1

1.ERGONOMIA – etymologia: ergon, nomia - prawodawstwo pracy

HUMAN ENGINEERING, ANTROPOTECHNIKA

nauka interdyscyplinarna integrująca w praktycznej działalności inżynierskiej wiedzę techniczną i ekonomiczną z różnymi,

szczegółowymi naukami o człowieku (medycyna, fizjologia, antropometria, psychologia, socjologia).

Badanie relacji człowiek - maszyna - wpływu warunków pracy (początkowo fizycznej) na wydajność pracy oraz godność

pracowników.

W okresie II wojny światowej, , badanie wpływu techniki lotniczej (urządzeń sterowniczych) na zdolności percepcyjne

(sprawność pracy intelektualnej).

1857
Wojciech B. Jastrzębowski (1799 - 1882)
Rys ergonomii czyli nauki o pracy
Ergonomia to nauka o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy
sił i zdolności.

1908

F. W. Taylor - jedna z pierwszych prac badawczych w ergonomii: zależność między wielkością łopat, masą ładunku, siłą
mięśniową robotnika a wydajnością pracy z tym narzędziem. „Tayloryzm” - pierwszy system optymalizujący pracę: optymalny
rozmiar łopaty (większa powierzchnia do materiałów lekkich, mniejsza do materiałów cięższych) - optymalny ciężar ładunku (8 -
9 kg).

1949

Kenneth Frank Hywel Murrell (1908 - 1984)

Ergonomia to nauka o związku pomiędzy człowiekiem i jego

środowiskiem pracy.

1983

PTErg – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne

Ergonomia to nauka stosowana zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii,

organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych

psychicznych i społecznych człowieka.

2000

INTERNATIONAL ERGONOMICE ASSOCIATION

Ergonomia to:

Dyscyplina naukowa zajmująca się wyjaśnianiem wzajemnego oddziaływania pomiędzy ludźmi i innymi elementami systemu

(materialnymi i organizacyjnymi wytworami człowieka).

Zawód wykorzystujący teorie, zasady, dane i metody do projektowania, w celu optymalizacji działania systemu jako całości i dla

dobra człowieka.

2004

ERGONOMICS SOCIETY – TOWARZYSTWO ERGONOMICZNE

Ergonomia to zastosowanie informacji naukowych dotyczących ludzi do projektowania obiektów, systemów i środowiska na

potrzeby człowieka.

1.1. SPECJALIZACJE ERGONOMICZNE:

•

ERGONOMIA FIZYCZNA (physical ergonomics)
uwzględnia fizyczne możliwości i ograniczenia ludzkiego organizmu; w projektowaniu architektury odnosi się do
wpływu układów funkcjonalno-przestrzennych, struktur budowlanych, elementów wyposażenia i warunków
środowiska fizycznego

•

ERGONOMIA KOGNITYWNA (cognitive ergonomice)
uwzględnia procesy psychiczne związane z przetwarzaniem informacji, oddziaływaniem światła i barw na percepcję
bodźców oraz ludzką pamięć

•

ERGONOMIA ORGANIZACYJNA
optymalizuje systemy socjotechniczne w środowisku pracy, w tym relacje między projektantem, użytkownikiem i
inwestorem.

1.2. RELACJA CZŁOWIEK – ŚRODOWISKO PRZESTRZENNE

Ergonomia jest ekologią człowieka.

Zadania ergonomii:

Optymalizacja przystosowania środowiska pracy, wypoczynku, zamieszkania, transportu, wyrobów codziennego użytku do
wymagań anatomicznych, psycho-fizycznych, fizjologicznych możliwości i ograniczeń organizmu człowieka i grup
użytkowników:
• Osiągnięcie równowagi między obciążeniem pracą, a możliwościami człowieka pracującego.

• Osiągnięcie ekonomii wysiłków ludzkich, lub wzrostu wydajności pracy poprzez takie ukształtowanie warunków, w

jakich prowadzona jest działalność człowieka, że jej efekty (wyniki) są osiągane prawidłowo i przy możliwie
najmniejszych stratach dla organizmu człowieka (McCormic).

Cele projektowania ergonomicznego: poprawa jakości środowiska życia człowieka oraz ochrona jego zdrowia.
Aksjologia – system wartości:

•

Bezpieczeństwo użytkowania

•

Komfort i wygoda

•

Łatwość obsługi

•

Sprawność obsługi

2

•

Funkcjonalność

•

Estetyka wyglądu

•

Dokładność i precyzja wykonania

•

Czytelność i zrozumiałość rozwiązań

•

Oszczędność kosztów

•

Wydajność

•

Efektywność

1.3. ERGONOMIA W PROJEKTOWANIU ŚRODOWISKA TECHNICZNEGO

1.3.1. Ewolucja metod wytwarzania:
• Przedmioty

rzemieślnicze – jednostkowe, bogate zdobnictwo, złożoność.

• Przedmioty epoki industrialnej – uproszczone, zgeometryzowane kształty, dominacja kąta prostego,

standardowe, masowo wytwarzane.

• Rozwiązania ergonomiczne – przedmioty epoki postindustrialnej- przystosowują się do indywidualnych potrzeb

użytkowników, podążają za nimi, są zgodne kształtem ludzkiego ciała i logiką jego ruchu, zwiększają jego
mobilność i możliwości percepcyjne.

1.3.2.

Dyrektywy i normy ergonomiczne

Narzędzia ergonomii w pracy projektowej i kontrolnej. Od lat 70-tych element procesów integracji w Europie.
Wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej wprowadziły dyrektyw ergonomiczne do własnego
ustawodawstwa. Międzynarodowe Biuro Organizacji Standaryzacji (ISO 159) oraz jego Techniczny Komitet (TC122)
opracowało dotychczas 6 tomów zawierających minimalne wymagania bezpieczeństwa pracy i ergonomii w zakresie:
• zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem,
•

ręcznego dźwigania ciężarów,

•

pracy z monitorami ekranowymi,

•

użycia ochron osobistych,

•

użycia maszyn i urządzeń,

•

projektowania stanowiska pracy.

Normy z dziedziny ergonomii obejmują:

• dane

związane z cechami człowieka (dane antropometryczne, biomechaniczne, fizjologiczne itp.),

• dane

związane ze współdziałaniem człowieka ze środkami pracy: narzędziami, maszynami, procesami

produkcyjnymi, systemami produkcji,

• dotyczące działania czynników fizycznych środowiska na człowieka (środowiska termicznego, akustycznego,

świetlnego),

• projektowania

środków ochron osobistych,

• projektowania

urządzeń technicznych, stanowisk pracy, czynności roboczych,

• dotyczące ergonomicznych procedur badawczych i obróbki danych ergonomicznych.

1.3.3. Ergonomia

korekcyjna:

•

analiza stanu istniejącego na stanowisku pracy, w środowisku fizycznym, zbudowanym,

• ocena

uciążliwości, zagrożeń, barier pod katem wymagań, jakie dyktują psychofizyczne, antropologiczne,

biomechaniczne cechy człowieka oraz społeczne i organizacyjne cechy pracy.

•

opracowanie projektu optymalizacji, eliminacja wad, błędów.

1.3.4. Ergonomia

koncepcyjna:

• optymalizacja

układu człowiek - technika - środowisko przez wprowadzanie zasad, kryteriów, norm ergonomii do

rozwiązań na etapie tworzenia koncepcji projektowych.

•

wykorzystanie wiedzy ergonomicznej do tworzenia rozwiązań innowacyjnych,

• modelowanie

rozwiązań optymalnych.

Najbardziej racjonalne i efektywne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie ergonomii koncepcyjnej.
Łatwiej wprowadzać wymogi ergonomiczne do nowej koncepcji projektowej niż później korygować zrealizowane,
wdrożone rozwiązania.

1.3.5. Ergonomia

i

BHP

Równoległe postrzeganie środowiska pracy człowieka w dwóch równoważnych aspektach: bhp (bezpieczeństwa i
higieny pracy) i produktywności pracy. Wąska, jednostronna indoktrynacja bhp-owska, bhp-owska mentalność wśród
kadry menagerów przynosi fatalne skutki dla kompleksowego postrzegania środowiska pracy. Uniemożliwia postęp
ergonomiczny. Nie pozwala dostrzegać korzyści wypływających z właściwie zaprojektowanego, ergonomicznego
miejsca pracy. Gdy miernikiem jakości pracy jest jedynie liczba wypadków i chorób zawodowych jakość środowiska
pracy przestaje mieć istotny wpływ na wyniki pracy. Skutki tego są takie, że mając często takie same (czy prawie
takie same), jak na Zachodzie technologie, maszyny, urządzenia i przetwarzane materiały, mamy znacznie gorsze
wyniki pracy: niższą wydajność pracy, niższą jakość, a w efekcie niższą produktywność gospodarki.

Problem dotyczy także jakości środowiska zbudowanego. Zgodność z warunkami techniczno-budowlanymi nie
gwarantuje wysokiej jakości rozwiązań architektonicznych i stworzenia środowiska antropogenicznego, przyjaznego
człowiekowi.

3

1.4. PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA WYMIARÓW I KSZTAŁTÓW LUDZKIEGO CIAŁA

•

CZYNNIKI GENETYCZNE – ENDOGENNE (60 - 80%)

• CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE – EGZOGENNE (40 – 20%)

(Malinowski, A., Strzałko, J., ANTROPOLOGIA, PWN Warszawa Poznań 1985)

1.

Zmiany wraz z wiekiem proporcji i kształtu ludzkiego ciała;

2. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (dymorfizm płciowy);
3. Zróżnicowanie typów konstytucyjnych ludzkiego ciała;
4. Zróżnicowanie bio-geograficzne (typy antropologiczne);
5. Asymetrie

ciała (morfologiczna, dynamiczna, sensoryczna, psychiczna);

6. Różnice w postawie ciała (wpływ sposobu odżywiania – poziom PKB, charakteru pracy i aktywności fizycznej);
7.

Przemiany kulturowe - wpływ mody i stylu życia;

8. Wpływ ubioru, uniformu, wyposażenia;
9. Różnice w budowie, stanie zdrowia, poziomie sprawności fizycznej, ruchowej spowodowane niepełnosprawnością

ruchową i sensoryczną;

1.4.1. ZMIANY ROZWOJOWE PROPORCJI CIAŁA

Proporcje ciała małego dziecka różnią się w sposób zasadniczy od proporcji charakterystycznych dla ludzi dorosłych.
Noworodki posiadają dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny (zwłaszcza nogi). Wysokość głowy
stanowi 1/4 część wysokości ciała, podczas, gdy u dorosłego 1/8 część; tułów stanowi prawie 1/2 długości ciała, a u
dorosłego 3/8 tej długości.

1.4.2. DYMORFIZM PŁCIOWY – dwupłciowość organizmów przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym
fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Różnice w budowie ciała wynikają z różnego przeznaczenia i roli
kobiety i mężczyzny w procesie prokreacji. Cechy płciowe I rzędowe (płeć chromosomalna), II (płeć somatyczna
(fenotypowa) określana przez wygląd zewnętrzny człowieka dorosłego, jak wysokość ciała, masa, proporcje budowy,
typ owłosienia, itp., III (płeć psychiczna, orientacja seksualna,), IV (kulturowe wzmocnienie cech płciowych przez
ubiór, zachowania, itp..).
- Przejawy dymorfizmu płciowego: w budowie somatycznej różnica 6 -8% w wielkości ciała na korzyść mężczyzn, 8 –
10 cm różnica wysokości, kobiety ok. 8 kg lżejsze. Dwa typy morfologiczne: skrajnie męski (silna budowa górnych
części ciała, duża obręcz barkowa, wąskie biodra), skrajnie żeński (mała głowa, wąskie barki, szerokie biodra,
zaokrąglone kształty).

- Różnice położenia punktu ciężkości

ciała – u kobiet położony niżej,

- Różnice w odkładaniu się podskórnej

tkanki tłuszczowej (wokół obręczy barkowej u
mężczyzn i biodrowej u kobiet); tkanka tłuszczowa
u kobiet 24-28% masy ciała, mięśnie 36%, u
mężczyzn odpowiednio 15-18% i 42%.

- Różnice w funkcjonowaniu narządów

wewnętrznych (głos, położenie i wielkość serca,
pojemność płuc, większa odporność biologiczna
kobiet).

- Różnice w budowie i funkcjonowaniu

mózgu (płeć mózgu, płeć psychiczna). Odmienne
naturalne predyspozycje. Mózgi kobiet o 15%
mniejsze, ale większa objętość wysoce
wyewoluowanych czołowych płatów kory mózgowej
i hipokampu odpowiedzialnych za myślenie i
pamięć; mężczyźni mają większą objętość struktur
pierwotnych – ciała migdałowego i podwzgórza.

Kobiety mają lepsze połączenia między półkulami, mężczyźni
między obszarami tej samej półkuli. Większa sprawność mózgu
u kobiet ( intensywna praca mniejszej liczby zaangażowanych w
myślenie komórek nerwowych); u mężczyzn silne pobudzenie
6,5 x większej liczby szarych komórek.

4

Mózgi kobiet i mężczyzn są zbudowane i działają nieco inaczej (Kimura, D., Płeć i poznanie, PIW).
Orientacja przestrzenna: różne systemy nawigacji w nieznanym terenie; kobiety szybko się gubią (zapamiętują szczegóły),
mężczyźni trafiają do celu (posługują się kierunkami i odległościami, mają w głowie kompas).
Zdolności manualne: dłonie kobiety są sprawniejsze przy czynnościach wykonywanych z bliska i w pracach precyzyjnych,
mężczyźni są lepsi w prostych czynnościach motorycznych (trafianie do celu, łapanie piłki), lepiej kontrolują czynności
wykonywane na dystans.

Podzielność uwagi: równoczesne wykonywanie różnych czynności, większa u mężczyzn.
Spostrzegawczość: kobiety dostrzegają więcej szczegółów oraz dokonują szybszych ocen i porównań.
Zdolności nauki: większa sprawność w logicznym rozumowaniu u mężczyzn, u kobiet zdolności językowe, większa płynność
mówienia i szybkość nauki języków obcych.
Wrażliwość zmysłów: mężczyźni są wzrokowcami, mają lepszą ostrość widzenia i szybkość reakcji na obrazy; większa
reaktywność kobiet na smaki, zapachy i dźwięki oraz wrażliwość na dotyk i kolory.

1.4.3. KONSTYTUCJA - genetycznie uwarunkowane właściwości biologiczne i psychiczne osobnika modyfikowane
w rozwoju osobniczym przez czynniki środowiska zewnętrznego.
Klasyfikacje konstytucjonalne:

•

Hipokrates (IVw.p.n.e.), Galen połączenie cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych –
temperamenty, humory – przewaga jednego z czterech płynów organicznych: typ choleryczny (żółć,
wybuchowy), sangwiniczny (krew, żywy), flegmatyczny (flegma, zrównoważony), melancholiczny (czarna żółć,
czarna krew żylna, apatyczny);

• C.

Sigaud (1908, szkoła francuska) o typie budowy decyduje przewaga określonych układów anatomicznych:

typ oddechowy, trawienny, mięśniowy, mózgowy;

•

Giovanni (XIX w. szkoła włoska) ustalił idealne proporcje budowy ciała, a odchylenia w kierunku długościowym
lub szerokościowym; budowa średnia charakteryzuje się: wysokość ciała = rozpiętości ramion, obwód klatki
piersiowej = połowa wysokości ciała, wysokość mostka = 1/5 obwodu klatki piersiowej, wysokość brzucha = 2/3
obwodu klatki piersiowej, szerokość miednicy = 4/5 wysokości brzucha;

• M.

Czarnorucki: normosteniczny (proporcjonalnie zbudowany), asteniczny (przewaga wymiarów długościowych

nad szerokościowymi), hipersteniczny;

• E.

Kretschmer (1921) powiązanie opisu morfologicznego z właściwościami fizjologicznymi i wyższymi

czynnościami psychicznymi: typ leptosomiczny (smukła budowa), atletyczny ( silna budowa), pykniczny
(psysadzista budowa, słabe umięśnienie);

• W.H.Sheldon (1940) każdy osobnik posiada w różnym nasileniu (skala siedmiostopniowa) elementy trzech

komponentów: typ endomorficzny (przewaga układu trawiennego – skarajny typ 711), typ mezomorficzny
(przewaga kości i mięśni - 171), typ ektomorficzny (przewaga układu nerwowego - 117).

1.4.4. ZRÓŻNICOWANIE BIO-GEOGRAFICZNE: różnice rasowe, dominacja przekazywanych genetycznie pewnych
zespołów cech anatomicznych w obrębie danej populacji, kategorii typologicznej, regionu geograficznego.

