiński, europejski, grenlandzki itp. Renifery są hodowane przez ludy północy
jako zwierze juczne, pociągowe, na mięso, mleko, skóry i futra. Nawet ścięgna i kości
renifera są wykorzystywane do produkcji wyrobów galanteryjnych. Poroże występuje u obu
płci. Renifer zamieszkuje stadami tundrę, a na zimę wędruje ku południowi, w obszary leśne.

Pomimo dużych ilości tych zwierząt, skóry z nich znajdują się w handlu w małych

ilościach.

Skóry dzikich i oswojonych renów są do siebie bardzo zbliżone pod względem

właściwości (rys.41).

Rys 41. Skóry reniferów a) [

http://www.chichesterinc.com/images/ReindeerXXL6Lg.jpg

]

b) [

http://www.chichesterinc.com/images/33-XXXL-09Lg.jpg

]

Ich wartość użytkowa jest różna, zależnie od wieku zwierzęcia, z którego pochodzą, Do

celów futrzarskich nadają się jedynie skóry pochodzące ze zwierząt młodych. Skóry zwierząt
starszych, ze względu na duże zmiany zarówno w samej tkance skórnej, jak też w okrywie
włosowej, nadają się jedynie do przerobu w przemyśle skórzanym. Jako surowiec futrzarski
wykorzystuje się skóry z:
– wyporków – cieląt poronionych, niedonoszonych;
– cieląt – ssaków, młodych renów bez rogów, zwanych w handlu pyżykami;
– jelonków-skóry cieląt w wieku do 6 miesięcy, które przeszły już na pokarm roślinny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry wyporków różnią się od innych renów małymi rozmiarami, cienką nieścisłą tkanką

skórną i niskim, przylegającym do skóry matowym włosem. Pierwotne owłosienie składa się
z krótkich (do l cm) włosów pokrywowych i rzadkiego puchu, koloru od białego, poprzez
szary, słomkowy do jasno- i ciemnobrązowego. Bywają też skóry łaciate

Skóry pyżyków pochodzą z cieląt ssących, które nie przeszły jeszcze; na pokarm

roślinny i są nieco większe niż skóry wyporków. Są to skóry ze zwierząt do l miesiąca życia.
Ich tkanka skórna jest bardziej zwarta, owłosienie gęste, puszyste, miękkie, błyszczące,
z wysokim (do 2,5 cm) gęstym, elastycznym włosem pokrywowym; długość skóry wynosi
30 cm.

Skóry jelonków pochodzą ze zwierząt pokrytych już drugą okrywą włosową, składającą

się ze stosunkowo krótkich, grubych, lecz jeszcze mało łamliwych włosów ościstych
i rzadkiego puchu. Powierzchnia tych skór wynosi 40–60dm

Skóra właściwa reniferów jest wyraźnie podzielona na warstwę termostatyczną

i siatkową. Warstwa termostatyczna jest grubsza od siatkowej ze względu na głębokie
osadzenie cebulek włosowych.

Włosy w skórze rena umieszczone są pęczkami, składającymi się z jednego włosa

pokrywowego i 3 lub 4 włosów puchowych. Włosy pokrywowe w części korzeniowej są
3–4-krotnie cieńsze niż w części trzonowej.

Do najcenniejszych skór dla przemysłu futrzarskiego należą skóry pyżyków. Ze skór tych

produkuje się wszelką odzież zimową, która wyróżnia się dużymi walorami ciepłochronnymi,
lecz stosunkowo małą trwałością w użytkowaniu.

Skóry reniferów mają najcieplejszą i najlżejszą okrywę włosowa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rozróżniamy rasy owiec?
2. Jak dzielimy skóry owcze ze względu na wiek zwierzęcia?
3. Jakie są cechy charakterystyczne skór karakułowych?
4. Co to są brajtszwance?
5. Jaki jest podział topograficzny skór karakułowych?
6. Jakie rodzaje loków wyróżniamy w skórach karakułowych?
7. Jakie są cechy charakterystyczne okrywy włosowej i tkanki skórnej skór jagnięcych?
8. Jakie skóry kozie stosowane są do wyprawy skór z włosem?
9. Jakie skóry cieląt wyprawia się z włosem?
10. Jak dzieli się skóry źrebiąt wyprawianych z włosem?
11. Jakie są cechy charakterystyczne okrywy włosowej królika?
12. Dlaczego okrywa włosowa kotów domowych ma szczególne właściwości?
13. Jakie skóry reniferów mają największe znaczenie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj skóry surowej futrzarskiej po charakterze okrywy włosowej.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

szczególną uwagę na cechy okrywy włosowej,

5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) rozpoznać rodzaj skóry,
7) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóra cielęca z włosem,
– skóra źrebięca z włosem,
– skóra owcza,
– skóra karakułowa,
– skóra kozia z włosem,
– skóra kota domowego,
– stół,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie rodzajów loków skór karakułowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przedstawić plan działania,
4) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych próbek skór karakułowych,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry karakułowe o różnych rodzajach loków: rurki, fasolki, grzywki, pierścienie, groszki

korkociągi oraz skóry z morą,

– stół,
– literatura z rozdziału 6,
– przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować skóry owcze i jagnięce?

2) rozpoznać i scharakteryzować skóry karakułowe?

3) scharakteryzować skóry kozie?

4) rozpoznać i scharakteryzować skóry cielęce i źrebięce?

5) rozpoznać i scharakteryzować skóry królicze?

6) rozpoznać i scharakteryzować skory kotów domowych?

7) scharakteryzować skóry reniferów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Charakterystyka skór pochodzących z łowiectwa i hodowli

zwierząt futerkowych

4.3.1. Materiał nauczania

Skóry lisów rudych , pospolitych i polarnych

Skóry lisów mają od dawna duży udział w międzynarodowym handlu skórami

futrzarskimi. Zwierzęta tego gatunku żyją na wszystkich kontynentach – zarówno w strefie
południowej, jak też w skrajnej północy.

Do rodzaju lisów zoologowie zaliczają wiele gatunków, podgatunków i odmian, co jest

uwarunkowane ich występowaniem w bardzo różnych warunkach środowiskowych.
Widoczne jest to w wielkości zwierząt, ich umaszczeniu, charakterze okrywy włosowej itp.,
co wiąże się z ich wartością i możliwością wykorzystania w futrzarstwie.

Z tego punktu widzenia wyróżnia się dwa podstawowe gatunki, tj. lisa pospolitego i lisa

polarnego oraz szereg ich odmian barwnych. Zwierzęta te dostarczają wciąż wiele cennego
i poszukiwanego surowca futrzarskiego, chociaż równolegle i od wielu dziesiątków lat
rozwija się hodowla różnych odmian lisów, które dostarczają na rynki światowe wiele
milionów skór. Również Polska w tym zakresie ma duże osiągnięcia, a skóry uzyskiwane
z hodowli należą do jednych z najlepszych w skali światowej.

Dla uproszczenia, z futrzarskiego punktu widzenia, zwykle wyróżnia się trzy grupy skór:

– lisów rudych;
– lisów pospolitych;
– lisów polarnych.

Lis rudy zwany lisem czerwonym, to najbardziej rozpowszechniony i najliczniejszy

spośród tego rodzaju. Zamieszkuje on olbrzymie przestrzenie Europy, Azji i Ameryki
Północnej. Występuje też w północnej części Afryki oraz w Australii. Ten olbrzymi zasięg
i przebywanie w bardzo różnych środowiskach spowodowały wytworzenie się szeregu
podgatunków i odmian lokalnych. Liczba tych odmian dochodzi do 40.

Lis rudy żyje w lasach, żywiąc się mięsem pochodzącym z dziczyzny. Gnieździ się w

norach, najczęściej wykopanych przez inne zwierzęta. Długość jego ciała wynosi 50–90cm
lub więcej, zależnie od pochodzenia; długość ogona wynosi 30-60cm, masa ciała 4,0–10kg.
Samice są mniejsze niż samce

Optymalne warunki bytowania znajduje lis rudy w krajach wysuniętych na północ i im

dalej na północ, tym gęściejsza, wyższa i delikatniejsza jest jego okrywa włosowa i bardziej
intensywna jest jej czerwień. W miarę przesuwania się ku południu zwierzęta są mniejsze,
mają krótszy włos, mniej puszysty, o słabszym połysku, a barwa nabiera odcienia bardziej
płowego lub szarego, co w konsekwencji obniża wartość skóry. Ponadto w miarę przesuwania
się z zachodu na wschód, a zwłaszcza w północno-wschodnicj Syberii, na Wyspach
Aleuckich, Alasce i w Kanadzie, zwiększa się odsetek pogłowia lisów dzikich o pociemnionej
okrywie włosowej (prawie czarnej), które z futrzarskiego punktu widzenia należą do bardzo
cennych.

Istnieje wiele podziałów skór lisów rudych. Poza podstawowym podziałem wg części

świata, a więc lisów europejskich, azjatyckich, amerykańskich, australijskich i afrykańskich,
dzieli się jeszcze skóry lisów wg krajów, z których pochodzą, a więc wyróżnia się skóry
lisów: skandynawskich, syberyjskich, kamczackich, mongolskich, patagońskich itp. Podział
ten odnosi się do wszystkich skór lisów dziko żyjących, a więc rudych oraz wszystkich
odmian dostarczających bardziej cennych skór (rys. 42).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Skóry lisów rudych [

http://www.chichesterinc.com/images/Red%20Fox%20Skin%20lg.jpg

]

[

http://ww.hideandfur.com/inventory/6900.htlm

]

Spośród lisów czerwonych, najcenniejszych skór dostarczają lisy skandynawskie

i wirginijskie, pochodzące z Ameryki Północnej.

Wiele odmian lisa czerwonego żyje w Azji. Najpiękniejsze i największe skóry dostarcza

tzw. lis płomienisty z Kamczatki. Jest on wielkości lisa skandynawskiego, ma włos długi,
gęsty i puszysty o silnym połysku, ognistoczerwonego i czerwonego koloru. Brzuch ma
przeważnie czerwony: Nieco gorsze są skóry pochodzące z lisów syberyjskich.

W Azji Środkowej i na stepach południowo-zachód niej Syberii występują lisy stepowe

których skóry znane są w handlu światowym pod nazwą lisów korsaków (rys. 43). Są to lisy
małe, o długości 55–60 cm i długości ogona do 30 cm. Okrywa włosowa ma bladożółte
zabarwienie, brzuch jest biały, łapy jednobarwne, a ogon krótki i miękki, białawy,
z domieszką włosów czarnych. Podszycie jest gęste i jedwabiste, a włosy pokrywowe są tej
samej barwy co podszycie.

Rys 43. Skóra lisa korsaka [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6765.htlm

]

Lisy afrykańskie pustynne, są bardzo małe. Ich okrywa włosowa jest gęsta, delikatna

barwy jasnokremowej, z białym brzuchem. Skóry te w handlu zwane są fenkami. Nie
przedstawiają one dużej wartości.

Duże ilości skór lisów rudych znajdujących się na międzynarodowym rynku futrzarskim

pochodzą z Australii. Zwane są one lisami angielskimi (zostały przewiezione z Anglii do
Australii przeciw pladze królików). Są to jednak skóry małe, o płowej barwie okrywy
włosowej i nie przedstawiają większej wartości.

We wschodnich stanach Ameryki Północnej oraz w Ameryce Południowej występuje lis

amerykański, zwany szarym (rys. 44). Włosy ościste lisa szarego są czarnobiałe, o białych
wierzchołkach, a włosy puchowe są bardzo miękkie. Ogon lisa jest puszysty, z wierzchu szary
z ciemnymi pasami, a od dołu rudawy. Średnia długość skóry wynosi 50–60 cm, a długość
ogona – ok. 20 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.44 Lis amerykański szary [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6750.htlm

]

Pod nazwą lisów preriowych znane są na rynku futrzarskim skóry pochodzące z lisów

żyjących nad Zatoką Hudsona, w Kalifornii i w Meksyku. Dostarczają one skór małych,
o krótkiej i delikatnej okrywie włosowej. Ich strona grzbietowa jest czerwonawożółtoszara
z białymi pierścieniami na włosach ościstych i przewodnich. Boki są jasnoczerwone,
a podbrzusze białe. Długość skóry wynosi 45–55 cm, ogona – ok. 20cm.

Skóra lisa rudego krajowego – to skóra o płoworudej okrywie włosowej. Skóry lisów

rudych są zdejmowane systemem workowym z zachowaniem wszystkich części skóry.
Konserwacja sucha, włosem na zewnątrz.

Skóry lisów pospolitych

Do najbardziej znanych skór lisów pospolitych należą: lis srebrzysty, platynowy,

białopyski, pastelowy, płomienisty, złocisty, lis krzyżak srebrzysty, lis krzyżak platynowy itd.

Lisy srebrzyste (rys. 45 i 46) pochodzą od dwu północnoamerykańskich odmian lisów

czarnych. Hodowane są w kilku odmianach (typach) barwnych, różniących się stopniem
srebrzystości.

Długość ciała lisa srebrzystego wynosi średnio 65cm, długość ogona – ok. 45 cm; masa

ciała samców 6,5 – 7,0 kg, a samic6,0 – 6,5 kg.

Cechą charakterystyczną skór lisów srebrzystych jest barwa okrywy włosowej, której

puch jest jednolicie łupkowoczarny, ołowianoszary lub jasnoszary, a włosy pokrywowe są
czarne o trzonach strefowo pigmentowanych, przy czym niepigmentowana część włosów
(tzw. srebro) zajmuje środkowy odcinek włosów pokrywowych. Ta strefa znajdująca się
w górnym końcu (1–1,5 cm pod wierzchołkiem) jest czysto biała ze srebrzystym połyskiem.
Zakończenie włosa jest zawsze czarne. Od szerokości tego białego odcinka oraz powierzchni
skóry zajmowanej przez włosy srebrzyste i ich gęstości zależy intensywność i stopień
srebrzystości okrywy. O jakości usrebrzenia okrywy włosowej decyduje stopień
srebrzystości, gęstość srebra, równomierność i symetryczność jego rozmieszczenia, a także
wielkość strefy srebrnej.

Rys. 45 Skóry lisa srebrzystego [

http://biot.ar.szczecin.pl/?id_jednostki=20&id_strony=59

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zależnie od stopnia posrebrzenia rozróżnia się następujące typy barwne:

– pełnosrebrzysty (100%) – posrebrzenie występuje na całej długości skóry, tj. na tułowiu,

szyi i bokobrodach oraz na głowie;

– trzy czwarte srebrzysty (75%) – posrebrzenie występuje od tylnego obrzeża skóry do

łopatek;

– półsrebrzysty (50%) – posrebrzenie występuje od tylnego obrzeża skóry do połowy jej

długości;

– ćwierćsrebrzysty (25%) – posrebrzenie występuje tylko na zadzie skóry.

Rys 46. Skóra lisa srebrzystego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6960.htlm

]

Łapy, ogon i brzuch, niezależnie od stopnia srebrzystości są czarne. Ogon również jest

czarny, a na jego końcu znajduje się charakterystyczne białe zakończenie, tzw. kwiat,
dochodzący do 15 cm długości. Skóra głowy lisów srebrzystych jest czarna
z charakterystycznym posrebrzeniem części twarzowej, tzw. maski. Wzdłuż grzbietu ciągnie
się ciemniejszy pas – pręga grzbietowa, która na karku przybiera postać czarnej grzywy.
Dobrze wyrażona, szeroka, intensywnie czarna grzywa i wyraźnie równomiernie zaznaczona
pręga grzbietowa podnoszą wartość skóry. Natomiast nadmiernie wyrośnięta grzywa
uznawana jest za wadę.

Barwa włosów pokrywowych winna być srebrzystoczarna, czysta, bez odcieni

brunatnych, rudych czy beżowych, a barwa włosów puchowych winna być możliwie ciemna,
łupkowoczarna. Przy ocenie jakości skóry lisa srebrzystego duże znaczenie odgrywa ogon, tj.
jego wielkość, kształt (cylindryczny), kolor włosów pokrywowych, które powinny być
czarne, bez srebra, oraz występowanie odpowiedniej wielkości czysto białego kwiatu.

Do podstawowych wad okrywy włosowej skór lisów srebrzystych należą:

– nieczystość barwy, którą przy wyraźnie widocznych odcieniach brunatnych, rudych lub

beżowych uznaje się za dwie wady duże, co obniża jakość skóry nawet o dwie klasy;

– słabe posrebrzenie, które poniżej 75% uważane jest za wadę małą, poniżej 50% – za wadę

średnią, a poniżej 25% – za wadę dużą;

– brak jedwabistości włosów, tj. brak cech upodabniających je do jedwabiu naturalnego pod

względem miękkości, sprężystości i połysku;

– występowanie wyraźnie przerywanej srebrzystości tzw. perlicy; jest to duża wada

obniżająca istotnie wartość skóry;

– brak ciemniejszego zagęszczenia, tzw. pręgi grzbietowej wzdłuż linii grzbietu; także

bardzo wąska i bardzo szeroka pręga są wadami;

– brak połysku;
– kredowa biel srebra.

Na wartość skóry lisa srebrzystego oprócz barwy mają wpływ także inne cechy okrywy

włosowej, jak jej wysokość, gęstość, połysk, miękkość włosów, stosunek włosów
pokrywowych do puchowych itp.

Skóra powinna być zdjęta systemem workowym, z pozostawieniem przy niej płytek

nosowych, skóry z uszu, rozciętej skóry kończyn wraz z pazurkami oraz rozciętej skóry

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z ogona. Skóra powinna być zwrócona okrywą włosową na zewnątrz i być uformowana na
prawidle. Konserwacja sucha. Tkanka skórna lisów srebrzystych jest cienka i elastyczna.

Lis platynowy powstał w wyniku doboru i selekcji lisów srebrzystych w kierunku coraz

większego rozjaśniania okrywy włosowej (rys. 47).

Rys.47. Lis pospolity platynowy.

http://www.magwet.pl/index.php?mid=5&menu=2&smenu=2

Ogólna barwa okrywy włosowej na grzbiecie jest szaropopielata do jasnoszaropopielatej,

czysta, z ciemniejszym woalem, zagęszczonym wzdłuż linii grzbietu. Ogólna barwa na
stronie brzusznej jest jaśniejsza – do białej włącznie. Na głowie występują białe plamy; łapy
i zakończenie ogona (kwiat) są białe, uszy czarne (rys. 48).

