503

STANDARDY MEDYCZNE

/PEDIATRIA



2013



T. 10



503-505

prace poglądowe

Skuteczność kliniczna strategii i środków

stosowanych w zapobieganiu częstym

zakażeniom układu oddechowego u dzieci

Recurrent respiratory tract infection - prevention and clinical approach

in children

Agnieszka Szczukocka-Zych, Wojciech Feleszko

Klinika Pulmonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego, Warszawski Uniwersytet Medyczny

STRESZCZENIE

Nawracające infekcje dróg oddechowych to częsty problem u niemowląt i małych dzieci. Autorzy artykułu przedstawiają aktualny stan wiedzy na temat
zapobiegania nawracającym infekcjom dróg oddechowych u dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria



2013



T. 10



503-505

SŁOWA KLUCZOWE:



INFEKCJE DRÓG ODDECHOWYCH



DZIECI



ZAPOBIEGANIE

ABSTRACT

Recurrent respiratory tract infections are common problem in infant and small children. In this article, we present current knowledge about recurrent
respiratory tract infections prevention in paediatric patients.

Standardy Medyczne/Pediatria



2013



T. 10



503-505

KEY WORDS:



RESPIRATORY TRACT INFECTIONS



CHILDREN



PREVENTION

Nawracające infekcje górnych i dolnych dróg od-
dechowych najczęściej dotyczą dzieci. Szacuje
się, że problem ten dotyczy ponad 25% niemowląt
i 20% dzieci w wieku 1-4 lat

1,2

. Zwiększone ryzyko

zakażeń dróg oddechowych odnotowuje się u pa-
cjentów uczęszczających do żłobków i przedszkoli.
Charakteryzuje je sezonowość związana z podatno-
ścią dzieci w tym wieku na infekcje oraz z łatwością
rozprzestrzeniania się patogenów w zbiorowiskach.
Powtarzające się zakażenia znacząco pogarszają ja-
kość życia, zwiększają koszty związane z leczeniem
i opieką medyczną nad chorym, nieobecnością pa-
cjenta w szkole, a opiekunów w pracy. Stąd tak
częste wizyty zaniepokojonych rodziców u lekarza
pediatry i prośby o polecenie skutecznego środka
„wspomagającego odporność”

3

. Zadaniem lekarza,

do którego zgłasza się pacjent z częstymi infekcja-
mi, jest wyjaśnienie rodzicom fizjologicznego pod-
łoża zjawiska wynikającego z niedojrzałości układu
immunologicznego dziecka (u dzieci do 5 roku życia
średnia ilość infekcji dróg oddechowych wynosi 6-8
rocznie)

2,3

.

Według aktualnych danych naukowych, najsku-
teczniejszą metodą swoistej immunostymulacji są
szczepienia ochronne, zarówno te obowiązkowe
w kalendarzu szczepień, jak i zalecane - szczególnie
przeciwko pneumokokom, grypie sezonowej

3

.

Następnym punktem w analizie przyczyn nawra-

cających infekcji dróg oddechowych powinna być
ocena czynników środowiskowych oraz zachowań
pacjenta i jego domowników (m.in. ocena niedoży-
wienia energetyczno-białkowego oraz jakościowe-
go, otyłości, aktywności fizycznej). Bardzo istotnym
i częstym czynnikiem sprawczym nawracających
zakażeń dróg oddechowych jest domowe naraże-
nie na działanie dymu tytoniowego, przy czym im
młodsze dziecko, tym gorsze skutki zdrowotne bier-
nego palenia

2,3

.

Obecnie na rynku możemy znaleźć wiele środków
farmaceutycznych i suplementów diety reklamowa-
nych jako wzmacniające odporność, niestety, tylko
niewiele z nich ma udowodnione działanie klinicz-
ne. W załączonej

Tabeli 1 w sposób poręczny pre-

zentujemy aktualny stan wiedzy na ten temat.
Działanie immunomodulujące witaminy D jest
przedmiotem intensywnych badań ostatnich lat.

GŁÓWNE TEZY

1.

Problem nawracających infekcji dróg oddechowych

najczęściej dotyczy dzieci (ponad 25% niemowląt i 20%
dzieci w wieku 1-4 lat).