5

1.4.5. SYMETRIA I ASYMETRIA CIAŁA
Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej. Płaszczyzna pośrodkowa dzieli ciało na dwie
symetryczne części. Obok zasady symetrii już we wczesnych etapach ontogenezy pojawiają się stopniowo i nasilają
przejawy asymetrii. Dotyczą one różnic kształtu, wielkości i położenia parzystych narządów (płuca, nerki, półkule
mózgu).

•

asymetria morfologiczna w powiązaniu z asymetrią funkcjonalną do czwartego roku życia kończyny górne
są czynnościowo równoważne, później dominacja prawej, rzadziej lewej ręki. Wzrost szerokości barku prawego,
wyższe położenie barku lewego. Wzrost dominacji lewej półkuli mózgu powstają asymetrie twarzy (lewa część
szersza, prawa węższa i dłuższa. Różnice wymiarów kończyny górnej i dolnej (dłuższe jest prawe ramię i
przedramię /ok.1cm/ oraz większe ich obwody; dominacja długości lewej nogi /1-1,3cm/, nieco dłuższa lewa
stopa, większe obwody uda, podudzia i kostki). Dominacja lewej połowy głowy (lewego oka) , prawej ręki i lewej
nogi (asymetria skrzyżna).

•

asymetria dynamiczna przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach położonych prawo- i
lewostronnie, różnicy siły mięśniowej i napięcia mięśniowego (w prawej ręce większa siła i zręczność ruchów, w
lewej większa wytrzymałość na obciążenia statyczne.

•

asymetria sensoryczna różnice wrażliwości narządów zmysłowych po prawej i lewej stronie ciała (oko prawe
jest wiodące w zakresie siły i jakości widzenia: widzenie symetryczne u ok. 7% ludzi, 63% przewaga oka
prawego, 30% lewego; słuch: symetria ok. 43%, u 57% osób z asymetrią 50% prawostronna, 7% lewostronna;
powonienie: ok. 71% po lewej stronie, 13% po prawej, 16% równowaga: asymetrie w rozmieszczeniu receptorów
smakowych na języku.

•

asymetria psychiczna nierównomierne rozmieszczenie ośrodków organizacji procesów psychicznych w obu
półkulach mózgowych.

Przejawy asymetrii funkcjonalnej i dynamicznej są wyraźniejsze od morfologicznej. Asymetrie są zdeterminowane
genetycznie są jednak modyfikowane (lewa prawa ręka) przez oddziaływanie społeczne i kulturowe.

6

1.4.6. POSTAWA CIAŁA - układ poszczególnych części ciała, jaki w danym okresie rozwoju osobniczego, człowiek
zdrowy, wypoczęty przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.

Pojęcie idealnej postawy ciała jest z punktu widzenia biologii abstrakcyjne. Poszukiwanie jednego kanonu postawy
normalnej jest nieuzasadnione;

•

zmiany, deformacje budowie ciała spowodowane wpływem wykonywanego zawodu; w wieku młodocianym u
osób pracujących ciężko fizycznie występuje zniekształcenie kośćca rąk, przerost mięśni, odkładanie się
podściółki tłuszczowej;

•

zmiany spowodowane poziomem urbanizacji miejsca zamieszkania, a także dostępem do opieki zdrowotnej;
mieszkańcy miast są wyżsi, smuklejsi, mają większą gibkość kręgosłupa, mniej wad postawy; ludność wiejska
jest niższa, częstsze są wśród niej postawy kifotyczne, płaskostopie i boczne wychylenie pięty, odstające łopatki,
powiększony brzuch.

• L.T.

Brown – postawa A - bardzo dobra (głowa utrzymana prosta w linii klatki piersiowej i stóp, klatka piersiowa

wypukła i wzniesiona ku górze, brzuch płaski, lordoza lędźwiowa lekko zaznaczona), B – dobra ( większe
wychylenie głowy, mniej wzniesiona klatka piersiowa, płaski brzuch, zaokrąglone plecy, wyraźna lordoza
lędźwiowa), C – wadliwa (głowa wysunięta ku przodowi przed klatkę piersiową, płaską, brzuch wysunięty do
przodu, wypukły, plecy zaokrąglone, lub lekko zgarbione, silna lordoza lędźwiowa), D – bardzo zła (głowa
nadmiernie wysunięta do przodu, klatka piersiowa płaska, zapadnięta, brzuch wypukły, opuszczony ku dołowi,
plecy mocno zgarbione, wyraźna lordoza lędźwiowa).

• N.

Wolański – typy kifotyczne: kifoza > lordozy, typy równoważne: kifoza = lordozie, typy lordotyczne: kifoza <

lordozy.

1.4.8. PRZEMIANY KULTUROWE.

Różnice związane ze strukturą rodziny, poziomem wykształcenia, świadomości rodziców oraz ich stylem życia:

• dzieci z rodzin wielodzietnych, pochodzące ze wsi, których rodzice posiadają wykształcenie podstawowe,

dojrzewają później i mają niższą wartość biologiczną od jedynaków z dużych miast, których rodzice ukończyli
studia wyższe; wzrost mężczyzn pochodzących z rodzin wielodzietnych był w 1995 roku średnio niższy o 2 cm;

• różnice w wysokości ciała są związane z różnicami w poziomie dochodów, a także pozycji rodziny w strukturze

społecznej (im większa wartość produktu krajowego brutto, ilość spożywanego białka, tym wyższy statystycznie
wzrost człowieka); co 10 lat zachodzą istotne dla prac projektowych zmiany statystyczne; według danych
dotyczących poborowych do armii carskiej najwyżsi mężczyźni w Królestwie Polskim (1815-1918) mierzyli
średnio 164 cm. Dziś przeciętny wzrost Polaków, poborowych wynosi 178cm, podczas gdy Holendrów 182 cm.

• trendy kulturowe, style życia, sposoby odżywiania, formy ubioru, aspiracje i systemy wartości kształtują

pożądany wizerunek ludzkiego ciała (moda na smukłość, sprawność i tężyznę fizyczną).

7

1.4.9. UBIÓR. Zwiększenie wymiarów ludzkiego ciała w rzeczywistych sytuacjach życiowych następuje wskutek
noszenia ubrania, munduru, kombinezonu, skafandra kompensacyjnego, itp. (obcas 1,5 – 6 cm, nakrycie głowy 2 – 4
cm, w przypadku kobiet 4 – 11 cm), a także dodatkowych ciężarów, wyposażenia, uzbrojenia, stosowanie do
warunków środowiskowych, zawodu i funkcji społecznej.

1.5. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ (nie jest chorobą)
Jednym z następstw rozwoju cywilizacji jest rosnąca liczba ludzi, którzy nie mogą samodzielnie rozwiązywać swych
problemów życiowych ponieważ na skutek wrodzonych wad organicznych, przebytych chorób i urazów nie są zupełnie
sprawni.

•

Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych z 27.08.1997

•

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych z 1.08.1997

Trzy stopnie niepełnosprawności ze względu na zdolność do podjęcia zatrudnienia oraz samodziel-nego funkcjonowania w
środowisku i wykonywania czynności samoobsługowych:
•

znaczny – osoba niesamodzielna, wymagająca stałej opieki,

•

umiarkowany – osoba samodzielna, wymagająca pomocy,

•

lekki – osoba samodzielna.

1.5.1. DEFINICJA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI (WHO)
Niepełnosprawność odnosi się nie tylko do indywidualnych ograniczeń funkcjonalnych - fizycznych, umysłowych,
czuciowych i ukrytych ale i niepełnosprawności, która jest utratą albo ograniczeniem możliwości brania udziału w
normalnym życiu na tym samym poziomie co inni z powodu barier fizycznych, kulturowych, społecznych.
•

USZKODZENIE (impairment) – każdy ubytek lub nienormalność struktury fizycznej, psychicznej, anatomicznej,
lub funkcjonowania organizmu.

•

NIESPRAWNOŚĆ (disability) – każde ograniczenie (wynikające z ubytku, uszkodzenia, nienormalności) lub brak
zdolności do wykonywania różnych czynności w sposób, lub w zakresie rozumianym jako normalny dla istoty
ludzkiej.

•

UPOŚLEDZENIE (handicap) – wynikające z ubytku, nienormalności ograniczenie, które uniemożliwia
wypełnianie roli, która jest normalna stosownie do wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych.

1.5.2. SKALA

SPOŁECZNA NIEPEŁNOSRAWNOŚCI (stała i czasowa) - ponad 10% populacji. W Polsce liczba

osób niepełnosprawnych oscyluje w granicach 4 mln.(3 mln 735 tys.- 1988).

1.5.3. KATEGORIE GRUP OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH RUCHOWO

GRUPA I - osoby ze schorzeniami wewnętrznymi, lub w wieku podeszłym, bez ubytków fizycznych, lecz
ograniczeniami ruchowymi, wadami postawy, obniżoną sprawnością fizyczną i sensoryczną:

•

słaby wzrok,

• brak

słuchu, utrata słyszalności tonów wysokich,

• obniżony czas reakcji

• brak

siły, energii, wytrzymałości

•

problemy ruchowe przy zginaniu, schylaniu się, sięganiu

•

słaba koordynacja ruchów,

•

powolny chód, trudności manualne,

• trudności w orientacji przestrzennej,
• osłabiona pamięć.

GRUPA II - osoby niewidome i głuchoniewidome, słabowidzące, osoby z achromatopsją (nieodróżniające barw),

GRUPA III - osoby z niskim wzrostem, karłowate, lub bardzo wysokie, osoby otyłe,

osoby kalekie, poruszające się bez pomocy,

GRUPA IV - osoby z brakiem, porażeniem, lub zniekształceniem kończyn górnych, lub

dolnych, posiadające protezy,osoby poruszające się przy pomocy protez,
lasek, kuli łokciowych, pachwiowych, balkoników,

8

GRUPA V - osoby poruszające się na wózku inwalidzkim,

GRUPA VI - osoby transportowane na noszach, łóżkach.

1.5.4. WYBRANE CECHY KONSTYTUCYJNE I SPRAWNOŚCIOWE CHARAKTERYZUJĄCE KATEGORIE
UŻYTKOWNIKÓW ARCHITEKTURY.

1 2 3 4 5 6

Płeć

Wiek

Budowa

ciała

Sprawność

fizyczna

Sprawność

zmysłów

Sprawność

umysłowa

A

A
B

B

C

D

E

żeńska

męska

A

B

C

D

dzieci

młodzież

dorośli

osoby stare

wzrost

proporcje

postawa

defomacje

ubytki

A

B

C

D

E

F

G

H

pełna

trudności

manualne

powolny chód

brak siły i

wytrzymałości

trudności

w koordynacji

ruchów

trudności ze

zmianą

pozycji ciała

osoby siedzące

z porażeniem

poprzecznym,

lędźwiowym,

lub środkowym

osoby leżące z

porażeniem

poprzecznym,

szyjnym

A

B

C

D

E

F

G

H

pełna

słaby słuch

osoby głuche

osoby

głuchonieme

osoby z

achromatop-

sją

słabym

wzrokiem

osoby

niewidome

osoby głucho-

niewidome

A

B

C

D

E

F

G

H

pełna

trudności w

orientacji

przestrzennej

demencja

ataksja (nie-

zdolność

działania)

agnozja (nie-

zdolność

rozpoznawa-

nia bodźców

zmysłowych)

upośledzenie

lekkie

osoby

autystyczne

upośledzenie

ciężkie

Przykładowa korelacja: 1

A

2

C

3

ABC

4

G

5

A

6

A

(tzn. kobieta w wieku dorosłym, wysoka, o „normalnej”, proporcjonalnej budowie ciała,

bez deformacji i ubytków, poruszająca się na wózku inwalidzkim, sprawna sensorycznie i umysłowo). Każda z tych cech
wymaga przy programowaniu zadań projektowych dalszego rozwinięcia, lub uszczegółowienia.

1.5.5. PRZYSTOSOWANIE PRZESTRZENI DO POTRZEB OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH:

9

Wzrost i spadek sił fizycznych człowieka wraz z wiekiem biologicznym:

A - wykres możliwości percepcji przestrzeni,
B – wykres konieczności ułatwień w zakresie percepcji przestrzeni.

•

właściwe parametry powierzchniowe i powiązania funkcjonalnych układów pomieszczeń, optymalne dystanse
przestrzenne, proste, płynne drogi komunikacyjne (grupa V i VI niepełnosprawności),

•

właściwa aranżacja, zastosowanie materiałów wykończeniowych, rozwiązań plastycznych, urządzeń
technicznych i wyposażenia instalacyjnego (grupa I, II, III, IV) w celu:
•

ułatwienia wykonywania różnego rodzaju czynności manualnych,

•

eliminacji niekorzystnych pozycji ciała,

• eliminacji

czynności wymagających nadmiernego wysiłku fizycznego,

•

pomocy w koordynacji ruchów i utrzymaniu równowagi,

•

zapewnienia bezpiecznego poruszania się,

•

ułatwienia orientacji przestrzennej, rozpoznawania przedmiotów i informacji,

•

ułatwienia zachowania porządku i czystości,

• eliminacji

wszelkich

źródeł zagrożeń,

• wyposażeniu przestrzeni w środki wspomagające,
• zapewnieniu

łatwej i bezpiecznej obsługi urządzeń i sprzętów.

2. MODULOR CORBUSIERA A DANE ANTROPOMETRYCZNE
Homo architectonicus jest abstrakcyjnym, jednowymiarowym, pozbawionym osobowości, nagim „zwierzęciem geometrycznym”.
Jest wyobrażeniem nieistniejącej w rzeczywistości kategorii idealnego, a jednocześnie przeciętnego użytkownika:

• arbitralny

wybór

„przeciętnej” wysokości ludzkiego ciała (początkowo wysokość równa 1,75 m, ale następnie, dla

powiązania systemu metrycznego i calowego 1,83 m).

•

dwa komplementarne ciągi wymiarowe są „złotym” ilorazem kolejnych wielkości: seria czerwona (1,83, 1,13, 0,70,
0,43, 0,26, 0,16,…) natomiast seria niebieska ma za podstawę człowieka z podniesioną ręką (2,26, 1,40, 0,86, 0,53,
0,33,…) oraz jest zbiorem podwojonych wartości szeregu czerwonego.

• zasady

złotych proporcji przekładają się na podziały funkcjonalne ludzkiego ciała, a zależności pomiędzy niektórymi

wielkościami tych serii wpisują się w porządek modularny będący wielokrotnością 0,16 i 0,27 m.

• moduły te mogą być użyte do wymiarowania podstawowych pozycji ciała przyjmowanych w trakcie wykonywania

codziennych czynności, a także do kształtowania przestrzeni użytkowanej przez człowieka.

3. ANTROPOMETRIA – podstawa do wszystkich badań ergonomicznych. Znajomość wymiarów człowieka jest warunkiem
funkcjonalności, wygody i bezpieczeństwa w kształtowaniu elementów środowiska pracy i życia człowieka. Podstawową
trudnością jest rzeczywiste zróżnicowanie cech budowy anatomicznej i wymiarów ludzkiego ciała. Nie ma kategorii
przeciętnego, uniwersalnego wzorca użytkownika.

10

3.1. PŁASZCZYZNY CIAŁA: - strzałkowa PSM
- czołowa PF
- poprzeczna PT
3.2. PUNKTY ANTROPOLOGICZNE: 140 pkt.
- na głowie
- na tułowiu
- na kończynie górnej
- na kończynie dolnej

•

Akromiale

- wyrostek barkowy

•

Trochanterion

– szczyt kości udowej

•

Globelare

– punkt skrajny między łukami brwiowymi

3.3. TRADYCYJNE PRZYRZĄDY POMIAROWE: antropometr, fałdomierz, suwak,
goniometr, dynamometr, sferosomatometr

3.4. PODSTAWOWE POMIARY CIAŁA:
250 pomiarów w pozycji stojącej i siedzącej (seria A 1-16, seria B 1-12), pomiary głowy,
ręki, dłoni, nogi, stopy, objętości ciała – odrębne dla kobiet i mężczyzn (min – max)

Normy ergonomiczne:
PN-75/N-08000 Dane ergonomiczne do projektowania.
PN-80/N-08001 Dane ergonomiczne do projektowania. Granica zasięgu rąk. Wymiary.
PN-81/N-08002 Dane ergonomiczne do projektowania. Granica ruchu stopy. Wymiary.
A. Gedliczka Centralny Instytut Ochrony Pracy Atlas miar człowieka 2001

11

3.5. ROZKŁAD CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA WYMIARÓW.
Rozkład cech obejmujący całą społeczną skalę zróżnicowania wymiarów ma postać krzywej Gaussa. Podział zamkniętej tą
krzywą powierzchni na przedziały wymiarowe (centylowe) ma istotne znaczenie praktyczne (projektowe, wytwórcze).
Odpowiada liczbie antropometrycznych kategorii użytkowników. Im większa liczba tych przedziałów wymiarowych, tym
większe prawdopodobieństwo zaspokojenia indywidualnych potrzeb. Normy ergonomiczne projektowania dopuszczają
ograniczenie skali zróżnicowania wymiarów ciała oraz pominięcie skrajnych, najrzadziej występujących przypadków
(wartości progowe). Zwykle jest to próg 5 centyli (wymiary nie osiągane przez 5% populacji) - osoby bardzo niskie oraz 95
centyli (wymiary nie przekraczane przez 95% populacji) – osoby bardzo wysokie.

