50

NDROLOGIA

A

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK • 5/2004

P

OBIERANIE

NASIENIA

OD

PSÓW

Istnieją trzy podstawowe metody po-

bierania nasienia od psów: metoda ma-

nualna, przy pomocy sztucznej pochwy

oraz elektroejakulacja.

Najprostszym i godnym polecenia spo-

sobem pobierania nasienia od psa jest

metoda manualnej manipulacji lub ina-

czej masturbacji, polegająca na masażu

żołędzi prącia (glans penis), (1,2,5,8,11).

Pobieranie nasienia od psa jest jed-

nym z elementów klinicznego badania

narządu rozrodczego psa, obok oględzin,

omacywania, testometrii i USG (6).

Jednym z zasadniczych powodów pobie-

rania nasienia od psa jest sztuczna insemi-

nacja suki, której z różnych powodów nie

można unasiennić w sposób naturalny.

W takim przypadku powinna również

nastąpić ocena jakości ejakulatu w celu

zakwalifikowania nasienia do sztucznej in-

seminacji suk(i) nasieniem świeżym nieroz-

rzedzonym lub konserwowanym w stanie

płynnym i w niskich temperaturach (6).

U suk rasowych będących w cieczce

często można spotkać się z awersją do

wybranego partnera, co jest zachowa-

niem atawistycznym, odziedziczonym

w spadku po dzikich przodkach psa do-

mowego – canis familiaris. U niektórych

ras, np. dogów, bernardynów, doberma-

nów, chow chow, mastiffów, bassetów,

wodołazów występuje niejednokrotnie

znaczny dymorfizm płciowy i unasien-

nianie naturalne jest zupełnie wykluczo-

ne. Problem rodzi się także, gdy młoda

suka nie pozwala na kopulację lub sa-

miec jest niedoświadczony. W tym przy-

padku także najlepszym rozwiązaniem

pozostaje pobranie nasienia i sztuczna

inseminacja. W przypadku nabytych za-

burzeń aparatu ruchu (więzadeł, mięśni,

Sposób pobierania nasienia metodą

manualnej manipulacji (masturbacji)

Do pobrania ejakulatu od psa należy

wybrać miejsce zapewniające komfor-

towe i spokojne warunki, bez śliskiej

podłogi i „bez świadków”, ponieważ

zwierzęta płochliwe i nerwowe mogą

się „zablokować” w środowisku hałaśli-

wym, ruchliwym i nie oddać nasienia.

Idealnym rozwiązaniem jest obecność

suki przejawiającej objawy rujowe, co

nie tylko stymuluje psa do aktywności

seksualnej, ale również podnosi wskaź-

niki jakości pobieranego nasienia (fot. 1).

Okazuje się, że odruch tolerancji prze-

jawiany przez samicę pobudza samca

do oddania nasienia. W przypadku gdy

nie ma w pobliżu suki z cieczką, można

podsunąć samcowi pod nos rozmro-

żoną wymazówkę, która służyła wcze-

stawów czy kości) u wartościowego pod

względem genotypowym i fenotypowym

psa idealnym wyjściem pozostaje po-

branie jego ejakulatu/ów w celu dalszej

reprodukcji. Ponadto pobranie nasienia

wskazane jest wtedy, kiedy kopulacja

nie może dojść do skutku, np. z powodu

zbyt bujnego owłosienia wokół sromu

lub z powodu łącznotkankowych zrostów

w pochwie samicy. Pobieranie nasienia

do celów sztucznej inseminacji pozwala

w dużej mierze wyeliminować schorzenia

weneryczne psów przenoszone drogą

krycia, takie jak np. bruceloza czy guzy

Stückera. Wreszcie, dzięki pobieraniu

i konserwacji nasienia psa możliwe jest

przesyłanie nasienia na duże odległości

w kraju i za granicą oraz inseminacja sa-

micy przy jednoczesnym wyeliminowaniu

długotrwałej kwarantanny zwierząt.

