plik

BLOK I

ISTOTA INFORMACJI

DOKUMENTACJA NAUKOWA, INFORMACJA NAUKOWA, INFORMATYKA

ROZWÓJ HISTORYCZNY INFORMACJI I DOKUMENTACJI NAUKOWEJ

PROCES STARZENIA SIĘ INFORMACJI

BARIERY INFORMACYJNE

DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJI

PRAWO ROZPROSZENIA INFORMACJI WG S.C. BRADFORDA

Ad. 1) Istota informacji

Informacja – wyraz używany powszechnie do określania wszelkiego rodzaju wiadomości

niezależnie od sposobu jej zapisania (formy/ treści/ ważności), np. W kronice,
ogłoszeniu, itp.

Potocznie: wiadomość o czymkolwiek
ale również: informacja handlowa, usługowa, kolejowa i in.

Informacja może być udzielana w formie pisemnej, powielana w kilku, kilku tysiącach
egzemplarzy; ustna – skierowana do jednej lub wielu osób.

Wizualna, audialna, audiowizualna

powszechna – skierowana do anonimowego odbiorcy (np. poprzez prasę)
indywidualna – skierowana do jednego adresata, poszukującego tej jednej informacji

Aktualność informacji jest bardzo różna. W zależności od aktualności wiadomości zawartej w
informacji, można wyróżnić następujące sposoby jej przechowywania:

•

bieżące – przechowywane w nielicznych egzemplarzach, np. w archiwach (w postaci taśmy)
– dla przyszłych badaczy

•

dłuższy żywot – np. Książki – w wielu egzemplarzach, w postaci tradycyjnej lub
elektronicznej

Największymi zbiorami są wydawnictwa zwarte i periodyki.
Jedną z form przechowywania informacji jest pamięć ludzka.

Wykorzystywanie informacji nie ogranicza się do życia codziennego, występuje we wszystkich
przejawach działalności ludzkiej (handlu, produkcji, technice – wszędzie tam, gdzie działa
człowiek).

Naturalnym stanem informacji (rozumianej jako wiadomość) jest ruch. Wszystkie czynności
związane z informacją są ciągle trwającymi procesami, w których informacja ulega różnego rodzaju
przekształceniom, nadającym jej formę umożliwiającą właściwe jej wykorzystamie. =>
przetwarzanie informacji (ogólna nazwa procesów).

Podstawowym warunkiem istnienia informacji jest istnienie jej źródła i odbiorcy, do którego
informacja dociera. Powstający między nimi związek nazywamy łącznością informacyjną, a
procesy, w których ona występuje – procesami informacyjnymi.

Każdy żywy organizm otrzymuje, przetwarza, wykorzystuje do przystosowania się do warunków
życia. Warunkiem istnienia życia jest stały obieg informacji. Człowiek (organizm żywy), automat
zbudowany przez człowieka jest w stanie odbierać i rozumieć. Wiążemy ze świadomością żywego
organizmu lub percepcji automatu nadaną mu w ścisłym związku człowieka/ automatu ze
świadomością.

Informacja jest to treść wiadomości rozpatrywana w aspekcie przekazywania jej w czasie i
przestrzeni.
Cały zasób dzielimy na:

•

informację pierwotną – przekazywana w formie, w jakiej powstała

•

informację pochodną – przetworzona w postaci streszczenia lub zawierająca tylko
podstawowe dane o tej informacji (informacja o informacji)

Ad. 2) Dokumentacja naukowa, informacja naukowa, informatyka

Dokumentacja naukowa – pochodny od terminu dokument – przedmiot materialny, zawierający
utrwaloną na nim lub w nim informację przeznaczoną do transmisji w czasie i przestrzeni.

Definicje:

•

użyty po raz pierwszy przez Paula Otleta w referacie wygłoszonym w 1905 na
Międzynarodowej Konferencji Ekonomicznej. Objął czynności: gromadzenia,
opracowywania, przechowywania, wyszukiwania i rozpowszechniania dokumentów.

