notatki z wykładów 2006/2007

FILOZOFIA ANGIELSKA

FILOZOFIA ANGIELSKA

I AMERYKAŃSKA

I AMERYKAŃSKA

(dr N. Leśniewski)

Owoc pracy Marcina i Patrycji

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

2

z 18

wykład 1

26.02.2007

O co chodzi w sporze o Uniwersalia?

spór o powszechniki to de facto starcie ówczesnych światopoglądów
starożytni Grecy spłodzili jeno dwa stanowiska: skrajny (Platon) i umiarkowany (Arystoteles) realizm pojęciowy

Kategorie Arystotelesa – nauka o kategoriach
Porfiriusz stawia 3 pytania, które rozbijemy na razie na 6:

werbalne:

1. Co znaczy „powszechnik”? - pytanie z poziomu metajęzyka (przed Fregem itp. pytano „czym

jest?” - było to pytanie metafizyczne)

2. Co znaczy „rozumieć wyrażenia”?

metafizyczne:

3. Czy powszechniki w ogóle są?

4. W jakim stosunku bytowym pozostają powszechniki do jednostek?

logiczne:

5. Do czego odnoszą się nazwy ogólne?
6. Czego dotyczą uogólnienia naukowe?

werbalizacja (decyzje terminologiczne) wpływają na perspektywę ontologiczną, a ta rzutuje na logikę

ad 1.
U jest powszechnikiem w stosunku do jednostki J w ciągu J(J

1

,J

2

,...,J

n

) wtedy i tylko wtedy, gdy U jest

ustanowione przez wszystkie i tylko własności A w ciągu wspólne dla J

być ustanowionym oznacza:

a) „posiadać” - powszechnik oznaczałby istotę rzeczy
b) „mieć przypisane” - wówczas jako wzorzec, archetyp

c) „mieć domniemane” - jest pojęciem, konstruktem pojęciowym
d) „być tożsamym z czymś” - oznaczałby swoistość, formę

e) „być wyznaczonym przez” - zbiór, klasę

ad 2.
Podmiot P rozumie wyrażenie F, gdy P wie, do czego można odnieść F.

inaczej: gdy P umie używać F.

„P wie, do czego można odnieść F” znaczy tyle, co:
P wie, o jakich przedmiotach można prawdziwie orzec F

P wie, jakie przeżycie można wyrazić przez F

–

przedmiot, o którym można prawdziwie orzec F, to odpowiednik F

–

ogół przedmiotów (odpowiedników F) to zakres wyrażenia F

–

przeżycie, które można wyrazić przez F, to odsyłacz F

–

ogół odsyłaczy to zawartość F

–

ogół własności przysługujących F, wszystkie i tylko odpowiedniki F to treść F

P rozumie F, gdy wie:

–

jaki jest zakres F

(rozumie jasno)

–

jaka jest zawartość F

(rozumie naocznie – empirycznie)

–

jaka jest treść F

(rozumie wyraźnie)

ad 3.

Ze względu na sposób bycia, można wyróżnić następujące byty:

1. samoistne (nie potrzebujące nośnika), samodzielne (nic ich nie stwarza), czasoprzestrzenne

(rozciągłe)

jednostki, indywidua

2. samoistne, niesamodzielne, poza czasoprzestrzenne

rodzaje, idee

3. samoistne, niesamodzielne, (więc i) nieczasoprzestrzenne

własności

4. niesamoistne, więc niesamodzielne, a tym bardziej nieczasoprzestrzenne

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

3

z 18

przedstawienia, konstrukty

tylko trzy pierwsze rodzaje bytów są bytami substancjalnymi – byty rzetelne

jest to założenie, które przyjmujemy, by odpowiedzieć na to nasze trzecie pytanie

probierz stwierdzający istnienie:

●

percepcja zmysłowa

●

wgląd, ideacja (intuicja)

●

oderwanie, abstrakcja (o zieleni trawy bez trawy mówić)

○

ale sama zieleń – byt 2. rodzaju

odpowiedź:

1. Istoty jako idee – uniwersalia ante res – mają więc byt doskonały.
2. Wzorce i pojęcia jako konstrukty – uniwersalia post res – mają byt myślenia.

3. Swoistości i zbiory – uniwersalia a porte rei („niesione przez rzeczy”) – mają byt zjawiskowy.

ad 4.
W zależności od definicji „bycia ustanowionym”, jaką przyjmujemy (patrz: ad 1), jednostki są dla

powszechników:

gdy powszechnik jest:

to jednostki są dla niego:

istotą

wspólne

wzorcem

przypisane

pojęciem

domniemane

swoistością

tożsame

zbiorem

wyznacznikami

ad 5.

●

nominalista: nazwy jednostkowe i ogólne spełniają tylko funkcje desygnowania

●

realista: nazwy jednostkowe i ogólne poszerzają perspektywę nominalizmu o co najmniej jeden

powszechnik

○

realista – esencjalista (skrajny r.) - nazwy ogólne desygnują jednostki i konotują idee

○

realista – konformista (umiarkowany r.) - nazwy ogólnie desygnują jednostki, denotują zakresy i
konotują treści

■

zarówno zakresy jak i treści to abstrakty

●

konceptualista (umiarkowany nominalista, np. Ockham):

nazwy desygnują indywidua, eksprymują pojęcia (przypisują pierwotność)

ad 6.
nominalista metodologiczny (fizykalista):

nazwy w twierdzeniach naukowych to tak zwane terminy obserwacyjne lub wszystkie te, które dają się
sprowadzić do terminów obserwacyjnych

(pozytywizm, neopozytywizm itp.)

realista metodologiczny:
niektóre twierdzenia (np. aksjomaty, prawa nauk formalnych) dotyczą uniwersaliów (w znaczeniu idei,

abstraktów, konstruktów)

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

4

z 18

UNIWERSALIA

Arystoteles, Predykabilia

Porfiriusz, Isagoga

(3 pytania Porfiriusza:

Czy uniwersalia istnieją w przyrodzie czy w umyśle?

Czy istnieją cieleśnie czy bezcieleśnie?

Czy istnieją poza rzeczami czy w nich samych?)

Boecjusz, przełożył Isagogę na łacinę

(dorzucił dwa pytanka:

Czy kategorie Arystotelesa są gatunkami rzeczy?

Czy są kategoriami znaków pojęciowych?)

REALIZM POJĘCIOWY

NOMINALIZM POJĘCIOWY

SKRAJNY

Platon – idee niezależne

UMIARKOWANY

Arystoteles – idee w rzeczach

IV/V

Augustyn Aureliusz

idee to myśli boże,

rzeczy zawsze

zależą od idei,

świat istnieje, bo Bóg

go myśli

XI

Anzelm

(powtarza Platona)

III

Plotyn

rzeczy z nich

emanują

IX

Eriugena

emanacja

XII

Bernard z Chartres

gatunki, rodzaje - czyste idee

Gilbert de la Porrée

uniwersalne formy to odbicia idei

istniejące w rzeczach

Wilhelm z Champeaux

jak Gilbert, uniwersalia to idee w rzeczach

2 rodzaje cech:

jednostkowe – odrębne, gatunkowe – nieodrębne

/Leśniewski powiedział raz jedn.-odr. gat.-nieodr.,

a raz jedn.-nieodr. gat.-odr./

Tatarkiewicz: indyferentne stanowisko

XIII

Jan Duns Szkot

IX

Eryk/Henryk

Remigiusz z Auxerre

tworzył alternatywę

dla Augustyna

XII

Roscelin

flatus vocis – powiew dźwięku

uniwersalia do tego się

sprowadzają, kpi sobie

mistrz Abelarda

Abelard

nadaje elegancką postać

myśli Roscelina

sermonizm (łac. sermo – słowo)

w uniwersaliach jest znaczenie,

nie desygnat

podważa zasadność sporu

XIV

Wilhelm Ockham

Piotr Auriol

pojęcia ogólne to tylko nazwy

XIV

Jan Wyckleff

Jan Hus

C O N T R A – Hus vs Ockham

C O N T R A – XII w.