Pobieranie i konserwacja

nasienia psa

w temperaturach dodatnich

Wiesław Bielas, Marta Siemieniuch

Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Akademii Rolniczej we Wrocławiu

Z uwagi na znaczny wzrost liczebności cennych pod względem genetycznym i eko-

nomicznym psów rasowych wzrasta również zainteresowanie hodowców oraz lekarzy

weterynarii zagadnieniami związanymi z rozrodem i andrologią u tych zwierząt. Szcze-

gólne zainteresowanie budzi problematyka związana z optymalnym wykorzystaniem

potencjału genetycznego wartościowych psów reproduktorów dzięki konserwacji

nasienia i sztucznej inseminacji suk nasieniem świeżym, płynnym i konserwowanym

w niskich temperaturach.

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

Fot. 1.

51

ANDROLOGIA

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK • 5/2004

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

śniej do pobierania wymazu z pochwy

suki będącej w cieczce. W momencie

przeprowadzania zabiegu suka prowo-

katorka powinna być tak okiełznana,

aby samiec mógł obwąchiwać jej srom,

i dzięki temu nie przejawiać skłonności

do przysiadania na zadzie. Efektywność

postępowania mającego na celu uzy-

skanie pełnowartościowego ejakulatu

zależy w głównej mierze od samego re-

produktora, a przede wszystkim od jego

wieku, doświadczenia, temperamentu

i charakteru popędu płciowego. Oka-

zuje się, że od większości starszych,

doświadczonych samców w zasadzie

można bez większego problemu pobrać

nasienie metodą manualną bez obecno-

ści suki prowokatorki, czego nie można

powiedzieć o osobnikach młodych lub

nerwowych, które mogą być kompletnie

„zablokowane” lub niezainteresowane

oddaniem nasienia. W takim przypadku

należy uzbroić się w cierpliwość, stoso-

wać różne formy obłaskawiania, nie stre-

sować dodatkowo zwierząt niespokojnym

postępowaniem (5,8,11).

Osoba przystępująca do pobrania

nasienia od psa prawą ręką powinna

uklęknąć po prawej stronie psa i objąć

dłonią, pomiędzy kciukiem i palcem

wskazującym pars longa glandis przez

napletek (fot. 2). U niektórych psów już

samo to postępowanie powoduje częścio-

wą erekcję opuszki żołędzi prącia (bulbus

glandis). Jeśli ten chwyt nie przynosi

pożądanego rezultatu, konieczny jest

dalszy ciągły masaż żołędzi prącia tam

i z powrotem – masaż prącia powinien

przypominać ruchy kopulacyjne (1,8).

U psów ostrych, z żywym temperamen-

tem, początkowy wzwód opuszki prącia

połączony jest z gwałtownymi ruchami

kopulacyjnymi. Z własnego doświad-

czenia wynika, iż najlepiej jest w takim

momencie spokojnie wytrzymać napad

„furii” psa, delikatnie obejmując prącie.

U psów spokojniejszych można w tym

czasie zaobserwować brak ruchów kopu-

lacyjnych z jednoczesnym bezwiednym

oddawaniem nasienia.

W momencie, kiedy opuszka żołędzi

prącia zaczyna ulegać wzwodowi, należy

niezwłocznie wysunąć całe prącie z wor-

ka napletkowego i ponownie uchwycić

prącie za opuszkę. Często trudno jest

zdecydować, w którym momencie należy

wysunąć prącie z worka napletkowego.

Jeśli pies się opiera przed oddaniem

nasienia i nie współpracuje w momencie

masażu prącia, przedwczesne wydoby-

cie prącia na zewnątrz powoduje zanik

wzwodu i całą procedurę po pewnym

czasie należy rozpoczynać od początku.

