Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nazwa przedmiotu:

MIKROEKONOMIA

Prowadzący: dr Andrzej Graczyk

studia I stopnia – licencjackie

kierunek: zarządzanie i marketing

semestr I

rok akademicki 2006/2007

Wykład IX: Koszty produkcji

Koszty to pieniężna wartość ponoszonych nakładów czynników produkcji.

Koszty prywatne (koszty własne) to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo.
Koszty społeczne działalności przedsiębiorstwa obejmują oprócz kosztów prywatnych także
koszty zewnętrzne.

Koszty zewnętrzne - koszty spowodowane działalnością danego przedsiębiorstwa, ale
ponoszone przez osoby trzecie, nie związane z działalnością produkcyjna tego
przedsiębiorstwa. Na przykład, jeśli dane przedsiębiorstwo zanieczyszcza wodę rzeki
ściekami, to koszty uzdatniania wody przez podmiot pobierający wodę z zanieczyszczonej
rzeki są kosztami zewnętrznymi.

Koszty księgowe - wydatki pieniężne ponoszone przez przedsiębiorstwo na zakup czynników
produkcji, uwzględnione w kalkulacji księgowej.

Koszty ekonomiczne - obejmują oprócz kosztów księgowych także koszty alternatywne,
wyrażające utracone korzyści wykorzystania własnych czynników produkcji przez właściciela
we własnym przedsiębiorstwie. Alternatywą, z której w tym przypadku rezygnuje właściciel,
jest bowiem wykorzystanie tych czynników w innej działalności. Wartość kosztów
alternatywnych można ustalić na podstawie utraconego dochodu właściciela czynników. Jeśli
w gospodarstwie rolnym rolnikowi pomaga żona, to wartość jej pracy można określić jako
nieuzyskany dochód z tytułu pracy za wynagrodzeniem w innym gospodarstwie.

Założenia dotyczące dalszej analizy kosztów przedsiębiorstwa:
1. rozpatrywane są koszty prywatne
2. Rozpatrywane są koszty ekonomiczne
3. Celem przedsiębiorstwa jest zysk
4. Przedsiębiorstwo działa racjonalnie, czyli dla wytworzenia danej produkcji nie użyje

więcej czynników, niż to jest niezbędne.

Koszty w krótkim okresie

W analizie kosztów wyróżnia się okres krótki - w którym występują stałe i zmienne czynniki
wytwórcze oraz okres długi, w którym możliwa jest zmiana wszystkich czynników
wytwórczych.
Nakład czynników stałych nie zmienia się, gdy zmienia się wielkość produkcji. Określają one
wielkość przedsiębiorstwa. Nakład czynników zmiennych zmienia się wraz ze zmianami
wielkości produkcji. Odpowiednio do tego w krótkookresowej analizie kosztów wyróżnia się
koszty stałe i koszty zmienne.

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 2

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Zależności między kosztami w krótkim okresie

Podstawowe rodzaje kosztów krótkookresowych

Koszty całkowite
FC - koszty całkowite stałe
VC - koszty całkowite zmienne
TC - koszty całkowite
TC=FC+VC

Koszty przeciętne

AFC - przeciętne koszty całkowite stałe

Q

FC

AFC

=

gdzie Q - wielkość produkcji

AVC - przeciętne koszty całkowite zmienne

Q

VC

AVC

=

AC - przeciętne koszty całkowite

Q

VC

Q

FC

Q

TC

AC

+

=

=

,

czyli
AC=AFC+AVC

Koszty marginalne

Koszty te określają, w jaki sposób zmieniają się koszty całkowite (lub koszty całkowite
zmienne), gdy produkcja przedsiębiorstwa zmienia się o jednostkę.
W zależności od rodzaju danych o zmianach kosztów, można zastosować dwie formuły
obliczania:
Dla dyskretnych zmian kosztów i produkcji (na przykład dane w tabeli) wykorzystuje się
ujęcie różnicowe:

Q

TC

MC

∆

∆

=

, ewentualnie

Q

VC

MC

∆

∆

=

.