MAPA SPORU

MAPA SPORU

O POWSZECHNIKI

O POWSZECHNIKI

INTRA – niezdecydowani

Walter z Mortagne

Adelard z Bath

Joscelin ze Soissons

Jan z Salisbury

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

5

z 18

wykład 2

05.03.2007

Franciszek Bacon

był sobie też Roger Bacon – myśliciel XIII-wieczny
chciał wprowadzić indukcję do scholastyki

(A Franciszek – antyscholastyk)
scholastyka opiera się na wspólnocie założeń, co do których nie ma wątpliwości

Roger chce je w drugą stronę uzasadniać – ze szczegółu (bytów namacalnych itp.) do ogółu (bytów 2. rodzaju)
jego pomysły storpedowano, w XIV wieku panowała jeszcze dedukcja

Franciszek Bacon 1561-1626

dzieło słynne: Novum Organum
oczywiście aluzja do Organonu Arystotelesa, gdzie Grek przedstawia zbiór narzędzi logicznych do

uzasadniania tez

Bacon w Novum Organum postuluje, by dowodzenia nie miały charakteru dedukcyjnego, a indukcyjny.
Nowa metoda ma służyć filozofii praktycznej (dziś rozumie się przez to etykę, ale kiedyś było to po prostu

praktyczne wykorzystywanie wiedzy).
Zmiana przedmiotu zainteresowania z pojęć na przyrodę.

podział zdań Kanta na syntetyczne i analityczne:

●

syntetyczne
nie mieści się w nich to, co mówimy, wiemy to skądinąd, np. „to drzewo jest zielone” - jeśli jest

prawem, poszerza naszą wiedzę, ale nie zawsze musi być prawdziwe

●

analityczne

podmiot obejmuje to, co orzekane, mieści się w pojęciu podmiotu, np. „kawaler to nieżonaty
mężczyzna” - niemożliwe są pomyłki, ale też nic nowego się nie dowiadujemy

w scholastyce stosowano zdania analityczne

zainteresowania Bacona: metodologia i teoria poznania, nie metafizyka i logika pojęciowa

głowił się nie czym jest coś, tylko jak to wykorzystać

należy 1) podporządkować sobie przyrodę i wykorzystywać ją, ale 2) aby podporządkować sobie przyrodę,
trzeba uczyć się jej języka, wiedza ta musi mieć przyrodniczy charakter (ekolodzy to podkreślają dziś)

trzeba wprowadzić nową metodę

nowa filozofia Bacona:

1. Nie przyjmuje dogmatycznych założeń.

założenie musi być co najmniej powszechnie znane (tzn. potwierdzone empirycznie)

2. Zastępuje wnioskowanie dedukcyjne indukcyjnym.

(dogmat to wiedza, której nie da się analizować ani jej uzupełnić, wiedza pełna)

zarzut wobec scholastyki:

filozofia straciła kontakt z rzeczywistością
a co jej zawdzięczamy:

teorię wnioskowania (tryby retoryczne)

Przedmiot poznania filozofii Bacona:
przyroda

aby ją poznać, trzeba zaangażować wszystkie władze poznawcze

umiarkowany empirysta metodologiczny
umiarkowany empiryzm genetyczny: o źródle poznania, skąd pochodzą dane – z doświadczenia

metodologiczny: zajmuje się sposobami potwierdzania danych – eksperyment i doświadczenie

(skrajny empiryzm metodologiczny – tylko eksperyment weryfikuje dane, trudno o egzemplifikację historyczną

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

6

z 18

takiego poglądu)

Bacon to również sensualista – bazuje na danych zmysłowych
eksperyment ma korygować błędy zmysłów

rozum zajmuje się spójnym i rozumnym opracowaniem metod indukcji

i empirysta genetyczny: wszelka wiedza musi pochodzić z przyrody (wspomnijmy 2. zasadę Bacona, by wiedza
miała charakter przyrodniczy, wypływała z uczenia się od niej)

pojęcia mamy z doświadczenia – są efektem oddziaływania przedmiotu na podmiot

Idole

Idole

to przesądy, złudzenia poznawcze, stojące na drodze do poznania
są cztery

indukcja nie rozwiąże pewnych problemów

1. Idola tribus (złudzenie ludu)

złudzenia plemienne, trybalne – dotyczą wszystkich nas, jesteśmy ludźmi.
człowiek posiada typowe dla siebie złudzenia, często antropomorfizuje, dostrzega cele przedmiotu

badanego poprzez analogię do własnych zachowań (btw: analogie nie mają charakteru ogólnego –
prowadzą od szczegółu do szczegółu)

różnice międzyrasowe w postrzeganiu świata – u nas dominuje wzrok, a u np. psa węch

2. Idola specus (złudzenie jaskini)

kierujemy się złudzeniami indywidualnymi
a propos jaskini platońskiej – każdy widzi inne cienie pod innym kątem

dwa powyższe idole są niezbywalne, choć nie można powiedzieć, że wrodzone, to dotyczą pewnych
wrodzonych cech

3. Idola fori (złudzenie rynku)

posługujemy się niezweryfikowanym językiem, różnie rozumiemy te same pojęcia – bez definicji pojęć

nic nie zdziałamy

4. Idola teatri (złudzenie teatru)

wynika z naszej łatwowierności – przekonujemy się w procesie kształcenia do pewnych autorytetów i
potem ich nie odrzucamy

Bacon nie wierzy, że indukcja przeskoczy te problemy

w indukcji wychodzimy z pojęć przedmiotów wiarygodnych (potwierdzonych empirycznie), ale wiarygodność

dalej spada wraz ze wzrostem ogólności – pewne ustalenia musiałyby dotyczyć wszystkich podobnych
przypadków, by być prawami

indukcja eliminacyjna

–

enumeracyjna (przez wyliczenie) – jest nierealizowalna

trzeba by przez wyliczenie pokazać wszystkie przypadki

więc eliminacyjne kroki:

1. eksperyment – pozwala wyrugować błędy zmysłów

ustala to, co zachodzi faktycznie – niezależnie od tego, czy jest postrzegane
facio, facere – czynić, tworzyć, działać, wytwarzać

faktyczne jest to, co pozostaje po przeprowadzeniu eksperymentu
faktów nie odbieramy zmysłowo, tylko przez eksperymenty weryfikujemy

istnieją niezależnie od istnienia podmiotu poznającego

2. indukcja – w ścisłym rozumieniu jako procedura nie bazująca na metodzie, a na faktach

poznawanie form

forma dla Bacona – postać, w jakiej fakty do nas docierają – epistemologia

(dla Arystotelesa – wszystko formą, co istnieje – metafizyka)
cecha dystynktywna wszystkich faktów

zadaniem indukcji jest poznawanie form (stałych własności rzeczy, niezależnych od kontaktu przedmiot-

podmiot)

forma – to własność, bez których przedmiot nie byłby poznany

?