Odwrotnie, jeśli opuszka żołędzi prącia

ulega szybko erekcji (co obserwuje się

u psów doświadczonych), całkowite wy-

sunięcie może okazać się już niemożliwe

do przeprowadzenia z powodu ograniczo-

nej do pewnego stopnia zdolności do roz-

szerzania się ujścia worka napletkowego

ostium praeputiale. W tym przypadku

pobieranie nasienia powinno być prze-

rwane, ponieważ worek napletkowy nie

może rozciągnąć się wystarczająco i nie

zezwoli na pełny wzwód opuszki żołędzi

prącia, powodując reakcję bólową. Kie-

dy wzwód prącia opadnie, można dalej

próbować masować prącie przez worek

napletkowy, ale może to się okazać

niemożliwe do zrealizowania z powodu

fizycznego i psychicznego urazu zwie-

rzęcia. Czasami można pobrać nasienie

do zbiorniczka pod brzuchem psa, jeśli

prącie nie zdąży się wysunąć z naplet-

ka. Nasienie należy pobierać do dwóch

probówek lub zbiorniczków na nasienie

buhaja z płaszczem wodnym, o tempera-

turze 38

o

C, przez lejki szklane, gumowe

lub plastikowe (fot. 3). W skrajnym

przypadku, pobierając nasienie w wa-

runkach domowych, można posłużyć

się zwykłą strzykawką 20 ml z wyjętym

tłoczkiem, małym palcem zamykając jej

dolny otwór.

Po wysunięciu prącia z worka naplet-

kowego, w czasie trwania ruchów fryk-

cyjnych prącia, dochodzi do wytrysku

pierwszej frakcji nasienia. Jeśli w tym

czasie zwierzę wykonuje bardzo gwał-

towne ruchy kopulacyjne, wskazana jest

szczególna uwaga i ostrożność, ponieważ

podstawianie np. lejka szklanego może

doprowadzić do urazu prącia.

Przed ejakulacją zasadniczej drugiej

białej frakcji nasienia pies zaprzestaje

wykonywania ruchów frykcyjnych. Tuż

przed, w trakcie, lub bezpośrednio po

oddaniu drugiej frakcji nasienia, pies

zdradza pragnienie wykonania obrotu

do tyłu, co manifestuje się unosze-

Fot. 2.

Fot. 3.

Fot. 4.

52

NDROLOGIA

A

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK • 5/2004

niem jednej z tylnych

kończyn i usiłowaniem

przełożenia jej przez

rękę osoby pobierającej

nasienie (fot. 4). W tym

przypadku asystent po-

winien objąć kończynę

i postawić z powrotem na

swoim miejscu (przed dło-

nią osoby pobierającej).

W tym samym czasie oso-

ba pobierająca nasienie

powinna zgiąć i odchylić

prącie do dołu i do tyłu,

w ten sposób, aby zna-

lazło się ono wyciągnięte

pomiędzy kończynami

tylnymi, z jednoczesnym

zezwoleniem na obrót

prącia tak, że powierzch-

nia górna pozostaje dor-

salnie (fot. 5). Ejakulacja

drugiej frakcji nasienia

postępuje w tym samym

czasie bez przeszkód, aż

do pojawienia się trzeciej

frakcji ejakulatu w formie

przezroczystego, jasne-

go, wodnistego płynu.

Bezbolesne odchylanie

prącia do tyłu może oka-

zać się zabiegiem pro-

blematycznym u psów

z długą okrywą włosową

w okolicy zadu. U psów,

które słabo odpowiadają

na masaż wzwodem, pole-

ca się odchylać prącie do

tyłu nawet przy częścio-

wym wzwodzie opuszki

żołędzi.

Frakcje ejakulatu na-

leży pobierać do osob-

nych pojemników, przy

czym (do celu sztucznej

inseminacji) z reguły do

pierwszej probówki po-

biera się frakcję przed-

nasienną, nasienną oraz

niewielką część wydzie-

liny prostaty. Pozostałą

część trzeciej frakcji na-

leży pobrać do osobnej

probówki (fot. 6), (1).

Przejście pierwszej frak-

cji w drugą oraz drugiej

w trzecią zazwyczaj jest

mało wyraźne i trudne do

uchwycenia. U niektó-

rych psów, na początku

lub pod koniec odda-

wania drugiej frakcji,

mogą następować skur-

cze mięśniówki kanału

moczopłciowego, które

z reguły wykluczają dalszy wytrysk

drugiej frakcji, bogatej w plemniki lub

trzeciej frakcji ponasiennej. Jeśli po-

bieraniu frakcji nasiennej towarzyszyć

będą hałas i niezdrowe zainteresowanie

osób postronnych, pies może oddawać

jasny płyn bez plemników, w zasadzie

kończąc ejakulację frakcji bogatej

w gamety.

