A

NTROPOLOGIA WSPÓŁCZESNOŚCI

P

OSTMODERNIZM

Elementy stylu postmodernistycznego to gra konwencjami, dystans, ironia, pastisz, parodia,
esencjalizacja, rozbicie świadomości narracyjnej, brak wyraziście zarysowanej podmiotowości,
nieciągłość, dekompozycje, intertekstualność, decentralizacja, zatarcie granic, zmącenie gatunku,
podwójne kodowanie, dysharmonia, pluralizm, refleksyjność (Anthony Giddens), poczucie ryzyka,
estetyzacja codzienności, kolekcjonowanie wrażeń związane z kultura konsumpcyjną,
konstruktywizm, poczucie fragmentaryczności, przyspieszenie tempa życia, multifreniczna
tożsamość.

Tekstem

prekursorskim

był

N

ACIREMA

Horacego

Minera.

Opisanie

społeczeństwa

amerykańskiego, jako egzotycznego.

Prekursorem podejścia interpretacyjnego był Edward Evan Evans-Pritchard.

Za pierwsza postmodernistyczną książkę uważa sie W

RITING

C

ULTURE

pod redakcją Jamesa

Clifforda i Georga Marcusa. Książka jest pokłosiem konferencji w Santa Fe w Nowym Meksyku.
Ogłoszono podczas niej nowy program antropologii.

Mary Louise Pratt, lingwista Robert Thornton, antropolodzy Vincent Crapanzano, Michael M.J.
Fischer, Paul Rabinov, Steven Tyler, Talal Asad i Renato Rosaldo.

James Clifford - historyk także etnograf tekstu, tekstualizm, piszemy i konstruujemy pewna
opowieść o kulturze, wybór strategii pisarstwa maskuje pewne rożne metody konstruowania
autorytetu:

1. Typ doświadczalny
2. Typ interpretacyjny (ekspercki)
3. Typ dialogiczny
4. Typ polifoniczny

Podkreślenie ze badacz nie jest obiektywnym obserwatorem

Współcześnie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych ważny jest również aspekt komercyjny,
pragmatyczny.

James Clifford w swojej książce T

HE

P

REDICAMENT OF

C

ULTURE

przedstawia czynniki wpływające

na brak pełnego obiektywizmu badacza kultury i jego prac naukowych:

1. Kontekstualność
2. Retoryczność
3. Instytucjonalność
4. Gatunkowość
5. Polityczność

6. Historyczność

Antropolog stawia sie w sytuacji outsidera - osoba niekompetentna świadoma niekompetencji.
Antropolog sie wszystkiemu dziwi, nie wszystko jest oczywiste, nic nie jest oczywiste,
współczesna nauka wzbudza wątpliwości.

Christopher Lash

Etnografie przezroczyste nie istnieją (Paul Rabinov)

Nieufność wobec wielkich narracji

Obiektywna opowieść o danej kulturze

Postulat antropologicznej autokreacji zamiast autorytetu

Antropolodzy są tłumaczami kultury

Interdyscyplinarność, zmącenie gatunku. Świat jawi sie, jako tekst.

Paninterpretacjonizm - wszystko można zinterpretować

Zakwestionowanie świętego słowa, skazani na interpretacje.

Nie istnieje obiektywna rzeczywistość, tym samym wyklucza to etnografię

Imperialistyczna władza

Doświadczenie cielesne można przeciwstawić poznaniu wzrokowemu

Żyjemy w kulturze ciała

Drugi prąd to wirtualność i życie w kulturze wzroku. W kulturze europejskiej poznanie związane
jest ze wzrokiem. Od czasów Kartezjusza wzrok wartościowany jest najwyżej. Szaleństwo
wizualizacji przypada na koniec XIX wieku. Wzrok potrafi jednak zafałszować rzeczywistość. Do
odwrotu od niego przyczynił sie Nietzsche, który zanegował poznanie wzrokowe. Najmocniej
dominację wzroku podważył Henri Bergson (ewolucja twórcza), podkreślił rolę intuicji w
poznaniu, tyranię oka zarzucił na rzecz poznania ciałem. Rozprawia się z materializmem i
idealizmem, wartościując poznanie poprzez ciało.

