Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

1

Chmury powstają w wyniku różnych procesów, tworzą się na różnej
wysokości i przyjmują odmienne kształty, a także mają zróżnicowaną
strukturę wewnętrzną (woda i/lub lód), co nadaje im wielką różnorodność
form. Wygląd chmury zmienia się też na skutek jej ewolucji. Mimo tej wielkiej
różnorodności i zmienności można jednak wyróżnić pewne charakterystyczne
postacie, co pozwala dokonać ich klasyfikacji. Pierwsza klasyfikacja została
dokonana na początku XX w., a klasyfikacja współczesna jest jej kontynuacją
(z pewnymi zmianami) i została opracowana przez Światową Organizację
Meteorologiczną (WMO). Organizacja ta opublikowała

Międzynarodowy atlas

chmur (ostatnie wydanie w 1987 r.), w którym opisano zasady klasyfikacji
i zamieszczono obszerny zbiór wzorcowych fotografii chmur.

Międzynarodowa klasyfikacja chmur (Międzynarodowy atlas chmur, 1987)
dzieli je na rodzaje, gatunki i odmiany. Wyróżnia się 10 rodzajów, które się
wzajemnie wykluczają. W obrębie większości rodzajów wydziela się gatunki,
które również wzajemnie się wykluczają, natomiast ten sam gatunek może

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

2

występować w różnych rodzajach chmur. Chmury mogą mieć również pewne
cechy charakterystyczne, które określają ich odmianę; dotyczy to upo-
rządkowania członów chmury lub stopnia przeświecania chmury. Odmiany
nie wykluczają się wzajemnie, to znaczy ta sama chmura może mieć cechy
kilku odmian. Określona odmiana może natomiast występować w różnych
rodzajach chmur.

Niektóre chmury mogą mieć charakterystyczne części, przylegające do
głównej chmury lub od niej oddzielone, jak np. zwisające wypukłości, smugi
opadu, strzępy chmur niskich. Te charakterystyczne części są nazwane
zjawiskami szczególnymi, gdy przylegają do chmury, lub chmurami
towarzyszącymi, gdy są oddzielone lub złączone tylko częściowo. Dana
chmura może mieć jednocześnie jedno lub kilka zjawisk szczególnych i chmur
towarzyszących. Pewna część chmury może się rozwijać. Te przedłużenia
mogą stać się chmurą inną niż macierzysta. Nadaje się im wówczas nazwę
właściwego rodzaju, za którą podaje się nazwę chmury macierzystej z przy-
rostkiem genitus.

Wszystkie nazwy: rodzajów, gatunków, odmian itd. są używane w języku
łacińskim, a w praktyce są stosowane ustalone skróty. Potoczne polskie nazwy
chmur nie są tłumaczeniem nazw łacińskich.

W zależności od wysokości, na której się znajduje podstawa chmury, wyróżnia
się trzy piętra chmur – wysokie, średnie i niskie:

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

3



piętro wysokie (w strefie umiarkowanej 5–13 km); występują tu chmury:
Cirrus, Cirrocumulus i Cirrostratus, a także wkracza tu górna część chmu-
ry burzowej (Cumulonimbus) oraz średniej warstwowej (Altostratus);



piętro średnie (2–7 km); typową chmurą jest Altocumulus; występujący
tuAltostratus może sięgać piętra wysokiego, natomiast Nimbostratus, ze
względu na wysokość podstawy zaliczany do piętra niskiego, zwykle swoją
główną masę ma w piętrze średnim, choć może sięgać i piętra wysokiego;



piętro niskie (0–2 km); obejmuje przede wszystkim chmury
Stratocumulus i Stratus, tu także są zaliczane Cumulus i Cumulonimbus,
które zwykle mają dużą rozciągłość pionową, tak że ich wierzchołki sięgają
piętra średniego lub wysokiego; w piętrze niskim zwykle też znajduje się
podstawa chmury Nimbostratus.

Ze względu na wielką różnorodność postaci chmur przytoczony dalej opis
zawiera tylko najbardziej charakterystyczne cechy poszczególnych rodzajów,
konieczne do odróżnienia od pozostałych typów. Przy nazwach rodzajów,
gatunków i odmian w nawiasach podano obowiązujący skrót danej nazwy.

Cirrus (Ci) – są to chmury zbudowane z kryształków lodu. Mają postać
oddzielnych, białych, delikatnych włókien bądź białych, lub przeważnie
białych, ławic czy też wąskich pasm; chmury te mają włóknisty wygląd lub
jedwabisty połysk.