•

1955 – amerykański instytut dokumentacji ogłosił konkurs na najlepszą definicję
dokumentacji; najlepsza Dawsona: dokumentacja – nauka o uporządkowanym
przedstawieniu i przechowywaniu zapisanej wiedzy, pozwalająca na ujawnienie tej wiedzy
w formie dogodnej dla jej szybkiego wykorzystania i wykazania wzajemnych związków.

Pozostałe definicje:

•

FID i ISO – zespół czynności

•

Słownik CINTE – zbiór dokumentów

•

H. Więckowska „Podręczny Słownik Bibliotekarza” – metodyczne tworzenie, gromadzenie i
udostępnianie dokumentów

•

Słownik M. Dembowskiej – zbiór dokumentów, spis dokumentów, dziedzina działalności
(dokumentacyjna), dziedzina nauki ustalająca teoretyczne podstawy działalności
dokumentacyjnej, jej metodykę i technikę

Terminem dokumentacja naukowa będziemy się posługiwać głównie w znaczeniu metod i
czynności związanych z identyfikacją, gromadzeniem, opracowywaniem, magazynowaniem i
rozpowszechnianiem dokumentów zawierających informację naukową;

D.n ma zastosowanie we wszystkich dziedzinach, oprócz techniki, bo tam występuje dokumentacja
naukowo-techniczna.

Dokumentacja techniczna – zespół dokumentów technicznych – rysunki, opisy, kosztorysy,
instrukcje, itp, składające się na projekt urządzenia, budynku, technologię.

Informacja naukowa –

•

wszelka wiedza z dziedziny nauki otrzymywana w procesie przekazywania

•

działalność związana z gromadzeniem, poszukiwaniem informacji naukowych rozumianych
jako wiadomość

•

służba, której zadaniem jest prowadzenie działalności informacyjnej

•

jako nauka o informacji naukowej, w sensie działalności informacyjnej

Michaiłow, Czernyj, Gilarewski (rosyjscy badacze) – informacja logiczna, otrzymywana w
procesie naukowego poznania i odzwierciedlająca obiektywne prawdy świata materialnego oraz
wykorzystana w praktycznej działalności.
Ogół metod i środków = system informacji

Pojęcia:

•

działalność naukowo-informacyjna – czynności związane z gromadzeniem, analityczno-
syntetycznym opracowywaniem, przechowywaniem, wyszukiwaniem i
rozpowszechnianiem informacji naukowej, otrzymywanej w procesie poznania świata
obiektywnego; jest to samodzielna część pracy naukowej, wyodrębniona w procesie
społecznego podziału i mająca za zadanie zapewnienie zainteresowanemu specjaliście
niezbędnych wiadomości o wynikach badań naukowych, opracowaniach technicznych,
doświadczeniu produkcyjnym, itp.

•

informatyka – dyscyplina naukowa, badająca strukturę i właściwości (a nie konkretną treść
informacji naukowej) i prawidła działalności naukowo-informacyjnej, jej teorię, historię,
metodykę i organizację. Ma badać informację znaczeniową, a nie zajmuje się oceną
jakościową tej informacji, gdyż ocena taka może być dokonywana tylko przez specjalistów
osobnych dziedzin nauki i praktyki.

Słowo naukowa nie oznacza, że informacja jest tylko atrybutem nauki i działalności

naukowo-badawczej, ale informacja ta została otrzymana w procesie poznania świata obiektywnego
i wyraża jego prawidłowość.

Informacja naukowa to rodzajowe określenie informacji, a inne terminy takie jak:

informacja biologiczna, chemiczna, astrologiczna odnoszą się do pojęć gatunkowych,
podporządkowane pojęciu wyższego rzędu, czyli informacji naukowej.

Cechą naukowości jest metoda uzyskania informacji oraz sposób jej ujęcia i opracowania, a

nie przedmiot objęty informacja i użytkownik tej informacji.

Dokumentacja i informacja – dla nich klamrą spinającą jest informacja dokumentacyjna,
rozumiana jako informacja utrwalona w postaci dokumentu, będącego wynikiem tej informacji.
Inaczej: treść dokumentu rozumianego jako materialny obiekt służący do przekazywania informacji
w czasie i przestrzeni. Stanowi podstawową formę przekazywania informacji pochodnej, czyli
informacji o informacji.