A

NTROPOLOGIA CIAŁA

Ostatnimi czasy temat ciała w naukach humanistycznych sta się niezwykle popularny. W latach
osiemdziesiątych pojawiła się osobna subdyscyplina socjologii i antropologii. Według Baumana
człowiek socjologów utkany został z myśli i uczuć. Socjologia pozostaje głucha na relacje
ciało-społeczeństwo. Społeczeństwo pozostawia na ciele swój ślad. Ciało jest podobnie jak myśli i
uczucia jest wytworem społecznym. Antropolodzy nie mogli abstrahować od ciała. Nie znaczy to,

że antropolodzy badali ciało w wymiarze kulturowym. Ciało badano pod względem fizykalnym.
Antropologia odkryła, że nie tylko badany ma ciało, ale również badacz. Ciało pojawia się w latach
80 w związku z badaniami Briana Turnera, założyciela pisma Body & Society. Drugim redaktorem
pisma był Mike Faetherstttone. Pismo zajmuje się badaniem filmu, płci i technologii. Brian Turner
jest autorem pojęcia społeczeństwo somatyczne. W nowoczesności ciało gloryfikowane jest dzięki
kulturze konsumpcyjnej.

P

RZEMIANY OBYCZAJÓW W CYWILIZACJI ZACHODU

Norbert Elias dowodzi, że od czasów średniowiecza coraz bardziej zaczyna się dystansowanie od
ciała. Jest on również pierwszym z socjologów, którzy używał pojęcia habitus, jako wyuczonej
drugiej natury. Ściślej jest to zbiór cech, które dołączą do cech wrodzonych Socjologię bez ciała
zafundowali nam założyciele socjologii: Emile Durkheim, Marcel Mauss i Karol Marx. Ojcowie
socjologii interesowali się szerszą strukturą społeczną. Ciało było biernym opakowaniem dla
umysłu. Ciało postrzegano, jako przedspołeczny fenomen, bliższy naturze niż kulturze. Socjologię
natomiast interesowało coś wyższego. Wynika to z silnie zakorzenionej w kulturze europejskiej
kartezjańskiej dychotomii ciało/umysł. Freud zerwał z dualizmem kartezjańskim w swej
psychoanalizie. Por. Erving Goffmann, Anthony Giddens. Kolejnym powodem dla którego
socjologia nie interesowała się ciałem był fakt iż ojcowie założyciele byli mężczyznami. Durkheim
w monografii S

UICIDE

. Ciało a fabryka – ciało które ma idealnie współpracować z maszyną. Marcel

Mauss w 1834 napisał esej Sposoby posługiwania się ciałem. Ciało jest konstruktem kulturowym.
Sposób posługiwania się ciałem zależy od kultury. Sposoby zmieniają się w zależności od
społeczeństw, konwenansów, mody i prestiżu. Dziecko powtarza to, co robi osoba dorosła, gdyż
jest ona dla niego autorytetem. Inaczej maszeruje armia francuska, inaczej natomiast maszeruje
armia brytyjska.

Mary Douglas w książce C

ZYSTOŚĆ I ZMAZA

, brud uznaje za wykraczający poza porządek

społeczny. Wyrzucanie jest czymś pozytywnym gdyż, strukturyzuje naszą przestrzeń. Brud
istnieje w oku patrzącego. O brudzie możemy mówić w sferze symbolicznej. Brud to jest to co nie
jest na swoim miejscu. Brudem są także anomalie fizyczne. Brudu nie można raz na zawsze
opuścić. Czasem możemy brud przywołać. Z brudem możemy sobie poradzić w sposób czysto
fizyczny, ale także możemy zinterpretować brud na nowo. Brud służy nam także do
potwierdzenia ładu. Anomalia w tym wypadku służy potwierdzeniu normatywności. Mary
Douglas wspomina także o wstydzie – zjawisku społecznym. Ponieważ jest to zjawisko społeczne
więcej na temat niego mogą powiedzieć antropolodzy. Mary Douglas odegrała ważną rolę w
antropologii ze względu na jej wkład w antropologiczną teorię ciała. W ciele odbijają się lęki
społeczeństwa. Ciało jest od wieków składnikiem metafor i retoryki np. politycznej. Pępek świata,
kręgosłup moralny, głowa rodziny, samotny jak palec. Ciało jest miarą świata. Mary Douglas
inaczej niż Michel Foucault nie oskarża współczesności o ograniczanie cielesności. Zygmunt
Baumann wykorzystuje teorię brudu dla opisu roli obcych we współczesnym świecie. Zygmunt
Bauman wskazuje dwie strategie walki z obcością: antropofagiczną (kanibalizm kulturowy) –
wchłanianie obcych – typowe dla demokracji liberalnych, oraz antropoemiczna – wyganianie