Chmury Cirrus występują w gatunkach: fibratus (Ci fib) – w kształcie włókien;

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

4

uncinus (Ci unc) – w kształcie przecinka lub haczyka; spissatus (Ci spi) –
chmura tak gęsta, że obserwowana w kierunku Słońca przyjmuje odcień
szarawy; castellanus (Ci cas) w kształcie wieżyczek, ząbkowana; floccus (Ci flo)
– w kształcie kłębiastych kłaczków.

Cirrus przyjmuje odmiany: intortus (Ci in) – o włóknach powyginanych
i chaotycznie poplątanych; radiatus (Ci ra) – w szerokich, równoległych
pasmach, pozornie zbiegających się w jednym punkcie horyzontu; vertebratus
(Ci ve) – w kształcie szkieletu ryby lub żeber; duplicatus (Ci du) – w ławicach,
płatach lub warstwach ułożonych jedna nad drugą.

Cirrocumulus (Cc) – chmury składające się z kryształków lodu. Przybierają
formę bardzo cienkiej, białej ławicy, płata lub warstwy chmur bez cieni,
złożonej z bardzo małych członów w kształcie ziaren, zmarszczek itp.,
połączonych lub oddzielonych od siebie i ułożonych mniej lub bardziej
regularnie. Większość członów ma pozorną szerokość mniejszą od jednego
stopnia

1

Gatunki chmury Cirrocumulus to: stratiformis (Cc str) – w postaci warstwy lub
płata; lenticularis (Cc len) – w kształcie soczewki lub migdała, niekiedy
iryzujące (najczęściej występują jako chmury orograficzne); castellanus
(Cc cas); fioccus (Cc fio).

.

1 W przybliżeniu jest to pozorna szerokość małego palca z odległości wyciągniętej ręki.

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

5

Cirrocumulus występuje w odmianach: undulatus (Cc un) – w postaci
sfalowanych ławic, płatów lub warstw; lacunosus (Cc la) – warstwa chmur
z mniej lub bardziej regularnie rozłożonymi otworami, która może
przypominać sieć lub plaster miodu.

Cirrostratus (Cs) – chmura zbudowana z kryształków lodu, wygląda jak
przejrzysta biaława zasłona, gładka lub włóknista, pokrywająca niebo
całkowicie lub częściowo i zwykle powodująca występowanie zjawisk halo

2

Altocumulus (Ac) jest chmurą zbudowaną prawie wyłącznie z kropelek wody.
Jest to biała i/lub szara ławica albo warstwa chmur, wykazująca na ogół cienie
i złożona z płatów, zaokrąglonych brył, walców itp., połączonych ze sobą lub
oddzielonych od siebie, niekiedy o wyglądzie włóknistym lub rozmytym.
Pozorna szerokość większości regularnie ułożonych małych członów chmury

.

Chmura może być tak cienka, że o jej obecności świadczy tylko występowanie
halo.

Cirrostratus występuje w gatunkach fibratus (Cs fib) i nebulosus (Cs neb) –
w postaci mglistej zasłony lub warstwy oraz w odmianach duplicatus (Cs du)
i undulatus (Cs un).

2 Halo jest zjawiskiem świetlnym powstającym wskutek załamania lub odbicia światła przez

kryształki lodu unoszące się w powietrzu; przyjmuje ono postać (często barwnych) pierścieni, łuków,

słupów lub plam świetlnych wokół tarczy Sło6ca (lub Księżyca – są wówczas bezbarwne).

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

6

zawiera się zwykle w granicach od jednego do pięciu stopni

3

Wśród chmurAltostratus nie wyróżnia się gatunków, lecz tylko odmiany. Są
to: translucidus (As tr), opacus (As op), duplicatus (As du), undulatus (As un)
i radiatus (As ra).

.

Altocumulus występuje w gatunkach: stratiformis (Ac str), lenticularis (Ac len),
castellanus (Ac cas) i floccus (Ac flo). Chmura ta przyjmuje liczne odmiany:
translucidus (Ac tr) – w postaci ławicy lub warstwy na tyle przeświecającej, że
można dostrzec położenie Słońca lub Księżyca; perlucidus (Ac pe) – w postaci
ławicy lub warstwy o wyraźnych, czasem bardzo małych przerwach między
członami, przez które to przerwy są widoczne Słońce, Księżyc, błękitne niebo
lub wyżej położone chmury; opacus (Ac op) – w warstwie tak grubej, że nie
widać Słońca lub Księżyca; duplicatus (Ac du); undulatus (Ac un); radiatus (Ac
ra) i lacunosus (Ac la).