Możliwość dostosowania projektowanego rozwiązania do potrzeb 90 % potencjalnych użytkowników.

3.6. DWIE ZASADY ERGONOMICZNOŚCI ROZWIĄZAŃ
Trzy grupy użytkowników (pracowników): tylko kobiety ♀ 5% – ♀ 95%,

tylko mężczyźni ♂ 5% – ♂ 95%,
mężczyźni i kobiety ♀5% - ♂95%

Warunek dosięgalności: elementy wyposażenia stanowiska pracy powinny się znajdować wewnątrz granicy
najmniejszego zasięgu rąk (fantomu najniższego: ♀ 5% lub ♂ 5%).

Warunek nieskrępowanego ruchu: elementy krępujące ruch lub niepotrzebne powinny znajdować się poza granicą
największego zasięgu rąk (fantomu najwyższego: ♀ 95% lub ♂95%).

3.7. FIZYCZNE MODELE CZŁOWIEKA

•

FANTOMY płaskie (profil poprzeczny sylwetki człowieka,17stawów, 21 prostych) wykonane w skali rysunku,
projektowanego, płaskiego układu;

12

•

MANEKINY przestrzenne, trójwymiarowe: odpowiadają naturalnym wymiarom człowieka, stosowane w badaniu
rozwiązań prototypowych, makiet w skali rzeczywistej;

•

PROBANCI osoby odpowiadające osobnikom 5, 50, 95 centylowym, wykorzystywani do oceny stopnia
dostosowania makiet, prototypów, urządzeń zakresów ruchu, pozycji ciała w skali rzeczywistej.

3.8. ANTROPOMETRIA NUMERYCZNA.

Przeniesienie naturalnych biologicznych, rzeczywistych kształtów ciała człowieka do środowiska projektowego CAD przy
pomocy:

• skanerów mechanicznych, dotykowych 3D (punktowanie powierzchni specjalną igłą zapamiętującą położenie

sondowanego punktu w układzie współrzędnych (x,y,z)),

•

scanerów optycznych, bezdotykowych (skanowanie w zaciemnionej, specjalnej kabinie; cyfrowa kopia obiektu o
dokładności pomiarowej rzędu 0,1mm);.

Dane z pomiarów w postaci chmury punktów są zapisywane w formatach CADowskich np. AutoCAD. Program
komputerowy przeprowadza triangulację powierzchni i na osnowie zbioru punktów buduje z siatki trójkątów lub
czworokątów płaszczyznę. Zbiór płaszczyzn w przestrzeni tworzy bryłę. Plastyczność obiektu zależy w tym wypadku od
zadanej gęstości punktów węzłowych wyznaczających wierzchołki trójkątów. Dzięki bardzo dokładnemu i wiernemu
oddaniu morfologii mierzonego obiektu możliwe jest:

•

tworzenie wizualizacji komputerowych i wirtualnych, przestrzennych modeli obiektów;

•

przenoszenie powierzchni anatomicznych np. na gipsowe odlewy i tworzenie bardzo dokładnych kopii zapisanego
obiektu;

•

modelowanie koncepcyjne obiektów (prototypów) w materiałach plastycznych;

•

tworzenie jednostkowej dokumentacji antropometrycznej wykorzystywanej w produkcji sterowanej numerycznie

Zamiast zdejmować miary u krawca lub dokonywać ręcznych pomiarów antropometrycznych, plik z cyfrowym profilem
zapisanym na płycie CD udostępniamy np. sprzedawcy w sklepie, wybieramy z katalogu produkt zgodny z miarą lub
przesyłamy do wzorcowni zamówienie na wykonanie konkretnego modelu. Automatyzacja produkcji umożliwi np.
zamówienie kasku motocyklowego dopasowanego do kształtu głowy. W ten sposób projektowane są między innymi hełmy
w armii amerykańskiej, zwłaszcza hełmy pilotów, które obok wygody muszą być wyposażone w elektronikę komunikacyjną
oraz aparaturę oddechową i techniczną.

Skaner 3D może być wykorzystany także w medycynie oraz dziedzinach pokrewnych w projektowaniu inżynierskim:

•

w ortopedii służy do wykonywania np. obuwia ortopedycznego projektowanego na podstawie kształtu skanowanej
stopy pacjenta,

•

w protetyce szczękowej do celów projektowania protez,

•

w chirurgii plastycznej do planowania operacji twarzy oraz w diagnostyce.

Zastosowanie pomiaru przestrzennego w antropometrii osteologicznej (kośćca) i kraniometrii dla potrzeb badań
archeologicznych, antropologicznych (zmiany populacyjne, typologie rasowe, rekonstrukcja przeżyciowego wyglądu
twarzy).

4. BIOMECHANIKA
Nauka o stanach równowagi i ruchu człowieka. Nazwa wywodzi się od greckich słów: mechana - narzędzie. Przedrostek bio-
wskazuje na dyscyplinę mówiącą o organizmach żywych.
Biomechanika bada właściwości mechaniczne tkanek, narządów, układów oraz ruch mechaniczny żywych organizmów - jego
przyczyny i skutki.
Przyczynami ruchu są siły: zewnętrzne (ciężkości) i wewnętrzne (mięśniowe). Skutkiem jest zmiana położenia ciała własnego
lub ciał obcych albo naprężenia, czy odkształcenia ciała.

W ergonomii biomechanika bada zależności między:

•

kątowymi zakresami ruchu,

•

siłami kończyn dolnych i górnych,

•

masą ciała.

13

A. Gedliczka Centralny Instytut Ochrony Pracy Atlas miar człowieka 2001


3. FIZJOLOGIA PRACY: wiedza o funkcjonowaniu ludzkiego organizmu w trakcie spoczynku i ruchu oraz przy wykonywniu

czynności pracy: fizycznej,

umysłowej,

fizyczno-umysłowej.
3.1. HIGIENA PRACY: wiedza o oddziaływaniu materialnego środowiska pracy na przebieg procesów ustrojowych i
zdrowie człowieka

3.2. CEL ERGONOMII:
• uzyskanie

max

wydajności pracy przy min. wydatku energetycznym (zmęczeniu),

• uzyskanie

wzrostu

sprawności, efektywności wykonywania czynności,

•

eliminacja szkodliwych, niewygodnych pozycji ciała w trakcie wykonywania czynności pracy,

•

rozpoznanie i eliminacja szkodliwych, uciążliwych czynników ze środowiska pracy,

• eliminacja

przeciążenia sensorycznego.

3.3. PRACA FIZYCZNA jest z pracą układu kostno-mięśniowego związaną z utrzymaniem, lub zmianą pozycji ciała, w
warunkach dodatkowego, zewnętrznego obciążenia tego układu w trakcie wykonywania określonych czynności (dźwigania,
podpierania, pchania, ciągnięcia). Praca mięsni zginaczy i antygrawitacyjnych (prostowników) polega na poruszaniu, lub
unieruchamianiu dźwigni kostnych (ok. 320 siłowników).
Siła mięśni: 4 – 6 kG/cm

2

zależy:

• przekroju

mięśni, grupy, ilości mięśni użytych przy pracy,

•

długości mięśni (stopnia rozciągnięcia mięśni),

•

kąta działania w stawach (kąta między dźwigniami kostnymi).

A. Gedliczka Centralny Instytut Ochrony Pracy Atlas miar człowieka 2001

3.3.1 SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA gotowość organizmu do podejmowania i wykonywania trudnych zadań ruchowych
wymagających siły, szybkości i zręczności, gibkości, zwinności i wytrzymałości, a także umiejętności zachowania
równowagi.

3.3.2. PRACA STATYCZNA: skurcz izometryczny mięśni związany z utrzymywaniem danej pozycji ciała przez długi
okres czasu (siedzenie, stanie, klęczenie, przysiad, pochylenie) stanowi poważny czynnik zwiększający wysiłek
fizyczny. Długotrwałe napięcie mięśnia, poprzez ucisk na naczynia krwionośne, utrudnia swobodny przepływ krwi, co
z kolei zakłóca dostarczanie niezbędnych składników i usuwanie produktów przemiany materii. W tych warunkach
ułatwiony jest rozwój zmęczenia. Powstaje poczucie dyskomfortu, aż do pojawienia się reakcji bólowych w napiętych
mięśniach.

Metoda OWAS (Ovako Working Posture Analysis System) całościowa ocena obciążenia statycznego. Opiera się na

obserwacji stanowiska pracy: analiza zajmowanej pozycji ciała (położenie tułowia, pleców, ramion i nóg) i obciążenia
zewnętrznego w kilogramach (poniżej 10 kg, od 10 kg do 20 kg i powyżej).

14

3.3.3. PRACA

DYNAMICZNA

polega na przemiennym kurczeniu się i rozkurczaniu mięśni w trakcie ruchu,

zmiany pozycji ciała (chodzenie – wstawanie – siadanie, wchodzenie – schodzenie, itp.) a także na obciążaniu rąk i
nóg. Kryterium oceny obciążenia jest wartość wysiłku fizycznego (w KG) potrzebnego do wykonywania określonych
czynności oraz do poruszania odpowiednich urządzeń. Wartości te należy porównać z wartościami optymalnymi
określonymi w zależności od populacji użytkowników, rodzaju ruchów oraz ich częstości. Obciążenie innych części
ciała powodowane jest przeważnie wynikiem niewłaściwego rozmieszczenia przedmiotów i narzędzi pracy lub
urządzeń sterowniczych. Zmusza to do pracy w niewygodnej pozycji, nadmiernych skłonów, wychyleń itp.. Zwykle jest
to wynikiem źle zaprojektowanej przestrzeni roboczej.

Metoda NIOSH służy do obliczania zalecanych wartości masy podnoszonych ciężarów. Przy pomocy odpowiednio
skonstruowanego równania oblicza się wskaźnik zalecanej wartości granicznej RWL.

3.3.4. ZASADA projektowania ergonomicznego stanowisk pracy: dążyć do eliminacji postawy statycznej oraz

pracy statycznej układu mięśniowego wykonywanej pod obciążeniem.

3.4. PRACA UMYSŁOWA związana jest z percepcją bodźców zmysłowych oraz przetwarzaniem informacji tj. z zaangażo-

waniem systemu nerwowego człowieka. Możliwości adaptacyjne tego systemu są ograniczone.

Wydajność pracy umysłowej zależy:

• Złożoności, zmienności i częstotliwości bodźców,

• Przestrzennej organizacji i rozkładu bodźców,

• Sprawności intelektualnej pracownika,
• Sprawności receptorów zmysłowych,

• Reaktywności organizmu (zależność między intensywnością bodźca, a siłą reakcji),

• Wagi podejmowanych decyzji.

3.5. BADANIE OBCIĄŻENIA PRACĄ

Cechy uciążliwości pracy (monotypia: powtarzalność czynności;
monotonia: powtarzalność informacji):
• Niezmienność (jednostajność) procesu pracy,

• Niezmienność warunków – środowiska pracy,
• Konieczność zachowania stałego napięcia uwagi,

• Stopień skomplikowania czynności.
Stopień uciążliwości (monotypii, monotonii) pracy: duży, gdy występują wszystkie 4 cechy, średni, gdy

występują 3 cechy, mały, gdy występują 2 lub 1 cecha.

3.5.1. Badanie obciążenia pracą fizyczną

Wskaźniki zużycia energii (pomiar zużycia tlenu). Sprawność organizmu: min. 70% to energia cieplna, energia
mechaniczna max. 30%.

Przyrost zużycia energii: leżenia 100 %, siedzenie + 3 –5 %, stanie + 8 – 10 %,
klęczenie + 30 – 40 %, pochylenie + 50 – 60 %.

Zużycie energii

stopień

rodzaj pracy fizycznej w mieszkaniu

I st.

1 kcal/min.

spoczynek

II st.

1 – 2 kcal/min.

Lekka praca w pozycji siedzącej (szycie, obieranie); w pozycji stojącej

(prasowanie, zmywanie, ruchy rąk 56 –183 cm nad podłogą)

III st.

2 – 3 kcal/min.

Chodzenie, zamiatanie, odkurzanie, rozwieszanie, czyszczenie, gra na

fortepianie

IV st.

3 – 4 kcal/min.

Mycie podłogi, pastowanie, słanie łóżek, czyszczenie dywanów, ruchy rąk

10 cm nad podłogą

V st.

Ponad 4 kcal/min

Chodzenie po schodach, podnoszenie ciężarów, tańczenie, praca w

ogrodzie

Zapotrzebowanie energii w różnych zawodach

•

Praca biurowa 2000 – 2700 kcal/24h

•

Prace domowe 2750 kcal/24h

•

Praca drwala 4200 – 4800 kcal/24h.

Częstotliwość tętna (wzrasta proporcjonalnie do zużycia energii). Granica wydajności: częstotliwość normalna 60 –
80 uderzeń /min., przyrost +30 uderzeń /min., (90 – 110 uderzeń /min.).

15

3.5.2. Badanie obciążenia pracą umysłową
•

analiza ilościowa (liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu),

•

analiza jakościowa (liczba błędów),

Czas reakcji (czas od pobudzenia receptora do momentu reakcji – czas przetwarzania informacji).

3.6. ZMĘCZENIE

Zmęczenie: spadek zdolności do pracy. Postacie zmęczenia:

• Znużenie (występuje przy niewielkim wysiłku, zwłaszcza przy monotonii, monotypii i braku zaangażowania

emocjonalnego),

• Zmęczenie podostre (występuje przy krótkotrwałym, średnim obciążeniu, szybko ustępuje, nie zagraża zdrowiu),

• Zmęczenie ostre (występuje przy bardzo intensywnym ale krótkotrwałym wysiłku),

• Zmęczenie przewlekłe (skumulowane mniejsze zmęczenia, rozciągnięte w czasie, trudne do rozpoznania),
• Wyczerpanie

(wysiłek przekracza możliwości człowieka, typowe objawy to drżenie mięśniowe, nudności,

powiększenie wątroby).

3.6.1. Objawy zmęczenia fizycznego:
•

zmiany biochemiczne w mięśniach,

•

wzrost produktów przemiany materii,

•

wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu,

• pocenie

się (odwodnienie organizmu, utrata elektrolitów),

•

pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej (spowolnienie ruchów, spadek siły mięśni, dokładności ruchów),

• spadek

wydajności (wzrost liczby błędów, czasu reakcji),

• wzrost

zagrożenia urazowego i wypadkowego.

3.6.2. Objawy

zmęczenia psychicznego:

•

Zmniejszenie stopnia koncentracji,

•

Utrudnione myślenie,

•

Spowolnienie i osłabienie postrzegania,

• Spadek

motywacji,

•

Zaburzenia emocjonalne (apatia, rozdrażnienie),

•

Nastawienie na odpoczynek (ziewanie, senność),

• Spadek

wydajności pracy (wzrost liczny błędów),

•

Spadek formy fizycznej,

• Wzrost

zachorowań, urazów i wypadków.

3.7. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMĘCZENIE (fizyczne, cybernetyczne)

3.7.1. Zmęczenie spowodowane wysiłkiem przy pracy

• Stan

zdrowia

• Wiek

pracownika

• Charakter

pracy

• Szybkość pracy

•

Czas pracy (ilość i długość przerw)

• Pora

pracy

•

Niewygodna pozycja pracy

3.7.2. Zmęczenie spowodowane złymi warunkami pracy

•

Zły mikroklimat w środowisku pracy (wilgotność, temperatura, promieniowanie, oświetlenie,
hałas, wibracje)

•

Zła organizacja pracy

•

Złe stosunki międzyludzkie

• Wielkość pomieszczeń
• Kształt pomieszczeń

• Zbyt

duże dystanse przestrzenne

•

Nie ergonomiczne urządzenia i wyposażenie

CECHY OSOBOWE PRACOWNIKA

SPRAWNOŚĆ

FIZYCZNA

SPRAWNOŚĆ

PSYCHICZN.