Jak się narodził fenomenalizm?

(pytanie egzaminacyjne odnoszące się do powyższego)

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

7

z 18

3 kroki indukcyjne

1 tablica – obecności
załóżmy, że badamy własność ciepła

wyliczamy te wszystkie przypadki, gdzie wystąpiła
A

1

– promienie słońca

A

2

– wnętrze ciała zwierzęcia

2 tablica – nieobecności i odchyleń
szukamy innych, podobnych obiektów – czy w nich też jest ta własność?

B

1

– inne ciała kosmiczne

B

2

– np. wnętrze roślin

3 tablica – porównań, stopni

pod jakimi warunkami możemy, intensyfikując cechy przedmiotu, zintesyfikować badaną właściwość
co zrobić, by było cieplejsze?

zwiemy ją też tablicą stopni, bo w zależności do tego, czy czynność odnosi się do tego przedmiotu
intensyfikujemy, bądź minimalizujemy własność

exparimenta crucis – ostatni etap

nakładamy na siebie przypadki
badamy, która z cech nam stale z badanymi właściwościami występuje

Kotarbiński podaje przykład przypływów i odpływów:

mamy dwie możliwości – albo powoduje je przechylanie się wody, albo morze się gdzieś daleko spiętrza,
jakiegoś rowu tektonicznego wypływa woda.

Jeśli 1), to na jednym brzegu woda powinien być odpływ, gdy na drugim jest przypływ, jeśli 2), to i tu i tu
powinny być na raz odpływy lub przypływy.

No to wysyłamy na oba brzegi obserwatorów i badamy, to właśnie przykład eksperymentu krzyżowego,
ostatecznie rozstrzygającego.

Bacon zauważył, że postęp w nauce przyspiesza, gdy ośrodki ze sobą współpracuję, także, a raczej głównie

badawcze.
postęp w nauce trudno zdefiniować, ale następuje tylko pod warunkiem współpracy między dziedzinami

Miał różne utopijne wizje, ale jedną, projekt Royal Society of Sciences udało się ładnie zrealizować i

towarzystwo to funkcjonuje do dziś, choć niby to miała być utopia.

wykład 3

19.03.2007

John Locke (1632-1704)

3 najważniejsze dzieła:

Listy o tolerancji – wydał anonimowo, prezentował tam liberalne poglądy
Traktat o rządzie

rok 1660 – Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego – tym będziemy się zajmować
Leibniz polemizował z poglądami zawartymi w tym dziele

Locke prezentuje nietypową jak na XVII wiek koncepcje poznawczą

pierwsze dwie księgi: o rozumie potocznym, Verstand, doksa
wiedza powszechna i potoczna, nie gwarantuje prawdziwości

zdroworozsądkowa (w tym czasie powstało to pojęcie)

następne dwie księgi: o wiedzy pewnej i obiektywnej (dziś powiedzielibyśmy o filozofii nauki)
próbuje dokonać syntezy wiedzy, jaką miał do dyspozycji

antynatywista, więc dyskutuje z kartezjanizmem (idee wrodzone itp.)
skoro mamy dualizm, to nie może być możliwości przejścia z ducha do wymiaru fizycznego, Kartezjusz mówił,

że w szyszynce ono jest – pfff

całkowicie odrzuca natywizm
polemizuje więc też z pewną grupą zwącą się neoplatonikami oksfordzkimi

próbowali oni wprowadzić wątki platońskie w wydaniu Augustyna, jego logikę, hierarchiczną, w której niższy

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

8

z 18

poziom zawiera się w wyższym
Locke zmiażdżył ich argumentem z dzieciństwa: przykład dzieci pokazuje, że żadnego aksjomatu nie pozna

się bez poznania wyrazów i pojęć składających się na niego

pokazuje też indukcyjny charakter dochodzenia do wiedzy pewnej

tabula rasa
oprócz znaczenia empiryczno-genetycznego ma też znaczenie empiryczno-metodologiczne – może być

zapisywana tylko określonymi, potwierdzonymi treściami, nie wszystko, czego doświadczamy, się na niej
pojawia

Locke nie jest empirystą wulgarnym, nie wprowadza i nie uzależnia niczego od sensualizmu

sensations nie są nośnikami wiedzy
tabula rasa - „nie ma niczego w umyśle, czego wcześniej nie było w zmyśle”

doświadczenie

wszystko, co wiemy, wszelkie zasady pochodzą z doświadczenia

dzieli je na dwa rodzaje:

●

zewnętrzne

doświadczenie zmysłowe, dane: sensacje (wrażenie)
przedmiot w jego jednostkowym charakterze istnieje niezależnie od podmiotu – realizm ontologiczny

także realizm epistemologiczny – czym innym są pojęcia cech, czym innym same cechy
mamy dwa poziomy – musimy odróżnić cechy od nas niezależne od zależnych (odpowiednio byty 1. i

3. rodzaju)

●

wewnętrzne

przedmiotem idee; refleksja
poziom, na którym dokonuje się namysł nad tym, co się robi, gdy się poznaje

dzięki temu zrodziła się psychologia nowożytna
przedmiotem jest to, co otrzymujemy w wyniku uogólnienia sensacji

powtarzalność wiedzy – wydaje nam się, że wiemy coś a priori, bo tak często coś stwierdzamy

podstawowym nośnikiem wiedzy jest idea

idee

też podzielił

●

proste

idee pierwotne percepcji i refleksji
ciepło, ruch itp.; myślenia, pragnienia itp.

są granicą naszego poznania, za nie nie da się wyjść – ta idea towarzyszy filozofii angielskiej aż do
Russela

prototyp faktów atomowych, momentów granicznych naszego poznania
dzielą się na:

○

pierwotne
„oddają pierwotne własności rzeczy, to jest rozciągłość, kształt i ruch” - są od nas niezależne, więc

inna ich nazwa – obiektywne – bo tkwią w obiekcie

○

wtórne

reprezentują wtórne cechy rzeczy (modi), które powstają w kontakcie bezpośrednim przedmiotu z
podmiotem (ujawniają się)

ich istnienie zależy od podmiotu, np. smak, barwa, zapach – subiektywne, relacje; nikłe znaczenie
poznawcze, bo są zmienne

●

złożone
składają się z prostych

podstawowy materiał poznania, wiedzy, choć warunkiem referencji tej wiedzy jest, aby idee złożone
dało się rozłożyć i sprowadzić do prostych

powinny być pierwotne – jeśli znajdują się jakieś wtórne, należy dokonać korekty poznania
umysł – cała zdolność poznania (zmysły i intelekt) – są efektem działalności umysłu

3 podstawowe sposoby tworzenia wiedzy:

○

porównywanie
relacja analogii – nie jest niezawodna

○

kojarzenie
relacja metaforyczna, przenosi własność badanego przedmiotu na drugi – też nie jest niezawodna

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

9

z 18

○

abstrahowanie
odrywanie pewnych własności od ich nośników

błąd scholastyków – odrywali i myśleli, że własność istnieje tak samo, jak nośnik
własności nie są ideami, ale mają swoje idee

(Platon: idea – forma, niezależna od doświadczenia, doświadczenie nie ma wartości poznawczej;
Locke: idea to pojęcie, nie jest charakteryzowana ontologicznie, formę jako podmiot może nadać

ten, kto doświadcza)
abstrahowanie polega na rozpatrywaniu cech koniecznych

/tutaj tabelka od Patrycji, bo adnie zrobi a. Dodatkowo ja nie mia em o 3 rodzajach idei z o onych. /

ł

ł

ł

ł ż

IDEE

Proste:

- doświadczenie zewnętrzne, zmysłowe – ruch,
ciepło

- doświadczenie wewnętrzne, refleksyjne, np.
idee myślenia, pragnienia, woli

Idee proste wyznaczają granicę naszego
poznania.

