Synagoga:



Każda współczesna gmina żydowska skupia się wokół synagogi. służyła za miejsce zebrań wspólnoty żyd., miejsce
nauczania i miejsce modlitwy; z czasem ta ostatnia funkcja wysunęła się na pierwsze miejsce; od średniowiecza s. jest też
siedzibą władz gminy żyd. i sądu rabinackie

 Dwa rodzaje:

1)

bet ha-kneset

– (dom zgromadzenia) właściwa bożnica, przeznaczona do modlitw i innych obrzędów. Ławki, na

środku podium – bima, przy ścianie zwróconej do Jerozolimy za zasłona-parochet jest arka do przechowywania
zwojów tory - aron ha-kodesz. Nad tym wisi lampka Ner Tamid – wieczne światło. U ortodoksów oddzielna sala
dla kobiet, mechica – segregacja płci

2)

bet ha-midrasz

– (dom egzegezy) studiuje się pismo, regularne zgromadzenia. Dobrze wyposażony w ksiązki i

sprzęty do grupowej nauki



Wedle Halachy ha-kneset:
- najwyższa budowla w okolicy
- nie wolno w nim jeść pic spać



W każdym kraju i obrządku wygląda trochę inaczej



sztibł lub klojz

 W życiu religijnym Żydów, szczególnie chasydów, dużą rolę odgrywały domy modlitwy tak nazywane.

Przerobione pomieszczenia mieszkalne, w których ustawiano Aron-haKodesz i prowizoryczną bimę. Zazwyczaj zamiast w
ławkach wierni siedzieli przy stołach. Nabożeństwo prowadzili często ludzie świeccy.

Dom żydowski:



Każde drzwi musza mieć mezuze – zwój pergaminu z modlitwa Szma, przytwierdzony do pionowej futryny. W futerale
przybity don gwoździem. Wychodząc z domu dotyka się ja palcami i podnosi do ust. Jako talizman uważany przez
kabalistów.



Na ścianie ku Jerozolimie umieszcza się znak. U zachodnich nazywa się to Mizrach (dosłownie wschód), złożony z liter
hebrajskich udekorowanych.



Halacha zada by kawałek ściany był nie pomalowany itp. Na pamiątkę zburzenia świątyni

Rodzina:



Podstawowa komórka społeczną, główny ośrodek żydowskiego rytuału.



Mężczyzna głową rodziny, sprawuje władzę w kwestiach religijnych jak i domowych



Midrasz

uważa za żonę idealna taka która spełnia wole męża



Wedle Majmonidesa

: skromna, nie okazywać płochości wobec męża, mąż ma szanować żonę bardziej niż siebie, winien

rozmawiać z nią łagodnie, nie gniewnie. Zona ma obowiązek szanować męża i bać się go



Obecnie zmienia się to wraz ze wzrostem roli kobiety w świecie, stary model u ortodoksów.

 Domena dom i wychowanie dzieci

Zasady żywienia:



„koszer” תורשכ to po hebrajsku: nadający się, stosowny, dobry, legalny lub zgodny z przepisami. żydowskiego. Źródło
słowa „koszerny” wywodzi się od żydowskich zasad żywienia przedstawionych w Piśmie Świętym.

 są to rozsądne reguły higieniczne, korzystne do stosowania w warunkach ciepłego klimatu, gdzie żywność szybko się

psuje. Stosowanie tych reguł chroniło i chroni przed możliwością zatrucia pokarmowego.



Zwierzęta, które są parzystokopytne i zarazem przeżuwaczami. Zając nie, ponieważ przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego
kopyta - będzie dla was nieczysty; wieprz nie, ponieważ ma rozdzielone kopyto, ale nie przeżuwa - będzie dla was
nieczysty.

 Ryby, tylko te które mają zarówno łuski i płetwy. Mięczaki i skorupiaki oraz ryby drapieżne są zakazane.
 Spośród ptaków będziecie mieli w obrzydzeniu i nie będziecie ich jedli, bo są obrzydliwością, następujące: orzeł, kondor,

sęp, wszelkie gatunki sokołów

 Zakazane

- owady oprócz: szarańczy zwykłej, żarłocznej, pasikoników i skoczków
- Padlina – dotknięcie jej powoduje nieczystość
- Płazy i gady – „cokolwiek pełza na brzuchu…”

 Produkty pochodzenia zwierzęcego

- Miód jest dozwolony ponieważ składa się z nektaru i pyłków kwiatowych
- Jaja tylko zwierząt koszernych
- Kawior zakazany, ponieważ jesiotr nie ma łusek
- Tran – tylko z ryb koszernych
- Mleko – tylko ze zwierząt koszernych



Potrawy koszerne dzieli się na mięsne i mleczne oraz neutralne, tzn. te, które nie są ani mięsne, ani mleczne. Do
produktów neutralnych zalicza się niektóre gatunki chleba, niektóre gatunki ciast i ciasteczek, jajka, ryby, ziarna,
makarony, ryż, kasze, jarzyny, owoce (pochodzące z co najmniej 3-letnich drzew) i soki. Jarzyny i ziarna powinny być
dokładnie sprawdzone, czy nie są robaczywe. Wszystkie produkty neutralne zachowują swoją neutralność tak długo,
dopóki nie zostaną zmieszane z mięsnymi lub mlecznymi