WIEDZA

I

DOŚWIADCZ

MOTYWA-

CJE SAMOPOCZUCIE

ZDOLNOŚĆ PRACY

CHĘĆ PRACY

GOTOWOŚĆ PRACY

WARUNKI PRACY

SKUTECZNOŚĆ PRACY

INTENSYWNOŚĆ PRACY

WYDAJNOŚC PRACY

16

4.

FIZJOLOGIA PÓL ZMYSŁOWYCH

Tworzenie sensorycznego obrazu świata zewnętrznego.
3 etapy:

• odbiór wrażeń – przełożenie (transdukcja) energii fizycznej bodźców na kody nerwowe (aktywność kory mózgowej);
• spostrzeganie – kształtowanie się wewnętrznej interpretacji obiektu, syntetyczna ocena jego prostych cech wielkości,

kształtu, ruchu, odległości, położenia – „jak wygląda obiekt”;

• identyfikacja i rozpoznanie – przypisanie obiektowi nazwy, porównanie z reprezantacją w pamięci, podejmowanie

decyzji „czym jest obiekt”, jak należy reagować.

4.1. Procentowy udział receptorów w percepcji wrażeń zmysłowych:

WZROK 87%

(odbiór fal świetlnych o różnej długości, natężeniu i barwie /jakości, nasyceniu, jasności, kontraście/ - powstanie

zarysów obiektu, wrażenia jego wielkości, kształtu i położenia),

SŁUCH 7%

(odbiór fal dźwiękowych o różnej częstotliwości, natęże-niu i złożoności) – warunkuje zdolność orientacji

przestrzennej w zdarzeniach odległych lub niewidocznych oraz rozumienie mowy,

WĘCH 3,5%

(działanie zapachów /feromonów - sygnałów chemicz-nych/ na wrażliwe komórki przewodu nosowego) – odgrywa

rolę w ocenie lokalizacji pożywienia i źródeł zagrożeń, w zachowaniach terytorialnych i niewerbalnych sposobach komunikacji
gatunkowej,

DOTYK 1,5%

(wrażliwość skóry na nacisk i temperaturę /ciepło, zimno, ruchy powietrza, promieniowanie, faktury, materiały/ -

dozna-nia ważne dla orientacji przestrzennej i w kontaktów międzyludzkich),

SMAK 1%

(odbiór przez receptory – kubki smakowe kombinacji czterech podstawowych jakości smakowych /słodki, kwaśny,

gorzki, słony/ - dopełnienie doznań zapachowych.

Inne zmysły:

ZMYSŁ RÓWNOWAGI

– warunek prawidłowego, bezpiecznego poruszania się w otoczeniu, warunek koordynacji najprostszych

czyn-ności i zachowania wyprostowanej postawy, informacja o wzajemnym położeniu części ciała, szczególnie głowy względem
siły ciążenia.

ZMYSŁ KINESTETYCZNY

– mózg potrzebuje dokładnej, zwrotnej informacji o ruchu i wzajemnym położeniu członków ciała w

trakcie aktywności ruchowej; źródłem informacji są receptory w stawach oraz w mięśniach i ścięgnach rejestrujące zmiany
napięcia towarzyszące ich skręcaniu się i wydłużaniu.

ZMYSŁ BÓLU

– jest reakcją fizjologiczną i po części psychologiczną organizmu na bodźce potencjalnie szkodliwe

(przeciążenie sensorycz-ne) powodujące uszkodzenie tkanki, narządu lub tworzą zagrożenie dla zdrowia – bólowe systemy
obronne pozwalają ostrzegać i rozpoznawać sytuacje potencjalnie niebezpieczne, pomagają ich unikać, walczyć z chorobami i
zranieniami .

4.2. Synestezja – łączenie, kojarzenie wrażeń pochodzących z różnych zmysłów (zapach z dotykiem, zapach z kolorami,
smak z kształtem, barwy z dźwiękami, itp.)

•

Świat zewnętrzny dociera do nas w postaci nieprzerwanego strumienia informacji, głównie jako bodźce wzrokowe,
słuchowe i dotykowe. Wszystkie one mają formę impulsów nerwowych. Sygnały te trafiają zwykle do
wyspecjalizowanych ośrodków mózgu, jak kora wzrokowa, czy czuciowa, ale mogą być też rozpoznawane przez inne
rejony.

• Neurologia

odkryła ostatnio, że istnieją powiązania miedzy zmysłami. Ich wzajemna komunikacja umożliwia

wykorzystanie kilku dróg do mózgu. W mózgu są rozpoznawane dzięki pamięci jako informacje wzrokowe, słuchowe
lub dotykowe. Nie wiemy dlaczego mózg potrafi przetwarzać np. impulsy dotykowe czy słuchowe na wrażenia
wzrokowe. Mózg nie dba o to, czy dostanie informacje z oczu, uszu, skóry. Dlatego dotyk, słuch, zapach mogą
zastąpić utracony wzrok.

Niesprawność, dysfunkcjonalność receptorów zmysłowych

•

U osób niewidomych 6 zmysł przeszkody: dwa różne układy wzrokowe w mózgu, ewolucyjnie młodszy i starszy.
Starszy prowadzi do pnia mózgu i jest systemem wczesnego ostrzegania, drugi do kory wzrokowej.

• Zastępowanie utraconego zmysłu innym: Brain Port – kamera na czole przesyła sygnały do urządzenia

elektronicznego na płytce wielkości znaczka pocztowego umieszczonego na języku pacjenta, stąd przesyłane są do
mózgu i rozpoznawane jako wzrokowe; urządzenia pozwalające widzieć za pomocą słuchu; powszechne implanty
słuchu; postępy w neurochirurgii pozwalające przywracać utraconą sprawność ruchową.
5.2.2. Projektowanie ergonomiczne w architekturze jako projektowanie synestetyczne
Kształtowanie środowiska przestrzennego z wykorzystaniem synergii i równoważności wszystkich pół zmysłowych dla
zapewnienia bezpieczeństwa, łatwości orientacji przestrzennej wszystkim grupom użytkowników, w tym osobom
niepełnosprawnym.

4.3. Uwarunkowania fizjologiczne percepcji wzrokowej

•

Fotoreceptory siatkówki: pręciki i czopki, dokonują przemiany energii świetlnej na impulsy nerwowe; poprzez nerwy
wzrokowe i skrzyżowanie nerwowe, poprzez boczny szlak przebiegają do wzgórka górnego, gdzie są przetwarzane
na informacje o położeniu obiektu; następnie szlakiem głównym przez ciało kolankowate boczne docierają do kory
wzrokowej, gdzie przetwarzana jest informacja o barwie i cechach szczególnych obiektu.

• Widzenie nie jest fotografowaniem oglądanych przedmiotów, lecz przetwarzaniem i interpretacją informacji

(identyfikacją i rozpoznawaniem przedmiotów. Nie wszyscy patrząc na to samo - widzą to samo. Spostrzeganie
zależy od tego, kim jesteśmy, co wiemy i czego oczekujemy oraz od natury bodźca sensorycznego (P.Zimbardo,
Psychologia i życie, 1999).

4.3.1. Kształt pola widzenia

17

Widzenie stereoskopowe (dwuoczne) umożliwia postrzeganie głębokości (poprawna ocena odległości tylko do
kilkunastu metrów, dokładniejsza ocena szerokości niż wysokości i głębokości).

Kształt pola widzenia jednoocznego i dwuocznego (przy okrężnym ruchu gałki ocznej): 1 – kontur pola widzenia obu oczu, 2 –
pole widzenia oka lewego, 2’ – pole widzenia oka prawego, 3 – ograniczenie pola widzenia przez kontur nosa, policzków, 3’ –
ograniczenie widzenia przez linię brwi.

4.3.2. Zależność między odległością, wielkością pola widzenia i wysokością znaku

Odległość od oka

Średnica pola

Wysokość znaków

20cm 33cm 0,24cm

30 49
50 82 3,75

150 245 9,00
250 820 15,0

4.3.3. Eye tracking. Badania śledzące i rejestrujące aktywność wzrokową człowieka.

Pierwsza nieinwazyjna metoda (Dodg, Cline, 1901) wykorzystywała odbicie światła na rogówce. Metoda ta umożliwiała
rejestracją pozycji gałki ocznej wyłącznie w poziomie. Urządzenia montowane na głowie osoby badanej wynalezione przez
(Hartridga, Thompsona, 1948), pomysł nałożenia ruchów oczu na obraz z kamery przekazującej pole widzenia badanego
(1958). Pierwsze badania związane z obserwacją aktywności wzrokowej podczas interakcji człowieka z maszyną dotyczyły
analizy zachowania się pilota w kokpicie samolotu (Fitts, Jones, Milton, 1950).

4.3.4. Rozkład obszarów widzenia uwarunkowany ruchem gałki ocznej.
•

Linia widzenia – naturalne pochylenie głowy 5

0

.

•

Środek pola widzenia w pozycji stojącej i siedzącej 15

0

, 20

0

.

•

Kąty widzenia ostrego – kierunek patrzenia prostopadły do przedmiotu 1

0

.

•

Kąty widzenia dokładnego 30

0

, 25

0

.

•

Kąty widzenia średniego 70

0

, 60

0

.

•

Kąty widzenia peryferyjnego 188

0

, 120

0

.

•

Kąty rozpoznawania kolorów 120

0

, 70

0

.

18

4.4. Determinanty sprawności oka
Prawidłowe postrzeganie obrazów otaczającej człowieka rzeczywistości dotyczy widzenia kształtów, konturów, barw,
kontrastów, ustalania odległości. Większość czynności wykonywanych przez człowie-ka jest kontrolowanych wzrokowo.
Uruchamia to ok. 80% wszystkich impulsów nerwowych i zużywa 25% energii życiowej. Sprawność oka zależy od:
•

spostrzegawczości wzrokowej

•

ostrości widzenia

•

wrażliwości na kontrasty.

4.4.1.Spostrzegawczość wzrokowa
Polega na szybkim rozróżnianiu niewielkich zmian, różnic lub szczegółów w polu widzenia. Spostrzegawczość ułatwia
duża intensywność i niecodzienność bodźca, natężenie oświetlenia, wyraźne zróżnicowanie przedmiotu i tła. Istotna jest
również postawa pracownika, jego zainteresowanie przedmiotem i gotowość do pracy.

4.4.1.1. Czas

reakcji na bodźce wzrokowe – mierzony od chwili pojawienia się sygnału do czasu włączenia

elementów sterowania (wykonania określonej czynności) zależy od:

•

złożoności zadania,

•

liczby wariantów reakcji,

•

rozpoznania wrażenia zmysłowego.

Na czas reakcji składa się (wg Lehmanna):

•

część czuciowa (siatkówka

→ nerw wzrokowy → mózg) oraz

•

część ruchowa (rdzeń kręgowy

→ nerw ruchowy → utajenie w mięśniach → pobudzenie) 1 : 3 (0,048 s : 0,141

s) średnia statystyczna (automatyzacja ruchów skraca czas reakcji, wzrok odgrywa wte-dy mniejszą rolę)

4.4.1.2. Warunki oświetlenia – natężenie, umiejscowienie i kierunek światła.

4.4.1.3. Zawodność percepcji - złudzenia optyczne (percepcji i rozpoznania) spowodowane niepełnymi lub
wieloznacznymi danymi sensorycznymi.

Jakość obrazu - kontrasty barw i faktur, jasności i ciemności, figury i tła wpływają na percepcje kształtu, wielkości,
położenia przedmiotów. Mogą być przyczyną błędów, wypadków, awarii.

•

Oko ocenia dokładniej szerokość niż wysokość i głębokość.

•

Geometria konstrukcji (układ linii, krawędzi) powoduje złudzenie deformacji.

•

Przedmioty o barwach ciemnych wydają się być mniejsze niż jasne.

4.4.2. OSTROŚĆ WIDZENIA
Zdolność oka do rozpoznawania najmniejszych elementów (zagęszczonych kresek, kropek, szczegółów). Wskaźnikiem
ostrości wzroku jest zdolność rozróżniania dwóch punktów pod kątem 1’ łukowej z odległości 5 metrów.

Ostrość wzroku jest funkcją wieku i natężenia oświetlenia.

4.4.2.1. Wiek

człowieka – spadek z wiekiem zdolności akomodacji oka, tj. zmiany kształtu soczewki, co powoduje

pogorszenie widzenia w ciemności. Osłabienie ostrości wzroku można zrekompensować silniejszym
oświetleniem (większym natężeniem światła).

4.4.2.2. Czas adaptacji do danych warunków świetlnych; godzina adaptacji oka do ciemności zwiększa

tysiąckrotnie ostrość widzenia; czas adaptacji oka do większego natężenia światła jest krótszy niż do
niższego w stosunku do istniejącego; zbyt wielkie natężenia oświetlenia, ponad 5000 lx powoduje spadek
ostrości wzroku.

wiek

20 40 60 80

Ostrość wzroku w %

100

90

74

47

Natężenie światła w lx

300 lx

600 lx

3000 lx

4.4.2.3. Zmęczenie oka – zacieranie się konturów, podwójne widzenie na skutek złego oświetlenia (niskie natężenie,
nagłe zmiany natężenia), długiego czasu pracy, złej organizacji środowiska pracy zmuszającej do szybkich zmian
dalekiego i bliskiego widzenia.

4.4.3. Wrażliwość na kontrasty

- w dostrzeganiu różnic luminacji w polu widzenia. Zdolność adaptacji wzroku do zmiennych warunków oświetlenia.
Czas adaptacji oka dłuższy przy przejściu z pomieszczenia jasnego do ciemnego, niż odwrotnie.

4.4.3.1. Uciążliwe kontrasty luminacji
– występowanie w polu widzenia miejsc jasnych i ciemnych, przedmiotów o kontrastowych współczynnikach odbicia
(luminacji), powierzchni błyszczących ( szkło przeźroczyste 0,10, drewno 0,40, biały papier 0,80, lustro 0,95),
zmieniająca się szybko luminacja.

4.4.3.2. Stosunek

luminacji

najmniejszej i największej:

•

w polu pracy wzrokowej 1 : 3,

• między polem pracy a najbliższym otoczeniem 1 : 10,
• między bliższym i dalszym otoczeniem 1 : 20,

• między otoczeniem - przedmiotem – tłem: opt. 5 : 2 : 1, max. 10 : 3 : 1

19

4.4.3.3.

Cienie – ostrość i głębokość cieni określa warunki widzenia, wpływa na plastyczność i przestrzenność

przedmiotów.

•

Brak cieni utrudnia ocenę kształtu i faktury przedmiotu.

• Dla

czynności manualnych korzystne są cienie nieostre i mało głębokie.

•

Silne cienie z różnych kierunków utrudniają pracę.

4.4.3.4.

Olśnienie zjawisko nadmiernych kontrastów w polu widzenia

Spowodowane występowaniem nieosłoniętych źródeł światła w polu widzenia, nadmiernego natężenia oświetlenia.

Przeciwdziałanie zjawisku:

• zmniejszenie

luminacji

źródeł światła (większa liczba słabszych źródeł zamiast kilku silnych),

•

właściwe stosunki między luminacją stanowiska pracy a otoczeniem,

• stosowanie

światła rozproszonego i powierzchni matowych dla unikania odbicia promieni świetlnych,

• stosować odpowiednie oprawy świetlne o właściwym współczynniku luminacji,

• prawidłowe rozmieszczenie (odległości, wysokość) źródeł światła.

5.

ERGONOMICZNA OPTYMALIZACJA PRZESTRZENI PRACY

Optymalizacja obejmuje:
•

rodzaj pracy - zespół czynności ruchowych oraz obciążeń fizycznych i psychicznych charakteryzujących daną pracę.

•

przestrzeń pracy rąk – maksymalne zasięgi rąk jako kryterium rozległości pola pracy.

•

przestrzeń widzenia – zakresy widzenia definiowane za pomocą kątów horyzontalnych, strzałkowych oraz
dystansów obserwacji.

•

pozycje robocze – akceptowane biomechanicznie kątowe położenia części ciała: głowy, tułowia, ramienia.

•

relacje interpersomalne – dystanse przestrzenne akceptowane kulturowo ze względu na charakter relacji
międzyludzkich.

5.1. Rodzaj i technologia pracy:
• powinny

być dostosowane do wydolności fizycznej organizmu, sprawności narządów zmysłowych, wydolności

intelektualnej (zdolności przetwarzania informacji, podejmowania decyzji) oraz pozycji pracy.

• powinny

zapewniać ekonomię wysiłków poprzez eliminację nadmiernego obciążenia fizycznego (pracą statyczną) i

neuropsychicznego (przeciążenia sensorycznego).

• powinny

określać prawidłowe, efektywne i bezpieczne wykonywanie pracy oraz użytkowania narzędzi pracy.