obcych – typowe dla reżimów nacjonalistyczno-rasistowskich. Z Mary Douglas czerpali także
strukturaliści.

Marcel Merleu-Ponty.

Michel Foucault zwraca uwagę na praktyki dyscyplinujące w N

ADZOROWAĆ I KARAĆ

.

N

ARODZINY

WIĘZIENIA

.

Susan Bartky pisze o tym, w jaki sposób kobieta jest dyscyplinowana.

Starzenie się społeczeństwa europejskiego również wpłynęło na zainteresowanie się ciałem.

Różne reżimy cielesne takie jak diety oraz anoreksja, bulimia, operacje plastyczne związane z
rozwojem nowych technologii: inżynieria biologiczna, ksenotransplantacja. Transplantacja
organów tworzy pytania o własność ciała.

Helmuth Plessener zwraca uwagę, że mamy ciało jak i ciałem jesteśmy.

Fakt, że ciało wyzwoliło się z determinizmu przyrody, bądź też sił nadprzyrodzonych, wpłynął na
pogląd, który mówi, że wygląd ciała jest zależny od charakteru. Ciało jest mocno
pofragmentaryzowane,

Zbadanie ludzkiego genomu

Po raz kolejny pojawia się możliwość poznania tajemnicy życia, podstawowym zastosowaniem
jest jednak genetyka i medycyna. W tym wypadku nie chodzi jedynie o poznanie dla poznania,
lecz dla zmiany. Paul Rabinow twierdzi iż projekt poznania ludzkiego genomu jest efektem
współpracy nauki i techniki. Pojmowanie i reformowanie staje się jednocześnie środkiem i celem.
To poznanie i zmienianie występuje także na poziomie jednostkowym. Popularnym staje się
badanie profili genetycznych, być może jest to pierwszy krok do szerszego wykorzystania
informacji genetycznej. Możemy dojść do wniosku, iż organizmy żywe sprowadzane są dziś
jedynie do nośników informacji genetycznej. Mamy nadzieję, iż dzięki poznaniu DNA mamy
możliwość poznania całego świata. Metafora Blake zobaczyć świat w ziarenku piasku można
porównać z odkryciem DNA. Dziś mamy doczynienia z fetyszyzacją DNA. Levine i Suzuki piszą
DNA jest potężne. Współczesny język potoczny przesiąknięty jest językiem nauki. Długa tradycja
traktowania człowieka, jako maszyny. Kartezjusz podzielił człowieka na ciało i dusza. Guy Offray
de la Mettrie mówił iż człowiek jest tylko maszyną. Dziś nadal nie jest to możliwe, ale mowimy o
tym tak jak by było to możliwe. David Le Breton mówi ludzie są zbudowani z tego samego
materiału, różnimy się jedynie dystrybucją. Z jednej strony zbliżani jesteśmy do maszyn, z drugiej
do zwierząt. Takie redukcjonistyczne myślenie otwiera drogę do humanizacji maszyn poprzez
sztuczną inteligencję. Breton twierdzi, że tym sposobem figura innego traci swoją tajemnicę. W
epoce posthumanistycznej system moralny staje się wątpliwy, Co więcej określeni biolodzy
przejmują funkcję kapłanów. Oferują oni możliwość poznania człowieka i jego rychłe zbawienie.
Sposób wypowiadania się fanatyków tego projektu mówią o ulepszeniu tego co dobre i niszczeniu
tego co złe. Wszystko co dobre jest wynikiem genów. Jest to dość ciekawy problem przeniesienia
odpowiedzialności z jednostki, społeczeństwa na DNA. Według Breton genetyka jest nową formą
fatum. Będziemy się coraz bardziej opowiadać za zmianami po stronie genów. Fetyszyzacja DNA