W zależności od stopnia nasycenia pigmentacji włosów rozróżnia się następujące typy

barwne:
– platynowy ciemny – pigmentowane części okrywy włosowej ciemnoplatynowopopielate

silnie kontrastują z włosami niepigmentowanymi, wokół szyi występuje biały kołnierz;

– platynowy jasny – pigmentowane części okrywy włosowej jasnoplatynowopopielate

harmonizują z włosami niepigmentowanymi.

Rys 48. Skóry lisa platynowego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6840.htlm

]

[

http://ww.hideandfur.com/inventory/6885.htlm

]

Występowanie barwy nieczystej, tj. odcieni brunatnych, rudych lub beżowych uznawane

jest za wadę i to tym większą, im obcy odcień jest wyraźniej widoczny. Za wadę uznaje się
również brak woalu, brak połysku metalicznego, brak jedwabistości okrywy włosowej,
niesymetryczność barwy w części grzbietowej oraz brak ciemniejszego zagęszczenia wzdłuż
linii grzbietu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lis platynowy dostarcza szczególnie wartościowych i drogich skór, które są większe

i dłuższe od skór lisa srebrzystego. Również okrywa włosowa jest dłuższa, włosy grubsze lecz
nieco rzadsze.

Skóra lisa białopyskiego jest bardzo podobna do skóry lisa srebrzystego. Okrywa

włosowa, jej barwa i budowa są takie jak u lisa srebrzystego, z tym, że na głowie występuje
zagęszczenie włosów czysto białych w kształcie regularnych plam, z białym pasem włosów
wokół szyi (tzw. kołnierz) oraz białym zakończeniem łap i ogona (kwiat) (rys. 49).

Rys.49. Lis białopyski [

http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/taxonomy/term/13

]

Skóra lisa pastelowego charakteryzuje się brązową barwą okrywy włosowej

z posrebrzeniem charakterystycznym dla lisa srebrzystego. Barwa brązowa występuje
z różnym nasileniem, od jasnej do ciemnej (rys. 50).

Rys. 50. Lis pastelowy [

http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/taxonomy/term/13

]

Skóra lisa płomienistego (rys.51) charakteryzuje się jednolitą barwą rudoczerwoną,

przypominającą barwę płomienia, bez oznak posrebrzenia, uszy czarne, podgardle białe, łapy
czarne. Wyróżnia się typ ciemny, średni i jasny.

Rys. 51. Skóra lisa płomienistego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6870.htlm

]

Skóra lisa złocistego charakteryzuje się plamistą barwą okrywy włosowej o wzorze

podobnym do skóry lisa platynowego i barwą jasnozłocistą w części pigmentowanej.

Skóra lisa krzyżaka srebrzystego charakteryzuje się barwą okrywy włosowej, jak u lisa

srebrzystego z plamistością rudoczerwoną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóra lisa krzyżaka platynowego charakteryzuje się barwą okrywy włosowej, jak u lisa

srebrzystego, z występującą plamistością barwy złocistej.

Rys.52 Różne rodzaje skór lisów pospolitych [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6600.htlm

]

[

http://ww.hideandfur.com/inventory/6510.htlm

]

[

http://ww.hideandfur.com/inventory/6538.htlm

]

Dla wszystkich w/w skór wymagania są takie same, jak dla skór lisa srebrzystego.

Również ich wykorzystanie i wartość użytkowa jest taka sama.

Lis polarny (rys. 53) inne nazwy: (piesak, piesiec, lis lodowy, lis arktyczny, lis

kamienny), żyje w strefie podbiegunowej kuli ziemskiej. Południową granicą jego zasięgu jest
60° szerokości geograficznej.

a b c

Rys.53. Skóry lisów polarnych a) białego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/7020.htlm

b)cienistego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/7020.htlm

c) niebieskiego [

http://ww.hideandfur.com/inventory/6915.htlm

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jest on mniejszy od lisa srebrzystego. Długość jego ciała wynosi 55–75 cm, długość

ogona 25–50 cm. Masa ciała wynosi 6–8 kg.

Cechą charakterystyczną lisów polarnych jest wybitnie gęsta okrywa włosowa,

a zwłaszcza włosy puchowe. Włosy ościste są rzadkie, miękkie z połyskiem i tylko
nieznacznie wystają ponad podszycie. Wśród lisów polarnych wyróżnia się lisa białego,
cienistego i niebieskiego.

Lisy polarne białe mają okrywę włosową białą tylko w okresie zimy, w lecie zaś mają

zabarwienie szarego kamienia i przypominają wówczas zupełnie okrywę włosową lisa
niebieskiego.

Okrywa włosowa lisa białego powinna być śnieżnobiała, często z pojedynczymi

ciemnymi włosami na stronie grzbietowej. Włosy puchowe powinny być białe lub
z odcieniem niebieskim.

Lis polarny cienisty charakteryzuje się ogólna barwą okrywy włosowej białą

z pigmentowanymi wierzchołkami włosów pokrywowych rozmieszczonych równomiernie na
stronie grzbietowej skóry. Podszycie jest białe lub z odcieniem jasnoniebieskim. Brak jest
wyraźnej pręgi grzbietowej. Ten typ lisa zajmuje miejsce pośrednie między lisem niebieskim
bardzo jasnym a białym.

Ogólna barwa okrywy włosowej lisa niebieskiego na grzbiecie jest popielatostalowa do

stalowoszarej. Barwa ta jest bardzo zróżnicowana, od bardzo ciemnej charakteryzującej się
grafitowoczarnym woalem prawie całkowicie kryjącym stalowoszare z odcieniem niebieskim
podszycie – do barwy okrywy bardzo jasnej, charakteryzującej się lekko zaznaczonym
ciemnym woalem występującym wzdłuż linii grzbietu, kontrastującym z podszyciem
jasnoniebieskim zbliżonym do białego.

Najpiękniejsze skóry pochodzą z Alaski oraz z Irlandii, chociaż te ostatnie są nieco

mniejsze, jednak ich okrywa włosowa jest wyjątkowo czysta, o niebieskawej barwie.
Najlepsze skóry uzyskuje się jesienią i na początku zimy – kiedy ich barwa ma odcień
niebieski.

Główny nacisk przy ocenie jakości skór lisów polarnych kładzie się na czystość barwy

włosowej. Występowanie w okrywie włosowej odcieni beżowobrązowych oraz
zanieczyszczenia okrywy moczem i rdzą, uznaje się za duże wady. Podobnie występowanie
odcienia kremowego w okrywie włosowej skór lisów cienistych i białych uznaje się za dużą
wadę. Ponadto za wady uznaje się:
– występowanie w okrywie włosowej lisów cienistych i białych plamistości barwnej;
– brak zagęszczenia woalu wzdłuż linii grzbietu u lisów niebieskich w typach od ciemnego

do ekstra jasnego, wyraźne rozrzedzenie okrywy włosowej strony brzusznej;

– poprzeczne pręgowe zagęszczenie włosów (pralka), mała sprężystość powodująca śpi

lśnienie okrywy włosowej;

– zażółcony ogon, sfilcowanie okrywy włosowej głębokie i inne, które są szczegółowo

wymieniane w obowiązujących normach.

Zaletą skóry jest możliwie duże wyrównanie wysokości okrywy włosowej na

powierzchni oraz równomierne i symetryczne rozłożenie woalu.

Długość włosów na stronie grzbietowej okrywy włosowej skór lisów niebieskich

wynosi średnio: włosów puchowych – 27 mm, przejściowych – 34 mm, ościstych – 37 mm,
a przewodnich – 43 mm.

Skóry lisów polarnych są zdejmowane i poddawane wstępnej obróbce tak samo jak skóry

lisów pospolitych.

Skóry lisów polarnych wykorzystuje się do produkcji wszelkich wyrobów futrzarskich

damskich (futra, kurtki, nakrycia głowy, kołnierz) oraz na obszycia odzieży w kolorze
naturalnym i po ich wybarwieniu na różne kolory, jak np.: czarny, różne odcienie brązu,
brunatny i zielonkawy, zależnie od panującej mody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy podkreślić, iż hodowcy w wielu krajach świata wiele uwagi i wysiłku wkładają

w uzyskanie nowych, ciekawych pod względem odcienia okrywy włosowej i jej budowy,
odmian mutacyjnych.

Hodowla lisów polarnych i pospolitych jest bardzo dobrze rozwinięta w Polsce. W końcu

lat osiemdziesiątych XX w. osiągnęła wielkość ok. 1,2 mln. skór. Obecnie wynosi ok. 0,5 –
0,6 mln. sztuk.

Skóry jenotów

Jenoty (inne nazwy: jenot ussuryjski, lis japoński, jenot amurski, junat, szop rosyjski, pies

błotny, mangut, szop chiński), należą do rodziny psowatych, są nieco większe od lisów
i przypominają swoim wyglądem zewnętrznym nieco lisy, szopy czy nawet borsuki (rys. 54).

Rys.54. Jenot [

http://www.all-creatures.org/anex/raccdog-01.html

]

Długość tułowia wynosi 60–80 cm, ogona 15–25 cm. Tułów jest szeroki, a nogi

stosunkowo krótkie.

Okrywa włosowa jenotów należy do długowłosych i jest bardzo niejednorodna Włosy

przewodnie i ościste są długie – 8–10 cm, oraz grube 90–135 µm Znajdujące się w obrocie
skóry pochodzą z hodowli, jak i ze zwierząt dziko żyjących.

Ogólna barwa okrywy włosowej jest od bardzo jasnej srebrzystoszarej z posrebrzeniem,

charakteryzującej się lekko zaznaczonym czarnym woalem wzdłuż linii grzbietu,
kontrastującym z popielatoołowianą barwą podszycia, poprzez ciemną, której woal prawie
całkowicie kryje podszycie do brunatnozłocistej z wyraźną barwą rudopomarańczową włosów
pokrywowych i puchowych (rys.55).

Rys.55. Skóra jenota [

http://www.fuerpai-fur.com/fur-plate/fur_skin.htm

]

Skóra jenota jest najciemniejsza na brzuchu i łapach, gdzie jest prawie czarna, natomiast

na głowie ma białe pasy wokół pyska, nad oczami i koło bokobrodów. Na szyi i bokach
głowy włosy tworzą charakterystyczną grzywę i bokobrody. Na bokach głowy nieco
wydłużone włosy ościste tworzą jakby „baki”. Włosy okrywy zewnętrznej są długie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i różnobarwne; na ogół ich końce są czarne, a części środkowe prawie bezbarwne lub
pomarańczowożółte. Podszycie jest jaśniejsze i delikatne.

Pod względem umaszczenia obserwuje się u tych zwierząt dużą różnorodność

uwarunkowaną zmiennością indywidualna. Spotyka sic również skóry o białych plamach lub
o jednolitym białym umaszczeniu.

Obecnie wyróżnia się następujące typy barwne jenotów:

– srebrzystoszary – barwa ogólna szarobrunatna z posrebrzeniem, na głowie i w pasie

łopatek lekki odcień kremowy, włos pokrywowy czarny na wierzchołku, w dalszej części
bez pigmentacji, daje efekt srebrzystości, barwa podszycia popielatoołowiana;

– brunatnozłocisty – barwa ogólna brunatnozlocista z odcieniem rudozłocistym, ze

szczególnym nasileniem w przedniej części skóry, włos pokrywowy brunatnoczarny,
barwa podszycia brunatna do lekko rudopomarańczowej;

– mieszańce – barwa ogólna pośrednia lub mieszana między podanymi wyżej typami.

Odcień barwny: ciemny – czarny woal rozłożony na całej powierzchni skóry z mało

widoczną barwą podszycia.

Najbardziej poszukiwane są jenoty możliwie ciemno umaszczone, pozbawione rudych

odcieni i charakteryzujące się gęstym, niezbyt długim, a przy tym delikatnym podszyciem.
Z futrzarskiego punktu widzenia najmniej cenne są skóry o szarym rudożółtym odcieniu
okrywy włosowej oraz o grubej i ostrej okrywie zewnętrznej.

Okrywa włosowa jenota jest charakterystyczna i odznacza się najdłuższym włosem na

krzyżu i grzbiecie. Długość włosa zmniejsza się stopniowo w kierunku boków i brzucha oraz
głowy.

Skórę z jenota ściąga się systemem workowym w podobny sposób jak skórę z lisa,

z pozostawieniem przy niej płytek nosowych, skóry z uszu, rozciętej skóry z tylnych kończyn
z pazurkami oraz rozciętej skóry z ogona. Skóra z kończyn przednich po ściągnięciu do
nadgarstka powinna być ucięta nożem i wsunięta do środka skóry. Kości kończyn i kręgi
ogona winny być usunięte. Skóra powinna być zwrócona okrywą włosową na zewnątrz
i uformowana na prawidle.

Skóry jenotów należą do skór trwałych i ciepłych.

Skóry wilków

Wilk (rys.56) żyje w lasach, stepach, górach i tundrach prawie na wszystkich

kontynentach świata. Należy do bardzo licznej grupy zwierząt, dzielącej się na wiele
podgatunków w różnych częściach świata, w których żyje. Rozróżnia się wiec wilki:
europejskie, azjatyckie, afrykańskie i amerykańskie.

Rys.56. Wilk

http://www.wolf.wild.art.pl/

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wilk swoim wyglądem przypomina dużego psa. Jest to groźny drapieżnik i ze względu

na wyrządzane szkody jest tępiony. Wysokość dorosłego wilka sięga do 80cm w kłębie;
długość jego ciała wynosi 100–140 cm, długość ogona do40 cm, a masa ciała 30–75 kg,
zależnie od pochodzenia. Samce są większe od samic.

Wilki żyjące w tundrze mają skóry największe i najjaśniejsze, leśne zaś są nieco mniejsze

i ciemniejsze, stepowe mają włos grubawy i żółtawy, a pustynne – są najmniejsze. Dlatego też
w handlu skórami rozróżnia się skóry wilków leśnych i stepowych.

Skóry wilków żyjących w krajach północnych mają włos długi, dochodzący do 10cm,

gęsty i dość miękki; skóry wilków żyjących na obszarach południowych mają włos krótszy
i grubszy, najdłuższy na brzuchu i biodrach, w kłębie bardzo gesty, stojący. Podszycie mają
szare lub płowe.

Wysokość włosów puchowych wilków leśnych dochodzi do 6cm, a ościstych do 7,5 cm.

wilków stepowych zaś odpowiednio – 4,5 cm i 5,5 cm. Okrywa włosowa skór samic jest
delikatniejsza niż okrywa samców. Okrywa włosowa większości skór wilków jest bura lub
żółtawa z domieszką czarnego o jaśniejszym lub siwym spodzie. Zdarzają się wilki czarne,
rude. a na skrajnej północy całkiem białe.

Skóry tych wilków są bardzo cenne, ciepłe i trwałe w użytkowaniu ale ciężkie.

Skóry norek

Skóry norek, (inne nazwy: nurki, wydry błotne), pochodzą ze zwierząt dziko żyjących

oraz hodowanych. Podstawą jednak obrotu międzynarodowego są skóry norki hodowanej,
których liczba wynosi obecnie ok. 33 mln szt. rocznie. Norki występują dziko zarówno
w Europie jak i w Ameryce Północnej. Są to jednak dwa różne gatunki, chociaż bardzo blisko
ze sobą spokrewnione.

Norka europejska (rys.57) występuje już bardzo rzadko, na terenach Rosji oraz Finlandii,

zaś norka amerykańska występuje jeszcze dość licznie w Ameryce Północnej. Występując na
tak rozległym terenie, ze względu na dużą różnorodność środowiska wytworzyła wiele
miejscowych podgatunków, które różnią się między sobą – z futrzarskiego punktu widzenia,
wielkością, umaszczeniem, gęstością i delikatnością okrywy włosowej. Ogólnie można
stwierdzić, że im dalej na południe, tym okrywa włosowa jest jaśniejsza, rdzawoczerwona,
a nawet słomkowożółta, a włos jest bardziej szorstki.

Rys. 57. Norka europejska

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Europ%C3%A4ischer_Nerz.jpg/618px-

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechą charakterystyczną skóry norki amerykańskiej (rys. 58) jest biała plama na

podbródku i dolnej wardze, a u norki europejskiej występują dwie białe plamy – na wardze
dolnej i górnej.

Poza tym norka amerykańska jest większa, o lepszych walorach okrywy włosowej

(gęstość, jedwabistość). Z krzyżowania norek dzikich amerykańskich należących do różnych
podgatunków, uzyskano gatunek, który stał się przedmiotem masowej hodowli. Z norki tej
w chowie fermowym wyprowadzono wiele odmian barwnych, które obecnie stanowią
przewagę ilościową hodowanego pogłowia tych zwierząt. Z chwilą pojawienia się odmian
barwnych, norki o umaszczeniu typowym dla dzikich otrzymały nazwę odmianową –
standard.

Rys.58. Norka amerykańska

[

http://www.aquatic.uoguelph.ca/mammals/images/mink/mineco.jpg

]

Norka jest zwierzęciem mięsożernym i bardzo drapieżnym. Przeciętna długość ciała

wynosi ok. 60 cm, w tym ogona ok. 20 cm. Średnia masa ciała samców wynosi 1,8–2,5 kg,
a samic – 1,0–1,5kg.

Okrywa włosowa norek zalicza się do krótkowłosych; jest dość wyrównana pod

względem gęstości, długości i umaszczenia. Długość włosów ościstych norki dojrzałej wynosi
średnio 18-23 mm, a włosów puchowych 13-15 mm. Na stronie grzbietowej, bokach i krzyżu
okrywa włosowa jest nieco dłuższa niż na brzuchu i karku. Różnice te dla włosów
podszyciowych wynoszą 2-2,5 mm, ościstych ok. 3 mm, a przewodnich 5,5 mm.

Okrywa włosowa skór norek jest bardzo zróżnicowana pod względem rodzajów włosów,

ich kategorii, grubości i długości zależnie od pochodzenia skóry (samce i samice), a nawet od
wielkości skóry. Skóry norek samców są zawsze nieco grubsze i bardziej zwarte niż skóry
samic. Średnia grubość skór norek samców wynosi 0,47–0,66mm, a samic 0,32–0,45 mm.