Po pobraniu nasienia wzwód może

utrzymywać się nawet przez dłuższy

czas, dlatego zaleca się, aby pozwolić

zwierzęciu na oblizywanie prącia w celu

szybszego ustąpienia erekcji. Dzięki

temu prącie szybciej powróci do pierwot-

nych wymiarów i wsunie się łatwiej na

swoje miejsce bez niezbyt komfortowej

dla psa i wymagającej korekcji inwersji

błony śluzowej worka napletkowego.

Pobieranie nasienia od psów małych

ras jest utrudnione z powodu niewielkiej

przestrzeni, jaka pozostaje na manipu-

lację przy prąciu zwierzęcia pod jego

brzuchem i trudnościami związanymi

z utrzymaniem odpowiedniego ucisku

na podstawę trzonu prącia. W tym przy-

padku, u takich ras jak chichuachua,

pomeranian i yorkshire terrier, do pobra-

nia nasienia od psa można wykorzystać

małą probówkę (o wymiarach 7-8 cm

długości i 0,8 cm średnicy wewnętrznej)

podłączonej do 5-ml gumowego smocz-

ka, gruszki z odciętym końcem ślepym.

W momencie wydobycia prącia z worka

napletkowego – pars longa glandis jest

wkładana do gruszki, która w momencie

pełnego wzwodu żołędzi prącia wypełnia

się opuszką żołędzi – bulbus glandis. Po

pobraniu drugiej frakcji nasienia pro-

bówkę odłącza się od smoczka. Trzecią

frakcję najlepiej pobrać do osobnej

probówki przez lejek, ponieważ bardzo

trudno jest ponownie podłączyć nową

probówkę do gruszki ściśle obejmującej

żołądź. U małych ras najlepiej pobierać

nasienie z suką i samcem na blacie

o przyczepnym podłożu – wtedy osoba

pobierająca i asystująca siedzą wygodnie

po obu stronach stołu.

Przy pobieraniu nasienia na sztucz-

ną pochwę również ważne jest, aby

w czasie wykonywania tej procedury

była obecna osoba, którą pies dobrze

zna. W przypadku, gdy otoczenie jest

obce dla psa, odruch ejakulacji może

nie nastąpić. Czasami pomocne może

być łagodne przemawianie, głaskanie

i podawanie smakołyków. Także sama

obecność suki będącej w cieczce lub nie

będącej w okresie cieczki wzmaga popęd

płciowy samca. Pies oddaje nasienie do

specjalnie do tego celu dostosowanej

pochwy zaopatrzonej w pulsator albo też,

w zależności od wielkości psa, do pochwy

przeznaczonej dla królików, tryków lub

Fot. 5.

Fot. 6.

53

ANDROLOGIA

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK • 5/2004

skróconej pochwy dla buhaja. Przestrzeń

międzyścienna pochwy napełniona jest

wodą o temp. 39-40

o

C, w różnej ilości,

w zależności od wielkości żołędzi dawcy

nasienia. Aby doprowadzić do erekcji,

wykonuje się masaż opuszki żołędzi

prącia poprzez napletek, a prącie w fazie

wzwodu wprowadza się do podstawionej

sztucznej pochwy.

U psów ostrych i nerwowych stosuje

się elektroejakulację po ich spętaniu

lub premedykacji preparatem z grupy

neuroleptyków (5,8). Jednak nasienie

uzyskane tą drogą zazwyczaj ma niższą

jakość niż nasienie pobierane metodami

wcześniej wymienionymi. Ponadto ten

sposób pobierania nasienia może budzić

pewne opory ze strony właścicieli zwie-

rząt, ze względu na nieuniknione dość

brutalne postępowanie z psem.

O

CENA

NASIENIA

Psy należą do gatunku zwierząt,

u których kopulacja wraz z ejakulacją

trwa stosunkowo długo – około 30-45

minut, a w czasie ejakulacji samiec

oddaje z reguły trzy frakcje (fot. 7).