5.1.1. Cztery rodzaje prac w pozycji siedzącej:
•

praca szczególnie dokładna – praca palców, bardzo duże obciążenie wzroku, np. montaż najmniejszych
części, montaż elementów elektronicznych, prace zegarmistrzowskie, prace z użyciem przyrządów optycznych,

•

praca bardzo dokładna – praca palców i rąk, bardzo duże obciążenie wzroku, np. montaż układów
elektronicznych i elektrycznych, ślusarstwo precyzyjne, zdobnictwo,

•

praca dokładna - praca palców, rąk i przedramion, obciążenie wzroku średnie, np. lekkie prace montażowe,
szycie na maszynie, praca przy pulpicie sterowniczym, obsługa terminali komputerowych, prace biurowe,

•

praca średnio dokładna - praca palców, rąk, przedramion i ramion, obciążenie wzroku średnie, np. montaż
większych elementów, obsługa obrabiarek, pakowanie małych elementów.

5.1.2. Dwa rodzaje prac w pozycji stojącej:
•

praca średnio dokładna - praca palców, rąk, przedramion i ramion, obciążenie wzroku średnie, np. obsługa
obrabiarek, pakowanie średnich elementów, sortowanie,

•

praca mało dokładna - praca palców, rąk, przedramion i ramion z obszernymi ruchami, obciążenie wzroku
małe, np. prace ślusarskie, pakowanie dużych elementów.

5.1.3. Układ odniesienia dla wymiarowania stref pracy rąk.

Układ powiązany z ciałem człowieka utworzony przez krawędzie przecięcia trzech płaszczyzn: płaszczyzna xy
przechodząc przez dolną krawędź zgięcia łokciowego prawego, płaszczyzna yz przechodząca przez oś symetrii
ciała, płaszczyzna xz czołowa styczna do punktów skrajnie tylnych na plecach.

Wysokość układu odniesienia: wysokość płaszczyzny xy = z = 0
h - dla pozycji siedzącej odległość od płaszczyzny siedziska,
H – dla pozycji stojącej wysokość od podłoża, podłogi, podestu.

20

5.2. Przestrzeń pracy rąk
• Wielkość stanowiska pracy powinna być dostosowana do uwarunkowań budowy anatomicznej operatora -

zapewnić dosięgalność i swobodę ruchów.

• Hierarchia

i

rozkład stref pracy powinny być dostosowane do sprawności manipulacyjnej jedno lub dwuręcznej

wymaganej przez rodzaj wykonywanej pracy.

5.3. Pole widzenia
Dążenie do ostrego widzenia wymusza przyjmowanie określonej (nie zawsze właściwej) pozycji ciała.

• Rozmieszczenie

źródeł informacji w polu widzenia dostosowane do hierarchii ich ważności oraz kątów sprawności

widzenia.

• Dostosowanie

wielkości i organizacji pola pracy do ekonomii ruchów gałki ocznej i dopuszczalnych kątów skrętu

lub pochylenia głowy.

• Eliminacja

obciążenia statycznego mięśni karku, nadmiernego wygięcia kręgosłupa oraz pochylenia i skrętu

tułowia.

•

Dostosowanie pozycji ciała do wymogów dobrego (ostrego) widzenia:

pochylenie tułowia przy prostej szyi,

pochylenie głowy przy prostym tułowiu,
pochylenie głowy i tułowia.

21

5.4. Pozycje robocze – dążenie do takiego układu części składowych ciała, który:
• zapewnia

stabilność, optymalną pracę mięśni oraz właściwe ułożenie narządów wewnętrznych,

•

eliminuje niewygodne, nieracjonalne fizjologicznie pozycje ciała (właściwe zaangażowanie rąk i nóg, ograniczenie
ruchów tułowia, głowy).

•

zapewnia optymalne warunki widzenia.

5.4.1. Prawidłowa pozycja pracy

Każdy typ czynności wymusza charakterystyczną pozycję ciała.

•

Wszelkie pozycje ciała, z wyjątkiem pozycji leżącej, są sterowane przez układ nerwowy (receptory w mięśniach,
ścięgnach, stawach, błędniku, oczach i skórze), stąd ciało znajduje się w równowadze chwiejnej.

•

Wydatek energetyczny ustroju związany z utrzymaniem pozycji ciała zależy od kąta odchylenia ciała od pionu,
od ciężaru podtrzymywanych narzędzi i przedmiotów oraz od odległości od tułowia, w jakiej operuje się tymi
przedmiotami.

5.5. Wysokość płaszczyzny pracy
Badanie wysokość płaszczyzny pracy w zależności od charakteru czynności manipulacyjnych testy dla:

•

czynności precyzyjnych – montaż detali o średnicy do 0,5 cm (ruchy stawów palców, śródręcza, nadgarstka

•

czynności skręcania – detale o średnicy kilku cm (ruchy ręki i przedramienia),

•

czynności wykrawania (sztancowania, zaciskania) – wymagają użycia znacznej siły nacisku i dokładności (ruchy w
obrębie stawów kończyny dolnej i pasa barkowego),

22

•

czynności transportu – przenoszenie elementów w obszarze pola pracy (ruchy kończyny górnej w stawach
barkowym i łokciowym).

Rozróżnienie rzeczywistej wysokości płaszczyzny pracy i wysokości stołu pracy:

• Gdy

czynności manipulacyjne odbywają się bezpośrednio na blacie stołu (test skręcania i klockowy) jego wysokość

odpowiada wysokości płaszczyzny pracy.

• Gdy

czynności robocze są wykonywane na pewnej wysokości nad stołem na rzeczywistą wysokość płaszczyzny

pracy składa się wysokość stołu oraz wysokość detalu podlegającego obróbce (ew. innych narzędzi pracy, np.
klawiatury).

Optymalna wysokość płaszczyzny pracy jest wynikiem kompromisu między sprzecznymi wymogami. Jest to rozwiązanie
preferujące czynności najbardziej czasochłonne i najważniejsze ze względu na obciążenie fizyczne i bezpieczeństwo
pracownika. Nie ma uniwersalnej wysokości:

• Prace

ciężkie fizyczne (wykrawanie) wymagają niskich stołów.

• Prace

dokładne i precyzyjne wymagają wysokich stołów dla skrócenia odległości przedmiot pracy – oko.

5.5.1. Kryteria oceny wysokości płaszczyzny pracy:

•

Wartość kąta widzenia (w teście wykrawania podlega niewielkim zmianom 66 – 68

0

zarówno u kobiet jak i

mężczyzn mimo dużych zmian wysokości stołu 70 - 100 cm na skutek zmiany pochylenia tułowia do przodu)

•

Odległość oko – przedmiot pracy (w t.w. ma mniejsze znaczenie dla dobrego widzenia, rośnie do 57 i 47 cm
wraz z obniżeniem stołu do wys. 80 cm).

•

Kąt pochylenia tułowia (maleje w miarę podwyższania stołu),

•

Kąt pochylenia głowy (w stosunku do tułowia jest prawie stały ok.43

0

).

23

•

Odległość bark – przedmiot pracy (zmniejsza się wraz z większym pochyleniem tułowia, unoszenie barków
przy stole pow. 90 cm, wysokość barku w pozycji roboczej przekracza te wysokość w postawie wyprostowanej),

•

Kąt rozwarcia ręki w stawie łokciowym (na niskim stole, 70 cm, kąt 125

0

przekracza zakres tzw. Kąta wygody

80 – 120

0

).

•

Kąt odwiedzenia ramienia od tułowia (najmniejszy przy stole niskim, duży przy wysokim do ok. 34

0

)

•

Wskaźnik K/L (wskaźniki wygięcia kręgosłupa nawet przy stole wysokim 100 cm 1,19 – 1,31 odbiegają od
wskaźników dla postawy swobodnej 1,73 – 2,00).

5.5.2. Wybór

optymalnej

wysokości stołu dla mężczyzn w pozycji stojącej w teście wykrawania (C.

Brajczewski, L. Gronkiewicz, R. Juryniec, Z. Welon, Z. Wiktor Antropometryczne podstawy wyznaczania
przestrzeni pracy, w: Ergonomia t.5, Ossolineum, Wrocław 1982)

Wysokość stołu (cm)

Parametr

70 75 80 85 90 95 100

Kąt pochylenia tułowia
Kąt odchylenia ramienia
Wysokość barku (cm)
Czas wykonywania testu

35,4
11,3

133,3

16,9

28,2
11,9

137,3

15,1

21,9
15,3

140,6

13,3

18,3
20,8

142,7

13.6

14,6
27,4

144,1

15,1

12,3
36,3

144,4

14,3

11,9
34,2

146,0

15,8

Kryterium:
•

kąt pochylenia tułowia - obciążenie mięśni utrzymujących tułów najmniejsze przy stole o wysokości 100 cm,
nie różni się istotnie przy wysokości stołu od 90 – 100 cm.

•

kąt odchylenia ramienia od osi ciała – stopień obciążenia mięśni utrzymujących ramię w pozycji roboczej nie
różni się istotnie przy zmianie wysokości stołu od 70 – 80 cm.

•

wysokość barku – przy wysokości stołu 85 cm wysokość barku odpowiada wartości tego parametru w postawie
wyprostowanej.

•

wybór „kompromisowy” stołu o wysokości 85 cm oparty na ocenie pozycji ciała potwierdza kryterium
niezależne:

•

czas wykonania testu najlepszy przy wysokości 80 – 85 cm.

5.5.2.1. Wysokość stołu dla testu wykrawania: mężczyźni 85 cm, kobiety 80 cm.

5.5.2.2. Wysokość stołu dla testu skręcania: mężczyźni 110 cm, kobiety 95 cm
Kryterium:
•

kąt widzenia stały 59 – 61

0

niezależny od wysokości stołu;

•

odległość oka zmienia się proporcjonalnie do zmiany wysokości stołu od 26 – 29 cm do 45 – 48 cm; wzrost
pochylenia głowy przy wyprostowanym tułowiu).

5.5.2.3. Wysokość stołu dla czynności precyzyjnych (test Meilego): mężczyźni 112 cm, kobiety 105 cm
kryterium:
•

kąt widzenia stały 67 – 70

0

niezależny od wysokości stołu;

•

odległość oka od przedmiotu pracy jak najmniejsza,

•

kąt pochylenia głowy znaczny nawet przy stole wysokim 39 – 42

0

, przy niskim 53 – 56

0

,

•

kąt w stawie łokciowym małe rozwarcie kończyny od 72

0

do 59 – 64

0

.

5.5.2.4. Wysokość stołu dla czynności transportowych (test klockowy): mężczyźni 105 cm, kobiety 95 cm
kryterium:
•

kąt w stawie łokciowym stała wartość, wymóg odpowiedniego ustawienia kończyny górnej zapewniające
określoną dosięgalność,

•

wysokość barku stała wartość.

5.6. SYMULACJA

KOMPUTEROWA

STANOWISKA

PRACY

•

(CAD – SAMMI – System for Aiding Man Machine Interaction Evaluation);

24

wykorzystanie fantomów dwuwymiarowych i trójwymiarowych do analizy możliwości ruchowych, dosięgalności i

swobody ruchów w przestrzeni wirtualnej.

•

Program Apolinex dla środowiska AutoCADa pozwala budować wirtualne reprezentacje ciała ludzkiego.
Trójwymiarowy model ciała jest definiowany przez użytkownika w oknie dialogowym. Po zdefiniowaniu manekina
użytkownik wskazuje punkt wstawienia na scenie projektowej widzianej w rzucie poziomym a system buduje
odpowiedniego reprezentanta w oparciu o skalowanie podstawowych segmentów graficznych zawartych w
odpowiednich zbiorach danych.

6. POZYCJA

SIEDZĄCA PRZY PRACY

Człowiek nie został stworzony do siedzenia, raczej do stania, chodzenia i leżenia. Dawniej siedzenie było zarezerwowane dla
królów, biskupów. Leonardo rysuje tylko ludzi stojących. Pozycja siedząca nie była studiowana. Może być szkodliwa dla ciała i
umysłu, gdyż przełamuje sylwetkę ciała i spowalnia wewnętrzne funkcje życiowe organizmu. Dziś odsetek ludzi pracujących na
stanowiskach siedzących stale rośnie i przekracza 50%.

6.1. Z punktu widzenia fizjologii zalety pozycji siedzącej:

•

jest mniej męcząca niż stojąca, gdyż mniej mięśni bierze udział w utrzymaniu ciała i ich pracy statycznej,

•

powoduje mniejsze zużycie energii + 3 - 5%, (stanie + 8 – 10%),

•

lepsza praca układu krążenia.

6.2. Negatywne konsekwencje pozycji siedzącej:

• zwiotczenie

mięśni brzucha,

• zaokrąglenie pleców,

• przeciążenie mięśni grzbietowych,

• ucisk

i

spłaszczenie klatki piersiowej,

• drętwienie kończyn dolnych na skutek ucisku powierzchni uda.

6.3. Niekorzystne zmiany biomechaniczne:

• maksymalne

obciążenie lędźwiowych krążków w pozycji siedzącej (stanie – mniejsze o 30%, leżenie

boczne – 50%, leżenie płaskie – 80 – 90%),

•

rotacja miednicy ku tyłowi prowadzi do prostowania naturalnej krzywizny (lordozy) odcinka lędźwiowego
(między 4 i 5 kręgiem oraz kością krzyżową,

• nierównomierny

rozkład sił powoduje wypycha dysk z kolumny kręgosłupa co jest przyczyną zmian

patologicznych w tym odcinku,

• przeciążenie mięśni prostowników odcinka lędźwiowego przeciwdziałających powyższemu zjawisku.

25

6.4. Warianty pozycji siedzącej
•

Pozycja statyczna - wyprostowana,

•

Pozycja z pochyleniem do przodu i podparciem,

• Pozycja

relaksująca z wychyleniem do tyłu.

•

Pozycja dynamiczna balansująca i przemienna (zmiana pozycji – zrównoważenie pozytywnych i negatywnych
aspektów każdej).

6.5. Innowacje pozycji siedzącej
• Pozycja

siedząco – klęcząca (utrzymanie kątów rozwartych między tułowiem a udami pozwala zachować

naturalne krzywizny kręgosłupa, zmniejsza ucisk jamy brzusznej, ułatwia oddychanie i swobodne krążenie krwi),

• Pozycja

siedząco – stojąca (j.w.),

• Pozycja

siedząco – leżąca (uważana dotąd za wypoczynkową, jest najkorzystniejsza z punktu widzenia

biomechanicznego).

6.6. Kryteria prawidłowej pozycji siedzącej (pn-en 1335-1:2004)
•

Podparcie stóp na podłożu.

•

Stopa z podudziem tworzy kąt ok.90

0

.

• Utrzymanie

kąta 90

0

ugięcia kończyn w stawie kolanowym,

• Poziomo

ułożone udo tworzy kąt 90

0

z tułowiem,

• Tułów jest wyprostowany.

•

Utrzymanie naturalnej krzywizny odcinka lędźwiowego.

• Ustawione

pionowo

ramię tworzy kąt prosty z przedramieniem.

6.7. Kryteria krzesła ergonomicznego
•

Pole podparcia większe od powierzchni siedziska

•

Kąt nachylenia siedziska dostosowany do kąta odchylenia oparcia:

α

β

0

0

125

0

5

0

123

0

10

0

120

0

15

0

115

0

20

0

110

0

Im mniejszy kąt nachylenia siedziska

α tym większy kąt β.

Im większy kąt nachylenia siedziska

α tym mniejsze β.

• Równomierne

rozłożenie ciężaru ciała na jak największej powierzchni,

• Przeciwdziałanie prostowaniu kręgosłupa – nacisk oparcia w odcinku
lędźwiowym (zrównoważenie momentów skręcających miednicę).
• Minimalizacja

obciążenia kręgosłupa.

•

Zmiana pozycji ciała bez wysiłku fizycznego.

β

α

26

27

7. STANOWISKO PRACY PRZY KOMPUTERZE

Rozporządzenie MpiPS w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory
ekranowe, Dz.U Nr 148 z dnia 1 grudnia 1998,
Bugajska, J., "Komputerowe stanowisko pracy, aspekty zdrowotne i ergonomiczne", Warszawa, Centralny Instytut
Ochrony Pracy, 1997
PN-EN ISO 13406-1:2002 Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem monitorów
ekranowych z płaskim ekranem. Część 1: Wprowadzenie,
PN-EN ISO 13406-2:2002 Część 2: Wymagania ergonomiczne dotyczące monitorów z płaskim ekranem, i dalsze.