Według normy PN-85/P-22020, skóry norek surowych zależnie od ich u maszczenia

okrywy włosowej dzieli się na kilka grup i odmian kolorowych.

Tabela 3. Grupy i odmiany kolorowe surowych skór norek, [ PN-85/P-22020]

Grupa

Odmiana

Standard

czarne i standard (black, dark)

Brązowe

pastel (royal pastel); topaz fiński (Finlandia topaz)

Szaroniebieskie platyn (silverblue); szafir (sapphire)

Różne

palomino (palomino); perła (pearl); białe (white)
czarny krzyżak ( black cross); inne nie wymienione, czysto odmianowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 59. Skóry norki białej [

http://www.chichesterinc.com/images/MinkSkinsWhiteLg.jpg

]

Rys. 60 Skóry norek różnych odmian [

http://www.chichesterinc.com/images/MinkPastelLg.JPG

]

[

http://www.chichesterinc.com/images/MinkDarkBrownLg.JPG

]

[

http://www.chichesterinc.com/images/MinkMediumBrownLg.JPG

]

[

http://www.chichesterinc.com/images/MinkDarkGrayLg.JPG

]

[

http://www.chichesterinc.com/images/MinkLightGrayLg.JPG

Szczegółową charakterystykę poszczególnych odmian barwnych przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Charakterystyka barwy okrywy włosowej skór norek, [ PN-85/P-22020 ]

Odmiana

Barwa okrywy włosowej

Standard

barwa ogólna czarna z dopuszczalnym odcieniem brązu; barwa
podszycia czarna z dopuszczalnym odcieniem brązu lub ciemnobrązowa;
pełne wyrównanie barwy włosów pokrywowych na grzbiecie i brzuchu;
dopuszczalne rozjaśnienie włosów pokrywowych na stronie brzusznej,
w części przyskórnej włosów podszyciowych

Pastel

barwa ogólna okrywy włosowej od ciemno- do orzechowo brązowej
z odcieniem popielatoniebieskim wpadającym w fiolet; barwa podszycia
jasno brązowa z odcieniem popielato niebieskim; maksymalne
wyrównanie barwy na całym tułowiu, dopuszczalne rozjaśnienie na
stronie brzusznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Topaz fiński

barwa ogólna okrywy włosowej jasnobeżowopiaskowa z zaznaczonym
odcieniem szaroniebieskim (tzw. odcień zimny); barwa podszycia
jasnobeżowa, z lekkim odcieniem szaroniebieskim; strona brzuszna
nieznacznie rozjaśniona

Platyn

barwa ogólna okrywy włosowej stalowoszara, z lekkim odcieniem
niebieskim (platynowa); barwa podszycia szaroniebieska; strona
brzuszna nieznacznie rozjaśniona

Szafir

barwa ogólna okrywy włosowej popielato niebieska, barwa podszycia
nieco jaśniejsza od ogólnej; dopuszczalne nieznaczne rozjaśnienie na
stronie brzusznej

Palomino

barwa ogólna okrywy włosowej mlecznobeżowa z zarysem ciemniejszej
pręgi wzdłuż grzbietu; barwa podszycia jaśniejsza i odcieniem
jasnoniebieskim; nieznaczne rozjaśnienie barwy na stronie brzusznej

Perła

barwa ogólna okrywy włosowej perłowa, z lekko zaznaczonym
odcieniem beżowym; barwa podszycia jasnobeżowa; nieznaczne
rozjaśnienie barwy na stronie brzusznej

Biała

barwa ogólna okrywy włosowej śnieżnobiała, wyrównana na grzbiecie
i brzuchu, barwa podszycia biała; dopuszczalne pojedyncze ciemne,
pigmentowane włosy pokrywowe na tułowiu

Czarny krzyżak

barwa ogólna okrywy włosowej biała z pigmentowanymi włosami;
czarne włosy pokrywowe występują w zagęszczeniu na głowie, wzdłuż
grzbietu i w pasie barkowym oraz pojedyncze na, bokach; barwa
podszycia biała; strona brzuszna jednolicie biała

Inne, nie wymienio-
ne, czyste
odmianowe

do tej grupy zalicza się skóry innych odmian lecz nie wymienione w nor-
mie, np. finnpalo, biały topaz i inne

Są to oczywiście tylko podstawowe odmiany barwne, ponieważ na rynkach

międzynarodowych wyróżnia się już ponad 30 odmian. W praktyce handlowej ocena barwy
jest dość trudna i umowna. Ważne jest, aby okrywa cechowała się czystą barwą,
charakterystyczną dla danej odmiany. Występowanie obcych odcieni dla danej odmiany,
tj. rudego, brunatnego, żółtego czy kremowego uważane jest za wadę.

Skórę norki ściąga się systemem workowym z pozostawieniem przy niej nosa, małżowin

usznych wraz z chrząstkami, rozciętej skóry z tylnych kończyn z nieodciętymi pazurkami
oraz rozciętej skóry ogona, która musi być u nasady rozszerzona na 5–8 cm i stopniowo
zwężać się ku końcowi. Skóra z kończyn przednich powinna być odcięta w stawie
nadgarstkowym i wysunięta przed wysuszeniem do środka skóry. Kości kończyn i kręgi-
ogona należy usunąć. Skóra powinna być odwrócona okrywą włosową na zewnątrz
i uformowana na prawidłach.

Masa skóry po wysuszeniu wynosi średnio: dla samców – 130g, a dla samic – 75g.

Powierzchnia skóry – średnio dla samców 1000cm

, a dla samic – 700cm

Skóry norek stanowią podstawowy surowiec do produkcji luksusowych i drogich

wyrobów futrzarskich. Przeznacza się je przede wszystkim do produkcji szerokiego
asortymentu wyrobów damskich, takich jak: futra, kurtki, nakrycia głowy, kołnierze,
pelerynki, etole, a także na inne drobne wyroby futrzarskie, obszycia sukni itp.

Asortyment wyrobów ze skór norek jest bardzo bogaty, a przyczyniła się do tego duża

ilość odmian kolorowych. Wyroby ze skór norek należą do trwałych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry nutrii

Nutria (inne nazwy: bóbr błotny, bóbr argentyński, bobrzyk), jest zwierzęciem

roślinożernym, przystosowanym do lądowo-wodnego trybu życia (rys. 61). Znajdujące się
obecnie na rynku futrzarskim skóry nutrii pochodzą ze zwierząt żyjących dziko oraz z chowu
fermowego.

Rys.61. Nutria dzika [

http://zwierzaki.strefa.pl/nutria.php

. ]

Nutria pochodzi z Ameryki Południowej (głównie Argentyna), gdzie dotąd żyje w stanie

dzikim. Długość jej tułowia wynosi 35–60 cm, ogona 30–40 cm, masa ciała 5–6 kg,
a niektóre samce osiągają nawet 12 kg wagi żywej.

Nutrie zarówno pod względem budowy ciała, jak też sposobu życia odróżnia się od ogółu

pokrewnych zwierząt. Osobliwością nutrii jest np. to, że sutki w liczbie 5 par rozmieszczone
są na grzbiecie, a nie jak u pozostałych ssaków na brzuchu. Ogon nutrii jest długi i pokryty
łuskowatą skórą, a nie włosem. Podobnie jak większość ssaków wodnych linieją stopniowo
przez cały rok.

Skóry pozyskuje się zwykle ze zwierząt 8–10 miesięcznych.
Skóra nutrii (rys. 62) ma charakterystyczny wygląd dzięki stosunkowo dużej różnicy

między okrywą włosów pokrywowych a podszyciem.

Rys.62. Skóry surowe nutria standard [

http://www.polnutr.com/images/nutrie1.jpg

]

Włosy pokrywowe są rzadkie, lecz znacznie dłuższe niż włosy puchowe i one też

głównie nadają wygląd okrywie włosowej. Włosy na grzbiecie są znacznie dłuższe
i ciemniejsze niż na brzuchu. Długość włosa ościstego u zwierząt dorosłych dochodzi nawet
do 8cm, puchowego zaś tylko do 2,5 cm. Włos ościsty odznacza się też znaczną grubością,
sztywnością, twardością oraz dużą wytrzymałością na rozciąganie. Blisko powierzchni skóry
włosy są szare, następnie przechodzą w kolor ciemnobrązowy lub czarny, a wierzchołek jest
jaśniejszy. Niekiedy można zaobserwować jasną pręgę o szerokości ok. l cm. Ogólnie włosy
pokrywowe na grzbiecie są zwykle ciemniejsze, na brzuchu zaś jaśniejsze, barwy brązowej
lub brązowożółtej. Jest to barwa nutrii standard (rys. 63). Włosy ościste podobne są pod

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

względem barwy i kształtu do włosów przewodnich, są od nich jednak krótsze i nieco cieńsze.
Na grzbiecie zabarwienie tych włosów jest strefowe. Włosy puchowe skór nutrii są lekko
i nieregularnie faliste, barwy ciemnoszarej z odcieniem niebieskawoszarym, siwym lub
czerwonawoszarym.

Rys.63. Skóra nutrii standard [

http://www.chichesterinc.com/images/NutriaLg.JPG

]

Na grzbiecie rośnie ok. 8000 włosów/cm

, na boku ok. 12500, a na części brzusznej

ok. 19000.

Średnio dla całej skóry gęstość włosów puchowych wynosi 12600 szt/cm

a pokrywowych 132szt/cm

. Średnia grubość włosów puchowych wynosi 11–13 µm,

a pokrywowych 106 µm.

Poza wyraźnym zróżnicowaniem okrywy włosowej na grzbiecie i brzuchu, skóry nutrii

charakteryzują się również wyraźnym zróżnicowaniem właściwości tkanki skórnej na tych
częściach topograficznych skóry. Na stronie grzbietowej skóra jest grubsza i bardziej ścisła
niż na stronie brzusznej. Głębokość osadzenia korzenia włosów na stronie grzbietowej
dochodzi do 70% grubości skóry właściwej bez większych różnic przy włosach ościstych czy
puchowych.

Duże zróżnicowanie właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej skór nutrii na

grzbiecie i brzuchu powoduje, że skóry tych części są różne i oddzielnie wykorzystywane
w konfekcji, a nawet oddzielnie garbowane. Skóry nutrii z tego też względu rozcina się nie
wzdłuż brzucha, czy wzdłuż linii grzbietu, jak to ma miejsce przy innych skórach
futrzarskich, ale na bokach, uzyskując oddzielnie grzbiety i brzuszki

Zależnie od umaszczenia okrywy włosowej rozróżnia się następujące odmiany zaliczane

do odpowiednich grup skór (tabl. 5).

Tabela 5. Grupy i odmiany skór norki w zależności od umaszczenia okrywy włosowej [ PN-91/ P–22023]

Grupa

Odmiana

1. Standard

standard (Standard); standard pociemniony (Standard Dark,
Verdunkelter Standard); standard srebrzysty (Standard Silvery. Standard
— Silberlinge)

2. Czarne

nutria czarna (Black, Swarz:); sobolowa (Soble. Zobel)

3. Popielato - beżowa

stalowosrebrzysta tzw. ciemnoszafirowa (Steel-Silver, Stahlsilber, Dark
Sapphire) grenlandzka (Grenland. Gröhland) perłowa (Pearl, Perle)

4. Brązowe pastelowa

(Pastel)

5. Złociste bursztynowozłocista (Ambergold. Bernsteingold); białozłocista

(Withegold, Weissgold]

6. Białe biała ( White. Weiss)

7. Różne i krzyżówki

różne (mozaikowata, srokata, łyskowata, pastelowoszroniasta, płowa i
inne)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tabeli 6 dokonano bliższej charakterystyki barwy okrywy włosowej poszczególnych

odmian barwnych skór nutrii.

Tabela 6. Charakterystyka barwy okrywy włosowe) skór nutrii różnych odmian, [PN-91/P-22023]

Odmiana

Charakterystyka barwy okrywy włosowej

Standard

Barwa ogólna brunatno brązowa z odcieniem szarym lub złocistym;
umaszczenie włosów pokrywowych - strefowe; włosy puchowe
ciemnobrązowe z odcieniem szaroniebieskim lub bez takiego odcienia;
dopuszcza się rozjaśnienie szarobrązowe

Standard
pociemniony

Barwa ogólna jak u nutrii standard z czarnymi wierzchołkami włosów
pokrywowych, wyraźnie pociemniających barwę ogólną

Standard srebrzysty Barwa ogólna jak u nutrii standard z rozjaśnionym podszyciem i z gęsto

rozmieszczonymi pojedynczymi białymi włosami pokrywowymi

Czarna

Barwa ogólna czysto czarna bez zaznaczonej strefowości; podszycie
czarne nie kontrastujące z włosami pokrywowymi z niewielkim
rozjaśnieniem w części przyskórnej; dopuszczalna biała oznaka na
czole

Sobolowa

Barwa ogólna czarna z odcieniem brązowym; podszycie czarne lub
czarne z odcieniem brązu - lekko rozjaśnione w części przy skórnej na
stronie brzusznej

Stalowosrebrzysta Barwa ogólna pośrednia między szarostandardową a szafirową

z pociemnieniem grzbietu i wyraźnym posrebrzeniem boków
i podbrzusza; włosy puchowe szarobrazowe

Grenlandzka

Barwa ogólna szarobeżowa od ciemnej z wyraźnie zaznaczoną
szroniastością; barwa podszycia od ciemnobrązowej do kremowoszarej

Perłowa

Barwa ogólna biała z odcieniem jasnoszarobeżowym na stronie
grzbietowej; podbrzusze białe do szarokremowego; podszycie na
grzbiecie białe ze słabo zaznaczonym odcieniem jasnoszarobeżowym,
zaś na stronie brzusznej białe przydymione

Pastelowa

Barwa ogólna jednolicie brązowa od ciemnej do jasnej bez większych
różnic w umaszczeniu włosów pokrywowych i puchowych - strefowość
barwna włosów nie występuje

Bursztynowo-
ziodsta

Barwa ogólna jednolicie rudozłocista lub jasnozłocista z rozjaśnieniem
przyskórnej części włosów na podbrzuszu

Biaiozłocista

Barwa ogólna biała z kremowozłocistym odcieniem, zwykle
ciemniejsza na grzbiecie niż na podbrzuszu

Biała

Barwa ogólna czystobiała, podszycie białe

Różne i krzyżówki Mozaikowate – o barwie ogólnej zbliżonej do barwy nutrii

grenlandzkiej z białymi oznakami na głowie, podbrzuszu i boku;
Srokate – o barwie ogólnej czarnej lub standard z dużymi plamami na
głowie i szyi;
Łyskowate – o barwie ogólnej standard lub grenlandzkiej z białym
pyszczkiem i z białą oznaką na czole;
Pastelowoszroniaste – o barwie ogólnej pastelowej z występującymi
białymi wierzchołkami włosów pokrywowych;
Płowe – o barwie ogólnej beżowobrązowej (spłowiały brąz);
Krzyżówki – wszystkie inne będące mieszańcami odmianowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a b c

Rys.64 Odmiany barwne skór nutrii a) szafir [

http://www.polnutr.com/images/nutria1.JPG

]

b)standard grafit [

http://www.polnutr.com/images/nutria2.JPG

]

c) standard pociemniony [

http://www.polnutr.com/images/nutria4.JPG

]

Skóra nutrii powinna być zdjęta systemem workowym z zachowaniem skóry głowy.

Skórę z przednich i tylnych kończyn oraz z ogona należy odciąć na granicy owłosienia.

Masa skóry nutrii wynosi 150–200 g, a średnia powierzchnia – ok. 20 dm

. Należy

zaznaczyć, iż skóry samców są nieco większe niż skóry samic. Skóry nutrii należą do średniej
klasy trwałości w użytkowaniu.

Skóry piżmaków

Piżmak pochodzi z Ameryki Północnej, a przede wszystkim z Kanady i Alaski, gdzie

zoologowie wyróżniają 15 jego odmian. Ponadto piżmak jest rozpowszechniony w Europie
i Azji. Przywieziony w 1906r. z Ameryki Północnej do Czechosłowacji rozprzestrzenił się
szybko niemal w całej Europie. ZSRR zakupił w 1928 i 1929 r. w USA i Kanadzie pewne
ilości piżmaków, które rozsiedlone zostały w części europejskiej i azjatyckiej, dostarczając
obecnie wiele cennego surowca futrzarskiego.

Piżmak (rys.65) to gryzoń prowadzący ziemno-wodny tryb życia, co wpływa na wiele

jego właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej.

Rys. 65. Piżmak [

http://www.lowiecki.pl/biologia/zdj_big/Pizmak_c.jpg

]

Swoją sylwetką przypomina szczura wodnego. Długość jego ciała wynosi 25–40 cm,

a długość ogona – 20–30 cm; ogon jest bezwłosy, pokryty łuskami. Masa ciała wynosi
0,6–1,6 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry piżmaka (rys.66) odznaczają się bardzo dużym zróżnicowaniem właściwości

okrywy włosowej i tkanki skórnej strony grzbietowej i brzusznej. Zabarwienie okrywy
włosowej grzbietu bywa od barwy brunatnoburej z domieszką szaroczarnej, poprzez
ciemnobrązową aż do czarnej. Strona brzuszna jest znacznie jaśniejsza – jasnobrązowa,
a nawet srebrzystoszara. Ogólne zabarwienie skórze nadają włosy ościste, zwłaszcza na
stronie grzbietowej. Zdarzają się piżmaki albinosy.

Wysokość włosa ościstego na grzbiecie wynosi 25–40 mm, a na brzuchu ok. 20 mm.

Ponadto na grzbiecie włos ościsty jest znacznie gęściejszy i ciemniejszy.

Rys.66. Skóra pizmaka [

http://www.chichesterinc.com/images/Muskrat%20Skin%20lg.jpg

]

Włos puchowy, którego wysokość dochodzi do 20 mm, jest gęsty, barwy niebieskawo-

szarej, czasem białoszarej, jaśniejszy u nasady.