Rozwój dokumentacji:
działalność biblioteczna => bibliografia => dział dokumentacyjny => informacja naukowa =>
konsekwencja ilościowych przemian w twórczości ludzkiej (szczególnie w dziedzinie nauk ścisłych
i przyrodniczych, również potrzeba selekcji dokumentów wg ich treści) => szybkie dostarczanie
informacji (konferencje, wystawy, spotkania specjalistów – przechowywanie tych informacji,
zastąpienie informowania pasywnego aktywnym)

Ad. 3) Rozwój historyczny informacji i dokumentacji naukowej

XVI i XVIIw – powstawały bibliografie: Bibliotheca Universalis; pierwsza – Gabriel Nauté w
Paryżu Bibliographia politica
ale też bibliografie specjalistyczne

Powstawały czasopisma, w których naukowcy mogli wymieniać doświadczenia: Journal de
Şeavants – czasopismo naukowe (1665, Paryż); Philosophie transactions (1665, Wlk. Bryt.)
1800r – istniało już ok. 820 tytułów czasopism naukowych

Pierwszy wydania dokumentacyjne z abstraktami – Pharmaceutische Zentralblatt (1830); w
1850 dołożono tam chemię i powstało Chemisch Pharmaceutisches Zentrlablatt; w 1856
przekształcono je w Chemisches Zentralblatt. Funkcjonowało do 1965

1870 – pierwsze laboratoria przemysłowe, ważniejsza mikromyśl
1895 – pierwszy instytut bibliograficzny: Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny w Brukseli;

w 1931 przekształcony w Międzynarodowy Instytut Dokumentacji; 1938 – Międzynarodowa
Federacja Dokumentacji (FID); 1986 – Międzynarodowa Federacja Dokumentacji i
Informacji (skrót pozostał – FID); 1992 – przekazał prawa do UKD

Powstawały placówki informacji i dokumentacji
na skale krajową w Holandii – Krajowy Instytut Dokumentacji i Rejestracji (NIDER) – 1921

W Polsce:
w okresie Oświecenia, informacje o zasobach bibliotek, np w Bibliotece Załuskich – otwarta w
1747, znana z działalności Józefa Andrzeja Załuskiego

Joachim Lelewel Bibliograficznych Ksiąg Dwoje – hołd dla Załuskich => katalogi księgarskie,
załatwiała kwerendy

Pierwszy tekst zawierający charakterystykę służby informacyjnej zawdzięczamy Lelewelowi
(informacja jako najważniejsze zadanie bibliotekarza), celem bibliotecznej działalności było
udzielanie informacji (wtedy główne zadania to opracowanie dzieł, obsługa czytelników – było to
mało ważne)

2 poł. XIXw – dział służby informacyjnej; charakter popularyzatorski;

Z myślą o czytelnikach pracował Karol Estreicher; omówienie polskiej ortografii;
po I WŚ oddział bibliograficzny w Centralnej Bibliotece Wojskowej – 1920
1929 – dział informacyjny Biblioteki Publicznej M. St. Warszawy; poradnia biblioteczna ZBP w
Warszawie
1935 – biuro bibliograficzne Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego
1929 – II Zjazd Bibliotekarzy Polskich w Poznaniu – wezwali dyrekcję bibliotek uniwersyteckich
do organizacji biur wywiadowczych, które pomagałyby studiującym wyszukiwać informacje.

Działalność:

•

popularyzacja książki

•

rozwój czytelnictwa

Mira Wilczyńska – organizatorka i kierowniczka działu informacyjnego w Bibl. Pub. M. St.
Warszawy, opublikowała program działalności placówki

Rodzaje informacji:

•

administracyjno-biblioteczne

•

rzeczowe (co, kto, gdzie, kiedy)

•

bibliograficzne – odsyła do adresu dokumentu (ogólne, zestawienia)

Metodyka pracy informacyjnej:

•

poznanie czytelnika (wiek, zawód, wykształcenie)

•

ustalenie rodzaju, zakresu i poziomu informacji

•

przegląd i wybór źródeł informacyjnych

•

wystosowanie odpowiedzi dokładnej, zwięzłej, sprawdzonej i o odpowiednim zakresie