2.

Dostępnych jest na rynku wiele środków farmaceutycz-

nych i suplementów diety reklamowanych jako wzmac-
niających odporność – jednak niewiele z nich ma udo-
wodnione działanie kliniczne.

504

STANDARDY MEDYCZNE

/PEDIATRIA



2013



T. 10



503-505

prace poglądowe

Tabela 1. Skuteczność kliniczna strategii i środków stosowanych w zapobieganiu częstym zakażeniom układu
oddechowego u dzieci

INTERWENCJA

SKUTECZNOŚĆ KLINICZNA

(ZMNIEJSZENIE CZĘSTOŚCI OSTRYCH ZAKAŻEŃ DRÓG ODDECHOWYCH)

Szczepienia

Duża skuteczność potwierdzona w badaniach klinicznych

INTERWENCJE W ZAKRESIE HIGIENICZNEGO TRYBU ŻYCIA

Zbilansowana dieta

Brak danych

Zmniejszenie masy ciała

Duża skuteczność potwierdzona w badaniach klinicznych

Umiarkowany wysiłek fizyczny

Duża skuteczność potwierdzona w badaniach klinicznych

Unikanie dymu tytoniowego

Duża skuteczność potwierdzona w badaniach klinicznych

PREPARATY UZUPEŁNIAJĄCE

Lizaty bakteryjne

Umiarkowana skuteczność potwierdzona w badaniach klinicznych

Witamina C

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Witamina D

Badania potwierdzające skuteczność - obiecujące, dalsze badania w toku

Tran

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

DHA (kwas dokozaheksaenowy)

Badania potwierdzające skuteczność - obiecujące, dalsze badania w toku

Betaglukan

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Inozyna pranobeks

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Ecchinacea

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Tuja

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Aronia

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Aloes

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Grejpfrut

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Tradycyjne zioła tybetańskie

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Homeopatia

Brak skuteczności potwierdzony w badaniach klinicznych

Wybrane szczepy probiotyczne

Badania potwierdzające skuteczność - obiecujące, dalsze badania w toku

505

STANDARDY MEDYCZNE

/PEDIATRIA



2013



T. 10



503-505

prace poglądowe

Mimo iż istnieje szereg obiecujących prac wska-
zujących na związek między częstymi zakażeniami
u dzieci a obniżonym poziomem witaminy D, to ist-
niejące badania o charakterze interwencyjnym nie
pozwalają na sformułowanie w tym zakresie zde-
cydowanych i jednoznacznych zaleceń

4

. Pamiętać

jednak należy, że zgodnie z aktualnymi wytycznymi
krajowego konsultanta w dziedzinie pediatrii, nie-
zbędna jest suplementacja tej witaminy w okresie
od października do marca u każdego dziecka

5

.

Nie udowodniono roli witaminy C w zapobieganiu
infekcjom dróg oddechowych

3

.

Nie ma także dowodów skuteczności tranu (oleju
z wątroby dorsza) w zapobieganiu infekcjom dróg
oddechowych

3

.

Brakuje wiarygodnych danych mogących potwier-
dzać skuteczność takich substancji pochodzenia
naturalnego, jak Echinacea (jeżówka), wyciągi z tui,
aronii, aloesu, czy grejpfruta, ziół tybetańskich czy
beta-glukanu. Nie dysponujemy również dowodami
wskazującymi na skuteczność homeopatii

3

.

Na podstawie istniejących badań nie można jesz-
cze jednoznacznie rekomendować regularnej su-
plementacji kwasami omega-3 i/lub kwasem do-
kozacheksaenowym (DHA) w zapobieganiu zaka-
żeniom dróg oddechowych. Natomiast stosunkowo
nieliczne badania nad suplementacją DHA u kobiet
ciężarnych i dzieci wydają się obiecujące

6-8

. Z tego

oraz innych względów aktualne normy żywienia
w Polsce zalecają niemowlętom i dzieciom do 2 roku
życia codzienne spożycie min. 100 mg DHA

9

.