Najlepsze skóry piżmaków pochodzą ze zwierząt żyjących w północnych stanach USA

oraz w Kanadzie, na Alasce i w Rosji. Skóry te mają ciemnobrunatny odcień włosa,
przechodzący niekiedy w czarny, włos ten jest gęsty i ma wysoki połysk. Odmiany
południowe dostarczają nieco gorszego surowca i to nie tylko ze względu na jaśniejszy odcień
ich okrywy włosowej, lecz także na mniejszą gęstość i połysk.

Zimowa okrywa włosowa skór piżmaków różni się znacznie od letniej. W okrywie

zimowej na stronic grzbietowej znajduje się ok. 12tyś., a na stronie brzusznej ok.13tyś.
włosów, a w lecie odpowiednio: ok. 7tyś. i ok. 8tyś. włosów na l cm

. Ponadto włosy zimowe

i letnie znacznie różnią się długością i grubością, dzięki czemu skóry zimowe wyróżniają się
dużą miękkością okrywy włosowej.

Tkanka skórna skóry piżmaka jest dość gruba i zwarta, zwłaszcza na stronie grzbietowej.

Na stronie brzusznej jest cienka, delikatna i słaba. Ponadto skóry piżmaków charakteryzują
się dużą zawartością tłuszczu naturalnego, który przy niedostatecznym odtłuszczeniu skóry
surowej powoduje zmniejszenie wytrzymałości tkanki skórnej w gotowym produkcie.

Włosy pokrywowe okrywy piżmaka zalegają bardzo głęboko, bo nawet do 70% grubości

skóry, o czym należy pamiętać podczas obróbki wstępnej skór.

Skóry piżmaków zdejmowane są systemem workowym z pozostawieniem przy nich

skóry z głowy. Konserwacja sucha włosem na zewnątrz lub do wewnątrz. Skóra z przednich
i tylnych kończyn oraz ogona winna być odcięta na granicy owłosienia.

Skóry piżmaków należą do wartościowego, szlachetnego surowca futrzarskiego.

Najwięcej tych skór na rynki światowe dostarczają: USA, Kanada i Rosja. Są one przerabiane
na różne wyroby damskie i męskie w kolorze naturalnym, jak i barwione. Oddzielnie
przerabia się skóry brzuszków i grzbietów, chociaż i z całych skór uzyskuje się interesujące
fasony. Trwałość w użytkowaniu jest wysoka.

Skóry bobrów

Wyróżnia się dwa gatunki bobrów, które są najbardziej znane w futrzarstwie, są to: bóbr

europejski zwany rzecznym, i bóbr kanadyjski zwany amerykańskim.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bóbr europejski (rys. 67) żyje w Europie i Azji, a największe jego skupiska znajdują się

w krajach skandynawskich oraz w Rosji. W Polsce populacja ich stale wzrasta. Bobry są pod
ścisłą ochroną.

Rys.67. Bóbr europejski [

http://www.republika.pl/zzknafle/bobr.h4.jpg

]

Znanych jest też kilka podgatunków bobra, np. szwedzki, uralski, mongolski.
Bobry osiedlają się nad rzekami lub nad dużymi zbiornikami wody, żyjąc całymi

rodzinami. Są zwierzętami roślinożernymi. Bóbr ma ciało niezgrabne, przystosowane do
życia w wodzie; jego długość wynosi 60–80 cm, ogon ma płaski o długości ok. 30cm
i szerokości 10–20 cm. Masa ciała bobra wynosi 20-30 kg. Samica jest większa od samca.

Bóbr kanadyjski zamieszkuje rozległe tereny strefy lasów Ameryki Północnej, gdzie

występuje w wielu gatunkach.

Ogólna barwa okrywy włosowej bobra jest brązowa, czasami prawie czarna. Skóry

bobrów kanadyjskich są na ogół ciemniejsze i mniejsze niż bobrów europejskich (rys. 66).

Rys.68. Skóra bobra [

http://www.chichesterinc.com/images/50-XL-G28Lg.JPG

]

Cechą charakterystyczną okrywy włosowej skór bobrów są gęste oraz nieproporcjonalnie

długie włosy pokrywowe (podobnie jak to ma miejsce u nutrii na grzbiecie). Ponadto okrywa
bobra charakteryzuje się dużą delikatnością i jedwabistością włosów. Włosy puchowe są
brunatne o odcieniu szaroniebieskawym; na brzuszku i bokach są gęściejsze i jaśniejsze, na
grzbiecie zaś są nieco ciemniejsze i rzadsze. Włosy pokrywowe są długie, rzadkie, sztywne
i błyszczące (podobnie jak u nutrii), w kolorze żółtawobrunatnym do czerwonawobrązowego.
Ponieważ włosy te są sztywne i 2–3-krotnie dłuższe od włosów puchowych, w czasie
wyprawy są strzyżone lub skubane.

Tkanka skórna bobra jest gruba, zwięzła i tłusta; na grzbiecie jest prawie 2-krotnie

grubsza niż na brzuchu. Dlatego też po wyprawieniu skóry te są ciężkie i wykorzystywane są
przede wszystkim do produkcji kołnierzy męskich i czapek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry bobrów należą obok skór wydry do najtrwalszych w użytkowaniu. Mają bardzo

dobre właściwości ciepłochronne ze względu na bardzo dużą gęstość okrywy włosowej.
Jedyną wadą tych skór jest ich duża masa, która ogranicza ich wykorzystywanie.

Skóry wyder

Wydry żyją na całej kuli ziemskiej, z wyjątkiem Australii i okolic wysuniętych daleko na

północ. Wśród wielu gatunków najbardziej znane są: wydra europejska zwana rzeczną, oraz
wydra kanadyjska, która z kolei dzieli się na odmiany: północną i południową. Poza w/w.
wyróżnia się jeszcze wydry azjatyckie i afrykańskie.

Wydra jest zwierzęciem wodnym żyjącym w norach nad brzegami rzek i jezior. Żywi się

rybami. Długość ciała wydry europejskiej wynosi 55–95 cm, ogona – 25–55 cm, a masa ciała
6–15 kg. Samce są większe od samic.

Wydra kanadyjska jest nieco większa od europejskiej; długość jej ciała dochodzi

do130 cm, a ogona do 30–50cm.

Skóry wydry europejskiej

Wydra europejska (rys.69) zamieszkuje tereny wschodniej Europy oraz Syberii

zachodniej do rzeki Amur. Na północy zasięg jej rozszerza się aż do strefy polarnej, a na
południu – do Himalajów. W Europie wydry są pod ochroną.

Okrywa włosowa wydry jest bardzo gęsta i prawie równa na całej powierzchni skóry.

Składa się ze zwartego, niebieskawego, jedwabistego i błyszczącego podszycia oraz licznego,
dobrze rozwiniętego włosa pokrywowego. Zabarwienie włosa na grzbiecie jest brązowe
z różnymi odcieniami – od ciemno – do jasnobrązowego; na bokach jest nieco jaśniejsze. Na
podgardlu występuje najczęściej białożółtawa plama.

Rys.69. Wydra europejska [

http://lutra22.w.interia.pl/moja%20lutra.jpg

]

Przeciętna długość włosów przewodnich wydry północnej wynosi na grzbiecie 24,2mm,

na brzuchu – 21,0 mm; przeciętna długość włosów ościstych wynosi odpowiednio: 18,4mm
i 17,2mm, a włosów puchowych odpowiednio: 14,6 mm i 11,2 mm. Gęstość okrywy
włosowej na grzbiecie wynosi ok. 35 tys., a na brzuchu dochodzi do 50 tys. włosów na l cm

skóry.
Na l włos kryjący przypada na grzbiecie 155 włosów, a na brzuchu 120 włosów puchowych.

Jakość okrywy włosowej wydry zależy od wieku zwierzęcia. Wydra osiąga dojrzałość po

trzech latach życia, kiedy jej skóra jest nie tylko odpowiedniej wielkości, lecz także jakość
okrywy włosowej jest najwyższa. Najlepsze skóry pochodzą z zimowego okresu uboju, są one
pełnowłose, z błyszczącym, ciemnobrązowym lub brązowym dobrze wyrośniętym włosem
ościstym i gęstym, ciemno-stalowym lub stalowym puchem. Mizdra winna być czysta, bez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sinych plam. Tkanka skórna wydry jest bardzo ścisła, gruba i bardzo wytrzymała. Długość
skóry wydry europejskiej wynosi 50-100cm, a długość ogona do 50cm. Spotyka się też skóry
o całkowitej długości nawet do 180cm (wraz z ogonem).

Zależnie od wielkości skóry wydry dzieli się na: małe, o powierzchni do 20 dm

średnie – 20–24 dm

oraz duże – o powierzchni powyżej 24 dm

. Skóry wydry zdejmuje się

systemem workowym, konserwacja sucha.

Najlepsze skóry wydry europejskiej pochodzą ze Skandynawii (Szwecja, Norwegia,

Dania), a nieco gorsze z Niemiec. Skóry pochodzące z Anglii, Francji lub Włoch są najmniej
cenne, bowiem są małe, o dość rzadkiej okrywie włosowej i jasnym umaszczeniu.

Skóry wydry kanadyjskiej

Skóry wyder kanadyjskich (rys.70) dzieli się na północno i południowe. Najbardziej

poszukiwane są skóry wydry północnoamerykańskiej, które są dużych rozmiarów i mają
okrywę włosową składającą sic z bardzo gęstych, miękkich i aksamitnych włosów
puchowych oraz długich, dość sztywnych (lecz bardziej miękkich niż u wyder europejskich)
i lśniących włosów okrywy zewnętrznej. Ogólne umaszczenie wydry kanadyjskiej jest
kasztanowobrązowego, prawie czarnego koloru. Najlepsze skóry pochodzą z Kanady,
a zwłaszcza z półwyspu Labrador. Są one prawie czarne.

Rys.70. Skóra wydry kanadyjskiej [

http://www.chichesterinc.com/images/51-G1Lg.JPG

]

Skóry wyder południowoamerykańskich są znacznie mniejsze od kanadyjskich i mają

gorszą jakość. Włosy puchowe są średniej gęstości, włos ościsty średniej długości,
przylegający, lśniący, ciemnobrązowy na stronie grzbietowej, a płowobrązowy na stronie
brzusznej. Najlepsze skóry pochodzą z Patagonii.

Długość skóry wydry kanadyjskiej dochodzi do 150 cm, a długość ogona – do 50cm.

Długość skóry wydry południowoamerykańskiej wynosi 70–80 cm, a długość ogona – do 50
cm.

Z odmian azjatyckich w handlu występują wydry chińskie i japońskie. Pierwsze mają

barwę jaśniejszą od wyder europejskich, japońskie zaś są podobne do wyder południowo-
amerykańskich, lecz mają nieco ciemniejszy odcień okrywy włosowej.

Skóra wydry powinna być zdjęta systemem workowym od przyogonia,

z zachowaniem skóry z głowy, łap i ogona, która jest wartościową częścią skóry.

Wyroby ze skór wydry należą do najtrwalszych lecz ze względu na grubą i zwartą tkankę

skórną należą też do najcięższych. Wykorzystywane są w kolorze naturalnym. Skóry wydry
europejskiej o jasnym i płowym zabarwieniu są barwione na ciemne kolory (brąz, czarny).
Skóry te są też uszlachetniane przez skubanie włosa pokrywowego i prasowanie. Skóry wydry
wykorzystuje sic do produkcji kołnierzy i czapek męskich, a także do produkcji niektórych
wyrobów damskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry tchórzy i tchórzofretek

Tchórze dostarczają wielu wartościowych i poszukiwanych skór, a ponieważ żyją na

bardzo rozległych terenach Europy i Azji, występują w wielu podgatunkach i odmianach.
Skóry pochodzą nie tylko ze zwierząt dziko żyjących, ale i hodowanych. Do najbardziej
znanych należą:
– tchórz zwany tchórzem leśnym, europejskim, pospolitym lub czarnym (rys.71);
– tchórz stepowy zwany tchórzem jasnym, białym, syberyjskim lub zachodnioazjatyckim;
– fretka zwana też tchórzem afrykańskim;
– tchórz hodowlany zwany tchórzofretką.

Ponadto znany jest w Europie wschodniej tchórz tygrysowaty, w Tybecie – tchórz

maskowy, zaś w Andach – tchórz czarnonogi.

Rys.71. Tchórz leśny [

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/tcho_d.jpg

]

Tchórz zamieszkuje całą Europę (oprócz Irlandii i Skandynawii) oraz Azje Środkową,

dostarczając wartościowych skór futrzarskich.

U tchórzy obserwuje się duże różnice między samcami i samicami. Dorosłe samce są

prawie dwa razy większe od samic. Ich masa nie powinna być mniejsza niż 1,65 kg, przy
długości ciała 42–45 cm, długości ogona ok. 18cm. Tchórz jest zwierzęciem mięsożernym,
prowadzącym nocny tryb życia.

Zabarwienie okrywy włosowej tchórza jest charakterystyczne: ponad włosy puchowe

o szaropopielatej lub słomkowej barwie wyrastają włosy pokrywowe o zabarwieniu prawie
czarnym lub czarnobrunatnym. Na grzbiecie są one bardziej gęste i dłuższe, a na bokach
rzadsze i krótsze, przez co boki są jaśniejsze (ze względu na jasne podszycie). Na brzuchu
włosy są krótkie, barwy czarnoszarej, a środkiem biegnie niezbyt wyraźny pas rudoszary.
Ogon pokryty jest włosem czarnym. Na podbródku, wargach i wokół oczu występuje
białożółtawe zabarwienie.

Okrywa włosowa jest miękka, niezbyt gęsta, o wysokim połysku i wysoka na stronie

grzbietowej, gdzie włosy ościste posiadają długość od 30–50 mm, a włosy puchowe
15–30 mm. Charakterystyczną cechą okrywy włosowej tchórza jest słabe i niskie owłosienie
szyi i brzucha. Okrywa włosowa samców jest zwykle wyższa niż samic, ich włosy puchowe
są również nieco grubsze. Włosy tchórzy wykazują dużą sprężystość.

Skora z tchórza winna być zdjęta systemem workowym, z zachowaniem skóry nosa,

małżowin usznych wraz z chrząstkami. Skóra z tylnych kończyn z pozostawionymi nie
odciętymi pazurkami musi być rozcięta, podobnie jak skóra z ogona. Skórę z kończyn
przednich należy odciąć w stawie nadgarstkowym i przed wysuszeniem wsunąć do środka
skóry. Skóra winna być suszona na specjalnym prawidle włosem na zewnątrz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry tchórza stepowego

Tchórz stepowy występuje na terenach stepowych i pustynnych Rosji, Mongolii

i Chin. Występuje też w Rumunii i na Węgrzech. Stwierdzono także występowanie tchórza
stepowego w Polsce.

Okrywa włosowa tchórza stepowego jest dużo jaśniejsza i rzadsza niż okrywa tchórza

pospolitego. Białokremowe włosy puchowe na grzbiecie dochodzą do 2cm długości, a włosy
pokrywowe są rzadkie i mają 4 do 5cm długości. Ciemne końce włosów ościstych na
grzbiecie nie przykrywają jasnego puchu, jak to ma miejsce u tchórza czarnego. Ogon tchórza
stepowego jest dwubarwny: podstawowa jego cześć jest jasna, żółtawa, końcowa zaś –
czarnobrunatna. Długość skóry tchórza stepowego wynosi średnio 45cm.

Skóry fretki

Ojczyzną fretki jest Afryka, gdzie była udomowiona ok. 2,5 tys. lat temu. Rzymianie

używali jej do polowania na króliki, a ponadto trzymano fretki w wielu domach dla
przyjemności i do odstraszania myszy i szczurów (które nie znoszą tego zapachu). Pod
względem wielkości jest podobna do tchórza i stanowi jego odmianę albinotyczną.

Rys.72 Fretka [[ Stanek V.J.: Wielki atlas zwierząt. PWRiL Warszawa 1981 s.507]]

Biała lub jasnokremowa okrywa włosowa fretki (w lecie bardziej żółta, w zimie –

bielsza), jest rzadsza od okrywy włosowej tchórza i ma znacznie słabiej rozwinięte włosy
puchowe. Stąd też okrywa włosowa fretek jest płaska i sztywniejsza niż tchórza. Skóry fretki
są podobne do tchórza stepowego. Ich tkanka skórna jest gruba, a okrywa włosowa mało
trwała. Skóry samców są również znacznie większe niż samic. Długość skóry – ok. 40cm,
a ogona – ok. 14cm.

Skóry fretki są mniej wartościowym surowcem niż skóry tchórza czy tchórza

hodowlanego, zwłaszcza ze względu na małą gęstość okrywy włosowej, grubość i sztywność
włosów pokrywowych.

Skóry tchórza hodowlanego

Tchórz hodowlany, zwany dotychczas tchórzofretką (rys.73) to mieszaniec tchórza

z fretką. Charakteryzuje go kombinacja cech okrywy włosowej tchórza i wielkiej płodności,
niewybredności i łagodności fretki. Czyni to z niego zwierzy użytkowe, futerkowe, stąd też
i w naszym kraju hodowla tak znacznie się rozwinęła. Okrywa włosowa tchórza hodowlanego
jest nieco jaśniejsza niż tchórza, a tkanka skórna grubsza. W Polsce spotyka się 3 odmiany
tchórza hodowlanego:
– o włosach podszyciowych intensywnie pomarańczowych, żółtych i czarnobrązowych,

prawie czarnych włosach pokrywowych. Włosy te mają zabarwienie jednolite i strefowe;
na kończynach, ogonie i zadzie są ciemniejsze, a na podbrzuszu występuje ciemna pręga;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– o podszyciu popielatoszarym z beżowym odcieniem i czarnobrązowych, prawie czarnych,

włosach pokrywowych;

– o wyraźnie rozjaśnionej okrywie – jasnożółtych włosach puchowych i jasnobrązowych

włosach pokrywowych; na kończynach, zadzie i ogonie włosy mają odcień jasnobrązowy.