Ergonomiczne, kompleksowe kształtowanie stanowiska pracy jako projektowanie pracy (job design) lub szerzej - projektowanie
systemu pracy. Obecnie komputer jest nieodłącznym narzędziem pracy biurowej. W obiegowej opinii panuje przekonanie, że
praca biurowa nie jest uciążliwa. Okazuje się jednak, że długi okres pracy, powyżej 4 godzin (wielogodzinny, kilkumiesięczny,
kilkuletni) z komputerem może powodować dolegliwości zdrowotne (choroba komputerowa jako choroba zawodowa):

•

intensywna praca wzrokowa może powodować dolegliwości wzroku (pieczenie oczu, rozmazywanie się obrazu, bóle
głowy, zmęczenie i znużenie, rozdrażnienie),

•

długotrwałe unieruchomienie może być przyczyną dolegliwości pleców, barków, kręgosłupa, (zniekształcenie kości,
„nadgarstek informatyka”, zapalenia ścięgien, stawów, obrzęki, opuchlizny palców, dłoni, stawów, mrowienie,
drętwienie ramion, nóg, spłycenie oddechu, spowolnienie krążenia, zwłaszcza w obrębie nóg,

•

zła organizacja pracy, szybkie tempo, presja terminów, odosobnienie podczas pracy, zmęczenie wywołane brakiem
przerw w pracy, złe oprogramowanie, brak wsparcia w trudnych sytuacjach, mogą powodować stres prowadzący do
zmęczenia, znużenia, frustracji, wypalenia zawodowego.

Wyniki badań przeprowadzone wśród 75 respondentów pracujących na stanowiskach pracy z komputerem wykazały:

•

17% badanych nie miało żadnych dolegliwości związanych z pracą za biurkiem,

• 83%

respondentów

posiadało szereg dolegliwości zdrowotnych,

• 50%

badanych

miało dolegliwości dotyczące bólu: szyi, pleców; dolegliwości oczu,

• 27%

cierpiało na bóle głowy i nadmierne obciążenia psychiczne.

Dolegliwości te spowodowane są głównie przez:

• nieprawidłowe ustawienie, profil i wielkość stanowiska komputerowego (krzesło, stół, monitor, klawiatura, itd.), które

wymusza przyjęcie przez użytkownika niekorzystnej sylwetki podczas pracy, nadmierne obciążenie określonej grupy
mięśni i układu szkieletowego (kostnego);

• nieodpowiednią organizację i technologię pracy;

•

cykliczne powtarzanie tych samych czynności: np. wprowadzanie informacji do bazy danych, nie korzystanie z
mikroprzerw i ćwiczeń relaksacyjnych, które umożliwiają regenerację zmęczonych partii ciała;

• niedoskonałość sprzętów i wyposażenie (migotanie znaków, niska rozdzielczość monitorów, kształt klawiatury,

niekorzystny wpływ promieniowania rentgenowskiego, ultrafioletowego, podczerwonego).

7.1. Warianty pozycji pracy na stanowisku komputerowym

• Pozycja

siedząca – wysokość siedziska zapewnia pełne podparcie dla stóp oraz zachowanie kąta prostego w stawie

kolanowym (a, b).

•

Trzy warianty pozycji siedzącej przy pracy na komputerze – c) pozycja relaksująca (podparcie odchylonego do tyłu
tułowia, rozwarty kąt w stawie łokciowym, przedramię podparte podłokietnikiem), d) pozycja wyprostowana (plecy
styczne do płaszczyzny oparcia, kąt prosty w stawie łokciowym, e) pozycja z wychyleniem do przodu (niekorzystna
utrata kontaktu pleców z oparciem fotela w przypadku braku mechanizmu synchronicznego).

• Pozycja

stojąca – wyprostowana, ułożenie górnej połowy ciała analogiczne jak w pozycji siedzącej wyprostowanej (d),

(kąt prosty w stawie łokciowym wyznacza wysokość płaszczyzny pracy – klawiatury).

28

• Wysokość ustawienia monitora nie powinno wymuszać odchylania głowy do góry (a).

• Przedmioty

używane często w pracy znajdują się w zasięgu ręki bez ruchów tułowia (b).

•

Obok klawiatury, na tym samym poziomie odpowiednie miejsce dla ruchów myszką (c).

•

Praktyczny sposób wyznaczania wysokości płaszczyzny pracy na klawiaturze (d).

•

Dłoń ułożona płasko nad klawiaturą, nadgarstki mogą być oparte na podpórce klawiatury lub na brzegu stołu (f).

7.2. Aranżacja stanowiska pracy.
Ergonomiczne miejsca pracy wymaga właściwego ustawienia komputera, monitora i klawiatury, a także odpowiedniego
biurka i krzesła dostosowanego do pozycji pracy (statycznej, dynamicznej). Minimalne wymagania to:

• Aranżacja stanowiska umożliwia koncentracje uwagi, jest miejscem odpowiednio wydzielonym od sąsiednich

stanowisk oraz posiada przestrzeń na pracę bez komputera.

• Odległość pomiędzy stanowiskami nie powinna być mniejsza niż 1,5 metra.
•

Unikanie instalowania wielu komputerów w jednym pomieszczeniu (redukcja hałasu).

• Wielkość blatu pracy zapewnia wystarczającą ilość miejsca na sprzęt (drukarka, telefon, dokumenty.

•

Ułożenie dokumentów wpisywanych do komputera na jednej osi, na linii wzroku, bez konieczności skręcania głowy i
przenoszenia wzroku.

•

Monitor umieszczony centralnie, poniżej linii wzroku, na wysokości nie wymagającej skręcania głowy i tułowia, w
odległości 1,5 - 2 przekątnych od oczu.

•

Klawiatura jest umieszczona na osi a nie z boku monitora na poziomie łokcia.

•

Pod biurkiem dostatecznie dużo miejsca na nogi.

• Możliwość regulacji parametrów siedziska (zakres komfortu aktywnego).
•

Siedzisko stabilne o 5 podporach.

• Zmiana

wysokości siedziska możliwa w pozycji siedzącej.

•

Regulacja odchylenia i wysokości oparcia.

• Podłokietnik z możliwością regulacji wysokości.

• Możliwość korzystania w razie potrzeby z podnóżka.

•

Brak ucisku krawędzi siedziska na płaszczyzną podudzia.

•

Tło dla monitora i dokumentów nie jest zbyt ciemne lub za jasne.

•

Na ekranie nie są widoczne odbicia źródeł światła.

• Sztuczne

oświetlenie nie jest skierowane bezpośrednio na ekran.

• Poziom

hałasu nie utrudnia koncentracji (poniżej 55dB).

• Możliwość regulacji temperatury w pomieszczeniu.

• Wilgotność powietrza w miejscu pracy z komputerem wynosić powyżej 30%.
•

Oprogramowanie jest przyjazne.

7.3. ZALECANE ZAKRESY REGULACJI STANOWISKA KOMPUTEROWEGO TYPU PROFESJONALNEGO DLA
POPULACJI POLSKIEJ

(5 centyl kobiet i 95 centyl mężczyzn)

Nazwa parametru

Parametr wg,rys.

Zakres regulacji

Wysokość siedziska

A

1

40÷50 cm

Wysokość dolnej powierzchni blatu pod klawiaturę

B

1

52÷67cm

Wysokość górnej powierzchni blatu pod klawiaturę

C

1

57÷75cm

Wysokość górnej powierzchni blatu pod monitor

D

1

69÷93cm

52÷76cm

2

Wysokość poziomej linii widzenia

E

1

109÷133cm

Zalecana odległość obserwacji

F

1

÷F

2

40÷70cm

Głębokość siedziska

G 40÷45cm

Odległość umożliwiająca odsunięcie krzesła

H min

82cm

Regulacja kąta pochylenia podnóżka

I 0

0

÷15

0

Optymalny zakres kątowy obserwacji

J 20

0

÷50

0

1. Do cechy (parametru) A,B,C,D zaleca się dodanie 3cm (wysokość obuwia)
2. Dla przypadku, gdy monitor stoi na poziomej jednostce centralnej o wysokości 17cm.

29

Ergonomiczny sprzęt komputerowy: dobra klawiatura przekłada się na wydajność pracy; monitory LCD zajmują niewiele
miejsca, zużywają znacznie mniej energii niż tradycyjne monitory CRT, są przyjazne dla użytkownika i środowiska, nie
emitują szkodliwego promieniowania elektromagnetycznego i są bezpieczne dla oczu. Nawet wielogodzinna praca nie
powoduje zmęczenia wzroku i "pieczenia" oczu charakterystycznego dla wielu monitorów CRT.

7.4. Program ErgoAsystent

Umożliwia poprawne ustawienie stanowiska pracy z komputerem i przyjęcie poprawnej sylwetki podczas pracy. Program
zawiera:
• zalecenia

dotyczące poprawnego ustawienia stanowiska komputerowego; ustawienie monitora, wyregulowanie

krzesła, uchwytów na dokumenty itp.;

• listę pytań sprawdzających poprawność ustawienia stanowiska komputerowego; odpowiadając na pytania można

sprawdzić poprawność organizacji pracy;

• na

podstawie

wypełnionej listy pytań sprawdzających poprawność ustawienia stanowiska program generuje raport

z uwagami dotyczącymi zagrożeń dla zdrowia i zaleceniami dotyczącymi korekty stanowiska komputerowego;

• zalecenia

dotyczące przyjęcia poprawnej sylwetki, która jest najmniej uciążliwa i wymaga najmniejszego wysiłku

podczas pracy oraz zmniejsza ryzyko powstania dolegliwości zdrowotnych;

• listę pytań sprawdzających poprawność przyjmowanej sylwetki podczas pacy;

• na

podstawie

wypełnionej listy pytań sprawdzających poprawność sylwetki program generuje raport z uwagami

dotyczącymi zagrożeń dla zdrowia i zaleceniami dotyczącymi korekty sylwetki.

Seria Open up (projekt: M. Seiler). “Leż przez chwilę, siedź przez chwilę, stój przez chwilę”. Koncepcja dynamicznego
stanowiska pracy z komputerem (notebookiem) umożliwiająca swobodne przejście z pozycji siedzącej do pół-leżacej i stojącej.
Zalecenie ergonomii pracy biurowej: częsta zmiana pozycji ciała w czasie pracy pozwala zapobiegać schorzeniom kręgosłupa.
Mobilny sprzęt pozwala na uzyskanie optymalnych warunków widzenia i dosięgalności w każdej pozycji ciała.

30

8. ERGONOMIA WNĘTRZ BIUROWYCH → PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
Informatyzacja pracy biurowej:

• wpływa na charakter i technikę pracy biurowej (zmienność, dynamika pracy, łącza bezprzewodowe),

• wymusza

wyższe kwalifikacje pracowników (większą mobilność, kreatywność, wielostronność),

• ma zastosowanie zarówno do zajęć o charakterze odtwórczym (efektywnie zastępują prace rutynowe) jak

kreatywnym, decyzyjnym,

• wpływa na psychikę i charakter interakcji między pracownikami (zastępowanie kontaktów bezpośrednich kontaktami

za pośrednictwem komputera, większe atrakcyjność kontaktu z komputerem niż z innym pracownikiem),

• umożliwia pracę zespołową oraz łatwy kontakt między pracownikami, a jednocześnie warunki izolacji, spokoju i

skupienia przy pracy indywidualnej,

• wpływa na aranżację i wyposażenie wnętrz (im więcej elektroniki, tym mniejsza zależność biura od miejsca, tym

większa zmienność),

• wymaga wiedzy ergonomicznej o sposobie użytkowania stanowiska pracy oraz właściwym wykorzystaniu

właściwości i cech sprzętów i mebli.

8.1. Struktury przestrzenne w środowisku pracy biurowej
Open space – przestrzenie otwarte, pomieszczenia o dużej liczbie stanowisk pracy (banki, redakcje gazet, studia
telewizyjne) umożliwiają dobrą organizację pracy zespołowej, szybką i łatwą komunikację między pracownikami i obieg
dokumentacji, ale także kontrolę dyscypliny pracy; mankamenty: dominacja oświetlenia sztucznego (głębokie trakty),
bałagan, nadmierny hałas.

Call center – centrum obsługi klientów, wariant open space (urzędy administracji, instytucje ubezpie-czeniowe, skarbowe,
biura turystyczne), zespoły, grupy stanowisk recepcyjnych wyspecjalizowanych tematycznie, wolne powierzchnie
komunikacyjne i poczekalni klientów; demokratyzacja, otwartość i jawność kontaktów klient – urzędnik.

Komórka – zamknięte pomieszczenie do pracy indywidualnej, prywatny gabinety pracowników funk-cyjnych,
samodzielnych, o wysokim poziomie kwalifikacji, struktura celkowa o ograniczonych i sforma-lizowanych relacjach między
pracownikami i zindywidualizowanych kontaktach z klientami.

Team office – zamknięte pomieszczenie do pracy w niewielkich zespołach, zapewniające silne kontakty w grupie blisko
współpracujących osób (3 – 4, np. jednego działu) .

Kombi – struktura mieszana złożona z pomieszczeń indywidualnych (wzdłuż ścian zewnętrznych) i przestrzeni otwartych
(w trakcie centralnym), połączenie zalet struktury komórkowej i open space, zapewnienie optymalnych warunków dla
zmienności zadań i form organizacji środowiska pracy.

8.2. Tendencje w organizacji pracy biurowej (wielość równoległych koncepcji)
Home office 1 – praca w miejscu zamieszkania (wymaga odpowiedniego zorganizowania sobie przez pracownika
stanowiska pracy przy komputerze) jest bardziej przyjazna, wymaga dużej samodyscypliny, kontakt z pracodawcą poprzez
internet stwarza poczucie izolacji społecznej i braku więzi emocjonalnej. Oszczędność kosztów utrzymania biura,
oszczędność czasu w dojazdach do pracy.

Home office 2 – udomowione biuro, upodobnienie przestrzeni biurowych (aranżacja, materiały, kolorystyka, zieleń,
artykuły dekoracyjne) do warunków w mieszkalnych, większa indywidualizacji i prywatyzacja przestrzeni (własne, stałe
miejsce).

Hot desking (gorące biurka) – biuro jako miejsce spotkań pracowników przebywających poza budynkiem, w terenie
(akwizytorzy, kontrolerzy, handlowcy), stanowiska uniwersalne gotowe do zajęcia w sposób niezaplanowany przez
dowolnego pracownika posiadającego jedynie własne, mobilne archiwum (szafkę, regał na kółkach). Przychodząc do firmy
pracownicy wybierają wolne miejsce, podłączają swój laptop, telefon, wyjmują z „garażu” swoje utensylia i pracują (w
biurze 30 osobowym potrzeba ok.20 miejsc).

Just in time – wykorzystywanie jednego stanowiska pracy przez kilka osób według ustalonego z góry planu.

Stand by office (komórki do wynajęcia) – pracownicy sami aranżują, rozkładają stanowisko pracy z mobilnych,
zmagazynowanych mebli.

8.3. Cechy ergonomicznych mebli i aranżacji biurowych
Meble powinny reagować na zmieniające się zadania i sytuacje przestrzenne.
Ich konstrukcja powinna być przystosowana do przebudowy, łatwego montażu, wymiany części.
• Możliwość dostosowania do indywidualnych cech budowy anatomicznej pracownika (zmienność parametrów sprzętu

do siedzenia, wysokości i profilu płaszczyzny pracy).

• Odpowiednia

wielkość blatu i stanowiska pracy dostosowana do warunków. dosięgalności i swobody ruchów.

31

•

Eliminacja ostrych krawędzi, otwartych narożników, zabezpieczenie miejsc łatwych do mechanicznego uszkodzenia.

• Matowe

wykończenie powierzchni dla eliminacji odblasków.

•

Kolorystyka nie powodująca nadmiernych kontrastów iluminacji.

• Materiały odporne na zużycie, łatwe w utrzymaniu czystości.

• Zapewnienie

łatwej zmiany aranżacji wnętrza poprzez:

• modułowy charakter mebli (biurek, szafek, regałów) umożliwiający tworzenie dowolnych konfiguracji stanowisk

pracy poprzez dodawanie, odejmowanie, przegrupowanie segmentów.

• optymalną powierzchnię stanowiska pracy dostosowaną do charakteru i technologii pracy.

• mobilność mebli (szafy, szafki z szufladami, kontenery, krzesła na rolkach, przestawne stoły, ścianki działowe),
• dodatkowe elementy biurek (drugi i trzeci poziom pracy, półki, dostawki, nadstawki, szuflady, dostawiane

kontenery o różnych kształtach i wymiarach, stoliki komputerowe, ścianki parawanowe, wysuwane półki na
klawiaturę, wózki, obejmy na komputer, dodatkowe blaty pod monitory komputerowe z regulacją wysokości,
akcesoria),

•

przegrody i niskie ścianki działowe umożliwiające zrównoważenie prywatności i otwartości stanowiska, kontakt
między pracownikami i intymność.