Gdy funkcja kosztów TC (ewentualnie VC) jest ciągła i różniczkowalna, koszty marginalne
oblicza się jako pierwszą pochodną tej funkcji względem wielkości produkcji

dQ

dTC

MC

=

, ewentualnie

dQ

dVC

MC

=

.

W ujęciu graficznym podstawowe zależności między kosztami przedstawia rys. 9.1

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 3

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Rys. 9.1. Zależności między typowymi krzywymi kosztów w krótkim okresie

Maksymalną wielkością produkcji przedsiębiorstwa jest Q

C

. Uwidoczniona na górnym

wykresie funkcja FC przebiega poziomo. Warto zauważyć, że przedsiębiorstwo ponosi koszty
stałe nawet wtedy, gdy nie produkuje (Q=0). Im więcej jednak produkuje, tym koszt AFC jest
niższy, co widoczne jest na dolnym wykresie.

B

A

0

Q

Q

A

Q

B

Q

B

Q

A

Q

0

Q

C

Q

C

TC

VC

AC

FC

Q

F

AVC

AFC

F

Q

F

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 4

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Krzywa VC nie przebiega liniowo. Zmienność kosztu VC wynika z działania prawa
zmiennego produktu marginalnego. Koszt AVC osiąga wartość minimalną przy produkcji Q

A

.

Nachylenie odcinka 0A na górnym wykresie jest dla tej produkcji najniższe. Nachylenie
reprezentuje w tym przypadku relację VC/Q dla tej wielkości produkcji. Łącząc punkt 0
odcinkiem z dowolnym punktem na krzywej VC otrzymalibyśmy większą wartość
nachylenia, czyli wyższą wartość AVC.

Przebieg krzywej kosztu TC odzwierciedla przebieg krzywej VC. Pionowa odległość między
tymi krzywymi jest równa FC. Przy produkcji Q

B

koszt AC osiąga wartość minimalną

(ponieważ nachylenie odcinka łączącego punkt 0 z krzywą TC w punkcie B jest wówczas
najniższe.

Przy produkcji równej Q

F

krzywe VC i FC przecinają się w punkcie F, co oznacza także

równość kosztów przeciętnych AFC AVC.

Zależności z uwzględnieniem przebiegu krzywej MC przedstawia rysunek 9.2. Nie ma na nim
krzywych FC oraz AFC, ponieważ koszt marginalny nie zależy od kosztów stałych.

Warto zauważyć, że minimum kosztu marginalnego przypada w tzw. punkcie przegięcia
krzywej kosztu VC (ewentualnie TC), czyli przy produkcji Q

M

. W tym punkcie nachylenie

stycznej do krzywej VC ((TC) jest najmniejsze. Z geometrycznej interpretacji pochodnej
wiadomo, że wartość pierwszej pochodnej względem danej funkcji (w omawianym
przypadku MC jest pierwszą pochodna funkcji VC lub funkcji TC) wiadomo, ze o jej
poziomie stanowi wartość nachylenia stycznej do tej funkcji (tangensa kąta nachylenia
stycznej, gdy osie sa jednakowo wyskalowane).

Bardzo ważna właściwością przebiegu wykresu funkcji MC jest to, że przecina ona wykresy
funkcji AVC oraz AC w ich minimach (to znaczy przy produkcji Q

A

i Q

B

). Oznacza to, że w

minimach wartości obu te funkcji muszą być równe MC.

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 5

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Rys. 9.2. Koszt marginalny na tle innych związanych z nim kosztów krótkookresowych

B

A

0

Q

Q

A

Q

B

Q

B

Q

A

Q

0

Q

C

Q

C

TC

VC

AVC

AC

MC

M

T

M

V

Q

M

Q

M

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 6

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Koszty w długim okresie

W długim okresie wszystkie czynniki produkcji mogą się zmieniać.Zmienna jest więc także
wielkość przedsiębiorstwa. Dostosowanie wielkości produkcji do celu przedsiębiorstwa
polegać może zatem na wyborze optymalnej dla takiej produkcji wielkości przedsiębiorstwa.