Pierwotne

Oddają

pierwotne

własności

rzeczy,

rozciągłość, kształt,
ruch, niezależne od

nas, obiektywne, tkwią
w obiekcie.

Wtórne

Reprezentują wtórne
cechy rzeczy, powstają w

bezpośrednim kontakcie
z

przedmiotem,

subiektywne,

ich

istnienie zależy od

podmiotu.

Smak,

zapach, barwa. Są

relacjami, mają nikłe
znaczenie poznawcze

Złożone

Składają się z idei prostych, podstawowy materiał
wiedzy. Warunek referencji tej wiedzy jest to, żeby

dało się je rozłożyć na proste Gdy zawierają idee
wtórne należy dokonać korekty poznania. Złożone –

efekt pracy umysłu. Mind – cała zdolność poznawcza
zmysły + intelekt. Są wytworem czynności

intelektualnej. 3 aktywności umysłu: porównywanie,
kojarzenie(relacja metaforyczna), abstrahowanie-

odrywanie własności od nośnika. Scholastycy popełnili
błąd, bo odrywając cechy od przedmiotów uznali, że

istnieją osobno. Dla Locka własności nie są ideami,
ale mają swoje idee. Inne pojęcie idei niż Platońskie.

Idea nie jest charakteryzowana ontologicznie.
Abstrahowanie polega na sprowadzaniu cech

koniecznych. 3 rodzaje idei złożonych:
-Modi (stosunki) - sposób, w który się przejawia,

samodzielna, niesamoistne, cechy, własności
- Substancje : byty samoistne, są nośnikiem własności

modi, pojęcie złożone, byt 2 rodzaju nie odnosi się do
bytu 1 rodzaju

- rzeczy jednostkowe – autonomiczne względem
podmiotu, dzięki substancji można wyjaśnić istnienie

rzecz jednostkowych. Idea nie warunkuje istnienia
bytów jednostkowych, ale idea złożonej substancji

warunkuje ich poznanie.

Czym innym jest to co postrzegamy zmysłowo od tego co mówimy o tym co postrzegamy zmysłowo. Nasze

poznanie nie operuje na rzeczach, ale na pojęciach.

/ koniec tabelki :P/

reprezentacjonizm – przedmioty realnie istniejące, obiektywność, dostępna jest dla nas przez medium idei

im idea bardziej złożona, tym bardziej ogólna reprezentacja

reprezentacjonizm nie mówi o przedstawianiu sobie przedmiotu przez podmiot, tylko że nie ma przedmiotu bez
tego przedstawienia

zabawa językowa: przed-miot, przed siebie miotamy coś
(Kant: myślenie musi móc towarzyszyć wszelkim przedstawieniom)

doświadczenie wewnętrzne warunkuje możliwość poznania przedmiotu – jest ponownie przedstawiany
reprezentować – dokonywać jednego z trzech aktów umysłu (3 podstawowych sposobów tworzenia wiedzy)

poznajemy rzeczywistą naturę przedmiotu, bo na idee złożone składają się pierwotne, co jest gwarancją

naszego poznania, mimo, że jest podwójnie zapośredniczone (w prezentacji i pojęciu przedstawienia)

spór o uniwersalia
konceptualistą był – desygnaty pojęć ogólnych nie istnieją realnie, jedyne, o czym można mówić, to esencje

nominalne – desygnaty pojęć ogólnych, rodzaje i gatunki są nominalne i pozazmysłowe, nie są to byty
percepcyjnie stwierdzalne, raczej 2. rodzaju

nie przedmiot odniesienie decyduje o tym, co poznajemy, a samo odniesienie

poznanie
wiedza pewna, episteme, polega na na stwierdzeniu zgodności lub niezgodności między ideami, pojęciami

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

10

z 18

stosunki, testy istnienia przedmiotu

1. tożsamość i różnica

tożsamość wiadomo: a = a

różnica zaś to nie tylko a ≠ a, ale też np. a ≠ b – o wiele szerszy zakres
tożsamość to wewnętrzny wymóg stawiany bytowi – by mógł istnieć, musi być ze sobą tożsamy

ale niewiele to mówi, tożsamość jest stosunkiem absolutnym albo żadnym
(Hegel: czy granica bytu należy jeszcze do niego? Pod jakim względem określić zgodność przy

rozpatrywaniu różnicy? - Hume już różnicę odrzuca jako brak stosunku)

2. współistnienie lub brak współistnienia

jeśli zachodzi współistnienie, to własność jest własnością czegoś, jeśli nie, to nie ma swego nośnika,
nie może być bytem 3. rodzaju, nie można wtedy mówić zresztą o własności

ale też: gdy jakiś przedmiot swym istnieniem nie przeczy czemuś, co już istnieje, można mówić o
współistnieniu

kolejny warunek: tylko to może istnieć, co nie przeczy temu, co istnieje (Leibniz podobnie prawił)

3. Relacje, odniesienia, stosunki

4. Istnienie rzeczywiste

co istnieje rzeczywiście??

1. byty jednostkowe
2. byty samoistne

rzeczywiście istnieją nie tylko byty pierwszego rodzaju, ale też ich pojęcia i relacje
istnieje przede wszystkim to, co może być poznane nie tylko zmysłowo (to a propos bytów

samoistnych)
Locke nakłada autonomię istnienia na pojęcia własności

3 procedury tworzące wiedzę pewną

●

intuicja intelektualna

intuicyjny ogląd ma być oglądem istoty rzeczy, jest to umiejętność umysłu pozwalająca uchwycić rzecz
w jej istocie

zdolność tę ocenia nisko, tego typu zdolność można wypracować dopiero pod koniec zdobywania
wiedzy, ale pewną funkcję poznawczą jej przypisuje

●

wiedza demonstratywna (apofantyczna, apofansis – gr. ukazywanie)
oparta na dowodzie, np. matematyka

pokazuje, jak się rzeczy mają i działa wśród idei
dotyczy np. Boga, jesteśmy w stanie dowieść jego pojęcia (tylko pojęcia)

●

wiedza zmysłowa
najbardziej wartościowa

dotyczy istnienia rzeczywistych przedmiotów zewnętrznych
sprzeczność: wiedza dotyczy stosunku między ideami, a ta ma niby dotyczyć tego, co jednostkowe

wiedza dotycząca pojęć nie da się uzgodnić ze zmysłową

sprzeczność tę powoduje jego realizm epistemologiczny
na jego mocy musielibyśmy mówić o samych cechach, ale wiedza nie może mieć charakteru przedmiotowego,

bo dotyczy idei cech – ujawnia się tu niezbyt refleksyjne podejście Locke'a do podstawowych sposobów
istnienia – mógłby przecież zrezygnować z modi

filozofia analityczna, opis fizykalny i mentalny (jak Locke'a doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne, idee
proste i złożone)

czy opis fizykalny determinuje mentalny?
czy mówimy o rzeczy opisywanej przez fizyczność, czy tylko o rzeczy, o której myślimy, że jest opisywana

przez fizyczność?
opis fizykalny nie ma wpływu na mentalny, dla idei złożonych ważniejsze są relacje między ideami prostymi niż

treść idei prostych

co takiego ważnego zrobił Locke?

uzależnił poznanie od podmiotu – wskazał na jego aktywną rolę w procesie poznania

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

11

z 18

wykład 4

02.04.2007

George Berkeley (1685-1753)

Sytuuje się go zazwyczaj między Locke'iem a Humem. Należy zauważyć, że dziś interpretuje się go jako
pierwszą w dziejach próbę sfenomenalizowania danych naukowych.

