Anna Kiersztyn
Zakład Socjologii Problemów Społecznych IS UW

Socjologia prawa

Wykład 5

Temat: integracyjna funkcja prawa

Prawo może stanowić zarówno wyraz społecznej solidarności, jak i jeden z ważniejszych
mechanizmów jej podtrzymywania. 2 podejścia:

A. Durkheim

Najsłynniejsze rozważania zawarł w książce “O podziale pracy społecznej”, w której analizuje w
niej funkcje podziału pracy jako czynnika solidarności społecznej. Widocznym “wskaźnikiem” tej
więzi jest prawo.

Klasyfikacja prawa ze względu na rodzaj sankcji: represyjne – restytucyjne.

Prawo represyjne -> solidarność mechaniczna (opiera się na wspólnych wierzeniach i wartościach,
„zbiorowej świadomości” członków społeczeństwa). W miarę jak podział pracy staje się bardziej
złożony, struktura społeczna ulega coraz większej komplikacji – coraz trudniej jest utrzymać więź
społ. opartą na wspólnocie światopoglądu.

Prawo kooperacyjne -> solidarność organiczna (oparta nie na wspólnocie norm, lecz na wzajemnej
zależności członków społeczeństwa wynikającej z podziału pracy). Tylko prawo kooperacyjne
stanowić może podstawę społecznego ładu w sytuacji, gdy w społeczeństwie nie ma wspólnoty
wartości.

Innymi słowy – pluralizm nie musi oznaczać konfliktu społecznego, jednak to jest możliwe tylko
wówczas, gdy na straży kontraktów stoi stabilne prawo. Choć integracja oparta na podziale pracy
jest obecnie jedyną możliwą, ciągle stoi pod znakiem zapytania. Anomia – brak dostatecznej
regulacji normatywnej, koniecznej do utrzymania integracji społecznej (pojęcie “anomijnego
podziału pracy”). Wg Durkheima prawodawcy niejednokrotnie są zbyt oddaleni od świata relacji,
które tworzone przez nich prawo ma regulować. Ten problem – luki między państwem i
obywatelem, alienacji prawa, przepaści między tym, co mówi ustawa, a tym, co nakazują normy
moralne – nadal jest jednym z kluczowych problemów socjologii prawa.

Wiele elementów teorii Durkheima poddanych zostało krytyce – w szczególności założenie o
ewolucji prawa od represyjnego do kooperacyjnego (Malinowski, Schwartz i Miller – lata 60-te).
Jednak postawione przez niego pytanie o to, w jaki sposób i w jakich warunkach prawo może grupę
ludzi o odmiennych światopoglądach połączyć we wspólnotę – jest nadal bardzo aktualne...

B. Parsons

Założenie: wysoki poziom funkcjonalnej dyferencjacji we współczesnych społeczeństwach.

Prawo jest częścią podsystemu integracyjnego (I). Prawo jako element struktury normatywnej:

L – wartości
I – normy (do których należą również normy prawne)
G – wspólnoty: określają wzory postępowania w konkretnych sytuacjach, kontekstach
instytucjonalnych
A – role: oczekiwania co do postępowania konkretnych jednostek jako członków wspólnot.

Ważna teza: we współczesnych społeczeństwach prawo jest autonomiczne (niezależne od innych
elementów systemu). Ma postać uniwersalnych norm, jest świeckie i oddzielone od polityki i
administracji (nie może być bezpośrednim narzędziem politycznej czy administracyjnej kontroli).
Jedynie autonomiczne prawo umożliwia ograniczenie nadmiernego przenikania się gospodarki i
polityki, przy zachowaniu związków między nimi.

Wg Parsonsa integracyjna funkcja prawa polega na godzeniu sprzeczności, łagodzeniu napięć w
obrębie systemu społecznego. Prawo ma być z jednej strony autonomiczne, z drugiej podlega
naciskom ze strony innych podsystemów. Funkcją prawa jest utrzymanie równowagi między tymi
sprzecznymi naciskami, bez nadmiernego ulegania żadnemu spośród nich. Równowaga ta jest
bardzo chwiejna!

Jej zachowanie jest możliwe dzięki prawnikom. Stoją na straży autonomii i stabilności doktryny,
dbając zarazem o to, by w wyniku nadmiernego skostnienia nie oderwała się ona zbytnio od potrzeb
i oczekiwań obywateli. Wielka odpowiedzialność – stąd znaczenie „etosu” tej grupy zawodowej.
Zadania prawników: (1) Dbanie o doktrynalną spójność; (2) Odnoszenie doktryn do konkretnych
problemów, poprzez odpowiednią interpretację; (3) Dochodzenie do kompromisów między celami
państwowej legislacji (względy polityczne) czy potrzebami ludzi a koniecznością zachowania
spójności doktryny.