Rys.73. Tchórzofretka [

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/7/73/Tchorzofretka001xx.jpg

]

Preferowany jest typ barwny popielaty o umaszczeniu zbliżonym do tchórza. Barwa

włosów pokrywowych winna być czarna, a włosów puchowych – jasnopopielata, zbliżona do
białawej. Kontrast pomiędzy włosami podszycia, a włosami pokrywowymi powinien być
wyraźnie naznaczony. Gęstość okrywy włosowej również powinna być zbliżona do gęstości
okrywy tchórza. Długość włosów pokrywowych powinna wynosić 40–45 mm, a włosów
puchowych – o połowę mniej. Ogólnie – okrywa włosowa powinna być jedwabista
i sprężysta.

Powierzchnia skóry tchórza hodowlanego wynosi średnio – 6 dm

Ze względu na dużą zawartość tłuszczu, skóry te winny być szczególnie dobrze

odtłuszczone. W Polsce dobrze rozwinęła się hodowla tchórza hodowlanego, zwłaszcza w
okręgu nadmorskim, gdzie było dużo hodowli norek i gdzie była możliwość produkcji paszy
na bazie odpadów rybnych.

Skóry tchórzy, fretek i tchórza hodowlanego wykorzystuje się do produkcji wszelkiej

konfekcji damskiej, a także jako błamy męskie. Wyroby gotowe ze skór tchórza i tchórza
hodowlanego należą do trwałych i ciepłych.

Skóry kuny

W handlu skórami futrzarskimi rozróżnia się kilka gatunków kun mających znaczenie

przemysłowe, a przede wszystkim:
– kunę leśną zwaną tumakiem lub kuną szlachetną,
– kunę kamionkę zwaną kuną domową, górską,
– kunę kanadyjską zwaną kuną rybią lub wodną,
– kunę świerkową,
– kidusa,
– charzę.

Skóry kuny leśnej

Kuna leśna (rys.74) żyje w lasach prawie całej Europy, jak również na Uralu, Syberii i na

Kaukazie oraz w Ameryce północnej gdzie nosi nazwę kuny świerkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Legowiska zakłada w dziuplach drzew i na drzewach. Jest to zwierze mięsożerne, bardzo

drapieżne. Przeciętna długość ciała kuny wynosi ok. 50 cm, ogona 20–25 cm; masa ciała
wynosi 800–1800 g. Samce są większe niż samice.

Rys. 74. Kuna leśna [

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/kunal_d.jpg

]

Kuna leśna dostarcza bardzo wartościowych skór które na grzbiecie mają zabarwienie

ciemnokasztanowe, boki i brzuch mają zabarwienie żółtawobrunatne, łapy i ogon
– ciemnobrunatne, prawie czarne, zawsze jednak znacznie ciemniejsze od reszty okrywy
włosowej. Podszycie okrywy włosowej kuny szarostalowe u podstawy i jasnoszare na
końcach włosów puchowych. Charakterystyczną cechą kuny leśnej jest
kremowopomaranczowa plama w różnych odcieniach na dolnej części szyi (na podgardlu).
Ogólnie barwa po stronie brzusznej jest jaśniejsza od grzbietowej. U kun europejskich kształt
plamy na dolnej części szyi jest bardzo nieregularny, podobny do nieregularnej podkowy,
a barwa zmienia się od intensywnie pomarańczowej aż do jasnożóltej. Zwykle skóry
pochodzące z uboju letniego mają zabarwienie bardziej intensywne.

Na stronie grzbietowej włos puchowy jest dość wysoki – nawet do 4 cm długości, a włos

ościsty ok. 5 cm. Włos ościsty o wysokim połysku jest na końcu ciemniejszy niż włos
puchowy. Im końce włosów kryjących mają ciemniejsze zabarwienie, tym skóra jest
cenniejsza.

Skóry kuny leśnej pod wieloma względami są podobne do skór soboli, od których jednak

odróżniają się mniejszą jedwabistością okrywy włosowej, gęstością, połyskiem oraz mają
jaśniejsze umaszczenie. Poza tym ich plama na podgardlu jest bardziej wyrazista niż u soboli.

Od skór kuny kamionki natomiast odróżniają się bardziej miękką okrywą włosową

i ciemniejszym zabarwieniem włosów puchowych.

Jak już wspomniano, kuny żyją na bardzo rozległym terytorium, w bardzo różnych

warunkach, co wpłynęło m.in. na umaszczenie ich okrywy włosowej oraz jej delikatność.
Skóry pochodzące ze zwierząt przebywających w okolicach o klimacie łagodnym, ciepłym,
cechują się jaśniejszą okrywą włosową.

Najlepszych skór kun leśnych dostarczają kraje skandynawskie, USA i Kanada
Skóra kuny winna być zdjęta systemem workowym z pozostawieniem przy niej nosa,

małżowin usznych bez chrząstek, rozciętej skóry z kończyn wraz z pazurkami oraz rozciętej
skóry z ogona. Na skórze nie powinno być resztek mięśni, ścięgien, tłuszczu i skrzepów krwi.
Kości kończyn i kręgi ogona powinny być usunięte. Skóra powinna być wysuszona,
odwrócona okrywą włosową na zewnątrz i mieć wymiary zgodne z ustalonymi wielkościami
prawideł, służących do suszenia. Długość skóry kuny winna być ok. 6 razy większa od
szerokości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Długość skóry kuny leśnej wynosi średnio ok. 55cm, średnia powierzchnia ok. 600 cm

masa skóry ok. 100 g. Skóry kuny leśnej wykorzystywane są w stanie naturalnym do
produkcji wszelkich wyrobów damskich futrzanych, obszyć sukni, odzieży zimowej oraz
wykończane są i noszone jako tzw. zwierzątka.

Skóry kuny kamionki

Kuna kamionka (rys.75) żyje w tych samych okolicach co kuna leśna, lecz zasięg jej na

południu Europy i Azji jest większy i jest tam bardziej pospolita. Skóry kuny kamionki są
nieznacznie większe od skór kuny leśnej, a samce są większe niż samice. Zwierzęta te nie
występują tylko w Wielkiej Brytanii i krajach skandynawskich. Skóry kuny kamionki można
odróżnić od kuny leśnej nie tylko dzięki ogólnemu jaśniejszemu umaszczeniu, lecz także po
następujących cechach:
– plama na podgardlu i na piersiach jest większa i ma biały kolor;
– ogon jest dłuższy i grubszy;
– łapy są krótsze, a uszy mniejsze;
– podeszwy łap są nagie, podczas gdy u kuny leśnej są pokryte gęstym włosem,

zakrywającym poduszki.

Rys.75. Kuna kamionka [

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/kundo_d.jpg

]

Ze względu na zabarwienie okrywy włosowej wyróżnia się dwie grupy tych skór,

u których:
– włos ościsty jest ciemnokasztanowy ze stalowym odcieniem, a puch jest jasnostalowy;
– włos ościsty jest kasztanowy z brązowym odcieniem, włos puchowy u podstawy jest szary

z jasnopiaskowym lub brązowym odcieniem na końcach.

Ogólnie przyjmuje się, że im okrywa włosowa jest ciemniejsza, tym wartościowsza jest

skóra. Okrywa włosowa kuny kamionki jest mniej delikatna niż kuny leśnej, mniej gęsta
(włos puchowy) oraz ma sprężysty włos pokrywowy. Długość włosów puchowych wynosi
ok. 30 mm, a ościstych do 60 mm.

Najlepsze europejskie skóry kuny kamionki dostarczane są przez Jugosławie, Bułgarię

i Węgry. Do dobrych skór, niedużych, zaliczane są skóry pochodzące z Włoch, północnej
Francji i Hiszpanii. Z azjatyckich odmian znane są skóry kuny kamionki pochodzące
z północnych Chin i Mongolii.

Skóra kuny kamionki jest zdejmowana i poddawana takim samym zabiegom obróbki

wstępnej, jak skóra kuny leśnej. Długość jej wynosi - ok.55 cm, długość ogona - ok. 25cm.

Skóry kuny kanadyjskiej

Kuna kanadyjska jest rozpowszechniona w leśnych rejonach Kanady oraz na pograniczu

Kanady i USA.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kuna kanadyjska wyróżnia się spośród innych kun dużymi rozmiarami ciała – długość

średnio ok. 100 cm i ogona – ok. 50 cm oraz masą ciała, średnio 3,7 kg – samce oraz 2,1 kg –
samice. Stąd i skóry pochodzące z tych kun są znacznie większe od pozostałych (rys. 76).

Najcenniejsze skóry pochodzą ze wschodnich rejonów Kanady, odznaczają się one

ciemniejszą i bardziej jedwabistą okrywą włosową od skór pochodzących z rejonów
zachodnich. Okrywa włosowa skór samic jest delikatniejsza i ciemniejsza od okrywy skór
samców. Zabarwienie okrywy włosowej strony brzusznej jest dużo jaśniejsze od zabarwienia
strony grzbietowej.

Rys. 76. Skóry kuny kanadyjskiej zwanej rybią

[

http://www.adirondackreflections.com/images/19fisherskinbg.jpg

]

Sposoby zdejmowania, konserwacji, przechowywania itp. – są takie same jak dla skór

kuny leśnej lub kamionki. Skóry tych zwierząt należą do bardzo cennych i poszukiwanych na
rynku futrzarskim i uzyskują ceny kilkakrotnie wyższe od skór innych kun.

Skóry charzy (rys. 77), zwanej kuną usuryjską, różnią się większą długością

i powierzchnią od kun leśnych, niską, szorstkawą okrywą włosową o dobrym połysku, koloru
złocistożółtego na szyi, przedniej części grzbietu i części brzusznej oraz brunatną barwą
zadniej części grzbietu i ciemnobrunatnym zabarwieniem części przyogonowej. Głowa, łapy
i ogon są barwy czarnobrunatnej, a plama szyjna biała. Ogon jest mniej puszysty niż kuny
leśnej, czy kamionki.

Rys.77. Charza [

http://www.furnews.ru/i/msg_icon/411.jpg

]

Skóry kidusa – pochodzą z naturalnej krzyżówki sobola i kuny, a ich okrywa włosowa

nosi cechy zarówno sobola jak i kuny miękkowłosej. Zazwyczaj barwa okrywy włosowej jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zbliżona do okrywy jasnych soboli, jedynie ogon jest długi i puszysty. Na rynku światowym
skóry kidusa są nieco tańsze niż skóry sobola jasnego, jednak znacznie droższe od skór kun.

Skóry kun wyprawia się workowo, z zachowaniem łba, noska, uszu, łapek, wraz

z pazurami i ogona. Wykorzystuje się je wyłącznie w stanie naturalnym.

Skóry soboli

Soból – król zwierząt futerkowych – dostarcza najcenniejszych skór dla przemysłu

futrzarskiego. Rozróżnia się kilka jego podgatunków, spośród których najważniejsze to:
– syberyjski zwany sobolem rosyjskim (rys. 78);
– amerykański zwany kuną amerykańską lub kuną świerkową.

Skóry soboli pochodzą ze zwierząt żyjących dziko oraz ze zwierząt hodowanych.

Rys.78. Soból syberyjski [

http://www.moscowzoo.ru/sound/Martes_zibellina.jpg

]

Skóry sobola syberyjskiego

Soból syberyjski występuje w lasach Syberii od Uralu do Oceanu Spokojnego, a także

w północnych rejonach Mongolii, Chin i Korei. Jest to zwierzę niewielkie, o długości ciała od
38 do 58 cm, długości ogona 12–17 cm, masa jego ciała wynosi 1–2 kg, przy czym samce są
większe od samic.

Okrywa włosowa sobola syberyjskiego jest bardzo gęsta, jedwabista, miękka, puszysta,

o wysokim połysku. Zabarwienie okrywy i jej odcień zalezą przede wszystkim od
pochodzenia i warunków bytowania. Ogólnie można przyjąć, że barwa włosów puchowych
od spodu jest szaroniebieskawa, przechodząc stopniowo ku wierzchołkowi w szarobrązową,
niekiedy z odcieniem niebieskawym. Włosy pokrywowe są ciemniejsze od puchowych. Ich
barwa zmienia się od żółtawobrązowej w części dolnej i środkowej, do czarnobrązowej na
końcach. Niekiedy spotykane są skóry o srebrzystych wierzchołkach włosów pokrywowych;
skóry takie nazywane są sobolami srebrzystymi (rys.79).

Rys. 79. Skóry sobola syberyjskiego [

http://www.chichesterinc.com/images/RussianSableSkinsLg.jpg

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okrywa włosowa sobola jest najciemniejsza na grzbiecie, a najjaśniejsza na podbrzuszu.

Na podgardlu występuje zwykle mała plama o pomarańczowym odcieniu, której wielkość,
kształt i odcień są charakterystyczne dla każdego rejonu pochodzenia skór. Występuje tu
pewna reguła, tj. im okrywa włosowa jest ciemniejsza, tym plama ta jest mniejsza i jaśniejsza.

Wśród soboli występuje duża zmienność geograficzna, spowodowana przebywaniem ich

na bardzo rozległych i mających różne warunki klimatyczne terenach. Zoologowie wyróżniają
kilkanaście podgatunków sobola syberyjskiego, które dostarczają surowca zróżnicowanego
pod względem jakościowym.

Jednym z podstawowych wskaźników jakości skóry sobola jest zabarwienie jego okrywy

włosowej. Ogólnie przyjmuje się, że im jest ono ciemniejsze, prawie czarne, tym jest wyżej
cenione.

Oprócz zabarwienia, również okazałość i piękno skóry sobola zależą od gęstości okrywy

włosowej i jej włosów pokrywowych.

Skóry soboli są bardzo podobne do skór kun, od których różnią się min. tym, że plamka

na podgardlu nie ma tak wyraźnych konturów, lecz stopniowo, dość łagodnie zlewa się
z resztą włosów okrywy. Ponadto okrywa włosowa soboli jest bardziej błyszcząca i bardziej
jedwabista niż kun. Ogon sobola jest krótki (19–15 cm), ciemny, prawie czarny, tępo
zakończony, a kuny jest dłuższy (23–33 cm) oraz o jaśniejszym zabarwieniu. Ponadto łebek
sobola jest jaśniejszy niż grzbiet, natomiast kuny jest prawie jednakowy z grzbietem.

Skóry soboli zdejmuje się systemem workowym. Konserwuje się je sposobem suchym,

włosem na zewnątrz. Powierzchnia skór soboli waha się dość znacznie, zależnie od
pochodzenia; średnio wynosi 4–8 dm

Ze względu na dużą wartość skór soboli, podjęto próby ich hodowli a zabiegi hodowlane

doprowadziły do uzyskania różnych odmian barwnych, np. soboli czarnych, białych.

Skóry sobola amerykańskiego

Soból amerykański (rys.80) dostarcza skór niższej jakości w porównaniu z sobolem

syberyjskim. Właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej są zbliżone do właściwości skór
kun (stąd leż ich inna nazwa – kuna amerykańska).

Rys.80. Soból amerykański zwany kuną świerkową

[

http://www.vwt.org.uk/images/male_pine_marten_in_summer_coat.jpg

]

Barwa okrywy włosowej sobola amerykańskiego jest jaśniejsza w porównaniu

z sobolem syberyjskim, a ponadto plamka na podgardlu u wiciu osobników jest biała, a nie
o odcieniu pomarańczowym. Soból amerykański jest o wiele większy ud sobola syberyjskiego
i ma prawie dwa razy dłuższy ogon.

Zależnie od pochodzenia rozróżnia się różne odmiany sobola amerykańskiego:

– soból północny – znad Zatoki Hudsona, o wysokiej, ciemnobrązowej i miękkiej okrywie

włosowej, włosy puchowe niebieskoszare:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– soból nowofunlandzki – z półwyspu Labrador, dostarcza skór małych, lecz o ciemnej

okrywie włosowej;

– soból zachodniokalifornijski – dostarcza skór małych, o jasnej złocistobrązowej okrywie

włosowej z pomarańczową plamką na podgardlu;

– soból alaskański – dostarcza skór dużych, o grubawym jasnożółtawym włosie, podgardle

szarobiałe z brązową plamką.

Rys.81. Skóry sobola kanadyjskiego [

http://www.chichesterinc.com/images/CanadianSableSkinsLg.jpg

]

Tkanka skórna soboli jest zwięzła, cienka i wytrzymała. Długość skóry sobola

amerykańskiego wynosi 40–60 cm. Trwałość w użytkowaniu jest dość duża.

Rys.82. Skóry sobola amerykańskiego [

http://www.adirondackreflections.com/images/15pinemartinskinbg.jpg

]

Skóry soboli wykorzystuje się do produkcji bardzo drogich, ekskluzywnych wyrobów,

przeważnie damskich, jak: kołnierze, nakrycia głowy, kurtki, a czasem futra, etole, szale,
bolerka, a także obszycia odzieży damskiej itp.

Skóry łasicy

Łaska (inna nazwa łasica), żyje w Europie, Azji i Ameryce w strefie o klimacie

umiarkowanym (rys.83). Ze względu na występowanie jej na tak rozległych terytoriach,
znanych jest wiele jej podgatunków, z których tylko niewiele dostarcza skór
wykorzystywanych w przemyśle futrzarskim.

Łaska jest mniejsza od gronostaja, ale swoją budową ciała jest bardzo do niego podobna;

długość jej ciała wynosi 15–25 cm, długość ogona 8–15 cm.

Okrywa włosowa skór łasek jest niższa, rzadsza, o bardziej ostrym włosie w porównaniu

z okrywą gronostaja. W okresie zimowym okrywa ta jest biała, a latem jasno-brązowa z białą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kokardką na szyi i białym podbrzuszem. Ogon jest jednobarwny z grzbietem i nie ma
czarnego zakończenia charakterystycznego dla gronostaja.

Rys.83. Łaska [

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/laska_d.jpg

]

Skóry łasek pochodzenia zimowego mają okrywę włosową czysto białą, łącznie

z ogonem. Ogólna barwa okrywy włosowej skór łasic pochodzenia letniego i przejściowego
jest jasnobrązowosłomkowa, na szyi i części brzusznej występuje plama koloru białego

Skóry pochodzące z łaski europejskiej nie przedstawiają większej wartości dla przemysłu

futrzarskiego. Jednakże łaski występujące w ZSRR, Chinach i Japonii dostarczają dobrych
jakościowo skór, które są znacznie większe, o gęstej okrywie włosowej i cienkiej mizdrze.
Szczególnie znana jest łaska chińska, dostarczająca skór dużych. ok. 40 cm długości, długość
ogona do 25 cm, o delikatnym gęstym włosie, zabarwieniu żółtawoszarym do brązowego
(włosy puchowe). Łaska japońska ma okrywę włosową niższą od łaski chińskiej, jednak
bardziej miękką i delikatną. Nazywana jest także norką japońską.