W 1710 publikuje Traktat o zasadach poznania ludzkiego

1713 – Trzy dialogi między Hylasem a Filonousem
punktem wyjścia Berkeley'a jest empiryzm Locke'a jako idealizm subiektywny (nie koniecznie musi się to

równać solipsyzmowi). Późniejsze, materialistyczne krytyki, sprowadziły tę postawę do solipsyzmu.
Locke był przekonany o istnieniu niezależnych od podmiotu rzeczy zmysłowych – idee pierwotne, obiektywne.

Wszystko, co wiemy o rzeczach materialnych (Kant: niemyślących) sprowadza się do spostrzegania –

esse

est percipi

2 tradycyjne interpretacje esse est percipi: metafizyczna i teoriopoznawcza
metafizyczna: esse – to, co jest; byt

to, co istnieje, jest tym, co postrzegamy (istnieje tylko to, co postrzegamy) – taka interpretacja jest błędem
historycznym, Berkeley nie to miał na myśli

nie istnienie zależy od podmiotu, lecz jego poznanie

teoriopoznawcza: to, co zależy od postrzegania jest tym, co możemy o przedmiocie powiedzieć
esse – istota rzeczy (nie mówi, że jest, tylko czym jest) – istota fenomenalizmu Berkeley'a

nie ma realnej różnicy między istotą rzeczy (rozumianą w sensie arystotelesowskim) a tym, co widzimy

nominalista (Locke był konceptualistą, Berkeley radykalizuje – skrajny nominalizm)

realizm gnozeologiczny – ogólność nazwy to funkcja oznaczania przez nazwę szczegółową poszczególnych
rzeczy jednostkowych

nie istnieją pojęcia ogólne jako takie, zawsze sprowadzają się one do przedmiotu jednostkowego

nie jesteśmy w stanie postrzegać relacji (dowód: obraz padający na siatkówkę jest płaski, nie widzimy
przestrzeni)

postrzegamy przedmiot jednostkowy
poznanie dotyczy wrażeń i refleksji (tak jak poznanie zewnętrzne i wewnętrzne), ale oba mają charakter

zmysłowy – rozróżnienie ma sens tylko teoriopoznawczy
refleksja ma przede wszystkim charakter zmysłowy – silny sensualizm

podważył istnienie idei prostych pierwotnych (u Locke'a gwarantowało to istnienie świata zewnętrznego)

więc świat zewnętrzny jest całkowicie zależny od postrzegania podmiotu
(tutaj uderzają najczęściej wszelkie krytyki)

idee pierwotne wtórne tkwią w umyśle podmiotu poznającego (immanentyzm)
można interpretować to jako solipsyzm, ale George nigdzie tej myśli nie rozwijał, a to, że coś jest w czymś (te

idee w umyśle) nie musi oznaczać, że jest częścią tego czegoś

teraz jak rozumiemy esse est percipi? - nie ma przedmiotu bez podmiotu

immaterializm – nie istnieje materia
o nieistnieniu materii można argumentować z samej nazwy substancji (to, co jest pod tym, co widzimy – nośnik

jakości zmysłowych):
substancja nie może byś esse, które jest postrzegane, a jeżeli kryterium istnienia jest postrzeganie zmysłowe,

substancja nie istnieje
immaterializm + immanentyzm = nominalizm

żaden zmysł nie daje pewności istnienia czegokolwiek

tablica jest przedmiotem tylko dlatego, że docierają do nas jej jakości (zieleń itp.), przedmiot zmysłowy jest

kombinacją jakości zmysłowych

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

12

z 18

umysł wiąże te jakości i w tym znaczeniu przedmiot zmysłowy jest dla umysłu a nie w nim

jedyny umysł podtrzymujący przedmioty w istnieniu – Bóg
rozum utrzymuje świat w istnieniu, ale nie dlatego, że myślimy, tylko postrzegamy

z idealizmu subiektywnego → obiektywny

ostra polemika z fizykami
poznajemy nie prawa przyrody, a boskie

podważa istnienie tradycyjnego ruchu (tłumaczy zmiany ruchem percepcji), absolutny ruch własnością materii
ruch jest własnością nie wzroku, a dotyku (wzrok nie widzi przestrzeni, jak już wiemy)

przegrał

wykład 5

16.04.2007

Hume

(1711-1776)

Nie jest immaterialistą, ale reprezentionalistą. Przedmiotem poznania jest percepcja (postrzeżenia). Percepcja
(impresje; idee(pojęcia) mają charakter podmiotowy. Idea jest obrazem impresji. Sam podmiot jest

przedmiotem filozofii, poznania. Człowiek wraz z reprezentacjami rzeczywistości. Idee proste – odbicie impresji
prostych. Idee – mgliste odbicie impresji. Konsekwencją jest to, że nasze pojęcia nie posiadają treści

wrażeniowej. Impresja – to co odczuwamy w kontakcie z przedmiotem. Nie jesteśmy w stanie określić źródła
naszych impresji. Antropologiczna filozofia + teoria poznania. Antropocentryzm – Hume miał wkład w rozwój

psychologii. „Traktat o naturze ludzkiej”, „Badania dotyczące rozumu [understanding] ludzkiego”, „Dzieje Anglii”
–przyniosła mu sławę, ale to historyczna książka. Hume bronił się przed solipsyzmem, żeby nie przypisywać

pojęciu treści wrażeniowej (pojęcie bólu nie boli, formalne)
Podobieństwo parami – impresje i idee proste – jednej idei odpowiada jedna impresja.

Nie ma podobieństwa między impresjami złożonymi i ideami złożonymi. Np. syrena – nie możemy
doświadczyć impresji syreny. Złożone możemy sprowadzić do tego co proste.

Impresja refleksywna – jest rezultatem namysłu, refleksji, myśląc o czymś nie odczuwamy twego o czym
myślimy, ale możemy odczuć coś innego (np. pomyślenie o bólu rodzi zdenerwowanie) Możemy odczuwać

przez świat idealny.
Oprócz percepcji Hume wymienia takie myśli – myśli to idee złożone.

To powinno być inaczej, ale nie ma siły się użerać ze strzałkami -_-

Impresje proste Idee proste

Impresje złożone Idee złożone
Myśli

Teoria (czym jest świat)

Idee proste łączymy:

- prawo kojarzenia
- podobieństwo – pod względem cech, więcej niż jedna jeśli przedmioty są różne to nie jest to stosunek,

różnica nie jest żadnym stosunkiem
- stosunek styczności czasoprzestrzennej – by nie mówić o percepcji w sposób rozłączny, indywiduum to co w

czasie i przestrzeni
- związek przyczynowo-skutkowy

Stosunki jakie łączą idee proste są ideami złożonymi. Metapoziom w poznaniu. Idee złożone nie są
przedmiotem naszego doświadczenia.

Doświadczenie nie staje się jedynym źródłem poznania, związek przyczynowo-skutkowy nie jest przedmiotem
doświadczenia.