Altostratus (As) – chmura składająca się z kropelek wody i kryształków lodu,
zawiera również krople deszczu i płatki śniegu. Jest to płat lub warstwa, zwykle
o dużej rozciągłości poziomej, szarawych lub niebieskawych chmur,
prążkowanych, włóknistych lub jednolitych. Pokrywają niebo całkowicie lub
częściowo, miejscami tak cienką warstwą, że Słońce jest widoczne jakby przez
matowe szkło. Chmura ta nie wywołuje zjawisk halo.

3 W przybliżeniu jest to pozorna szerokość trzech palców z odległości wyciągniętej ręki.

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

7

Z chmurą Altostratus mogą się wiązać zjawiska szczególne: mamma –
wypukłości zwisające z podstawy chmury, virga – smugi opadu, które nie
dochodzą do ziemi, praecipitatio – opad spadający z chmury i dochodzący do
ziemi, będący niejako przedłużeniem chmury, a także chmury towarzyszące
pannus – strzępy chmur poniżej podstawy właściwej chmury.

Nimbostratus (Ns) składa się z kropelek wody (niekiedy przechłodzonej)
i kropel deszczu, kryształków lodu i płatków śniegu lub mieszaniny cząstek
ciekłych i stałych. Jest to szara warstwa chmur, często ciemna, rozmyta,
wskutek mniej lub bardziej ciągłego opadu deszczu lub śniegu, na ogół
dochodzącego do ziemi. Chmura jest tak gruba, że całkowicie przesłania
Słońce. Poniżej tej warstwy często występują niskie, postrzępione chmury,
które mogą być znią połączone lub od niej oddzielone (pannus). Wśród chmur
Nimbostratus nie wyróżnia się gatunków ani odmian, mogą jej natomiast
towarzyszyć praecipitatio, virga i pannus .

Stratocumulus (Sc) jest chmurą zbudowaną z kropelek wody, czasem z kro-
pelkami deszczu i krupy śnieżnej, rzadziej z kryształkami i płatkami śniegu.
Jest to szara lub biaława, bądź częściowo szara i częściowo biaława ławica, płat
lub warstwa chmur, mająca prawie zawsze ciemne części; złożona z zaokrą-
glonych brył, walców itp., połączonych ze sobą lub rozdzielonych i nie-
mających wyglądu włóknistego (z wyjątkiem

virga). Większość regularnie

ułożonych małych członów chmury ma pozorną szerokość większą od pięciu
stopni.

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

8

Stratocumulus występuje w gatunkach stratiformis (Sc str) i lenticularis (Sc
len). Odmiany chmury Stratocumulus są takie same jak Altocumulus, to zna-
czy Sc tr, Sc pe, Sc op, Sc du, Sc un, Sc ra i Sc la. Chmurze tej może towa-
rzyszyć mamma i virga.

Stratus (St) składa się zwykle z małych kropelek wody, w niskiej temperaturze
może się składać z małych kryształków lodu. Jeśli chmura jest gęsta lub gruba,
zawiera często kropelki mżawki i niekiedy słupki lodowe lub śnieg ziarnisty.
Jest to na ogół szara warstwa chmur o dość jednolitej podstawie, mogąca dać
opad mżawki, pyłu diamentowego lub śniegu ziarnistego. Jeżeli Słońce jest
widoczne przez chmurę, to jego zarys jest wyraźny. Stratus nie powoduje
zjawisk halo, z wyjątkiem sytuacji, gdy temperatura powietrza jest bardzo
niska. Stratus występuje niekiedy w postaci postrzępionych ławic.

Chmura Stratus występuje w gatunkach: nebulosus (St neb) – w postaci
mglistej zasłony lub warstwy niewykazującej szczegółów i fractus (St fra)
o nieregularnych kształtach, wyraźnie postrzępionych. Wyróżnia się jej
odmiany: opacus (St op), translucidus (St tr) oraz undulatus (St un). Chmurze
Stratus może towarzyszyć praecipitatio.

Cumulus (Cu) jest chmurą składającą się głównie z kropelek wody; kryształki
lodu mogą się tworzyć w tych częściach chmury, w których panuje
temperatura znacznie poniżej O°C. Są to oddzielne, na ogół gęste chmury
o ostrych zarysach, rozwijające się w kierunku pionowym w kształcie

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

9

pagórków, kopuł lub wież, których górna, pączkująca część często przypomina
kalafior. Oświetlone przez Słońce części tych chmur są przeważnie lśniąco
białe. Podstawa jest ciemna i prawie pozioma. Czasami chmury Cumulus są
postrzępione.