Skóry z łasek zdejmuje się systemem workowym od łba, z zachowaniem skóry z głowy,

łap i ogona. Skóry łasek należą do skór małowartościowych.

Skóry gronostajów

Gronostaj żyje w północnej części Europy, Azji i Ameryce Północnej. Mieszka w norach,

dobrze porusza się po drzewach i dobrze pływa. Ciało gronostaja jest smukłe, wydłużone,
o długości 20–30 cm, masa średnio 60-120g, długość ogona 10–15 cm. Samce są większe od
samic. Gronostaj jest pod ścisłą ochroną.

a b

Rys.84. Gronostaj a) latem [

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/gronost_d.jpg

]

b) zimą [.

http://eduseek.interklasa.pl/pictures/artykuly/a_4153/gronos_d.jpg

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóra gronostaja jest mała, o niskim, gęstym i jedwabistym włosie. Okrywa włosowa na

całej powierzchni ma prawie jednakową wysokość. Wysokość włosa pokrywowego dochodzi
do 20 mm, a puchowego – ok. 15 mm. Zimą gronostaj jest biały z lekkim odcieniem
żółtawym. Im jest bardziej biały (śnieżnobiały), tym skóra jest cenniejsza. Latem barwa
okrywy na grzbiecie jest jasnobrązowa. W polskim klimacie gronostaj również zmienia barwę
okrywy włosowej. W odróżnieniu od całości okrywy włosowej koniec ogona jest przez cały
rok czarny. Również podbrzusze i podgardle w ciągu całego roku są białe z żółtawym
odcieniem.

Skóry gronostajów są podobne do skór łasek. Różnią się od nich wielkością

i zabarwieniem ogona, który u gronostaja jest grubszy i dłuższy oraz zawsze czarny. U łaski
zaś ogon jest krótki, cienki i przybiera zawsze kolor okrywy włosowej skóry, czyli w zimie –
jest biały, a w lecie – brązowy. Poza tym skóry gronostajów są większe niż skóry łasic.

Rys.85. Skóry gronostaja [

http://www.chichesterinc.com/images/ErmineSkinsLg.jpg

]

Skóra gronostaja zimowego odznacza się czysto białą okrywą włosową i czarnym

ogonem, a letniego ma ogólną barwę jasnobrązowosłomkową, a na szyi i części brzusznej
występuje plamka koloru białożółtego.

Przyjmuje się, że wartość skóry zależy od wysokości, delikatności i białości włosa,

a także od jej wielkości. Najładniejsze są skóry gronostaja syberyjskiego, które są mniejsze
niż europejskiego, lecz mają czysto białą okrywę włosową. Gronostaje amerykańskie mają
mniej pełny i mniej miękki włos niż gronostaje syberyjskie.

W handlu międzynarodowym do najcenniejszych zalicza się skóry gronostajów

syberyjskich, kanadyjskich oraz skandynawskich.

Skóra gronostaja winna być zdjęta systemem workowym, z zachowaniem skóry ze

wszystkich części ciała. Konserwacja sucha, włosem do wewnątrz. Długość skóry wynosi
ok, 20–40 cm, zależnie od pochodzenia. Powierzchnia skóry wynosi 130–350 cm

Skóry szynszyli

Rozróżniamy szynszylę dużą, zwana również krótkoogoniastą lub boliwijską i szynszylę

małą, zwaną też dlugoogoniastą lub chilijską. W futrzarstwie wykorzystywane są skóry
szynszyli małej (rys.86).

Szynszyla mała jest zwierzęciem żyjącym w paśmie wyżyn nadmorskich Chile; masa jej

ciała wynosi średnio 400–450 g, średnia długość – 25 cm, długość ogona ok. 15 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szynszyle dostarczają skór uchodzących za najbardziej wartościowe. Ich wysoka wartość

znana była już za czasów starożytnych Inków, kiedy służyły one do wyrobu ozdobnej
i rytualnej odzieży, będącej przywilejem rodziny królewskiej i kapłanów, a skóry niskiej
jakości używane byty do produkcji koców i derek. Do dzisiaj wyroby ze skór szynszyli
i hodowla tych zwierząt budzi wiele emocji.

Rys.86 Szynszyla mała [

http://www.moscowzoo.ru/sound/Chinchilla_laniger.jpg

]

Szynszyla mała swym wyglądem przypomina małego królika. Jej tułów jest krótki,

krępy, z dużą głową osadzona na krótkiej i grubej szyi oraz o krótkich nogach; ogon ma
długość ok. 15cm, jest puszysty i zakręcony do góry.

Szynszyle hoduje się w klatkach, w pomieszczeniach zamkniętych.

Rys.87. Skóra szynszyli standard [

http://www.chichesterinc.com/images/ChinchillaLg.jpg

]

Ogólne zabarwienie okrywy włosowej szynszyli standard jest srebrzystoszare aż do

ciemnego, łupkowoszarego. Włos u podstawy ma barwę ciemnoszaroniebieską, w środku
białą obrączkę, końce popielatoczarne, co razem daje wrażenie srebrzystości. Na grzbiecie
okrywa włosowa jest ciemniejsza, o jednakowej barwie bez cętek. Podbrzusze i nogi białe.
Ogon szynszyli jest pokryty czarnymi szczeciniastymi włosami długości 6–8 cm, tworzącymi
dwie ciemne pręgi. Okrywa włosowa odznacza się wyjątkową delikatnością, jedwabistością,
wysokim połyskiem i jest bardzo gęsta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a b

c d

e
Rys.88. Odmiany barwne szynszyli: a)

Szynszyla biała [

http://www.raba.hosting.pl/sz-b1.jpg

]

b) szynszyla beż polski [

http://www.raba.hosting.pl/sz-bp1.jpg

]

c) szynszyla beż [

http://www.raba.hosting.pl/sz-bz1.jpg

]

d) szynszyla standard [

http://www.raba.hosting.pl/sz-st1.jpg

]

e) szynszyla czarna aksamitna [

http://www.raba.hosting.pl/sz-cz1.jpg

]

Oprócz szynszyli standard coraz więcej w obrocie międzynarodowym znajduje się skór

szynszyli odmian kolorowych między innymi:
– białe o czysto białej okrywie włosowej,
– platynowe o okrywie włosowej lekko szarej i czarnymi końcami włosów przewodnich,
– beżowe w tym beżowa polska o barwie okrywy włosowej od jasnobeżowego do

jasnobrązowego,

– szafirowe cechują się jasnoniebieskim umaszczeniem okrywy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– węglowe – zabarwieniu okrywy jest ciemne w różnych odcieniach, od ciemnoszarego

przez brązowy do czarnego.

– czarna, aksamitna – odznacza się czarną barwą woalu i podszycia, białym pasem

brzusznym, białą strefą włosa pokrywowego oraz wyjątkową gęstością okrywy włosowej,
jedwabistością i połyskiem. Czerń występuje na głowie, karku i grzbiecie, a boki na linii
styku z białym pasem brzusznym mają barwę okrywy włosowej szynszyli standard.
Szynszyle czarne aksamitne są powszechnie uznane za najcenniejsze zarówno pod
względem hodowlanym, jak też futrzarskim. Są one też nazywane welwetami.

Skóry zdejmuje się systemem płaskim z rozcięciem brzusznym.
Szynszyle należą do szlachetnych zwierzał futerkowych dostarczających skór o bardzo

delikatnej, łatwo spilśniającej się okrywie włosowej, bardzo reagującej na wilgoć i promienie
słoneczne. Również ich tkanka skórna jest bardzo cienka i słaba, stąd wyroby gotowe należą
do nietrwałych, ale efektownych, lekkich i ciepłych.

Skóry wiewiórek

Skóry wiewiórek (rys.89) pochodzą ze zwierząt dziko żyjących na terenach Europy

i Azji. Rozróżnia się skóry wiewiórki pospolitej, zwanej również europejską lub krajową oraz
skóry popielic, pochodzących z rejonów zachodniej Syberii i Azji.

Skóry wiewiórek pospolitych nie mają większego znaczenia w futrzarstwie ze względu

na niską jakość okrywy włosowej i objęcie tych zwierząt w wielu krajach ochroną.

Rys.89. Skóra wiewiórki - popielicy [

http://www.chichesterinc.com/images/SquirrelGrayLg.jpg

Skóry popielic dostarczają cennego i poszukiwanego surowca wykorzystywanego na

efektowną konfekcję damską. Okrywa włosowa popielic jest umaszczenia od koloru jasnego
popielatoniebieskawego do ciemnoszarego, często z brunatnym i rudawym odcieniem na
grzbiecie, a na brzuszku czysto biała. Włosy ościste wystają nieznacznie ponad włosy
puchowe i mają słabo widoczne zabarwienie strefowe. Na grzbiecie okrywa włosowa jest
dość gęsta, miękka, średniej wysokości. Na bokach i brzuchu włos jest krótszy i rzadszy.
Gęstość włosów na grzbiecie wynosi średnio ok. 8 tyś. na l cm

, a na brzuchu ok. 6 tyś.

na l cm

. Tkanka skórna skór wiewiórek jest bardzo cienka i delikatna, a jednocześnie dość

zwięzła i wytrzymała.

Jakość skór popielic ocenia się na podstawie czystości barwy okrywy włosowej oraz

puszystości i koloru ogona. Najcenniejsze są skóry o barwie okrywy włosowej jasnej,
popielatobłękitnej bez rudawych odcieni, pełnowłose, o gęstym puchu i z czysto białym
brzuszkiem. Ogon powinien być puszysty, dorodny, bez rudawego odcienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry popielic wyprawia się workowo w stanie naturalnym a przed konfekcjonowaniem

rozcina na brzuszki, grzbiety, łebki i podgardla, z których wyrabia się futra, kurtki, kołnierze,
czapki i inne wyroby damskie oraz dziecięce.

Skóry susłów

Suseł (inne nazwy: suslik, suseł szary, perełkowy) itp., zależnie od pochodzenia, żyje

w południowowschodniej Europie, Azji centralnej i Ameryce Północnej.

a b c

Rys. 90. Susły a) pospolity [

http://www.salamandra.org.pl/magazyn/b19/susel.jpg

]

b) perełkowy [

http://www.moscowzoo.ru/sound/Spermophilus_suslicus.jpg

]

c) piaskowy [

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6c/Spermophilus_fulvus.jpg

Ze względu na tak szerokie geograficzne rozprzestrzenienie się tego zwierzęcia, spotyka

się wiele jego podgatunków. W handlu skórami do najbardziej znanych należą skóry susła:
– pospolitego, do którego zalicza się skóry różnych odmian oprócz niżej wymienionych,
– piaskownika zwanego pieszczanikiem lub suslikiem żółtym,
– amerykańskiego,
– perełkowego.

Suseł to mały gryzoń żyjący w norach, na otwartych przestrzeniach(nie lubi lasów)

całymi koloniami, podobnie jak świstaki. Na zimę zasypia w swych norach. Długość ciała
susła wynosi 18 – 24 cm, ogona – ok. 6 cm, masa ciała 240–500 g.

Suseł pospolity dostarcza wielu skór różnych odmian. Jego okrywa włosowa jest niska,

płaska i rzadka, piaskowożółtego koloru. Długość włosów puchowych wynosi 8–10mm,
ościstych 12–14 mm, a przewodnich 16–18 mm.

Włosy ościste są dość rzadkie, sztywne, żółtoszare lub brązowe z szeregiem białych

wąskich obrączek. Na bokach są one jaśniejsze i mają odcień czerwonawy. Podgardle jest
prawie białe Najwięcej skór susła dostarczają Stany Zjednoczone, Kanada i Rosja.
Najcenniejsze są skóry susłów żyjących nad Zatoką Hudsona. Mają one kark, boki, piersi
i brzuch barwy ciemnoołowianej, z jasnoczerwonymi końcami włosów, kończyny i szyje
intensywnie rude, a grzbiet brunatny z czarnymi włosami tworzącymi ciemne plamki.

W Rosji występuje także wiele odmian susła, z których największe jednak znaczenie

mają susły: perełkowe, dostarczająca bardzo ładnych skór. Na płowożółtym tle okrywy
włosowej mają one porozrzucane małe, białe lub bladoszare plamki wielkości dużych pereł.

Skóry susła piaskownika odróżniają się od pozostałych gatunków większymi rozmiarami

– ok. 4dm

powierzchni, podczas gdy powierzchnia skóry susła pospolitego wynosi ok. 2

. Okrywa włosowa tych skór też jest płaska, lecz dość gęsta, miękka, barwy jednolitej

piaskowożółtej, nieco przyciemnionej na grzbiecie. Gęstość okrywy włosowej wynosi na
grzbiecie ok. 7 tys. włosów, na brzuchu – ok. 3 tys. włosów na l cm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry susłów są zdejmowane płasko, z zachowaniem skóry głowy, ogona i łap bez

pazurów.

Skóry świstaków

Świstak (inne nazwy: świstak górski, świstak stepowy, bajbak, tarbagan, murmel)

występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Europie żyje w Pirenejach i Karpatach,
gdzie znajduje się pod ochroną już od 1869 r.

Rys.91. Świstak [

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/Marmotte_alpes2.jpg

]

Ze względu na tak szerokie geograficzne rozpowszechnienie, świstaki występują w wielu

podgatunkach. W handlu skórami futrzarskimi rozróżnia się przede wszystkim skóry
świstaków i tarbaganów.

Świstak jest to gryzoń żyjący w norach całymi koloniami. Świstaki mają długość ciała

ok. 50cm, a ogona ok. 10cm. Masa ich ciała wynosi 2-5kg.

Skóry świstaków pozyskuje się ze zwierząt żyjących na równinach i stepach. Cechują się

stosunkowo niską i przylegającą do skóry okrywą włosową. Włos puchowy jest dość rzadki,
a włos ościsty gesty, szorstki i z połyskiem. Włosy ościste nie przekraczają długości 30mm
i niewiele wyrastają ponad podszycie.

Najwięcej skór pochodzi z Rosji i Mongolii, gdzie ze względu na pochodzenie wyróżnia

się kilka podgatunków, np.:
– kazachstańskie – ogólne zabarwienie piaskowożółte, z brunatnym nalotem podbrzusze

jasnożółte;

– zabajkalskie (mongolskie) – ogólne zabarwienie strony grzbietowej niebieskawoszare,

podbrzusze rude, woal ciemnoszary;

– europejskie - ogólne zabarwienie jasnoszare, podbrzusze rude, woal ciemnobrunatny.

Skóry świstaków z Ameryki Północnej nie mają na rynku futrzarskim większego

znaczenia. Są mniejsze od azjatyckich. Najbardziej znane są świstaki kanadyjskie,
odznaczające się dość gęstym podszyciem na stronie grzbietowej. Na rudawym tle dość
rzadko wyrastają włosy czarne i białe. Ogólnie włosy ościste są koloru czerwonawego, dość
szorstkie w dotyku. Do poszukiwanych należą skóry świstaków czarnych z białymi cętkami.

W górach Tybetu i Himalajach, na stokach gór Ałtajskich, na wysokości 5 tys. m n.p.m.

na granicy wiecznych śniegów żyje świstak zwany tarbaganem. Odróżniają się od świstaków
nizinnych bardziej gęstym włosem puchowym burożółtej barwy i dłuższym włosem ościstym.
Ogólnie okrywa włosa w dotyku jest szorstka.

Skóry świstaków zdejmuje się płasko; konserwacja sucha. Przed konserwacją winny

być dobrze odtłuszczone. Powierzchnia ich skóry kształtuje się w dość szerokich
granicach – 4–15 dm

, ich długość 40–50 cm, szerokość 15–30 cm, długość ogona ok. 10cm.

Skóry świstaków wykorzystuje się w stanie naturalnym lub barwione.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry pochodzące ze zwierząt morskich

Do produkcji wyrobów futrzarskich wykorzystywane są również skóry niektórych

gatunków zwierząt morskich, które maja dostatecznie miękką i puszystą okrywę włosową
oraz niezbyt grubą i dostatecznie lekką tkankę skórną. Skóry zwierząt morskich
charakteryzują się wysoką trwałością, dużym połyskiem okrywy włosowej i wysokimi
walorami estetycznymi. W obrocie światowym znajduje się corocznie kilkaset tysięcy sztuk
skór zwierząt morskich. Należą do nich przede wszystkim .skóry różnych gatunków fok.

Skóry fok

Skóry fok pochodzą ze zwierząt żyjących w morzach i oceanach zimnej

i umiarkowanej strefy klimatycznej. Najwięcej skór pochodzi z wybrzeży Grenlandii
i Pacyfiku oraz morza Białego, Północnego, Barentsa, Kaspijskiego. Duża ilość surowca
pozyskiwana jest również z wyspy Pribyłowa i Komandoskich oraz jeziora Bajkał i półwyspu
Sachalin. Głównymi dostawcami fok na rynek światowy są Rosja, Dania, Norwegia i Kanada.

Okrywa włosowa skór młodych fok jest miękka, jednolita, o dużym połysku, jej cechą

charakterystyczną są tzw. pęczki włosów, których na l cm

wyrasta ok. 15. Pęczki składają się

z centralnie ułożonego włosa rdzeniowego, dookoła którego znajduje się 34–40 włosów
puchowych.

W zależności od gatunku foki kolor okrywy włosowej jest różny. W futrzarstwie mogą

być wykorzystywane skóry:
1. foki grenlandzkiej (rys.92) pochodzące ze zwierząt kilkudniowych. Wyróżniają się białą,

z odcieniem zielonkawym okrywą włosową, zmieniającą zabarwienie z czasem na kolor
kremowy. Długość skóry wynosi 80–100 cm, a szerokość 40–60 cm.