Pierwsza frakcja pojawia się średnio

20 sekund od rozpoczęcia masażu

żołędzi i trwa od 5 do 90 s, średnio

13,5 s. Wydzielina w pierwszej frakcji

jest klarowna, w ilości od 0,1 do 2 ml,

średnio 0,35 ml. Faza ta jest wydziela-

na przez prostatę – ma ona za zadanie

oczyszczenie kanału moczopłciowego.

W naturalnych warunkach przebiega

w momencie wspięcia oraz pierwszych

skurczów cewki (8). Druga faza eja-

kulacji to oddawanie frakcji ejakulatu

bogatej w plemniki w formie gęstego

nasienia przypominającego wyglądem

mleko lub śmietanę. Objętość tej frakcji

wynosi od 0,1 do 3 ml, średnio 1,2 ml

i trwa od 5 s do 5 minut, średnio 52 s.

Po ejakulacji frakcji plemnikowej, której

przesuwanie odczuwa się w formie sil-

nych skurczów cewki, dochodzi do wy-

dzielania trzeciej fazy ejakulatu. Trzecia

faza ejakulacji trwa długo – od 60 s do

20 minut, średnio 6 minut i 55 s i sta-

nowi końcową frakcję ejakulatu. Jest to

wodnista wydzielina pochodząca z jedy-

nego dodatkowego gruczołu płciowego

u psowatych, czyli prostaty, decydująca

o całej objętości ejakulatu. Wydzielina

ta stwarza plazmę ejakulatu u psa, uła-

twiając transport plemników w drogach

rodnych samicy. Pozyskując nasienie do

oceny płodności psa czy do inseminacji

i/lub dalszej konserwacji, pobiera się

głównie frakcję bogatą w plemniki,

ponieważ wydzielina prostaty obniża

wartość frakcji plemnikowej i utrudnia

dalszą obróbkę nasienia podczas kon-

serwacji (5,7).

Pobrany ejakulat należy ocenić ma-

kroskopowo i mikroskopowo. Przy oce-

nie makroskopowej ocenia się: objętość

w ml, barwę, konsystencję, zapach i pH.

Mikroskopowo ocenia się odsetek plem-

ników o ruchu postępowym, koncentrację

plemników w jednostce objętości i w ca-

łym ejakulacie oraz procent plemników

żywych i martwych. W celu dokładnej

oceny morfologii plemników utrwalony

rozmaz nasienia barwi się i ogląda przez

mikroskop pod imersją (1,3,5).

Na objętość pobranego ejakulatu

największy wpływ mają rasa i masa psa

oraz

warunki i sposób masturbacji. Im

wyższa jest masa samca oraz stymulacja

przez obecność suki będącej w cieczce,

tym większą można uzyskać objętość

nasienia. U psów o masie ciała do 20 kg

waha się ona od 1 do 22,5 ml, średnio

5,4 ml, a powyżej 20 kg masy ciała od

2 do 61 ml i więcej, średnio 12,8 ml.

Średnia objętość oraz ogólna liczba

plemników w całym ejakulacie wynosi,

odpowiednio dla obydwu grup: 9 ml i od

0,5 do 1,5 miliarda plemników. Odruch

ejakulacji w czasie pobierania nasienia

metodą masażu żołędzi trwa od 60 s do

22,5 min.

Nasienie psa oglądane przez ściankę

probówki bezpośrednio po pobraniu

ma zabarwienie od wodnistego, poprzez

szare (44% ejakulatów), szarobiałe (25%),

białoszare (24% i więcej) do białego

(4,5%). Pozostałe zabarwienie to: biało-

-szaro-zielone, szaro-żółte, żółto-biało-

-szare i różowe. Zabarwienie czerwone

świadczy o obecności krwi w ejakulacie.

Obecność krwi w nasieniu wpływa nie-

korzystnie na zdolność plemników do

zapłodnienia komórki jajowej.

Nasienie psa ma specyficzny zapach.

W pozostawionym w próbówce stopnio-

wo wydziela się osad plemników, który

opada na dno naczynia. Przy dużym

zanieczyszczeniu moczem lub wydzieliną

ropną ejakulat ma zmieniony zapach.