• kanały poziome i pionowe do bezpiecznego prowadzenia okablowania,
• zapewnienie

możliwości łatwego podłączenia sprzętu i okablowania do gniazd instalacyjnych w ścianach,

przegrodach lub podłogach.

9. DEFINICJA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI CIF (Classification Internationale du Fonctionnement) OMC (Organisation Mondiale
de la Santé)

Sprawność i niepełnosprawność danej osoby jest rezultatem dynamicznych relacji jej stanu zdrowia, czynników
osobowych i środowiskowych.

•

Model medyczny – niepełnosprawność jest konsekwencją choroby, urazu fizycznego, uszkodzenia, lub
niesprawności funkcjonalnej organizmu, lub jego narządów wymagającą opieki medycznej, rehabilitacji leczniczej i
psychologicznej.

•

Model społeczny – niepełnosprawność jest problemem społecznym, stopnia integracji, lub wykluczenia społecznego.

•

Model holistyczny – bio-psycho-społeczny. Niepełnosprawność nie jest tylko cechą osobową, ale złożonym
zespołem sytuacji, zdeterminowanych warunkami życia, zakresem udogodnień, lub barier przestrzennych i
społecznych określających możliwość pełno-prawnego uczestnictwa we wszystkich aspektach życia społecznego.

9.1. KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Uchwala Sejmu RP z dnia 1 sierpnia 1997 r.

Sejm RP uznaje, że osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub
czasowo utrudnia, uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i
zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.
Oznacza to w szczególności, prawo osób niepełnosprawnych do:

1. dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,
2. dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do

świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień nie-pełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w
przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,

3. dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptacje społeczną,
4. nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa

specjalnego i edukacji indywidualnej,

5. pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub

podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych,

6. pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z

doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełno-sprawność i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w
warunkach w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,

7. zabezpieczenia

społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z

niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym,

8.

życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:

- dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej,
- swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu
- dostępu do informacji,
- możliwości komunikacji międzyludzkiej,

9. posiadania

samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz konsultowania z nim wszelkich projektów aktów

prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych,

10. pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji,

turystyce odpowiednio do swoich zainteresowań i potrzeb.

9.2. DESIGN FOR ALL (DfA) – PROJEKTOWANIE DLA WSZYSTKICH

Działanie na rzecz pełnoprawnego uczestnictwa wszystkich ludzi w życiu społecznym. Hasło „dla wszystkich” nie może
oznaczać projektowania „dla nikogo”. Jego realizacja wymaga wiedzy o potrzebach wszystkich grup sprawnych i
niepełnosprawnych użytkowników.
Problem dotyczy:

•

dostępności przestrzeni zewnętrznych (publicznych): zagospodarowanie terenu, nawierzchnie, ukształtowanie
terenu, chodniki, place, skrzyżowania, przejścia przez jezdnie, parkingi, przystanki, perony, schody terenowe, parki,
urządzeń, wyposażenie i umeblowanie miejskie, mała architektura, sygnalizacja, oświetlenie.

•

dostępności budynków: wejść, komunikacji poziomej i pionowej, urządzeń i elementów wyposażenia, materiałów,
systemów instalacyjnych,

•

dostępności środków transportu publicznego,

32

•

dosięgalności elementów wyposażenia, sterowniczych, informacyjnych, sygnalizacyjnych,

•

mobilności i swobody ruchu w układach funkcjonalno-przestrzennych,

•

osiągalności przestrzeni, dostosowania skali układów funkcjonalno-przestrzennych do możliwości ruchowych i
percepcyjnych użytkowników,

•

rozpoznawalności układów przestrzennych, kompozycji plastycznych, rozwiązań fakturowych, kolorystycznych,
wielokanałowej informacji i sygnalizacji zapewniającej łatwość orientacji przestrzennej.

9.3. PROJEKTOWANIE DLA WSZYSKICH - zasady przystosowania obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych w
projektach korekcyjnych i koncepcyjnych.

•

Projektowanie z myślą o osobach niepełnosprawnych - rozwiązania uniwersalne, w przestrzeniach publicznych,
wspólnie użytkowanych.

•

Projektowanie dla osób niepełnosprawnych – rozwiązania specjalne, służące ich indywidualnym potrzebom w
domenie prywatnej, miejscu zamieszkania, w procesie leczenia i rehabilitacji.

•

Projektowanie integracyjne i segregacyjne.

9.4. BARIERY I DYSTANSE PRZESTRZENNE – ograniczają dostępność osobom niepełnosprawnym lub są dla nich

nieosiągalne.
Architektura jest sztuką kształtowania struktury barier i dystansów przestrzennych z myślą o zapewnieniu człowiekowi
wolności przestrzennej i poczucia bezpieczeństwa.

9.4.1. Bariery urbanistyczne wadliwie zagospodarowana, ukształtowana i wyposażona przestrzeń publiczna, zbyt
duże, trudne do pokonania dystanse przestrzenne.

9.4.2. Bariery architektoniczne:
•

strukturalne: wadliwie ukształtowana struktura budynku (różnice poziomów, duże odległości i dystanse
przestrzenne), niewłaściwe parametry powierzchniowe, ciasnota pomieszczeń, parametry otworów
budowlanych;

•

funkcjonalne: brak specjalistycznego, pomocniczego wyposażenia, niewłaściwe wykończenie pomieszczeń
(materiały, faktury, kolorystyka), brak specjalistycznych instalacji i przystosowanych systemów wewnętrznych
instalacji (elektrycznych, wodnych).

9.5. 7 ZASAD PROJEKTOWANIA UNIWERSALNEGO
Centrum Projektowania Uniwersalnego, North Carolina State University

1.

Równoważne użytkowanie – Projekt powinien mieć podobną wartość użytkową i rynkową dla ludzi o różnych
zdolnościach i sprawnościach.
• Zapewniać taki sam sposób użytkowania dla wszystkich: identyczny, jeśli jest to możliwe, a ekwiwalentny, jeśli nie.

• Unikać segregacji i napiętnowania użytkowników.
• Zapewniać wszystkim taki sam stopień poczucia prywatności, pewności i bezpieczeństwa.

• Powinien

być akceptowany przez wszystkich użytkowników.

2.

Elastyczność w użytkowaniu – Projekt powinien być dostosowany do szerokiej skali indywidualnych możliwości i
preferencji.
• Zapewniać wybór sposobów użytkowania.
• Być przystosowanym zarówno dla osób prawo-, jak leworęcznych.

•

Ułatwiać precyzję i dokładność użytkowania.

• Uwzględniać różne tępo poruszania się użytkowników.

3.

Proste i intuicyjne użytkowanie - Łatwość w zrozumieniu rozwiązania, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, języka,
poziomu intelektualnego użytkownika.
•

Unikanie niepotrzebnej złożoności.

•

Bycie w zgodzie z oczekiwaniami i intuicją użytkownika.

•

Dostosowanie do szerokiej gamy umiejętności czytania i mówienia.

•

Organizacja informacji zgodnie z ich ważnością.

•

Zapewnienie efektywnego pobudzenie i sprzężenia zwrotnego podczas i po wykonaniu zadania.

4.

Czytelna informacja – Niezbędne informacje powinny być podawane w sposób efektywny dla odbiorcy, bez względu na
jego aktualne możliwości sensoryczne.
•

Używanie różnych technik (werbalnej, obrazkowej, dotykowej) dla wielostronnej prezentacji ważnych informacji.

•

Zapewnienie odpowiedniego kontrastu między ważną informacją, a jej otoczeniem

• Maksimum

czytelności najważniejszych informacji.

• Zróżnicowania elementów tak, by mogły być opisane.

• Zapewnienie

kompatybilności z różnymi technikami i środkami używanymi przez ludzi z ograniczeniami

sensorycznymi.

5.

Tolerancja na błędy – Projektant powinien minimalizować ryzyko i niebezpieczeństwo przypadkowego lub
niezamierzonego użycia lub działania.
• Aranżować elementy w sposób minimalizujący ryzyko i możliwość błędów; najczęściej używane elementy powinny

być najłatwiej dostępne, natomiast przedmioty niebezpieczne wyeliminowane, odizolowane, schowane.

• Ostrzegać przed niebezpieczeństwem.

• Zapewniać niezawodność.

33

• Chronić przed nieświadomym wykonywaniem zadań wymagających stałej czujności.

6.

Oszczędność sił fizycznych - Rozwiązanie powinno być wydajne i wygodne, eliminować zmęczenie.
• Pozwalać użytkownikowi na utrzymanie neutralnej pozycji ciała.

• Rozsądnie używanie siły.

• Minimalizować powtarzalność ruchów.
• Eliminować długotrwały wysiłek fizyczny.

7.

Parametry przestrzeni dostępnej w użytkowaniu – Wymiary przestrzeni zapewniają dostępność, zasięg i swobodę
manipulacji, bez względu na wymiary, postawę, sprawność ruchową ciała użytkownika.
• Umieszczenie

ważnych elementów na linii wzroku osoby siedzącej i stojącej.

• Zapewnienie

wygodnej

dosięgalności dla siedzącego i stojącego użytkownika.

• Przystosowanie

do

różnych rozmiarów ręki i chwytu.

•

Zapewnienie odpowiedniej ilości miejsca na środki i osoby wspomagające.

9.6. PROBLEMATYKA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W PLANACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENI
(1:2000,1:1000, 1:500).

Braki w praktyce planistycznej, projektowej i wykonawczej:
• Mapa

dostępności przestrzeni jako element obowiązujący planów zagospodarowania,

•

Inwentaryzacja barier dostępności,

• Zapisy

dotyczące ułatwień dla osób niepełnosprawnych w planach miejscowych.

•

Konsultacje i opiniowanie planów przez organizacje reprezentujące środowiska osób niepełnosprawnych.

•

Projekt eliminacji barier.

9.6.1. Kryteria dostępności przestrzeni

• Ukształtowanie terenu, spadki terenu >6%,
•

Dystanse przestrzenne, odległości pokonywane pieszo bez możliwości odpoczynku:

osoby zdrowe 80 m/min
mężczyźni z 1 kulą 39,6 m/min, z 2 kulami 42,6 m/min
kobiety z 1 kulą 37,8 m/min, z 2 kulami 24,6 m/min
• Nawierzchnie,

ukształtowanie, parametry ciągów pieszych,

•

Przeszkody na pasach ruchu,

• Dostępność przejść podziemnych i nadziemnych,
• Spadki

schodów

terenowych,

•

Zabezpieczenia na przystankach, peronach i innych miejscach niebezpiecznych,

•

Liczba, parametry parkingów i ich odległość od wejść do obiektów,

• Przystosowanie

środków transportu publicznego (niskie podłogi, podnośniki, rampy)

•

Informacja wizualna i wielozmysłowa, sygnalizacja,

•

Rozmieszczenie i charakter oświetlenia.

9.6.2. Skala dostępności terenu i obiektów dla osób niepełnosprawnych ruchowo.

1

0

- przestrzeń dostępna dla wszystkich kategorii osób niepełnosprawnych, brak schodów,

progów, krawężników, spadki terenu, pochylni <6%, otwory drzwiowe min.90 cm na
ciągach pieszych.
2

0

– utrudnienia dla osób na wózkach inwalidzkich, krawężniki, max 3 stopnie o wys.

5cm, spadki, pochylnie do 8%, wejścia do 80 cm,
3

0

– niemożność poruszania się samodzielnego osób na wózkach, max 3 stopnie do 14 cm,

krawężniki, spadki do 10%, drzwi <80 cm,
4

0

- niemożność poruszania się samodzielnego wszystkich kat. niepełnosprawnych,

więcej niż 3 stopnie >15 cm, spadki >10%.

9.6.3. Stopień przystosowania środowiska miejskiego dla osób niewidomych.

Zależny od liczby poziomów koordynacji bodźców sensorycznych wspomagających orientację przestrzenną i
poczucie bezpieczeństwa:
• w przestrzeni słuchowej: obecność sygnalizacji dźwiękowej informacyjnej (na przejściach, w windach, w

środkach transportu, dworcach, przystankach), ostrzegawczej (w miejscach niebezpiecznych), prowadzącej
(szum wody w fontannie, w cieku wodnym, szum drzew, charakterystyczne odgłosy urządzeń);

• wspomaganie przez bodźce dotykowe, informacyjne (pismo Brailla), ostrzegające i prowadzące (zmiana

charakteru nawierzchni, pasy ruchu, kontrasty kolorystyczne i materiałowe);

•

wspomaganie przez bodźce zapachowe (zieleń miejska, kwiaty, emisje zapachów).

1

0

– wspomaganie trzykanałowe (oddziaływanie na zmysł słuchu, dotyku i zapachu)

2

0

– wspomaganie dwukanałowe w przestrzeni słuchowej i zapachowej lub dotykowej,

3

0

– wspomaganie jednokanałowe bodźców słuchowych,

4

0

– brak wspomagania (wysoki poziom hałasu, brak przystosowania nawierzchni).

9.6.4. Standardy dostępności

•

I – bardzo dobry – swobodne, względnie bezpieczne i samodzielne poruszanie się w przestrzeni, bezpośrednia
dostępność elementów środowiska miejskiego, optymalna wartość parametrów rozwiązań i urządzeń oraz
poziom jakości rozwiązań projektowych i prac wykonawczych,

34

•

II – dobry - samodzielne poruszanie się w przestrzeni przy pewnym wysiłku i zwiększonej uwadze ze strony
osoby niepełnosprawnej, graniczne parametry rozwiązań i dostateczny poziom ich jakości i bezpieczeństwa,

•

III – średni – poruszanie się wymagające czasowej pomocy osób trzecich, przekroczenie dopuszczalnych
parametrów niektórych elementów środowiska.

9.6.5. System informacji wizualnej

Informacja adresowana do osób niepełnosprawnych ruchowo jest uzupełnieniem działań korekcyjnych w środowisku
zbudowanym. Znaki informują o najkrótszej drodze oraz o lokalizacji wyłącznie dostępnych obiektów i urządzeń.
Ostrzegają przed zagrożeniami. Ich zastosowanie nie powinno być instrumentem segregacji użytkowników.
Wyznaczanie specjalnych tras komunikacyjnych i urządzeń powinno być ostatecznością.

6 kategorii znaków informacji wizualnej:
• kategoria

A – informacja o stopniu dostępności budynków, terenów publicznych i środków transportu (symbole

międzynarodowe, występują w połączeniu ze znakami dodatkowymi lub tablicą z informacją tekstową),

• kategoria

B – informacja o lokalizacji i funkcji obiektów i miejsc publicznych,

• kategoria

C – informacja o ciągach komunikacyjnych i urządzeniach technicznych ułatwia-jących poruszanie się

(wejścia, wyjścia, drogi ewakuacyjne, przejścia, pochylnie, dźwigi, podnośniki, itp.),

• kategoria

D – informacja dotycząca kierunku ruchu,

• kategoria

E – informacja na środkach transportu indywidualnego i publicznego,

• kategoria

F – informacja tekstowa służąca dodatkowemu objaśnianiu, określeniu dystansu, ostrzeżeniu,

lokalizacji.

9.6.6.

Zasady zestawiania i umieszczania.

Zestaw znaków może się składać z max czterech elementów w poziomie i dwóch w pionie.
Zestawy tworzą zdania. Rozpoczyna je znak kategorii A, drugi jest znak określający cel (kategoria B, C lub F). Trzeci
znak należy do kategorii D.

Znaki powinny być rozmieszczone w polu widzenia osoby siedzącej na wózku, poza pasami ruchu pieszego, w
odległości 0,50 – 0,70 m od krawężnika jezdni, na wysokości minimum 2,20 m od poziomu chodnika. Znaki
umieszczone bezpośrednio na płaszczyźnie elementów budynku (okna, drzwi, ściany) powinny znajdować się na
wysokości 0,90 – 1,30 m nad posadzką.

10. BARIERY URBANISTYCZNE
Wadliwie zagospodarowana, ukształtowana i wyposażona przestrzeń publiczna, zbyt duże, trudne do pokonania dystanse
przestrzenne.

Potrzeby osób niepełnosprawnych:
to, czego potrzebują jest niezbędne dla wszystkich. Jest szkłem powiększającym potrzeby osób sprawnych.

•

osoby niewidome – 6 zmysł przeszkody, słuch rozwija się w rodzaj radaru, który pozwala odczytywać skalę,
rozległość przestrzeni, postrzegać przeszkody, odczytywać kierunek, ułatwiać orientację.

•

osoby głuchonieme, pętle induktofoniczne, informacja wizualna, przetwarzanie dźwięków na sygnały wzrokowe,
wrażenia dotykowe (pływająca podłoga przenosząca drgania w szkole dla głuchoniemych w Birmingen).