Zależności między kosztami w długim okresie

Podstawowe rodzaje kosztów krótkookresowych

Długookresowe koszty całkowite
LTC - długookresowe koszty całkowite

Długookresowe koszty przeciętne

Q

LTC

LAC

=

,

Długookresowe koszty marginalne

Koszty te określają, w jaki sposób zmieniają się długookresowe koszty całkowite, gdy
produkcja przedsiębiorstwa zmienia się o jednostkę.
W zależności od rodzaju danych o zmianach kosztów, można zastosować dwie formyły
obliczania:

Dla dyskretnych zmian kosztów i produkcji (na przykład dane w tabeli) wykorzystuje się
ujęcie różnicowe:

Q

LTC

LMC

∆

∆

=

,

Gdy funkcja kosztów LTC jest ciągła i różniczkowalna, koszty marginalne oblicza się jako
pierwszą pochodną tej funkcji względem wielkości produkcji

dQ

dLTC

LMC

=

,

W ujęciu graficznym podstawowe zależności między kosztami przedstawia rys. 9.3

W przebiegu funkcji LAC i LMC zachodzą podobne zależności jak omawiane wcześniej dla
krzywych krótkookresowych - krzywa LMC ma minimum przy produkcji Q

M

,

odpowiadającej punktowi przegięcia na krzywej LTC, a krzywa LMC przecina krzywą LAC
w jej minimum. Przyczyna zmienności kosztów w długim okresie jest jednak inna -
zmienność korzyści skali.

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 7

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Rys. 9.3. Koszty przedsiębiorstwa w długim okresie

A

0

Q

Q

A

Q

A

Q

0

LTC

LAC

AC

LMC

M

V

Q

M

Q

M

M

IKROEKONOMIA

wykład IX

strona 8

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

W długim okresie przedsiębiorstwo zwiększając rozmiary ma do czynienia z korzyściami i
niekorzyściami skali produkcji.

Korzyści skali spowodowane są tym, że wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa
zwiększa się wydajność produkcji, dzięki stosowaniu większych, bardziej
wyspecjalizowanych maszyn i urządzeń, zwiększa się podział pracy i rośnie specjalizacja
pracowników, przedsiębiorstwo ma możliwości wynegocjowania korzystniejszych warunków
w dostawach czynników wytwórczych itp.

Niekorzyści skali spowodowane są tym, że wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstwa
rozbudowuje się struktura organizacyjna, wzrasta czas przebiegu informacji, powstają
zakłócenia w jej przebiegu, zwiększają się koszty magazynowania i transportu itp.

W przypadku, gdy korzyści skali przeważają nad niekorzyściami, krzywa LAC obniża się
wraz ze wzrostem produkcji (koszt LAC do wielkości produkcji Q

A

maleje). Natomiast dalsze

zwiększania produkcji może spowodować, że niekorzyści będą przeważać nad korzyściami
skali. Koszt LAC rośnie (od wielkości produkcji Q

A

krzywa LAC ma nachylenie dodatnie)

Literatura do tematu wykładu

•

Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia tom 1. PWE, Warszawa, 1993, r.6

•

Klimczak B.: Mikroekonomia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu,
Wrocław, 1998, r. 12

•

Oyrzanowski B.: Mikroekonomia.: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu,
Kraków, 1995, r. 6

•

Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AKADEMIA, Poznań,
1997, r. 7

•

Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia tom 1 r. 19, Warszawa: PWN 1995, tom 2
r.21

•

Varian H.R.: Mikroekonomia. PWN,Warszawa, 1995, r.19 i 20