Technika pracy:

•

informacja indywidualna
✔

ustna

✔

pisemna

✔

fotograficzna

•

informacja masowa
✔

wystawy

✔

zebrania

✔

lekcje

Personel (wymagania):

•

wykształcenie
✔

ogólne

✔

fachowe bibliotekarskie

✔

specjalne

✔

znajomość źródeł informacyjnych

•

cechy osobiste
✔

pamięć

✔

szybka orientacja

✔

wnikliwość

✔

uprzejmość

1934 – rozwinięcie międzybibliotecznej współpracy w zakresie działalności informacyjnej

Na zebraniu, w którym udział wzięli: przedstawiciele bibliotek publicznych, Centralnej

Biblioteki Wojskowej, SBP, Informacji Prasowej Polskiej, Instytutu Oświaty Dorosłych,
Stowarzyszenia Techników Polskich (S. Rodowicz stworzył sekcję bibliograficzną komitetu
bibliotecznego STP), powołano Biuro Informacji i Bibliografii Technicznej, które gromadziło,
opracowywało, rozprowadzało w drodze abonamentu bibliograficzne opisy nowości ze wszystkich
dziedzin techniki. Po 7 latach kartoteka liczyła ok. 250 tys opisów.

1936 – IV Zjazd Bibliotekarzy Polskich; A. Łysakowski wygłosił referat na podstawie ankiet
wysłanych do bibliotek: Organizacja oddziałów informacyjno-bibliograficznych; do działalności
informacyjno-bibliograficznej zaliczył informację ustną na podstawie tablic informacyjnych i
przewodników po bibliotece, publikowanie wykazu nabytków

Główne zadania wg. Łyskakowskiego:

•

wydawanie katalogów centralnych

•

kartoteki tematyczne

•

informacje redakcyjne [pojęcie to wprowadził Łysakowski jako rozszerzenie zakresu
udzielanych informacji]– streszczenia, przekłady (tłumaczenia niepublikowane)

1936 – Życie książki J. Muszkowskiego (rozdział Służba informacyjna – brak metodyki,
poświęcony źródłom bibliograficznym)

po II WŚ – dynamiczny rozwój techniki, gospodarki i nauki

1957 - „wielka nauka” i „mała nauka”

Ad. 4) Proces starzenia się informacji

Okresy podwajania:

•

hasła w Narodowym Słowniku Bibliograficznym podwajają się co 100 lat

•

ludność, liczba uniwersytetów, ludzi pracujących podwaja się co 50 lat

•

dochód narodowy, liczba ważnych odkryć, liczba ważnych fizyków – co 20 lat

•

liczba absolwentów wyższych uczelni, tytułów czasopism naukowych, nowych
pierwiastków – co 15 lat

•

liczba znanych asteroidów, publikacji z teorii wyznaczników, psychologii eksperymentalnej,
szybkość transportu, liczba produkowanych kWh energii elektrycznej – co 10 lat

•

liczba milionów elektronowoltów w akceleratorach – co 1,5 roku

proces starzenia się informacji (prawo starzenia się informacji) – informacja starzeje się lub traci
cechy nowości

półrozpad – do badania tego zjawiska (pojęcie zapożyczone z fizyki jądrowej)

Analogicznie do okresu półrozpadu zaczęto obliczać okresy półtrwania informacji, rozumiejąc
przez to pojecie okres starzenia się połowy literatury naukowej w określonej dziedzinie. Jest to
okres, w czasie którego była opublikowana połowa całej wykorzystywanej w danej chwili literatury
w określonej dziedzinie. Okres półtrwania artykułu w czasopiśmie zbiega się z czasem, w którym
połowa całej opublikowanej w danej chwili literatury traci aktualność i przestaje być
wykorzystywana.