Rys.92. Foka grenlandzka [

http://www.hornsund.nazwa.pl/fokag.jpg

]

2. foki bajkalskiej (rys. 93), zwana również nerpą, dostarcza bardzo wartościowych skór

futerkowych. Wykorzystywane są przede wszystkim skóry młodych zwierząt, nowo
narodzonych lub w wieku do l miesiąca.

Rys.93. Foka bajkalska - nerpa

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6c/Baikal_seal_200507_hakone_japan.JPG

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. foki kaspijskiej (rys. 94) występującej w Morzu Kaspijskim i, podobnie jak inne gatunki

fok, podlegającej zmianom zależnie od wieku. Stąd też rozróżnia się skóry z:

– osesków w wieku do 10 dni, zwanych bielakami o wysokiej, miękkiej i pierwotnej,

białawej okrywie włosowej. Skóry te są mniejsze i mają gęściejszą okrywę włosową niż
skóry fok grenlandzkich.

– młodych zwierząt w wieku 2–4 tygodni, z okrywą włosową ciemną po okresie linienia.
– młodych zwierząt, pozbawionych okrywy włosowej pierwotnej. Ta druga okrywa jest

niska, przylegająca do skóry, miękka, barwy ciemnoszarej i żółtawej, jaśniejącej
w kierunku podbrzusza. Na bokach zaznaczają się ciemniejsze plamki.

Rys.94. Foka kaspijska [

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/d/db/Caspian_Seal.jpg

]

4. foki pospolitej (rys. 95) występującej w Oceanie Spokojnym, Atlantyckim, a także

w Morzu Bałtyckim. Podobnie jak foka grenlandzka dostarcza ona skór dla przemysłu
futrzarskiego pochodzących tylko ze zwierząt młodych. Okrywa włosowa jest koloru
żółtawoszarego z niedużymi ciemnymi plamami.

Rys. 95. Foka pospolita

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Seehund2cele4.jpg/800px-

]

5. foki uchatki (rys.96) zwanej kotikiem zwyczajnym, żyjącej w północnej części Oceanu

Spokojnego, Morza Beringa i Morza Japońskiego. Na Wyspach Komandorskich i na
Wyspie Fokowej założono specjalne gospodarstwa hodowlano-łowieckie, dostarczające
corocznie po kilkanaście tysięcy skór. Skóry uchatek pochodzą ze zwierząt różnego wieku
i płci; różnią się wielkością, grubością, budową i zabarwieniem okrywy włosowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.96. Foka uchatka [

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/e/ec/Northfursealbull.jpg

]

Wszystkie skóry fok zdejmowane są na płasko w stanie naturalnym z rozcięciem wzdłuż

brzucha.

Skóry fok stanowią cenny surowiec futrzarski Wyroby ze skór fok odznaczają się wysoką

trwałością, estetycznym wyglądem, oryginalnością i dużym połyskiem.

W przemyśle futrzarskim wykorzystywane są również skóry z młodych niedźwiedzi

morskich.

Skóry ptaków

Skóry pochodzące z niektórych ptaków mogą być wykorzystywane w przemyśle

futrzarskim do produkcji wielu oryginalnych, ciepłych i dość trwałych wyrobów. Szczególne
znaczenie mają tu skóry z ptaków wodnych, o silnej tkance skórnej i gęstym ładnym
upierzeniu.

Skóry wielu ptaków wodnych odznaczają się wszystkimi dodatnimi właściwościami,

jakie mają skóry futrzarskie. Wymienić tu należy dobrą ciepłochronność, dostateczną lekkość
i trwałość w użytkowaniu oraz odporność na opady atmosferyczne. Również ich właściwości
higieniczne nie ustępują zwykłym skórom futrzarskim. Odznaczają się też bardzo małą
przepuszczalnością wody dzięki ścisłej okrywie z piór o swoistej budowie strukturalnej oraz
dzięki nieznacznej ilości tłuszczu, który pozostaje nawet po dobrym odtłuszczeniu.

Do celów futrzarskich wykorzystuje się skóry:

1. nurów (rys. 97)

a b

Rys.97. Nury a) rdzawoszyi b) czarnoszyi

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/RedthroatedLoon23.jpg

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cb/ArcticLoon23.jpg

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. perkozów (rys. 98)

a b

Rys. 98. Perkozy: a)dwuczuby b) rogaty

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/Podiceps_cristatus_3_%28Marek_Szczepanek%29.j

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Podiceps_auritus1.jpg/737px-

]

3. łabędzi (rys.99)

a b

Rys.99. Łabędzie a) krzykliwy b) niemy

[

http://www.ptasia.republika.pl/labedz_krzykliwy.jpg

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Schwan1_db.jpg/800px-Schwan1_db.jpg

]

4. kormoranów (rys.100)

a b

Rys.100. Kormorany a) czarny b)czubaty

[

http://www.ptasia.republika.pl/kormoran.jpg

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Phalacrocorax_aristotelis.jpg/800px-

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. pelikanów (rys. 101)

Rys.101 Pelikan baba

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Pelecanidae_onocrotalu.jpg/477px-

Pelecanidae_onocrotalu.jpg

]

Poza w/w. ptakami wodnymi, również skóry gęsi nadają się do przerobu w przemyśle

futrzarskim, po wyskubaniu piór. Skóry takie pochodzą zarówno z gęsi domowych, jak
i dzikich. Ujemną cechą skór gęsi jest stosunkowo słaba tkanka skórna.

Ostatnio również skóry strusi stały się poszukiwanym surowcem garbarskim

i futrzarskim.

Uważana jest ona za produkt najwyższej jakości i często bywa porównywana

z innymi luksusowymi skórami.

a b c

Rys. 102 Strusie a)afrykański b) emu c) Nandu szare

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Afrikanischer_strauss.jpg/450px-

Afrikanischer_strauss.jpg

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/Emoe.jpg

]

[

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Nandu_szare_Rhea_americana_RB2.jpg/479

px-Nandu_szare_Rhea_americana_RB2.jpg

]

Ceni się ją nawet wyżej, między innymi z racji większej wytrzymałości i odporności na

działanie wody. Ze skór strusi produkuje się wykwintną galanterię - rękawiczki, torebki,
paski, nesesery czy kurtki, a nawet ekskluzywne meble. Skóry strusi farbuje się, dzięki czemu
wyrabiane produkty dostępne są w ponad 100 odmianach barwy. Najbardziej poszukiwana
i zarazem najdroższa jest skóra z grzbietu i piersi z charakterystycznym pęcherzykowatym
wzorem. Innego rodzaju skóra, pokryta zrogowaciałymi płytkami (lizard - like horn plates),
pochodzi z kończyn dolnych strusi. Wytwarza się z niej buty kowbojskie. Głównymi
odbiorcami skór strusich w świecie są Francja, Włochy, Hiszpania i Japonia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielimy skóry lisów?
2. Jakie znasz odmiany barwne lisów hodowlanych?
3. Czym charakteryzują się skóry jenotów?
4. Jakie są cechy charakterystyczne okrywy włosowej i tkanki skórnej wilków?
5. Jakie znasz odmiany norek ?
6. Czym charakteryzują się skóry norek?
7. Jakie są cechy charakterystyczne skór nutrii?
8. Jakie znasz skóry zwierząt wodno-lądowych?
9. Jakie różnice występują w skórach tchórza czarnego, tchórza stepowego i tchórzofretki?
10. Jakie znasz odmiany kun i czym różnią się ich skóry?
11. Jakie są cechy charakterystyczne skór sobola?
12. Jakie są właściwości skór łasic i gronostajów?
13. Czym charakteryzuje się okrywa włosowa i tkanka skórna szynszyli?
14. Jakie znasz odmiany skór wiewiórek?
15. Jakie znasz skóry zwierząt stepowych?
16. Czym charakteryzują się skóry zwierząt morskich?
17. Jakie gatunki ptaków dostarczają skór futrzarskich?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj skóry surowej futrzarskiej po charakterze okrywy włosowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

szczególną uwagę na cechy okrywy włosowej,

5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) rozpoznać rodzaj skóry,
7) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry futerkowe według wyboru nauczyciela (po 5 próbek dla ucznia),
– stół,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj odmiany barwne skór lisów polarnych i pospolitych.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przedstawić plan działania,
4) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych próbek skór lisów,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry lisów pospolitych i polarnych różnych odmian,
– stół,
– literatura z rozdziału 6,
– przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj i scharakteryzuj skóry zwierząt wodnolądowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wodnolądowych,

5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie
6) podaj cechy charakterystyczne rozpoznanych skór,
7) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry: bobra, nutrii, piżmaka, wydry
– stół,
– literatura z rozdziału 6,
– przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj i scharakteryzuj skóry zwierząt szlachetnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przedstawić plan działania,
4) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych próbek skór zwierząt szlachetnych,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) podaj cechy charakterystyczne rozpoznanych skór,
7) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– skóry: norki, kuny, piżmaka, gronostaja, szynszyli
– stół,
– literatura uzupełniająca,
– przybory do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować różne skóry lisów?

2) rozpoznać i scharakteryzować skórę jenota?

3) scharakteryzować skóry wilka?

4) scharakteryzować skóry norek?

5) rozpoznać i scharakteryzować skóry zwierząt wodnolądowych?

6) rozpoznać i scharakteryzować skóry tchórzy?

7) rozpoznać i scharakteryzować skóry kun?

8) scharakteryzować skóry soboli?

9) rozpoznać i scharakteryzować skóry łasicy i gronostaja?

10) scharakteryzować skóry szynszyli?

11) rozpoznać i scharakteryzować skóry zwierząt stepowych?

12) rozpoznać i scharakteryzować skóry zwierząt morskich?

13) rozpoznać i scharakteryzować skóry ptaków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wady i uszkodzenia skór surowych

4.4.1. Materiał nauczania

Skóry surowe przed dopuszczeniem ich do obrotu handlowego podlegają klasyfikacji

w celu określenia stopnia przydatności użytkowej. Podstawą prawidłowej klasyfikacji jest
znajomość wad w nich występujących.

Wada skóry wyprawionej jest to cecha obniżająca wartość użytkową skóry, wynikająca

z jej struktury lub powstała na skutek uszkodzeń biologicznych, mechanicznych,
chemicznych i termicznych. Wady mogą powstawać już za życia zwierzęcia lub w czasie
uboju, zdejmowania skóry, transportu i magazynowania.

Wady występujące w skórze surowej można podzielić:

1. ze względu na czas powstania

a. powstałe za życia zwierzęcia,
b. powstałe podczas uboju i zdejmowania skóry,
c. powstałe podczas konserwacji i magazynowania,

2. ze względu na przyczynę powodującą wadę:

a. biologiczne,
b. mechaniczne,
c. termiczne
d. chemiczne,

3. ze względu na miejsce występowania:

a. wady tkanki skórnej,
b. wady okrywy włosowej,
c. wady skóry jako całości.

4. ze względu na ich charakter:

a. wady wymierzalne, zmieniające powierzchnię użytkową skóry, dające określić się

jednostkami powierzchni,

b. wady niewymierzalne, których nie można określić jednostkami powierzchni,
c. wady strukturalne, wynikające z ujemnych cech struktury tkanki skórnej.

Ze względu na przejrzystość zastosujemy tu podział wad ze względu na czas powstania

i miejsce występowania.

Charakter wad, ich rozmiar, liczba i miejsce położenia na skórze decydują

o zakwalifikowaniu ich jako małych, średnich lub dużych. Wady, których wpływ na
obniżenie wartości skóry futerkowej jest nieznaczny, uważane są za wady niepoliczalne,
natomiast takie wady, które w sposób istotny obniżają wartość skóry nazywa się wadami
policzalnymi. Wady duże, wskutek których skóra staje się nieprzydatna , określone są jako
niedopuszczalne lub dyskwalifikujące. Skóry z wadami niedopuszczalnymi noszą nazwę
braków. Wady nie powodujące dyskwalifikacji skóry, nazywamy dopuszczalnymi.

Wady tkanki skórnej i skóry jako całości:

– asymetria – zasuszenie skóry wadliwie uformowanej na prawidle w ten sposób, że linia

grzbietowa skóry jest przesunięta do linii środkowej prawidła o więcej niż dwa
centymetry. Pomiar wykonuje się przy tylnym obrzeżu skóry;

– brak części skóry – brak jakiejkolwiek części skóry, która zgodnie z wymaganiami norm

przedmiotowych dla skór powinna być zachowana. Brak części skóry jest to rażący brak
symetrii widoczny po złożeniu skóry całej wzdłuż grzbietu lub ubytek powierzchni
powodującej rażące zmiany profilu skóry. Odchylenia w pokrywaniu się linii obrzeża po
złożeniu skóry, nie przekraczające 10% powierzchni, nie są uważane za wadę. Brak części
skóry może być spowodowany urwaniem lub odcięciem;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– blizna jest to ślad po ranie lub bolaku. Blizna może być zarośnięta całkowicie lub

częściowo. W zależności od wielkości blizny może ona w różny sposób wpływać na
jakość skór;

– dwojenie – rozdwojenie się warstwy skóry właściwej;
– dziura – otwór spowodowany mechanicznym lub biologicznym uszkodzeniem skóry; nie

zalicza się do dziur otworów nozdrzowych, ocznych, usznych i otworów po odcięciu łap
w skórach zdjętych systemem workowym. Może być spowodowana nieostrożną obróbką
maszynową lub ręczną podczas zdejmowania skór w rzeźni, oraz w wyniku procesów
gnilnych, termicznych lub działania substancji żrących. Wada ta powoduje zmniejszenie
powierzchni użytkowej skóry;

– garb jest naturalną wadą występującą w części karkowej pewnych gatunków zwierząt (np.

bawoły zebu);

– guzowatość – zgrubienie skóry spowodowane chorobami skórnymi lub okaleczeniem

zwierzęcia;

– jarzmowatość jest wadą surowcową, występującą w postaci fałd, bruzd i zmarszczek

w części karkowej i przykarkowej kruponu. Jest to wada naturalna zwierzęcia,
występująca w znacznie większym stopniu u samców niż u samic;

– kruchość warstwy licowej może być wadą surowcową lub produkcyjną;
– luźność tkanki skórnej – wynik nadmiernego wycieńczenia zwierzęcia z powodu głodu

lub chorób;

– łupież, będący chorobą naskórka, powoduje uszkodzenia skór świńskich w postaci

widocznych drobnych plam matowych, gęsto rozsianych na licu skóry, często
zlewających się w jedną większą plamę. W tych miejscach lico zatraca swój jednolity
rysunek;

– matowość mizdry – powstająca przy zbyt długotrwałym suszeniu skóry w powietrzu

o dużej wilgotności;

– miejscowy brak lica jest spowodowany mechanicznym zniszczeniem lica w wyniku

zapoczątkowanych procesów gnilnych skóry surowej lub oparzenia przy zdejmowaniu
skór świńskich;

– naloty – mogą być pochodzenia pleśniowego, tłuszczowego lub też naloty soli

mineralnych. Naloty pleśniowe najczęściej powstają, gdy skóry wyprawione są
magazynowane w pomieszczeniu o złej wentylacji i wysokiej wilgotności. Daleko
posunięte pleśnienie skór powoduje trwałe plamy trudne do usunięcia;

– narośl jest to ślad wypukły miejscowego przyrostu tkanki skórnej, powstały na skutek

różnych zmian chorobowych zwierzęcia;

– nieodkrwiona mizdra – na skutek zdjęcia skóry z padłego zwierzęcia po upływie

dłuższego czasu;

– nieprawidłowe zdjęcie skóry – spowodowane zastosowaniem niewłaściwego systemu

zdejmowania skór dla danego rodzaju zwierząt;

– obtarcia lica są to mniejsze lub większe braki lica spowodowane wieloma czynnikami.