Udokumentowaną umiarkowaną skuteczność kli-
niczną wykazują nieswoiście działające lizaty bak-
teryjne, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Wnio-
ski płynące z najnowszej metaanalizy konkludują,
że konieczne są dalsze prawidłowo zaplanowane
badania, w celu sformułowania jednoznacznych
wytycznych dotyczących wskazań do leczenia tymi
preparatami

10

.

Bardzo wąskie są również wskazania do stosowa-
nia inozyny pranobeks, a użycie jej w celu zapobie-
gania infekcjom dróg oddechowych jest błędem

3,5

.

Istnieją zachęcające wnioski z metaanalizy nad
zastosowaniem probiotyków w zapobieganiu in-
fekcjom dróg oddechowych

11

. Jednak z uwagi na

znaczną heterogenność badanych grup oraz zasto-
sowanych szczepów probiotycznych wskazane są
dalsze rzetelne badania.



PIŚMIENNICTWO

1

Wei SC, Norwood J. Diagnosis and management of respiratory tract infections
for the primary care physician. Obstet Gynecol Clin North Am 2001;28:283-304.

2

Jesenak M, Cijakova M, Rennerova Z i wsp. Recurrent Respiratory Infections in
Children – Definition, Diagnostic Approach, Treatment and Prevention, Bron-
chitis. In: Ignacio Martin-Loeches MD PEd, ed. , InTech, Available from: www.
intechopen.com/books/bronchitis/recurrent-respiratory-infections-in-child-
ren-definition-diagnostic-approach-treatment-and-prevention. 2011.

3

Feleszko W, Ruszczyński M, Zalewski BM. Nieswoista stymulacja odpornosci.
Czy zalecać i co wybierać? Standardy Medyczne Pediatria 2012;6:830-42.

4

Jolliffe DA, Griffiths CJ, Martineau AR. Vitamin D in the prevention of acute re-
spiratory infection: Systematic review of clinical studies. J Steroid Biochem Mol
Biol 2012;136:321-9.

5

Bernatowska E, Feleszko W, Cukrowska B i wsp. Immunomodulacja w wieku
rozwojowym w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej - fakty i mity.
Pediatria po Dyplomie 2013;13:27-37.

6

Birch EE, Khoury JC, Berseth CL i wsp. The impact of early nutrition on incidence
of allergic manifestations and common respiratory illnesses in children. J Pe-
diatr 2010; 156:902-6.

7

Imhoff-Kunsch B, Stein AD, Martorell R i wsp. Prenatal Docosahexaenoic Acid
Supplementation and Infant Morbidity: Randomized Controlled Trial. Pediatrics
2011;128:e505-12.

8

Hageman JH, Hooyenga P, Diersen-Schade DA i wsp. The impact of dietary long-
chain polyunsaturated fatty acids on respiratory illness in infants and children.
Curr Allergy Asthma Rep 2012;12:564-73.

9

Czajkowski K, Czerwionka-Szaflarska M, Charzewska J i wsp. Stanowisko Gru-
py Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych
kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących
piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Standardy Medyczne Pediatria 2010;7:1-7.

10

del-Rio-Navarro BE, Espinosa RF, Flenady V, Sienra-Monge JJ. Cochrane Review:
Immunostimulants for preventing respiratory tract infection in children. Evid
-Based Child Health 2012;7:629-717.

11

Hao Q, Lu Z, Dong BR i wsp. Probiotics for preventing acute upper respiratory
tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2011; 9:CD006895.

DO ZAPAMIĘTANIA

1.

Interwencje o udowodnionym działaniu zmniejszającym

ryzyko wystąpienia infekcji dróg oddechowych u dzieci
to przede wszystkim szczepienia ochronne (obowiązkowe
i zalecane), jak również unikanie ekspozycji na dym tytonio-
wy, umiarkowany wysiłek fizyczny, redukcja masy ciała oraz
stosowanie preparatów zawierających lizaty bakteryjne.

2.

Substancje wspomagające, co do skuteczności których

wyniki badań są obiecujące, to preparaty zawierające DHA,
witaminę D i wybrane szczepy probiotyczne.

dr n. med. Wojciech Feleszko

Klinika Pulmonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego

Warszawski Uniwersytet Medyczny

01-184 Warszawa, ul. Działdowska 1

[e-mail]