usprawiedliwia dyskryminację i wykluczenie. Dosyć niebezpieczne jest podkreślanie czegoś
takiego jak na przykład genetyczne uwarunkowanie homoseksualizmu. Vans ostrzega przed
naturalistycznym redukcjonizmem. Powiedzenie, że coś jest konstruktem kulturowym nie
umniejsza tego czegoś roli. Ważkim społecznym probleme są badania prenatalne, w niektórych
krajach obowiązkowe. Wiążą się one z selekcją embrionów. Breton twierdzi, iż w badaniach
prenatalnych i przesiewowych bada się nie chorobę a predyspozycję. Odwrotną stroną problemu
jest to że pewne defekty mogą być nie wykryte. Problemem przyszłości są dzieci niesprawiedliwie
urodzeni, niesprawiedliwie żyjący. Są tacy, który mówią o prawie do prawidłowego zestawu
genów. Wydaje się, że wzmacnia się poczucie, iż ludzie niepełnosprawni nie powinni istnieć bo są
pomyłką medycyny. Nawet, gdy człowiek jest zdrowy, to informacja o chorobie może być
przeszkodą dla wolności jednostki, z taką informacją należy coś zrobić. Jürgen Habermas
Przyszłość natury ludzkiej. Mówi o dwóch rodzajach eugeniki: negatywnej, eliminującej ciężkie
choroby, Powinniśmy zapobiegać eugenice liberalnej/pozytywnej ulepszającej człowieka. Według
Habermasa największym problemem jest zagrożenie wolności jednostki gdyż wycofano się z
kontyngencji. Jeżeli będziemy ingerować w DNA, utracimy wolność wynikającą z przypadkowości.
Przygodność jest warunkiem wolności. Zniewalamy przyszłe pokolenia i niszczymy relację
pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Genoizm czyli dyskryminacja ze względu na geny. Co będzie jak
powstaną licencje na narodziny dziecka?

K

ULTURA MASOWA I POPULARNA

Mamy dwa określenia na coś podobnego, kultura masowa i kultura popularna. Kultura masowa
jest terminem starszym, obecnym od dawna w socjologii. Ma ona konotacje negatywne. W
kulturze popularnej akcentujemy rolę odbiorców. Zanim doszło do studiów kulturowych
zajmujących się kulturą masową, była długa tradycja krytyki kultury masowej.

Antonina Kłoskowska, K

ULTURA MASOWA

Kultura masowa nie jest zjawiskiem nowym, liczy sobie dwa wieki, choć jej intensyfikacja
rozpoczęła się po drugiej wojnie światowej. Są tacy, którzy w igrzyskach starożytnych dopatrywali
się elementów kultury masowej. Jednakże kultura masowa związana jest nierozerwalnie z
mediami masowymi. Wpływ na rozwój kultury mają także zjawiska takie jak industrializacja.
Mamy pewnych wytwórców, które masom przekazują zestandaryzowane treści.

A

MERYKANIZACJA

Dyskurs mówiący o przeciętności i banalności amerykańskich treści kulturowych pojawia się w
XIX wieku w Zjednoczonym Królestwie. Wiąże się to z rozwojem i demokratyzacją kultury
europejskiej. Ogromną rolę odegrał Alexis de Tocqueville, francuski arystokrata, autor O