Wielkość powierzchni obtarcia ma duży wpływ na stopień wykorzystania skóry;

– odstawanie lica, zwane często „pływającym licem”, jest to słabe zespolenie lica ze skórą,

widoczne przy zginaniu lica do wewnątrz. W miejscu zgięcia powstają głębokie
zmarszczki, które po wyprostowaniu skóry nie zawsze zanikają. W krańcowych
przypadkach lico jest tak wzdęte, że przy zgięciu może być częściowo oderwane;

– ospa powoduje powstawanie charakterystycznych blizn wgłębionych w lico na skutek

choroby skóry za życia zwierzęcia;

– oślizłość mizdry – będąca wynikiem przechowywania skór w zbyt wilgotnym

pomieszczeniu;

– pękanie lica – na skutek nadmiernego naciągnięcia skór na prawidła;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– plamy barwne na mizdrzę – powstające na skutek niestarannego odkrwienia skór

i użycia do konserwacji niezbyt czystej soli;

– plamy sine – plamy w kolorze od jasnopopielatego przez zielonkawe do

ciemnobrunatnego, występujące na skórze od strony mizdry;

– plamy solne typową wadą surowcową skór cielęcych są. Powodują one powstawanie na

powierzchni lica uwypukleń lub wgłębień;

– plamy tłuszczowe występują jako naturalne lub nabyte. Plamy naturalne wynikają

z niedostatecznego odtłuszczenia skór w procesach przygotowujących goliznę do
garbowania. Na skórach wyprawionych tworzą one ciemne plamy o nieregularnych
kształtach;

– pofałdowania – spowodowane niedostatecznym rozprostowaniem skóry na prawidle;
– poprzeczne przecięcia szyjne - pochodzące od poprzecznego rozcięcia skóry na

podgardlu. Wada ta występuje na skórach owiec, kóz, źrebiąt;

– przecięcie jest to liniowe uszkodzenie skóry na wskroś, powstające na skutek

nieumiejętnej obróbki mechanicznej w czasie jej wyprawy;

– przemizdrowanie – odsłonięcie cebulek włosowych od strony mizdry w procesie

czyszczenia skóry (powoduje osłabienie osadzenia włosów). Włosy wychodzą przy
pociągnięciu lub przesunięciu dłonią w kierunku ich ułożenia;

– przepalenie tkanki skórnej (zaparzenie) – spowodowane samozagrzaniem skór wskutek

nieodizolowania od siebie zwłok zwierząt po uboju lub bezładnego składania świeżo
zdjętych, nie zakonserwowanych skór;

– przetarcie skóry – powstałe na skutek tarcia sznurem podczas transportu;
– rozcięcie brzuszne – wada w postaci rozcięcia wzdłuż środkowej linii strony brzusznej

skóry, która wg wymagań normy przedmiotowej powinna być zdjęta systemem
workowym;

– rozdarcia – liniowe, mechaniczne uszkodzenie skóry na wskroś spowodowane wieloma

przyczynami np. powstałe wskutek zbyt silnego naciągania skóry w czasie zdejmowania
lub zbyt silnego naciągania na prawidło;

– uszkodzenia przez mola i skórnika występują w postaci wąskich krętych kanalików na

powierzchni skóry utworzonych przez larwy i chrząszcze skórnika. Szkodniki te atakują
skóry surowe konserwacji suchej nieodpowiednio magazynowane;

– uszkodzenie dermy przez skórojady – spowodowane obecnością larw i owadów skóro-

jadów;

– uszkodzenie lica – spowodowane niezaleczonymi chorobami skóry, takimi jak: parch,

świerzb, egzema;

– uszkodzenie przez gryzonie – spowodowane pogryzieniem skór przez myszy i szczury;
– uszkodzenie przez gza bydlęcego, zwane popularnie wągrem, występuje na skórach

zwierząt parzystokopytnych, a jest spowodowane przez larwy muchówki gza bydlęcego.
Na skutek rozwoju larwy w różnych okresach roku mogą powstać trzy rodzaje uszkodzeń:
wągry początkowe, wągry otwarte, gdy larwa przebija się przez skórę, oraz wągry
zarośnięte, gdy powstały otwór zarastają prostopadłe włókna kolagenowe wada ta może
występować sporadycznie lub w skupiskach w skórach bydlęcych krajowych
i importowanych, skórach reniferów i zwierząt łownych; powoduje ona w skali światowej
poważne straty skór. Najwięcej strat powodują wągry otwarte występujące w skupiskach.
Wszystkie rodzaje uszkodzeń przez gza bydlęcego wpływają na obniżenie jakości skór
wyprawionych, szczególnie skór miękkich;

– uszkodzenie przez kleszcza występuje przeważnie w skórach surowych importowanych

południowoamerykańskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– wiotkość jest to nadmierna luźność, objawiająca się mała elastycznością, brakiem pełności

w dotyku i nadmierną ciągliwością. Podobnie jak sztywność, może to być wada
strukturalna;

– wszawica jest typowa wadą skór świńskich – skóry świńskie z silnie występującą

wszawicą mają odstające plamiste lico;

– wychwyt jest to wada spowodowana miejscowym wycięciem skóry od strony mizdry

w czasie uboju, przy skórowaniu lub nieumiejętną obróbką mechaniczną w czasie
wyprawy. Wychwyt głęboki przekraczający 2/3 grubości skóry może być uważany za
dziurę;

– wyczuwalne nierówności skóry – powstałe w wyniku niedokładnego wygładzenia jej na

prawidle w czasie suszenia lub na skutek zastosowania niewłaściwego prawidła
w stosunku do długości skóry;

– wypchnięcie biodrowe jest to wypukłość tkanki skórnej spowodowana jej rozciągnięciem

przez wystające kości biodrowe u zwierząt nadmiernie wychudzonych. U zwierząt starych
i wychudzonych występuje wybrzuszenie i przepadzistość (szczególnie u krów),
objawiające się luźną i płaską strukturą w części bokowej – są one cienkie i szerokie
w stosunku do kruponu;

– zacięcia – mechaniczne liniowe uszkodzenie skóry w postaci zacięcia powyżej 1/3 jej

grubości;

– zagnicie skóry – występujące przy długotrwałym nieoddzielaniu skóry od tuszy ubitego

zwierzęcia, bądź zbyt późnego mizdrowania skóry;

– załamanie skóry – trwałe zagięcie skóry nie dające się wyprostować;
– zdeformowanie skóry (zniekształcenie skóry, niewłaściwy profil skóry) – wynikające

z zastosowania nietypowego prawidła, suszenia bez prawidła lub suszenia niewłaściwą
stroną;

– znak od wypalania jest to blizna po piętnie wypalonym żelazem na skórze żywego

zwierzęcia. Wada ta występuje na skórach pochodzenia południowoamerykańskiego,
najczęściej w postaci znaku literowego. Miejsce po znaku od wypalania może ulec
częściowemu wykruszeniu się i wówczas jest uważane za dziurę;

– zrogowacenie – przemiana struktury włóknistej poszczególnych warstw skóry na

bezpostaciową (zżelatynizowaną) pod wpływem zbyt wysokiej temperatury jej suszenia.
na skutek czego skóra robi się gruba i sztywna;

– źle oczyszczona mizdra – pozostawienie na mizdrzę resztek mięśni, tłuszczu, ścięgien,

krwi itp., a także pozostawienie w skórze kręgów ogonowych;

Wady okrywy włosowej:

– częściowy brak włosów – miejscowe, wyraźne rozrzedzenie włosów puchowych lub

ościstych w stosunku do wymagań przyjętych dla danego rodzaju skóry;

– golizny – pozostałość przebytych schorzeń skórnych, .moczenia się albo wytarcia o klatkę

lub inny przedmiot pod wpływem swędzenia;

– kępiastość – nierównomierne (kępowe) rozmieszczenie włosów pokrywowych;
– łamliwość – łamanie się trzonów włosów przy zginaniu w palcach;
– łysina – miejscowy brak uwłosienia powstały jako objaw chorobowy, jako wynik

całkowitego wytarcia włosów lub powstające na skutek oprzałości skóry, spowodowanej
zbyt dużym opóźnieniem skórowania, mizdrowania lub suszenia skóry, a także na skutek
zbyt głębokiego podcięcia cebulek włosowych, powodującego wypadanie włosów;

– marmurkowatość umaszczenia – strefowe umaszczenie włosów pokrywowych w części

wierzchołkowej, stwarzające efekt zaprószenia tła barwy jednolitej;

– martwy włos – następstwo długotrwałej choroby zwierzęcia, przed jego padnięciem lub

ubojem;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– matowatość włosa – brak naturalnego połysku okrywy włosowej właściwego dla danego

rodzaju skóry futrzarskiej;

– mozaikowatość umaszczenia – punktowe umaszczenie włosów pokrywowych w części

wierzchołkowej, stwarzające efekt rozproszenia barwnego tła jednolitej barwy okrywy;

– nie wykształcona okrywa włosowa – wynik nie dokończonego procesu linienia

(najczęściej u królika);

– nierównomierna intensywność pigmentacji – występowanie w barwie okrywy włosowej

np.mozaikowatości i marmurkowatości;

– niewłaściwy układ wysokości włosa – niejednakowa naturalna wysokość włosa,

nietypowa dla danego rodzaju skóry;

– odcienie obce – występowanie w barwie okrywy włosowej odcieni obcych np: rudy,

brunatny, żółty, kremowy (w lekkim lub wyraźnym stopniu);

– opalenie włosa (zmatowienie) – będące wynikiem wypędzania zwierząt za pomocą dymu;
– osłabienie pigmentacji włosów - niedostateczna ilość w paszach witaminy B

oraz kwasu

pantotenowego;

– plamistość – występowanie w okrywie włosowej ciemnych i białych plam, odmiennych

od właściwego ubarwienia okrywy włosowej;

– płaskie futro – słabe wykształcenie włosów puchowych na skutek niedożywienia

zwierzęcia paszami białkowymi;

– pralka – miejscowe poprzeczne w stosunku do linii grzbietu zagęszczenie włosów

pokrywowych;

– przesrebrzenie – przewaga bieli z reguły kredowej w barwie ogólnej okrywy włosowej

u lisów srebrzystych, przejawiające się brakiem kontrastu między włosami białymi
i pigmentowanymi;

– rozdwajanie się włosa ościstego – pękanie włosa ościstego wzdłuż osi podłużnej często

połączone zagięciem haczykowatym włosa (głównie norka);

– różnokierunkowy układ włosów; wichry – układ włosów nietypowy dla danego rodzaju

skóry futerkowej;

– rzadkość okrywy włosowej – mniejsza liczba włosów od-przyjętej dla danego rodzaju

skóry futrzarskiej;

– sfilcowanie (spilśnienie) głębokie – trudne do rozczesania splątanie włosów

pokrywowych i puchowych, tworzące zbitą ich postać powstałe w wyniku niewłaściwych
warunków chowu lub zmian starczych okrywy włosowej;

– sfilcowanie (spilśnienie) płytkie – trudne do rozczesania splątanie okrywy włosowej,

w warstwie powierzchniowej;

– srebrzystość przerywana; perlicowatość – przerywana strefa srebra na odcinku włosa

(wysokości) stwarzająca podobieństwo do ubarwienia perlic;

– umaszczenie niesymetryczne – nierównomierność barwy i odcieni okrywy włosowej przy

porównaniu lewej i prawej części skóry;

– zżółknięcie białego włosa – będące następstwem utleniania się tłuszczu na włosie podczas

długotrwałego przechowywania skór zawierających dużo tłuszczu;

– wypłowienie włosa – na skutek przechowywania skór w miejscach działania promieni

słonecznych;

– watowatość – brak sprężystości i połysku włosów;
– włos lejący – włosy pokrywowe, nadmiernie długie, zwisające na boki, charakterystyczne

zwykle dla przejrzałej okrywy włosowej;

– wychwyt – miejscowe niewielkie ubytki okrywy włosowej;
– wypadanie włosów – powstające na skutek procesów rozkładu skóry lub w wyniku uboju

zwierząt w okresie pełnej zmiany włosa;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– wytarcie głębokie – miejscowy ubytek części trzonów włosów pokrywowych

i puchowych, powstały w wyniku ocierania się zwierzęcia;

– wytarcie płytkie – miejscowy ubytek części trzonów włosów pokrywowych, powstały

w wyniku ocierania się zwierzęcia;

– zafarbowanie włosa – powstające na skutek zaplamienia farbą używaną do znakowania

skór;

– zakręcenie włosa (haczykowatość) – skutek długotrwałego oddziaływania na okrywę

włosową promieni słonecznych lub silnego wiatru, albo nagłych zmian temperatury
i wilgotności otoczenia;

– zakrwawienie włosa – pozostawiające na białej okrywie włosowej różowe plamy

pochodzące od poranienia lub poplamienia krwią w czasie uboju;

– zanieczyszczenie – obecność ciał obcych w okrywie włosowej;
– zaplamienie okrywy włosowej – każda trwała zmiana barwy okrywy włosowej moczem,

kałem, krwią, rdzą lub tuszem;

– zaplamienie włosa (zażółcenia i inne) – przetrzymywanie zwierząt w nieodpowiednich

pomieszczeniach (np. zardzewiałych klatkach, brudnych itp);

– zatłuszczenie – występowanie zlepionych tłuszczem kosmyków włosów oraz skłonność

zlepiania się włosów przy ściskaniu palcami;

– zmarniały włos – wynik przebytej choroby (liszaja strzygącego lub włosojada);
– zrudzenie barwy – pojawienie się w barwie ogólnej okrywy włosowej, nietypowego dla

danej odmiany zwierząt odcienia rudego;

– zwiotczały włos – niedorozwój włosów na skutek głodowania zwierzęcia w okresie

jesiennego linienia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielimy wady skór ze względu na czas powstania?
2. Jak dzielimy wady skór ze względu na przyczynę wywołującą wadę?
3. Jak dzielimy wady skór ze względu na miejsce występowania?
4. Jak dzielimy wady skór ze względu na ich charakter?
5. Jakie znasz wady tkanki skórnej?
6. Jakie znasz wady okrywy włosowej?
7. Jakie znasz wady skóry jako całości?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Organoleptyczne rozpoznaj wady i uszkodzenia okrywy włosowej skór futerkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozłożyć przygotowaną przez nauczyciela skórę futerkową na stole,
4) dokładnie obejrzeć okrywę włosową badanej skóry,
5) ustalić występujące w okrywie włosowej wady i uszkodzenia,
6) zapisać obserwacje w zeszycie,
7) przedstawić wady zaobserwowane w skórze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– surowe skóry futerkowe według wyboru nauczyciela (co najmniej 3 dla każdego ucznia),
– stół ,
– normy przedmiotowe,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6,

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj wady tkanki skórnej w skórach bydlęcych i końskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozłożyć przygotowaną przez nauczyciela skórę na stole,
4) dokładnie obejrzeć skórę od strony lica i mizdry,
5) ustalić występujące w skórze wady i uszkodzenia,
6) zapisać obserwacje w zeszycie,
7) przedstawić wady zaobserwowane w skórze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– surowa skóra bydlęca,
– surowa skóra końska,
– stół ,
– normy przedmiotowe,
– przybory do pisania,
– literatura uzupełniająca,

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić wady ze względu na czas powstania?

2) podzielić wady ze względu na przyczynę?

3) podzielić wady ze względu na miejsce występowania?

4) scharakteryzować wady tkanki skórnej?

5) scharakteryzować wady okrywy włosowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących rozpoznawania i charakteryzowania rodzajów skór

surowych. Wszystkie pytania są pytaniami wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
6. W pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku

pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową).

7. Odpowiedzi udzielaj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję

z wykonanego zadania .

8. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania: 4, 10, 11, 12, 15 i 19 gdyż są one na poziomie

trudniejszym niż pozostałe.

9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Skóra bydlęca ze zwierzęcia karmionego wyłącznie mlekiem, odznaczająca się prawie

równomierną grubością, z lekkim ścienieniem boków i lekkim zgrubieniem karku to
skóra:

a) bukata,
b) byka,
c) cielęca,
d) jałówki.

2. Skóry końskie przeznaczone do wyprawy są najczęściej niskiej jakości. Przyczyną tego

jest pozyskiwanie tych skór z:

a) koni starych lub padłych,
b) koni młodych karmionych mlekiem matki,
c) klaczy przed pierwszym źrebieniem,
d) koni kastrowanych tzw. wałachów.

3. Wytrzymałość na rozciąganie skóry świńskiej jest mniejsza niż skóry bydlęcej ponieważ

skóra świńska:

a) jest mniejsza,
b) nie ma warstwy siatkowej,
c) jest większa,
d) nie ma warstwy termostatycznej.

4. Po wyprawie skóra owcze z reguły jest:

a) ścisła, o dużej wytrzymałości na rozciąganie, mało ciągliwa,
b) luźna, wytrzymała na rozdzieranie, ciągliwa, o małej porowatości,
c) bardzo zwarta, o duże wytrzymałości mechanicznej i termicznej,
d) nieścisła, mało wytrzymała na rozciąganie, ciągliwa, porowata i nasiąkliwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Skóry Wet- Blue są zagarbowane:

a) chromowo,
b) roślinnie,
c) aldehydowo,
d) żelazowo.

6. Najcenniejsze rodzaje loków na skórze karakułowej to:

a) grzywki i pierścienie,
b) fale i groszki,
c) rurki i fasolki,
d) korkociągi i mora.

7. Smuszki to skóry:

a) karakułów dorosłych,
b) krzyżówek karakułów,
c) owiec stepowych,
d) samców owiec karakułowych.

8. Na zdjęciu przedstawiona jest skóra:

a) wilka,
b) lisa polarnego,
c) lisa rudego,
d) psa.

9. Skóra nutrii przedstawiona jest na rysunku:

1 2 3 4

a) 1,
b) 2,
c) 3,
d) 4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Najtrwalsze w użytkowaniu są skóry:

a) szynszyli,
b) królika,
c) piżmaka,
d) wydry.

11. Skóry kuny leśnej mają okrywę włosową o barwie włosa ościstego:

a) takiej samej jak barwa włosa puchowego,
b) ciemniejszej niż barwa włosa puchowego,
c) jaśniejszej niż barwa włosa kierunkowego,
d) ciemniejszej niż włosa kierunkowego.

12. Sposobem workowym zdejmuje się skóry:

a) sobola, kuny i norki,
b) owcy, królika i szynszyli,
c) lisa polarnego, wilka i kota domowego,
d) karakuła golaka, cielęce i kozie.

13. Skóra gronostaja charakteryzuje się:

a) białą barwą okrywy włosowej z czarnym ogonem,
b) czarną barwą okrywy włosowej z białym ogonem,
c) białą barwą okrywy włosowej,
d) czarną barwą okrywy włosowej.

14. Cechą charakterystyczną okrywy włosowej szynszyli jest:

a) bardzo duża szorstkość,
b) duża liczba włosów ościstych,
c) bardzo duża miękkość,
d) długi włos ościsty.

15. Na zdjęciu przedstawiono skórę piżmaka. Cechą charakterystyczną tego rodzaju skór jest:

a) jednolita okrywa włosowa na całej powierzchni skóry,
b) duża różnica w okrywie włosowej na tułowiu oraz na głowie i łapach,
c) duża różnica w charakterze okrywy włosowej na grzbiecie i na brzuchu,
d) duża miękkość okrywy włosowej na grzbiecie.

16. Skóry świstaka mongolskiego noszą nazwę skór:

a) świstaków azjatyckich,
b) świstaków górskich,
c) tumaków,
d) tarbaganów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Najlepsze skóry futrzarskie z fok pochodzą z:

a) ze zwierząt nienarodzonych,
b) ze zwierząt kilkudniowych,
c) ze zwierząt kilkumiesięcznych,
d) ze zwierząt kilkuletnich.

18. Wyprawie poddaje się skóry ptaków:

a) drapieżnych,
b) wodnych,
c) domowych,
d) leśnych.

19. Do wyprawy skór bez włosa i z włosem można użyć skóry:

a) owcze,
b) nutrii,
c) lisów,
d) krokodyli.

20. Workowo z zachowaniem łba, noska, uszu, łapek z pazurkami i ogonem zdejmuje się

i wyprawia skóry:

a) królików,
b) szynszyli,
c) nutrii,
d) norek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Rozpoznawanie rodzajów skór surowych

Zakreśl poprawną odpowiedź

Numer

pytania

Odpowiedź Punktacja

a b c d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

100

6. LITERATURA

1. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. AE, Kraków 1992
2. Duda I.: Towaroznawstwo gotowych skór futrzarskich. SWP, Łódź 1980
3. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Część I. WPLiS, Warszawa 1965
4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa

1992

5. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. Wyd. II WSiP Warszawa 1989
6. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965