Kołowrót

Urządzenie do podnoszenia lub opuszczania ładunku zawieszonego na linie lub łańcuchu

przez przewijanie lub nawijanie go na obracający się bęben napędzany ręcznie.

Najdawniej bo już 2200 lat p.n.e., kołowroty stosowane były w Chinach, skąd

prawdopodobnie zostały przeniesione na Bliski Wschód (IX w. p.n.e.), między innymi do

słynnych ogrodów Semiramidy, a później do basenu Morza Śródziemnego.

W Grecji około IV wieku p.n.e. skonstruowano olbrzymie

katapulty

miotające kamieniami,

w których używano kołowrotów do naciągnięcia wyrzutni. Pisemna wzmianka o

kołowrocie znajduje się również w jednej z rozpraw Arystotelesa. Archimedes udowodnił

praktycznie ustalone przez siebie prawo dźwigni, spuszczając samodzielnie na wodę

jeden z największych okrętów w ówczesnym świecie, trzymasztowiec "Syrakuzję".

Dokonał tego obracając kołowrót połączony ze statkiem skomplikowanym układem

krążków linowych.

Kolejny opis kołowrotu znajdujemy w dziele Homera "Mechanika" wraz z opisami innych

maszyn prostych i złożonych

. W zastosowaniu wojskowym kołowrót był wykorzystywany do późnego Średniowiecza.

Do celów oblężniczych stosowano w tym okresie ciężkie

kusze

ze stalowym łukiem, tak

sztywnym, że do jego naciągnięcia konieczny był kołowrót połączony z łożem kuszy

mechanizmem zębatkowym.

Zgodnie ze źródłami pisanymi, w III wieku kołowrót spełnił prawdopodobnie po raz

pierwszy funkcje

dźwigu osobowego

. Opis pochodzi od irańskiego encyklopedysty z XIII

wieku, który pisał o remoncie jednego z wysokich mostów:

"...większość robotników musiano opuszczać kołowrotami za pomocą wyciągów, w

koszach i sieciach".

Równocześnie kołowrót znalazł zastosowanie w kopalnictwie, zarówno do wyciągania

urobku rud metali, jak i jako urządzenie dźwigowe dla ludzi. Początkowo był to typowy

kołowrót napędzany ręcznie, potem zastosowano duże koła ze szczeblami, po których

wspinali się ludzie tzw. koła deptakowe, a w końcu, w miarę zwiększania się głębokości

kopalń - przy użyciu siły czasem nawet 4 par koni.

W późniejszych latach w wyniku zastosowania

silników

parowych, spalinowych, a w

końcu elektrycznych kołowrót przekształcił się we współczesne wyciągarki mechaniczne

stosowane jako samodzielne urządzenia dźwignicowe lub jako mechanizmy dźwignic

złożonych, np. suwnic wyciągów itp.

Współcześnie kołowroty znajdują zastosowanie głównie na statkach do załadunku

materiałów oraz podnoszenia kotwic, a niekiedy także do przyciągania i cumowania

statków. Spotkać je można również przy wiejskich studniach jako urządzenia do

wyciągania wody.