DEMOKRACJI W

A

MERYCE

. Co ciekawe w XIX wieku socjologia nie dostrzegła tej książki. Jest ona

wynikiem podróży do Stanów Zjednoczonych. Tocqueville zachwyca się Ameryką, a z drugiej
strony widzi wiele zagrożeń. Sama metoda wydaje się nowatorska gdyż, wyróżnia on czynniki
społeczne i polityczne. Demokracja jest typem społecznym a nie politycznym. Zauważył on
konflikt pomiędzy zasadą wolności i równości. Demokracja podważa hierarchie społeczną, osłabia

ona proces tworzenia ugrupowań pośredniczących pomiędzy jednostką a państwem. Tocqueville
zauważa, iż ilość przekłada się, na jakość. W Ameryce równie mała jest analfabetów, co uczonych.
Zauważa, że nie ma u władzy arystokracji, istnieje coś takiego jak arystokracja przemysłowa.
Konsekwencją industrializacji jest powstanie nowej nierówności związanej z uprzywilejowaniem
przemysłowców. Ciekawie Tocqueville pisze o literaturze. Amerykanie faworyzują książki płytkie,
emocjonalne, pozbawione strawy intelektualnej. Demokracja nie tylko nie wybiera ludzi
wartościowych, ale nie chce ludzi wartościowych. Demokracja nie stworzy geniuszy, a ponieważ
wszyscy są dopuszczani do rządzenia, wszyscy kochają swój kraj. Dostrzegł alienację środków
produkcji. Demokracja upraszcza. Czy da się stworzyć społeczeństwo ze słabych i małodusznych
obywateli? Ogromną rolę odgrywa prasa. Gazety sprowadzały się do tego, jaką ilość towaru można
odebrać w porcie. Tocqueville nie obawia się rewolucji, ale obawia się marazmu. Istnieją
nierówności, ale nie są one przyrodzone. Nierówności wynikają z predyspozycji i charakteru. Jak
podkreśla pozycja społeczna przestaje być przypisana. Z tym wiąże się duży indywidualizm,
związany z izolacją społeczną jednostek.

Strinacki

W

PROWADZENIE DO KULTURY POPULARNEJ

Można odwołać się do teorii szkoły frankfurckiej, która podkreśla zapewnienie kontynuacji i
stabilności kapitalizmu. Strukturalizm mówi z kolei, iż jest to wyraz uniwersalnych i
niezmiennych struktur społecznych i mentalnych. Por. Roland Barthes, Umberto Eco

Wątpliwości zawierają się w trzech pytaniach:

1. Pochodzenie. Chodzi tu o wątpliwość o pochodzi ona wprost z serca ludu, czy jest

wyrazem odgórnie narzuconego środka kultury. Czy jest ona odpryskiem kultury elit,
wynikiem interakcji pomiędzy obiema kulturami?

2. Komercjalizacja i industrializacja. Czy utowarowienie kultury wpływa na jej, jakość?

3. Ideologia. Pytanie o ideologiczną rolę kultury popularnej. Czy jest ono wyrazem władzy,

czy wyrazem oporu? Czy kultura popularna jest miejscem gdzie dokonuje się
dyskryminacja?

Reprodukcja stereotypów.

MySpace, YouTube - kultura postmasowa.

Zanim doszło do rozwoju Internetu, pojawiła się kultura masowa.

Faszyzm i demokracja liberalna, industrializacja spowodowała, iż kultura produkowana jest
metodami przemysłowymi.

Obiekt reprodukowany wyrwany jest z ciągu tradycji.

Theodor Adorno i Max Horkheimer

D

IALEKTYKA OŚWIECENIA

W Ameryce dostrzegli, że demokracja liberalna może być gorsza od faszyzmu. Oświecenie jest
oszczerstwem.

Luis Althusser

Interpelacja: wezwanie do roli poprzez panujące ideologie. Autor i czytelnik spełniają jedynie
określone funkcje dyskursywne. Autorem i czytelnikiem mówi dyskurs. Atomizacja kultury
masowej.

Dwight MacDonald

Homogenizacja, termin zapożyczony z technologii żywienia.

Trzy rodzaje homogenizacji:

A. Upraszczająca
B. Immanentna – włączanie do dzieła kultury wyższej dzieł kultury niskiej.
C. Mechaniczna – produkty kultury wyższej pojawiają się obok kultury masowej.