Nasienie ma pH 5,8-6,9 w pierwszej

frakcji – średnio 6,37; w drugiej 6,10

i w trzeciej 7,2.

Konsystencja nasienia zależy od

koncentracji plemników. Nasienie

o wysokiej koncentracji plemników

(160-600 tys./mm

3

) ma konsystencję

mleka lub rozwodnionego mleka (18%

ejakulatów), a o niskiej koncentracji (po-

niżej 160 tys./mm

3

) jest wodniste (82%).

Koncentracja plemników w pełnym eja-

kulacie waha się od 10 do 610 tys./mm

3

nasienia, średnio 80 tys.; liczba plemni-

ków w całym ejakulacie wynosi od 50 do

1780 mln, średnio 380 mln. Psy płodne

powinny posiadać minimum 200 mln

plemników w pobranym ejakulacie.

Ejakulaty psów nadających się do

rozrodu powinny mieć co najmniej 80%

plemników o ruchu progresywnym. Nie-

normalny ruch (oscylacyjny, wsteczny,

okrężny) może sygnalizować zmiany

morfologiczne plemników. Szybki zanik

ruchu plemników tuż po pobraniu na-

sienia może być wskaźnikiem obniżonej

płodności reproduktora (5).

Preparaty do badań morfologicznych

barwi się barwnikiem nigrozynowo-

-eozynowym lub metodą bydgoską

(barwnikiem gencjanowym i eozyną).

Barwnik nigrozynowo-eozynowy służy

zarówno do odróżniania plemników

żywych od martwych, jak również do

oceny morfologicznej gamet. W ocenie

morfologicznej plemników przyjmuje się

podział na komórki normalne, ze zmia-

nami pierwotnymi i wtórnymi. Przyjmuje

się, że prawidłowy ejakulat psa nie po-

winien mieć więcej niż 20% plemników

z wadą dominującą, a maksymalnie po

10% komórek ze zmianami pierwotnymi

i wtórnymi (1,3,5).

K

ONSERWACJA

NASIENIA

PSA

W praktyce stosowane są dwie metody

konserwacji nasienia psa – krótkotrwała

konserwacja w temperaturach dodatnich

w tzw. stanie płynnym oraz długotrwałe

przetrzymywanie ejakulatu zamrożonego

w temperaturach ujemnych.

Nasienie świeżo pobrane do insemi-

nacji może być użyte jako rozrzedzone

i nierozrzedzone. Nierozrzedzony eja-

kulat po schłodzeniu do temperatury

od 5 do 10

o

C może być przechowywany

do 21 godzin. Natomiast nasienie prze-

znaczone do transportu powinno być

uprzednio rozrzedzone i schłodzone.

Dodanie do rozrzedzalnika 10 mg strep-

tomycyny i 10 000 j penicyliny zapobiega

rozwojowi bakterii. Nasienie rozrzedzone

i schłodzone zachowuje odpowiednią

ruchliwość i integralność błon komórko-

wych plemników przez co najmniej 4 dni.

Rozrzedzenie nasienia zapewnia lepszą

płodność, gdy zachodzi konieczność

dłuższego przechowywania. Rozrzedze-

Fot. 7.

54

NDROLOGIA

A

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK • 5/2004

nie waha się od 1:3 do 1:8, zależnie od

początkowej koncentracji plemników (4).

Końcowa objętość rozrzedzonej dawki

inseminacyjnej jest uzależniona od rasy

i nie powinna przekraczać 2 do 10 ml.

Przed użyciem wymaga stopniowego

powrotu do temperatury pokojowej.

Przeżywalność nasienia uzależniona

jest od jakości rozrzedzalników i czasu

przechowywania (7,9).