Wśród chmur Cumulus wyróżnia się gatunki: humilis (Cu hum) – o małej
rozciągłości pionowej, zwykle jakby spłaszczone; mediocris (Cu med) –
o umiarkowanej rozciągłości pionowej, z wierzchołkiem wykazującym nie-
wielkie wypukłości; congestus (Cu con) – o dużej rozciągłości pionowej,
z górną, pączkującą częścią w kształcie kalafiora; fractus (Cu fra) –
postrzępiony, o nieregularnych kształtach. Jedyną wyróżnioną odmianą jest
radiatus (Cu ra), tzw. szlaki (lub ulice) chmur Cumulus.

Chmurom tym mogą towarzyszyć: pileus – chmura o małej rozciągłości
poziomej, w kształcie czapki lub czepka, która tworzy się nad wierzchołkiem
chmury Cumulus lub do niego przylega, może też tworzyć się kilka chmur
pileus jedna nad drugą; wierzchołek chmury może przebijać pileus; velum –
zasłona o dużej rozciągłości poziomej, powstająca tuż nad wierzchołkiem
jednej lub kilku chmur albo też przylegająca do jej górnej części, często
przebijana przez wierzchołek chmury. U podstawy chmur Cumulus może się
też pojawiać virga – smugi opadu, który nie dochodzi do ziemi. Z chmury
Cumulus może wystąpić opad pojedynczych kropel, a w strefie między-
zwrotnikowej przelotny deszcz.

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

10

Cumulonimbus (Cb) składa się z kropelek wody i – zwłaszcza w górnej części
kryształków lodu; zawiera także duże krople deszczu oraz często płatki śniegu,
krupy śnieżne, ziarna lodowe lub grad. Kropelki wody i krople deszczu mogą
być silnie przechłodzone. Jest to chmura burzowa – potężna, gęsta, o dużej
rozciągłości pionowej, w kształcie góry lub wielkich wież. Przynajmniej część
jej wierzchołka jest zwykle gładka, włóknista lub prążkowana i prawie zawsze
spłaszczona, często rozpościera się w kształcie kowadła lub rozległego
pióropusza. Charakterystyczny kształt tej chmury może być widziany
w całości tylko ze znacznej odległości. Nierzadko towarzyszą jej grzmoty
i błyskawice. Poniżej podstawy tej chmury, często bardzo ciemnej,
niejednokrotnie występują niskie, postrzępione chmury, połączone lub
oddzielone od podstawy, oraz opady, niekiedy w postaci virga.

Wyróżnia się gatunki: calvus (Cb cal) – chmura, w której górnej części
niektóre wypukłości zaczynają tracić zarysy kłębów, lecz nie wykazują jeszcze
postaci pierzastej; wypukłości i części pączkujące mają tendencję do tworzenia
białawego masywu o mniej lub bardziej pionowym prążkowaniu; capillatus
(Cb cap) – chmura, której części szczytowe są wyraźnie pierzaste, o budowie
włóknistej lub prążkowanej i często mają kształt kowadła lub pióropusza;
zwykle towarzyszy jej opad przelotny lub burza, niejednokrotnie z wiatrem
szkwałowym, czasem z gradem.

Wśród chmur Cumulonimbus nie wyróżnia się odmian, natomiast chmury te
odznaczają się różnymi zjawiskami szczególnymi i chmurami towarzyszącymi.

Podstawy wiedzy o klimacie

Międzynarodowa klasyfikacja chmur

11

Są to: praecipitatio – opad wypadający z chmury, dochodzący do powierzchni
ziemi; virga – smugi opadu nie dochodzące do ziemi; pannus – strzępy chmur
poniżej właściwej chmury; incus – górna część chmury rozpostarta w kształcie
kowadła, gładka, włóknista lub prążkowana; mamma – wypukłości zwisające
z dolnej powierzchni chmury, przypominające wymiona; pileus lub velum –
zasłona o małej bądź dużej rozciągłości poziomej, powstająca tuż nad
wierzchołkiem chmury, który często ją przebija; arcus – gęsty, poziomy wał
o mniej lub bardziej postrzępionych brzegach, tworzący się na czole dolnej
części chmury, gdy jest długi, przyjmuje wygląd ciemnego, groźnego łuku.
Rzadko chmurze Cumulonimbus może towarzyszyć tuba – kolumna lub lej
wyrastające z podstawy chmury (może rozwinąć się niekiedy w trąbę
powietrzną).

"Podstawy hydrometeorologii"

,

U. Kossowska-Cezak, E. Bajkiewicz-Grabowska, 2009, Wyd. PWN.