Wiedza polega na:

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

13

z 18

- uchwyceniu związku między ideami, matematyka ma więc ostatecznie charakter analityczno-empiryczny
- stwierdzanie faktów doświadczenia, fakty doświadczenia – wytwór naszych zdolności poznawczych, facio –

stwarzać, wytwór reprezentujący stan rzeczy
Rozum wkrada się w doświadczenie. Krytyka doświadczenia, sceptycyzm – nie można opierać poznania na

empirii.
Związki konieczne jakie rozważa Hume mają aprioryczny charakter. Nie doświadczamy tego co pozwala nam

tworzyć wiedzę. „Post hoc, set non propter hoc” – po czymś, a nie w skutek czegoś. Doświadczany jedynie
faktu, że coś wystąpiło po czymś, a nie w skutek czegoś.

Protopozytywista (cechy pozytywizmu, które można odnaleźć u Huma)
- empiryzm (genetyczny – źródło naszego poznania) Hume: metodologiczny (późny pozytywizm)

- fenomenalizm – czy przedmiot i fenomen to to samo? Nie ma realnej różnicy między istotą a zjawiskami.
Zakaz fenomenalistyczny nie tyle nie można pytać o to co nie jest zjawiskowe/widoczne, percypowane, ile nie

można zjawisk tłumaczyć bytami pozadoświadczalnymi
- fizykalizm – metodologiczne przekonanie o jedności metody poznania. Fizyka – język opisu świata. U Huma :

idea prosta odzwierciedla impresję prostą
-indukcjonizm – zadaniem nauki jest opis i porządkowanie faktów, z czym wiąże się dyrektywa

indukcjonistyczna : obserwuj i zbieraj dane, a później uogólniaj indukcyjnie w postaci twierdzeń i teorii
naukowych

(powyższe punkty sformułował Kołakowski)
-nominalizm – przekonanie o tym, że wiedza formułowana w terminach ogólnych nie ma żadnych innych

odpowiedników w rzeczywistości niż indywidua (impresje) [trójkąt w ogólne jest nie do pomyślenia)
- naturalizm – przekonanie, że istnieje tylko i wyłącznie rzeczywistość przyrodnicza (zaliczali rzeczywistość

psychiczną)

wykład 6

23.04.2007

Pozytywizm itp.

Comte

jest filozofem, który sformułował manifest filozofii pozytywistycznej. Co prawda Francuz, ale ten.

Krytyka doświadczenia wewnętrznego – jedno z głównych dzieł

W 1832, rok po śmierci Hegla (nie bez kozery) formułuje swą nową filozofię, scjentyzm
krytyka introspekcji i filozofia ekstraspekcji – nie jest możliwe być obserwatorem i obserwowanym zarazem

wszelka wiedza ma charakter zewnętrzny, w tym fizyka (pochodzi z doświadczenia zewnętrznego) i logika
(faktów myślenia)

formułuje dwa kryteria typologii wiedzy

–

malejąca ogólność (wzrastająca konkretność)
(występuje to długo w filozofii, jeszcze w antynaturalizmie)

–

wzrastający stopień złożoności przedmiotu
(Comte pozwala mówić jedynie o naukach abstrakcyjnych i konkretnych)

Herbert Spencer 1822-1903

ewolucjonizm oparty o darwinizm
10 tomów System filozofii syntetycznej

filozofia ma sens jedynie jako metodologia – metanauka
Ma syntetyzować wiedzę wedle aksjomatów nauk przyrodniczych

prawa regulujące ustalenia nauk przyrodniczych

–

prawo poruszania się po linii najmniejszego oporu (dziś: ekonomia myślenia)

–

redystrybucji materii i ruchu

ogólne prawo postępu

(postęp – jedyne pojęcie aksjologiczne obecne do dziś w nauce, wyznacznik naukowości)
przechodzenie od jednorodności do różnorodności

od stanu związania luźnego do ścisłego

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

14

z 18

ścisłe powiązanie dwóch faktów ma charakter tylko formalny

ewolucyjnie tłumaczył też etykę

kryteria powinności istnienia dobra i zła istnieją też w przyrodzie
prawo do życia i walki o byt

(darwinowskie zasady stały się uzasadnieniem istniejącego porządku społecznego dla konserwatystów)

John Stuart Mill (1806-1873) – utylitaryzm

wiadomo, jakie miał ciężkie dzieciństwo z powodu koncepcji edukacyjnych ojca
wpłynął na niego dość mocno Bentham

Mill stworzył i sformułował system logiki (kanony)

Podstawą etyki utylitarystycznej jest efekt, nie intencja (stąd przeciwstawia się ją często powinnościowej vel

deontologicznej etyce Kanta)

indukcjonizm jako zasada pozytywistów – sprecyzowana przez Milla
Mill – radykalny empirysta – czyste doświadczenie bez żadnych przesłanek teoretycznych

mówi się o jego koncepcji jako meta poziomie eksperymentalizmu

1 krok – porządkowanie danych
indukcja ma być naukowa, eliminacyjna, nie enumeracyjna jakaś

Mill: Bacon nie sformułował wszystkich zasad dla indukcji eliminacyjnej

5 kanonów

●

zgodności
A B C a b c

A B D a b d
A D C a d c

-------------------------
A stale poprzedza a

●

różnicy

A B C a b c
A B a b

--------------------------
A stale poprzedza a

●

zgodności i różnicy

(połączenie obu)

●

zmian towarzyszących
A B C a b c

A

1

B C a

1

b c

---------------------------

A stale poprzedza a

●

reszt
A B a b

B stale poprzedza b
------------------------------

A stale poprzedza a

Zasada przyczynowości rozumiana tu jako warunek dostateczny (wystarczający).
Przy nieskończonej ilości okoliczności indukcja staje się niemożliwa – nie jest prewidystyczna.

Kanony są niekonkluzywne, nie w każdej sytuacji pozwalają na wyciągnięcie prawomocnych wniosków.

filozofia analityczna

pozytywizm angielski był pośrednią przesłanką intelektualną dla rozwoju filozofii analitycznej
opozycja do heglizmu, neoheglizmu

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

15

z 18

George Edward Moore – opisowe historyczno-filozoficzne pojęcie analizy (formalnie opracował Russell)

o samej analizie

dzieli się na dwa nurty, kiedyś przeciwstawne, dziś antagonizmy się zacierają

1. formalno-logiczna analiza języka (Moore, Russell)

- język potoczny jest zbyt dowolny i wieloznaczny, więc stanowi źródło problemów kategorialnych

- konstruować więc należy prawa oraz szczegółowe nowe systemy pojęciowe, filozoficzne, nowy język
formalny

skonstruować model języka idealnego chcieli
siedzieli w Cambridge

drugie pokolenie: Wisdom, Farrell
Zrobili coś, co druga ekipa (z Oksfordu) nazwała „zwrotem lingwistycznym” - zastąpili pojęcie

znaczeniem, a sąd zdaniem.
Inspirowali się „pierwszym” Wittgensteinem – Traktat logiczno-filozoficzny.

2. analiza lingwistyczna

analiza jako eksplikacja i klasyfikacja pojęć i wyrażeń języka potocznego
- budowanie form mowy potocznej (2-gi Wittgenstein)

bo błędy polegają na nieprzestrzeganiu językowej szaty myślenia

- w badaniach należy analizować sposób funkcjonowania pojęć w języku potoczny, bo od niego zależy

ich znaczenie
z Oksfordu byli

„drugim” Wittgensteinem się inspirowali – Dociekania filozoficzne
pokolenie było tylko jedno: Ryle, Strawson, Austin

analiza filozoficzna Moore'a

głównym zadaniem filozofii jest opis świata jako całości
nie jest to jednak postulat metafizyczny

postulaty:

1. Przeprowadzić szczegółową analizę pojęć filozoficznych.

2. Porównać konsekwencje tych analiz z przekonaniami zdrowego rozsądku.

Dotyczy to też „dziwnych” twierdzeń w filozofii, zdrowy rozsądek nadaje lub odbiera im prawomocność.