Rozrzedzalniki do konserwacji

nasienia w stanie płynnym

Obecnie istnieje możliwość sprowa-

dzenia gotowych preparatów służących

do sporządzenia odpowiedniego roz-

rzedzalnika, przy czym ich skład jest

nieznany i chroniony. Do komercyjnych

zalicza się np. rozrzedzalnik CLONE

(Pensylwania, ICG, USA); Triladyl (Mi-

nitub Niemcy); Laiciphos i Biociphos

(L’Aigle, IMV, Francja), (4,8,9). W prak-

tyce terenowej powszechnie używa się

ogólnodostępnych, takich jak trislak-

tozowo-żółtkowy, o składzie: Tris(hydro-

xymethyl)aminimethane – 3,025 g; kwas

cytrynowy – 1,7 g; fruktoza – 1,25 g;

woda redestylowana – do 100 ml;

żółtko jaja kurzego – 20 ml; penicylina

benzylowa 1 mg/ml; streptomycyna

– 1 mg/ml. Podany skład może zostać

zrealizowany w aptece. Tak sporządzony

rozrzedzalnik może być przechowy-

wany w lodówce, 20% żółtka dodaje

się bezpośrednio przed konserwacją.

Rozrzedzalnik w stanie zamrożonym

można przechowywać przez okres do

3 miesięcy, nawet z dodatkiem żółtka.

Oprócz tego rozrzedzalnika z powodze-

niem można stosować do konserwacji

nasienia psa w stanie płynnym chude

mleko po 10-minutowej pasteryzacji

w temperaturze 92-94

o

C i schłodzeniu;

mleko homogenizowane zawierające 2%

tłuszczu; rozrzedzalnik cytrynianowo-

-żółtkowy, o składzie: cytrynian sodu

(2,9%) 80% i żółtko jaja kurzego 20%

(2,4,8,9). England podaje rozrzedzalnik

o składzie: mleko chude – 2,4 g; glukoza

– 4,9 g; dwuwęglan sodu – 0,15 g; woda

dejonizowana do 100 ml (6).

Sposób konserwacji nasienia psa

w stanie płynnym

Do konserwacji nasienia psa w stanie

płynnym, czyli w temp. powyżej 0

o

C,

należy używać wyłącznie drugiej frakcji

ejakulatu. Po pobraniu i ocenie makro-

skopowej nasienia oblicza się ogólną

liczbę plemników, bada morfologię

oraz ruchliwość (3). Niektórzy zalecają

nawet, aby zupełnie odrzucić plazmę

nasienia i zostawić do konserwacji tylko

osad plemników po odwirowaniu próbki

w wirówce przez 5-6 minut przy przy-

spieszeniu ustawionym w zakresie od

300 do 700 G (9). Do osadu plemników

dodaje się od 2 do 5 ml rozrzedzalnika

o wyrównanej temperaturze, całość na-

leży dobrze wymieszać. Większe objętości

dawki inseminacyjnej powodują tylko

wypływ nadmiaru płynu z plemnikami

z pochwy lub macicy. Po wymieszaniu

rozrzedzone nasienie schładzane jest do

+5

o

C przez 30-45 min. Powolne schła-

dzanie nasienia uzyskiwane jest przez

umieszczenie go w fiolce, którą następnie

ustawia się w lodówce. Po schłodzeniu,

a przed przesyłką nasienia, należy

sprawdzić żywotność plemników przez

podgrzanie i ocenę kropli nasienia pod

mikroskopem.

Nasienie może być transportowa-

ne na dłuższą odległość w termosie

schłodzonym pakietem chłodzącym lub

kostkami lodu. Do transportu próbek

nasienia schłodzonego najlepiej nadają

się nietłukące probówki plastikowe. Aby

probówki nie kontaktowały się bezpo-

średnio z lodem, powinny być owinięte

np. watą bawełnianą. Przed inseminacją

nasienie jest ogrzewane przez umieszcze-

nie zbiorniczka w łaźni wodnej o temp.

37

o

C. Niektórzy podgrzewają nasienie

do temp. pokojowej lub inseminują suki

nasieniem zimnym (9).

Konserwacja nasienia psa

w niskich temperaturach

Konserwacja nasienia psa w niskich

temperaturach przynosi wiele korzyści

i ułatwień zarówno w zakresie pracy

hodowlanej, jak i opieki lekarsko-we-

terynarynej. Mrożenie nasienia stwarza

możliwości transportu dawek insemina-

cyjnych, pozwalając uniknąć transportu

suki do krycia, kwarantanny zwierząt

i chowu wsobnego. Przechowywanie da-

wek inseminacyjnych w ciekłym azocie

daje możliwość wykorzystania nasienia

cennego reproduktora nawet po jego

śmierci (10).