•

osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, dostępność przestrzeni i dosięgalność elementów wyposażenia,
swoboda w pokonywaniu różnic wysokości i dystansów przestrzennych, odpowiednie powierzchnie manewrowe.

10.1. Wspomaganie osób niewidomych i słabowidzących w środowisku zbudowanym
Różne stopnie niepełnosprawności oraz przyczyny uszkodzenia narządu wzroku (czynniki genetyczne, wrodzone,
chorobowe, urazy): osoby całkowicie niewidome, dwuoczne i jednooczne uszkodzenie narządu wzroku (niska ostrość
widzenia <5 – 10 % normalnej, zawężone pole widzenia <20

0

- 30

0

, nie rozróżnianie kolorów, daltonizm, achromatopsja).

Zadaniem synestetycznego projektowania ergonomicznego jest wzmocnienie siły bodźców sensorycznych oraz
wzbogacenie wielokanałowej informacji odbieranej przez osoby niewidome. Celem tego wspomagania jest poprawa:
•

Orientacji przestrzennej (rozpoznawaniu miejsca pobytu, wyróżnieniu funkcji miejsca, wyznaczaniu kierunków
ruchu, miejsc jego zmiany),

35

•

Bezpieczeństwa ruchu (wyróżnieniu miejsc i sytuacji niebezpiecznych, wymagających zatrzymania się, skupienia
uwagi, większej ostrożności).

•

Zdolności komunikacji z otoczeniem (łączenie, kojarzenie bodźców słuchowych, dotykowych, zapachowych,
termicznych i wzrokowych).

10.1.1. Rozpoznawanie własności akustycznych środowiska przez osoby niewidome:

Aby zapewnić odbiór różnic dźwiękochłonności przeszkody i tła konieczne jest wyeliminowanie ze środowiska
nadmiernych hałasów (próg słyszalności dźwięków użytecznych <10db, max. poziom hałasu <80db).

•

Dystans bezpieczeństwa - odczucie różnic ciśnienia akustycznego w wyniku zaburzenia fal odbitych od
przeszkody i pochłanianych.

•

Dystans rozpoznania naturalnego – odbiór fal dźwiękowych bezpośrednio od źródła dźwięku (sygnały,
muzyka, głos, kroki, płynąca woda, szum wiatru, itp.).

•

Dystans rozpoznania wspomaganego – odbiór sygnałów sztucznych, odpowiednio dobranych,
ukierunkowanych (laska z odbiornikiem, latarka dźwiękowa, sygnalizatory, systemy lokalizacji, naprowadzania,
informacji, ostrzegania i alarmowania ).

•

Wrażenia dotykowe – lektura dotyków ręki i nogi, impulsów odbieranych przez skórę (temperatura, ruch
powietrza), spadków i przeciwspadków terenu.

•

Wrażenia zapachowe – orientowanie się według zapachów naturalnych (rośliny)i sztucznych (piekarnia,
kawiarnia, itp.), pamięć zapachów.

10.1.2. Układ i kompozycja materiałów nawierzchni chodnika, placu.

Odpowiednio ułożona nawierzchnia chodnika powinna:
• wyznaczać bezpieczny, wolny od wszelkich przeszkód (studzienki, słupy, gabloty, drzewa, ławki, parkujące

samochody, itp.) pas ruchu,

• sygnalizować zbliżanie się do ważnego miejsca (bariery, przeszkody, krawędzi jezdni, peronu, przejścia przez

jezdnię, skrzyżowania dróg, wejścia do budynku),

• wyznaczać miarę dystansu przestrzennego poprzez rytmiczne podziały i zmiany nawierzchni.

10.1.3. Nawierzchnie chodników, ulic.

Odpowiednio zaprojektowana faktura nawierzchni, odpowiedni dobór i zestawienie materiałów (płyty betonowe,
kostka brukowa, kamień, cegła klinkierowa, żwir, trawa, itp.), rozwiązania plastyczne, kolorystyka i rozkład kontrastów
mogą wzmacniać wrażenia dotykowe odbierane stopą lub wyczuwane laską poruszającej się osoby.
Powierzchnie płyt chodnikowych z zakodowaną informacją:
• zestawienie

płyt o różnej wielkości (10 x 25, 25 x 25, 25 x 50, 50 x 50, itd.),

• zestawienie

płyt o różnej kolorystyce ( szare z ceglastym, żółtym, białym),

• wgłębienia, rowki, „guzy” odlane na powierzchni płyty (wys. max. 0,5 cm),

• zestawienie

płyt i kostek z tego samego i różnych materiałów,

• nakładki z innych materiałów (guma, tworzywo sztuczne).

36

10.2. Przystosowanie przestrzeni publicznych dla osób poruszających się na wózkach

• Odpowiednia

szerokość chodnika zapewniająca swobodne mijanie się wózka i osób pieszych (pas ruchu na długim

dystansie min. 1,2 m, przy mijaniu się wózków min. 1,80 m).

• Cała szerokość pasa ruchu wolna od przeszkód i elementów małej architektury.
•

Ażurowe pokrywy studzienek, kratki uliczne wokół drzew, itp. o oczkach nie mniejszych od 2 cm.

• Nierówności nawierzchni, progi, krawężniki nie wyższe od 2 cm.

11. BARIERY DOSTĘPNOŚCI

Rozwiązania integrujące i segregujące użytkowników. To, co może być dopuszczalne w obiektach istniejących nie powinno
być stosowane w nowoprojektowanych. Należy dążyć do kształtowania przestrzeni wspólnie użytkowanych. Pochylnia nie
jest uniwersalnym środkiem rozwiązania problemu dostępności. Należy pomyśleć nad możliwością jej wyeliminowania np.
poprzez odpowiednie zdefiniowanie rzędnych wejścia do budynku. Zastępowanie urządzeń specjalistycznych (podnośniki,
platformy) uniwersalnymi (windami).

11.1. Pochylnie

37

11.2. Schody

11.3 Pas ruchu

11.4. Korytarze

38

11.5. Przedsionki

11.6. Otwory drzwiowe

39

12. POMIESZCZENIA HIGIENICZNO-SANITARNE

12.1. Techniki przesiadania się na muszlę ustepową

12. 2. Przystosowanie umywalki

40

12.3. Kabiny natryskowe

12.4. Kąpiel w wannie

41

E R G O N O M I A

literatura przedmiotu
1.

ABC mieszkania bez barier Murator 2003

2.

Baranowski W., Cyran M., Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki służby zdrowia i dla osób
niepełnosprawnych WACETOB 1999

3.

Batogowska A., Podstawy ergonomii, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Olsztyn 1998

4.

Batogowska, A., Malinowski, A.,. Ergonomia dla każdego, Poznań : "Sorus", 1997

5. Batogowska

A.,

Słowikowski J., Atlas antropologiczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania, Prace i

Materiały, z.137, Warszawa 1989, IWP,

6.

Blassy, K., Fallstudie-Küche und Bad. Studium „Form und Zweck” 1985 nr5.

7. Błądek,Z., Hotele bez barier, Poznań, 2003
8.

Bugajska, J., (red) Komputerowe stanowisko pracy : aspekty zdrowotne i ergonomiczne Warszawa : Centralny
Instytut Ochrony Pracy, 1997

9.

Bugajska, J., Gedlicka, M., Konarska, D., Liu. R., Słowikowski J., Ergonomia, Warszawa 1998

10.

Diffrient N., Tilley, A. R., Harman D., Humanscale 7/8/9, Cambridge, Massachusetts, The MIT Press 1990

11. DBZ

2/1976,7/1977

12.

DIN 18024 część 2

13.

DIN 18025 część 1

14.

Franus E. Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii Kraków 1992

15. Gediczka,

A., Atlas miar człowieka. Dane do projektowania i oceny ergonomicznej CIOP.PIB, 2001

16.

Górska, E., Ergonomia. Projektowanie, diagnoza, eksperymenty, OWPW Warszawa, 2002

17.

Górska,E., Tytyk, E., Ergonomia w projektowaniu stanowisk pracy : podstawy teoretyczne Warszawa : Oficyna
Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1998

18.

Grandjean, E., Ergonomia mieszkania Arkady 1978

19.

Grandjean E., Fizjologia pracy. Zarys ergonomii, Warszawa PZWL 1980

20.

Grey J, i inni Nowoczesne projektowanie wnętrz Wiedza i Życie 2000

21. Hansen

A.

Ergonomia na co dzień, IWZZ Warszawa 1987

22.

Jaranowska, K., Adaptacja mieszkań dla inwalidów, Wyd. Spółdzielcze, Warszawa 1983

23.

Jaranowska, K., Projektowanie zakładów pracy dostępnych dla osób niepełnosprawnych CNBSI 1992

24.

Jaranowska, K., Pomoce techniczne dla osób z niepełnosprawnościami COIB 1992

25.

Jóźwiak, Z.W., Stanowiska pracy z monitorami ekranowymi - wymagania ergonomiczne; Instytut Medycyny Pracy im.
Jerzego Nofera. - Łódź : Oficyna Wydawnicza IMP, 1997

26.

Kleyff, Z., Typologia i warunki środowiskowe dla czynności umysłowych IKŚ 1974

27.

Kobylecki, K., Przystosowanie budynków użyteczności publicznej dl korzystania przez osoby niepełnosprawne, Wyd.
PZH, Warszawa 1995

28.

Koradecka, D., (red.) Bezpieczeństwo pracy. Ergonomia t.1,2, CIOP. PIB Warszawa 1997

29.

Krauze, M., Zarys ergonomii PZWL 1970

30. Krause,

A., Człowiek niepełnosprawny wobec przeobrażeń społecznych, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2004

31.

Krumlinde, H., Behindertengerechtes Wohnen Köln 1979

32.

Kuldschun, H., Rossmann, E.,Budownictwo dla upośledzonych fizycznie, Arkady 1980

33. Kuryłowicz E. Projektowanie uniwersalne CEBRON 1996
34.

Lewandowski J. (red.) Ergonomia niepełnosprawnym – Środowisko pracy. WPŁ Łódź 2000

35.

Łazienka 3,4,7/1997, 3/1998

36.

Magazyn budowlany 2/1997

37.

McCormick, E.J., Antropotechnika- przystosowanie konstrukcji maszyn i urządzeń do człowieka PWN 1964

38.

Miejsca pracy 2002-2003, Murator

39.

Mirski, Z., Kształtowanie wnętrz produkcyjnych Arkady 1986

40.

Morecki A., Ekiel J., Fidelus K., Bionika ruchu, Warszawa, PWN 1971,

41. (-)

Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla szkół wyższych, CIOP- PIB, 2006

42.

Nowak, E., Antropometria na potrzeby projektowania, Prace i Materiały, z.145, Instytut Wzornictwa Przemysłowego,
Warszawa 1993

42

43.

Nowak, E., Atlas antropometryczny populacji polskiej – dane do projektowania, Instytut Wzornictwa Przemysłowego,
Warszawa 2000

44.

Ostrowska E., Urbanik Cz., Badanie sił kończyny górnej, Zakład Biomechaniki AWF, Warszawa 2000,

45.

Ostrowska E., Urbanik Cz., Badanie siły ścisku ręki, Zakład Biomechaniki AWF, Warszawa 2000,

46.

Ostrowska, M., Projektowanie obiektów socjalnych, zakładów przemysłowych w ujęciu systemowym, Wyd. PS,
Szczecin 1982

47. Pałaszewski T., Kształtowanie materialnego środowiska człowieka WPW 1978,
48.

Pheasant S., Bodyspace: Antropometry, Ergonomice and Design Work, London, Taylor & Francis, 1996

49. Poradnik

dla

niepełnosprawnych Muza S.A. 1996 „

50. Projektowanie

wnętrz dla niewidomych „Niewidomy Spółdzielca”1987 nr 12

51.

Rosner, J., Ergonomia, PWE, Warszawa 1985

52. Rozporządzenie MGPiB w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki.... DzU RP nr 10 z 8

lutego 1995

53.

Schwartz, L., Skaradzińska, M., Bola, T., Vademecum projektanta - problemy osób niepełnosprawnych
t:1,2,3,4 IWP 1991

54.

Skaradzinska M., Wasiak-Gołębiewska E., Wnętrza mieszkalne dla osób niepełnosprawnych – dane do projektowania
IWP Warszawa 1986

55.

Skibniewska,H., Schneider, P., Niepełnosprawni w środowisku mieszkalnym. Mieszkanie i zabudowa COSPBM
(Wytyczne do projektowania z.4)

56.

Szklarska A., Welon Z., Antropometryczna charakterystyka kobiet i mężczyzn w Polsce – Prognoza na rok 2000, PAN
Wrocław 1999

57.

Strony internetowe: www: iea.cc/ergonomics/

58.

www: anlh.be/aaoutils

59.

www. ergosystem.home.pl

60.

Tilley A. R., The Measure of Man and Women: Human Factors in Design, New York, Whitney Library of Design,
Watson-Guptill Publications 1993

61.

Tytyk, E Projektowanie ergonomiczne PWN 2001

62. Wnętrza komercyjne 2005, 2006, 2007, Architektura – Murator,
63. Wolański,N., Niemiec, S., Pniuk, M., Antropometria inżynieryjna KIW 1975
64.

Wójtowicz, R., Zarys ergonomii technicznej PWN 1977

65.

Wójtowicz, R., Modernizacja warunków pracy w przemyśle KiW 1984

66.

Wyszkowska, M., Ergonomia – wyd. internetowe, http:// galary.uci.agh.edu/pl

67. Złowodzki, M., O środowisku architektonicznym pracy biurowej Kraków 1992

Wybrane Polskie Normy z zakresu ergonomii aktualne na dzień 13.04.2004.

PN-80/N-08001 Dane ergonomiczne do projektowania. Granica zasięgu rąk. Wymiary.

68.

PN-80/N-08001 Dane ergonomiczne do projektowania. Granice zasięgu rąk, wymiary.

69.

PN-81/N-08002 Dane ergonomiczne do projektowania. Granica ruchu stopy. Wymiary kątowe.

70.

PN-91/N-08003 Dane ergonomiczne do projektowania. Przestrzeń dla ręki obejmującej uchwyt. Wymiary

71.

PN-75/N-08000 Dane ergonomiczne do projektowania

72.

PN-86/N-08012 Ergonomia. Podstawowe pomiary ciała ludzkiego.

73.

PN-91/N-08018 Dane ergonomiczne do projektowania stanowisk pracy. Sfery pracy kończyn górnych. Wymiary.

74.

PN-EN 12665:2003 Światło i oświetlenie. Podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących
oświetlenia

75.

PN-71/B-02380 Oświetlenie wnętrz światłem dziennym. Warunki ogólne

76.

PN-EU 294 Bezpieczeństwo maszyn. Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi do
stref niebezpiecznych

77.

PN-EU 349 Bezpieczeństwo maszyn. Minimalne odstępy zapobiegające zgnieceniu części ciała człowieka

78.

PN-EN 547-1 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymiary ciała ludzkiego. Zasady określania wymiarów otworów
umożliwiających dostęp całym ciałem.

79.

PN-EN 547-2 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymiary ciała ludzkiego. Zasady określania wymiarów otworów
umożliwiających dostęp.

80.

PN-EN 547-3 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymiary ciała ludzkiego. Dane antropometryczne dla wejść i dojść oraz
otworów dostępu w maszynach.

81.

PN-EN 29241-3:2002 (U) Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali
wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Część 3: Wymagania dotyczące monitorów ekranowych.

82.

PN-EN ISO 13406-1:2002 (U) Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem monitorów
ekranowych z płaskim ekranem. Część 1: Wprowadzenie

83.

PN-EN ISO 13406-2:2002 (U) Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem monitorów
ekranowych z płaskim ekranem. Część 2: Wymagania ergonomiczne dotyczące monitorów z płaskim ekranem

84.

PN-EN ISO 9241-1:2001 Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali
wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Ogólne wprowadzenie

85.

PN-EN ISO 9241-4:2002 (U) Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali
wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Część 4: Wymagania dotyczące klawiatury

86.

PN-EN ISO 9241-5:2002 (U) Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali
wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Część 5: Wymagania dotyczące rozmieszczenia elementów stanowiska
pracy i pozycji

87.

PN-EN ISO 10551:2002 (U) Ergonomia środowiska termicznego. Słownictwo i symbole

Magazyny branżowe z zakresu architektury wnętrz

Dobre Wnętrze, Wnętrza Komercyjne, Meble Plus, Łazienki, Świat Łazienek i Kuchni, Vox Design, 2+3D, Art & Biznes,
Architektura-Murator, Architektura & Biznes, Murator, katalogi, materiały promocyjne producentów sprzętu, mebli, urządzeń itd.