 Ortodoksyjni Żydzi używają osobnych zestawów naczyń i sztućców do produktów mięsnych i mlecznych
 Każde zwierzę i ptak muszą być zabite według zasad żydowskiego prawa uboju (szechita). Głównym celem szechity jest

uśmiercanie zwierzęcia tak, aby maksymalnie ograniczyć jego cierpienie. Szochet jednym precyzyjnym ruchem przecina
szyję, nerwy, tętnicę szyjną, tchawicę i przełyk. Zwierzę w ciągu 2 sek traci przytomność. Dodatkowo, z tego samego
powodu, długość noża musi być co najmniej dwukrotnie większa od grubości szyi zwierzęcia.

 Ponadto zabijane zwierzę i ptak muszą być wolne od symptomów siedemdziesięciu różnych rodzajów ran, chorób lub

zniekształceń, aby być uznane za koszerne.



KREW Chodzi o to aby ze zwierzęcia wypłynęło jak najwięcej krwi. Krew jest symbolem życia, nośnikiem duszy. Należy
ją wylać na ziemię.

Kahal – gmina żydowska, jej siedziba synagoga.



Posiada pewna liczbę pracowników do spełniania funkcji liturgicznych i rytualnych. Człowieka „orkiestra” – kol-bo-nik.



W skład wchodzili wybieralni urzędnicy, najważniejsi to parnasim [‘seniorzy’], reprezentujący gminę na zewnątrz,
kontrolujący zbieranie podatków od członków gminy oraz dysponujący jej funduszami.



Każdego miesiąca na czele gminy stał inny spośród seniorów, zw. parnas ha-chodesz [‘senior miesiąca’];



Kolejnymi w hierarchii k. byli pomocnicy seniorów, jednocześnie kontrolujący ich działalność zw. towim [‘dobrzy
mężowie’];

 W skład wchodzili ponadto tzw. kahalnicy, zw. też kierownikami, sprawujący nadzór nad działalnością poszczególnych

instytucji k



Tradycyjnie funkcjonariuszy gminy nazywani są kelei kodesz czyli święte naczynia:

 rabin- głównym zajęcie nauczanie. Znawca tory i mógł decydować w kwestiach prawa żydowskiego. Śródki dawniej
czerpał z innego zawodu. dziś wypłaca się im pobór w ramach rekompensaty za to ze nie może wykonywać innej pracy.
Utrzymywany przez kongregacje.
Rabinem zostaje się po świeceniach z rak innego rabina zwanych Smicha. Nazywa się tak również najstarszego urzędnika
synagogi bez święceń. W Wielkiej Brytanii żyd sprawujący funkcje rabina bez święceń nazywa się wielebnym. W USA Rabi
u sefardejczykow chacham (mędrzec)
W większych gminach spotyka się sąd Bejt Din zajmujący się kwestiami rozwodów i konwersji jak i problemy halachiczne.
Czasem nadzór nad rytualnym ubojem czy kwestie kaszrutu.
 Kantor – żyd specjalnie zatrudniany w większych gminach do prowadzenia nabożeństw. Nazywany jest chazanem.
Współcześnie jego styl wytworem emancypacji żydów europejskich w XIX wieku. Połączone elementy muzyczne żydów
chasydzkich i orientalnych.
Idealnie kantor winien być: skromny, wolny od grzechu, dobra reputacja i mile widziany, dobry glos (wedle Halachy
ważniejsze jednak jego pobożność i wiedza)
 rzeźnik rytualny – inaczej szochet. W Mniejszych gminach zajmuje się również obrzezaniem. Ze względu na
odpowiedzialność musi cieszyć się zaufaniem mający dyplom mistrzowski w uboju rytualnym. Obowiązkiem badanie
zabitego zwierzęcia pod katem oznak chorób.


Drugorzędni funkcjonariusze:

 woźny



posługacz w bożnicy zwany szamaszem – utrzymuje porządek w synagodze



pomocnik kantora

– chazan szeni – czyta fragm. Tory i prowadzi modlitwy w dni powszednie



mohel – wykonujący rytualne obrzezanie



melamed – naucza w szkółce religijnej przy synagodze (chedera)



sofer – pisarz przepisujący zwoje Tory, pisze pergaminy do Mezuzy

 zarząd synagogi:

 wybieralny organ społeczny



u ortodoksów składa się z prezesa zwanego Rosz ha-Kahał i członków Gabajów

 wybierany spośród mężczyzn danej gminy



kobiety zrzeszają się w odrębnych organizacjach – bractwach kobiecych zajmujących się zbieraniem pieniędzy,
żywności.



W Bardziej postępowych kobiety bardziej aktywne i bywają zatrudniane jako rabini czy kantorzy.



Jako nie uwzględnianie kobiet podaje zasadę halachiczna, że panującym monarcha król nie królowa