Są 3 główne typy ogólne opisów rzeczywistości, ale wszystkie one nie zgadzają się ze zdrowym rozsądkiem:

–

poza tym, co głosi zdrowy rozsądek, istnieć mogą jeszcze substancjalne rodzaje rzeczy – nonsensowne,
nie podpada pod to kryterium w ogóle

–

to, co stwierdza zdrowy rozsądek, rzeczywiście nie istnieje, a nawet jeśli, to jest niepoznawalne –
nonsensowne

–

istnieją byty różne od tych, które uznaje zdrowy rozsądek (Berkeley) – bezsensowne

Ogólny wniosek: filozofowie popełniali błąd posługiwania się pojęciami spoza języka potocznego.

Russell – analiza formalna
atomizm logiczny – poprawny opis struktury świata, uzależniony od analizy struktury języka

3 subteorie

1 – deskrypcji (realizacji pozytywnych sformułowań opisu fizykalistycznego)
2 – funkcji zdaniowych (prawdziwościowych)

3 – sposobu stosowania tych aksjomatów

ad. 1. (Meinong: złota góra nie istnieje)

Podstawą analizy formalnej musi być język naturalny, ale nieco inny – otwarty zbiór zdań elementarnych
(atomowych). Zdania atomowe to nie coś, co istnieje, uzyskujemy je przez analizę zdań złożonych.

Prawdziwość zdań atomowych ustalana jest empirycznie, prawda nie jest problemem logiki. Zdania złożone są
funkcjami prawdziwościowymi zdań atomowych. Relacja między zdarzeniem atomowym a faktem atomowym

polega na jednoznacznej odpowiedniości między składnikami faktu i częściami składowymi zdań.
Istotą tych relacji jest obrazowanie.

Język logicznie poprawny obrazować może fakty, czyli stany rzeczy. Musi się jednak odwołać do izomorfizmu
struktury języka i świata, a to już jest założenie metafizyczne.

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

16

z 18

J Ę Z Y K

składa się z

zdanie złożone

1

Λ

zdanie złożone

2

Λ

...

Λ

zdanie złożone

n

obejmują

zdania atomowe

nazwy

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

nazwy opisują

obiekty

obejmują obiekty

fakty atomowe

fakty atomowe składają się na stany rzeczy (1...n)

Ś W I A T

Świat jest wszystkim, co jest faktem.
Relację między zdaniami złożonymi s atomowymi mówią o prawdzie (funkcjonalnie zrelacjonowanej)

Prawdziwość zdań atomowych zależy od sformułowania zdania złożonego.
Znaczeniem nazwy nie jest obiekt.

Nazwa nie posiada znaczenia

źródło znaczenia - relacja zdań atomowych i faktów atomowych
Złożenie zdań atomowych obrazuje fakt – główne założenie.

wykład 7

07.05.2007

Angloidealizm
- epizod w typowo angielskiej cesze – realizmie (poznawczy). Przerwa ze względu „zmęczenia materiałem” i

wpływem filozofii niemieckiej (collerridge) 1830-1860 dominował na uniwersytetach idealizm. Główni
przedstawiciele: Bradley („Reality and empirience”), McTaggart. Reprezentują to wszystko przeciwko czemu

wystąpił Whitehead i Russell. Stosowali dialektykę w przeciwnym celu niż Hegel. Bradley – czy podział na
jakości pierwotne i wtórne jest do utrzymania? Wszystkie w gruncie rzeczy są wtórne. Cała rzeczywistość jest

dla nas nieosiągalna poznawczo, jest zjawiskowa, a poza jest duchowa. Duch – dusza (element osobowości,
który stanowi czym jesteśmy). Przykład cukru – czy jest kombinacją jakości zmysłowych? Cecha musi być

dostępna dla podmiotu na zasadzie relacji. Bradley wymyślił relację między relacjami (błąd logiczny). Wsparł
się logiką Hegla (czy granica bytu należy do bytu?) Jakieś S jest P. Bradley: co znaczy „jest”? S nie jest P. P

jest tylko pewnym względem S.
S

P Czy istnieje relacje między P i P

1 ?

P

1

Hegel : duch (Absolut) w pewnym momencie podpadł w czas i przestrzeń. Alienacja (wyobcowanie, nie
rozpoznanie siebie we własnym wytworze). Historia: historia powrotu ducha do siebie. Logika …(?)….

Popadając w przestrzeń – filozofia przyrody. Dialektyka – ujednolicenie tych dwóch dziedzin. Pokonanie
alienacji dokonuje się triadycznie. 3 poziomy obejmują 3 etapy.

- 1 poziom: ducha subiektywnego, jaźni rozpoznającej samą siebie, pierwszym momentem subiektywności
ducha – antropologia – pokazuje opozycję zawartą w nas samych. Człowiek rodzi się w momencie gdy pojawia

się element duchowy, że nie jest tym czym widzi się cieleśnie. Antropologia bada stosunek ciała do duszy
+ drugi etap: fenomenologia, która stara się ująć duszę jako element, w którym ujawniają się inne opozycje, 3

elementy duszy: logos, emocja, wola. Przejście od świadomości duszy do świadomości rozumu. Wtedy rodzi
się filozofia.

Napięcie między fenomenologią a antropologią.
+trzeci etap: psychologia stanowiąca syntezę dwóch poprzednich. To co teoretyczne łączy z praktycznym.

Zjednoczone duchy (teoretyczny i praktyczny) – duch, uczucie, wola – pełna podmiotowość, racjonalna wolna
wola

- 2 poziom : duch obiektywny, przekroczenie psychologii, wola podporządkowana rozumowi. Rozum ustala
granicę tej wolności. Prawo – wytwór rozumnej jednostki, wolność zobiektywizowana w świecie zewnętrznym.

Świat obiektywny. Racjonalna potrzeba dobra powszechnego. Racjonalna realizacja woli powszechnej.
Moralność jest ponad prawem: realizacja subiektywnej wolności w państwie. Antygona: konflikt prawa i

moralności.
Etyczność, 3 momenty:

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

17

z 18

- rodzina, pierwszy moment socjalizacji, zespolone rodziny, gminy, wspólnota interesów, organizacje
społeczne. Państwo znosi przeciwieństwo między rodziną a organizacjami, miejsce życia ducha racjonalnego.

Moralność, etyczność, prawo.
- duch obiektywny (3 momenty) sztuka – chwytuje absolut (to co oryginalne jest złe i niesprawiedliwe) sztuka

uzmysławia nam Absolut. Religia – znosi konflikt powstały w sztuce dzięki poczuciu większej jedności niż tylko
estetycznej, nie to co sensualistyczne, ale to co wewnętrzne. Nowy konflikt. Pierwszą formą odniesienia się

skończonego przedmiotu do nieskończoności: zaprzeczenie własnej skończoności, poczucie nirwany (religia
wschodu), religia Grecja ponad religia wschodu, bo nie zaprzecza skończoności, najwyższa forma – religia

objawiona, bo powiada, że sama rzeczywistość jest duchowa. Nie my do Bóstwa, ale Bóg schodzi do nas.
Absolut się uczłowieczył, stał się człowiekiem. Absolut jest przedmiotem wiary, niepojęte. Religia nie daje

pojęcia, ale poczucie.
- filozofia – pojęcie Absolutu nam daje. Człowiek, który stał się Bogiem. Bóg to pośrednik dochodzenia ducha

do siebie, gdy ludzkość zrozumie siebie, dojdzie do siebie, skończy się historia, logika, myślenie. Dialektyka,
consensus, najwyższy stopień ogólności (?)