Mrożone nasienie psa można przecho-

wywać praktycznie tysiące lat w kontene-

rach z ciekłym azotem w temp. -196

o

C.

Rozrzedzalniki stosowane do głębokiego

zamrażania nasienia zawierają w swoim

składzie substancje krioprotekcyjne

takie jak glicerol, DMSO, które chronią

gamety przed skutkami szoku niskotem-

peraturowego. Odpowiednio schłodzony

i rozrzedzony ejakulat można konfekcjo-

nować w kulkach i opakowaniach pla-

stikowych, takich jak słomki o objętości

0,25 i 0,5 ml, lub w minitubach. Z reguły

w jednej słomce 0,5 ml znajduje się od

50 do 100 milionów plemników. Kulki

nasienia zamraża się na bloku suchego

lodu lub na schłodzonym ciekłym azo-

tem aluminiowym blacie z wydrążonymi

wgłębieniami. Opakowania plastikowe

zamraża się w statycznych lub wymu-

szonych parach ciekłego azotu. Nasienie

rozmrażane jest w łaźni wodnej o odpo-

wiedniej temperaturze.

Procedura konserwacji nasienia psa

w niskich temperaturach jest czaso-

i kosztochłonna, wymaga cennego

sprzętu, odczynników oraz wykwalifiko-

wanej kadry, dlatego z dobrym skutkiem

przeprowadzana może być w ośrodkach

akademickich i lecznicach specjalistycz-

nych. Wyczerpujący opis konserwacji

nasienia psa w niskich temperaturach

zamieścił Niżański (10).



Piśmiennictwo

1. Allen W.E.: Infertility in the dog [w:] Canine

practice, red.: E. Boden, Bailliere Tindal
1991.

2. Andersen K.: Artificial insemination and

storage of canine semen, [w:] Theriogeno-
logy I, red. Morrow D.A., W.B. Saunders
Comp., Philadelphia 1980.

3. Bielański W.: Rozród zwierząt, PWRiL,

Warszawa 1977.

4. Bielański A., Tischner M.: Biotechnologia

rozrodu zwierząt udomowionych, Drukrol,
Kraków.

5. Dubiel A.: Plan badania psa reproduktora

w kierunku płodności, [w:] Rozród psów,
red.: A. Dubiel, Wrocław 2000.

6. England G.C.W.: Rozród i położnictwo

psów według Allena, SIMA WLW, War-
szawa 1998.

7. Günzel-Apel A.R.: Sztuczne unasiennianie

i zabiegi biotechnologiczne u suk, „Nowa
Weterynaria” 1996, vol.1, X, s. 23-28.

8. Kosiniak-Kamysz K., Jarosz S.: Pies i lis

– część VI, [w:] Andrologia, red. S. Wierz-
bowski, Kraków 1996.

9. Linde-Forsberg C.: Regulation and recom-

mendations for international shipment of
chlilled and frozen canine semen, [w:] Re-
cent Advances in Small Animal Reproduc-
tion, red.: Concanon P.W., England G.,
Verstegen J., Lnde-Forsberg C., Veterinary
International Information Service, Ithaca
NY (www.ivis.org).

10. Niżański W.: Konserwacja nasienia psów

w niskich temperaturach, [w:] Rozród
psów, red.: A. Dubiel, Wrocław 2000.

11. Purswell B.J., Parker N.A.: Ocena predys-

pozycji do rozrodu samców psów, „Wete-
rynaria po dyplomie” 2001, s. 9-15.

dr n. wet. Wiesław Bielas

Katedra i Klinika Rozrodu

Chorób Przeżuwaczy

i Ochrony Zdrowia Zwierząt,

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Akademii Rolniczej we Wrocławiu:

50-366 Wrocław,

pl. Grunwaldzki 49

e-mail: [e-mail]