DZIEDZINA

OKRES PÓŁTRWANIA

Elektronika

3,2

Hutnictwo

3,9

Fizyka

4,6

Technologia chemiczna

Elektrotechnika

Budownictwo

5,2

Budowa maszyn

2,2

Chemia

8,1

Matematyka

10,5

Geologia

11,8

Skraca się czas między odkryciem, a praktycznym zastosowaniem wynalazku.
poł XIX w – od odkrycia ogniwa galwanicznego do produkcji – 50 lat
silnik elektryczny – 65 lat
poł XXw – półprzewodniki – 3 lata

wzrasta liczba pracowników naukowych:

•

1896 – 50 tys

•

1946 – 2 mln

•

1966 – 4 mln

•

obecnie – ok. 10 mln

30% wyników badań naukowych jest utajniona

XXw – pięciokrotny wzrost ilości piśmiennictwa

•

250 tys tytułów wydawnictw zwartych

1 Dane na koniec XX wieku

•

60-100 tys tytułów wydawnictw ciągłych

•

1 mln – literatura patentowa

•

kilkaset tys tytułów – literatura biznesowa (techniczno-handlowa)

Ad. 5) Bariery informacyjne

technologiczna – nienadążanie rozwoju technologii i przetwarzania informacji za wzrostem
ilościowym informacji pierwotnej

językowa – w ostatnich latach się podniosła, gdyż istnieją bardzo dobre źródła informacji w
językach narodowych

terminologiczna – np dla specjalistów w dziedzinach pokrewnych; sposób: tworzenie słowników
terminologicznych, powstawanie tezaurusów

administracyjna – wszelkiego rodzaju przepisy

psychologiczna – wynika z ogólnego prawa oporu: inwencja przyzwyczajeń, prawo przekory
(występują u użytkowników nieprzystosowanych do odbioru informacji); sposób: szkolenie
użytkowników

ekonomiczna – brak lub niedostępność źródła użytkowników finansowych do prowadzenia
działalności informacyjnej, występująca po stronie twórców informacji pochodnej i użytkowników
informacji

Ad. 6) Dostępność informacji

Uniwersalna rejestracja bibliograficzna (l. 70) – program IFLA i UNESCO dla wspierania
wszystkich krajów w tworzeniu BN

Program uniwersalnej dostępności informacji (1977) – kolejny program IFLA i UNESCO, aby
użytkownik miał dostęp do infomacji bez względu na to gdzie mieszka i do czego mu ta informacja
potrzebna (edukacja, podwyższenie statusu ekonomicznego, hobby)

Informacja musi być w swoim założeniu dostępna dla użytkowników bez względu na to, co się z
nią dzieje – i że np trzeba ją zmikrofilmować, aby była dostępna

Ad. 7) Prawo rozproszenia informacji wg. S.C. Bradforda

Rozproszenie ma znaczenie przy prenumeracie.

S.C. Bradford (angielski bibliotekarz, dziedzina elektrotechniki) – na początku lat 30.
przeprowadził badania, w których zauważył, że:

•

50% artykułów publikowanych jest w stosunkowo małej liczbie czasopism

•

ok. 25% nie jest bezpośrednio związanych z dziedziną

•

ok 25% znajduje się w różnych wydawnictwach, które w tytule ani treści nie mają nic
wspólnego z dziedziną

Hipoteza: wokół ściśle określonej liczby czasopism specjalistycznych, poświęconych określonej
dziedzinie, stanowiącej JĄDRO można zbudować koncentrycznie rozchodzące się strefy, z których
każda zawiera tyle samo publikacji na dany temat, co i jądro.

1. strefa – częściowo tylko związana z rozpatrywaną dziedziną. Liczba czasopism większa od

ilości czasopism w jądrze, a stosunek ten możemy oznaczyć jak 1/n.

2. strefa – mniej lub jeszcze mniej związane związane z rozpatrywaną dziedziną, ich liczba

jest znacznie większa

Jeśli czasopisma naukowe uszeregować w porządku zmniejszania się publikowanych w nich
artykułów na jakikolwiek zadany temat, to w otrzymanym wykazie można wyodrębnić jądro
czasopism poświęconych bezpośrednio temu tematowi i kilka grup lub stref, z których każda
zawiera tyle samo artykułów co i jądro. Wtedy liczba czasopism w jądrze i następnych strefach
będzie kształtowała się jak do 1/n i x

Praktycznie: to, że w jakimś czasopiśmie ukazał się jakiś artykuł, nie oznacza, że nalezy
zaprenumerować całe czasopismo czy dany jego numer.