Bralem: czy relacja między tym co widzimy można oglądać ogólniej? Postrzegać postrzeganie. Czy jesteśmy

w stanie pomyśleć o myśleniu?

wykład 8

14.07.2007

Idealizm angloamerykański
Idealizm ten ma charakter metafizyczny (jego przeciwieństwem jest naturalizm i jego skrajny odłam –

materializm).
Różni się więc od idealizmu pozytywistycznego o charakterze epistemologicznym, który mówi, że umysł

poznaje tylko to, co jest jego natury (tego idealizmu przeciwieństwem jest realizm epistemologiczny – umysł
poznaje rzeczy natury odmiennej od niego).

Można wyróżnić 4 jego rodzaje:

1. Ralfa Emersona (Amerykanin, 1803-1882)

jest bezpośrednią przyczyną transcendentalizmu amerykańskiego

2. krytyczny Thomasa Greena (1836-1882)
3. empiryczny Herberta Francisa Bradley'a (1846-1924)

jego idealizm był punktem odniesienia krytyki filozofów analitycznych, tzn. jego krytykowali

4. pluralistyczny Jamesa Warda (1843-1925)

Zainteresowanie Anglików akademickich idealizmem zapoczątkował Coleridge (1772-1834).

Jaki jest błąd empirystów? Tkwi w jednej z ich fundamentalnych zasad: „nie ma niczego w umyśle, czego by
nie było w zmyśle”. Jak to Leibniz powiedział: tak, ale oprócz samego umysłu, niezależnego od zmysłów.

Coleridge powtarza ten argument i tworze luźne poglądy, które w system nigdy nie zostały ujęte.
Chciał on przywrócić metafizyce dobre imię, rozum jako „realizm duchowy” - czysty idealizm metafizyczny.

Metafizyka ma jednoczyć uczucie (patos – dialogi tu mamy), wolę (etos – element etyczny, wolicjonalny) i
intelekt (monologos) – słowem, inspirowane to wszystko jest Platonem i jego trójpodziałem duszy ludzkiej.

byt = akt (nieskończony), coś jak Fichte

actus purissimus
coś jak kantowskie idee regulatywne

W Bogu zachodzi jedność przedmiotu i podmiotu.
Byt absolutny, inifikujący wszystko, co duchowe i realne, nie jest poznawalny.

Wpływ Kanta – pierwszeństwo elementu podmiotowego – przedmiot dostosowuje się do ducha absolutnego.
Ego ma charakter absolutny.

Świat obiektywnie istnieje w samoświadomości podmiotu, ta zaś afirmuje się w stwierdzeniu „sum”.

Sum jest w Bogu – Bóg myśląc je myśli to, co istniejące.
Podmiot uświadamia sobie siebie i od tego może siebie poznawać.

Bradley – empiryczny idealizm

sprytnie Locke'a krytykuje
Locke dzieli własności na pierwotne i wtórne (jak wiadomo), za rzeczywiste uznaje tylko pierwotne, gdyż są

filozofia angielska i ameryka ska

ń

strona

18

z 18

obiektywne.
Bradley: rzecz ma barwę, gdy postrzegana jest przez kogoś, a każdy postrzegający widzi inną barwę.

Przyjmujemy minimalny warunek istnienia – to, co istnieje, musi być wewnętrznie spójne i samodzielne
(niezależne od czegoś innego) – tak tradycyjnie rozumiano byt.

Posiada cechę, bądź jej nie posiada. Jeśli ją ma, nie może jej mieć jedynie czasami i jedynie w ramach tej lub
innej relacji. Lecz zasada taka stanowi zaprzeczenie/zniesienie cech wtórnych.

Taką samą zasadę chce zastosować do własności pierwotnych. „Jeżeli rzecz jest barwna to rzeczywistość jest

sprzeczna ze sobą” tym bardziej, że jakości pierwotne są zawsze postrzegane z wtórnymi. Przykład z cukrem :
cukier – rzecz biała, twarda i słodka. Coś co nie jest tylko białe, tylko twarde, tylko słodkie. Suma tych cech.

Tak być nie może, bo cechy są liczne i różnorodne, a rzeczywistość cukru jest jednością. Czym jest
rzeczywistość cukru? Czy możemy mówić o cukrze bez w/w cech?

być może cukier to cechy w ich relacjach wzajemnych – ale relacje to nie cechy.

podstawowe pytanie Bradley'a: „Czy istnieje rzeczywistość relacji niezależna od cech?”
Nie, bo relacja jest zawsze relacją czegoś, wymaga dwóch członów.

Jeżeli istniałaby rzeczywistość relacji niezależnych od cech to musiałaby też istnieć relacja relacji do cechy.
Konkluzja: Próba rozłożenia rzeczy na własności, z których każda stanowi realną rzecz uwzględniane w

pewien sposób łącznie z niezależnymi relacjami, okazała się oczywistym błędem. Gdy zatrzymamy się od tym,
musimy zauważyć, że relacja występująca obok swych członów jest fikcją.

Skoro relacja bez cech to fikcja, to mamy do czynienia nie z rzeczywistością, lecz ze zjawiskiem.

s jest p
mamy takie coś

zastanawiamy się, co znaczy to „jest”
nie jest sumą cech ani tylko relacją

rzeczywistość jest: bezsprzeczna, jedna, cała, harmonijna, stała, bezwzględna, czyli absolutna

kryterium istnienia – nie jest nim myśl ani chcenie, a czucie (zmysłowe).

Nic w końcu nie jest rzeczywiste, lecz jedynie to, co odczuwamy. (..) To, co oczywiste, by być rzeczywiste,
musi być odczuwane.

Dlatego zwiemy jego idealizm empirycznym.
Rzeczywistość jest identyczna z czuciem (doświadczeniem wrażeniowym).

Odczucie wrażeniowe jest czyste, wrażenia nie mają charakteru wrażeń zmysłowych, lecz wewnętrznych.
Dla czystego czucia nie ma podziału na czujący podmiot i odczuwany przedmiot.

Czystym czuciem, czuciem totalnym dysponuje tylko Absolut.
Tu docieramy do mistycyzmu – dążyć bowiem należy do jednoczenia się w czuciu z Absolutem itp.

Konsekwencje tego mają mieć charakter praktyczny.

Emerson
pierwszy myśliciel amerykański, z którym można polemizować

„twórca” amerykańskiego transcendentalizmu
Całkowity eklektyzm, pomieszany Plotyn (neoplatoński idealizm), kantyzm Coleridge'a i Carlyle'a + mistycyzm

buddyjski do tego.
kilka nazwisk: Browson, bracia Channingowie, Hedge, Emily Peabody („nieuk o ogromnej charyzmie”),

Thoreau.

Trwali krótko: 1836 (wykład Emersona „Człowiek-reformator”) do 1843 (reszta połączyła Kanta z Fourierem i
zaczęła zakładać falangi, więc Emersona szlag trafił).