José Ortega y Gasset B

UNT MAS

(1930)

Krytykuje on kulturę mas, która równa wszystko do swojego poziomu. Jednym z powodów tego
jest demograficzne przepełnienie. Zdaniem Gasseta prawo do pospolitości ma charakter
totalizujący.

Joanna Tokarska-Bakir

Kultura masowa ujawnia ukryte aspekty kultury elitarnej.

S

EKSUOLOGIA

Czy wiedzę seksuologiczną można traktować, jako absolutną? Szkolne przedmioty typu
przygotowanie do życia w rodzinie odwołują się do wiedzy naukowej. Nauka jest systemem
wiedzy, do którego jednostka odwołuje się podczas kształtowania tożsamości (Giddens).

Często kierujemy się w naszych wyborach tym co jest uznawane za zdrowe lub nie. Dopiero w
latach sześćdziesiątych zaczęto badać europejską biomedycynę. Rozróżnienie na choroby o
podłożu psychicznym i biologicznym.

W jaki sposób seksuologia stała się dyscypliną medyczną?

Początków należy upatrywać pod koniec dziewiętnastego wieku. Ważną rolę odegrał Magnus
Hirschfeld. W 1897 założył pierwszą organizację broniącą praw homoseksualistów. Wskazał, iż
homoseksualizm i biseksualizm, różni się od transwestytyzmu. Był założycielem pierwszego
towarzystwa seksuologii i eugeniki. W 1914 roku na Brooklynie powstała pierwsza klinika kontroli
urodzeń. Hirschfeld wydaje pierwsze pismo seksuologiczne, później powstaje instytut
seksuologiczny. Powstaje również światowa liga reformy seksualnej. Postulatami ligi było
polityczne i społeczne równouprawnienie kobiet, unowocześnienie małżeństwa. Uświadamianie

młodzieży. Definiowano eugenikę, jako działalność do maksymalizacji kondycji ludzkiej poprzez
manipulację. Opiekę nad samotnymi matkami, dziećmi z nieprawego łoża. Działania te można
rozumieć, jako próbę włączenia seksuologii do dyskursu naukowego.

Środowisko Wiadomości Literackich, które przez przeciwników nazywane było Wiadomościami
Ginekologicznymi. Działacze środowiska postulowali zmiany w obyczajowości: legalizację
rozwodów. Justyna Budzińska-Tylicka założyła pierwszą polską poradnię ginekologiczną.

Polskie Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa

Lata powojenne to formowanie stricte scjentystycznej seksuologii. Raport Kinseya, na który
złożyło się dwanaście tysięcy swobodnych pogłębionych wywiadów.

Osoba taka powinna być szczęśliwa w małżeństwie i dużo podróżować. Osoba urodzona w USA.
Nie zatrudniano osób o egzotycznych nazwiskach oraz Żydów. Ostatecznie w grupie badaczy
znaleźli się same biali heteroseksualni męscy protestanci.

Kolejnym stopniem w rozwoju amerykańskiej seksuologii była behawioralna terapia Masters i
Jonson.

Wszystkie te publikacje wskazują iż seksualność służyć powinno małżeństwu, kobieta i
mężczyzna mają do niego równe prawo. W momencie pojawienia się wirusa HIV podkreślano
istotność monogamii.

Nie podejmowano problemu powiązania seksualności z kulturą i politycznością.

Jakie są reakcje na rozwój seksuologii?

Psychologowie związani z Ruchem Potencjału Ludzkiego

Ruch LGBT i feministki.

W 1988 po pojawieniu Prozacu następuje zmiana w metodach terapii.

Później pojawia się Viagra, zaburzenia męskiej seksualności sprowadzone zostają zaburzeń
erekcji.

Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Zakazana była pornografia. Istniały pewne czynniki sprzyjające rozluźnieniu obyczajów: Hotele
Robotnicze.

W latach siedemdziesiątych po raz pierwszy w dyskursie publicznym pojawia się seksuologia.

Wisłocka

S

ZTUKA KOCHANIA

(1978)

Autorka celowo wskazywała iż jest ona przeznaczona dla małżeństw.

Zaczęto mówić o rewolucji Wisłockiej.

Jaką wizję kobiecości i męskości ukazywała książka?

Kobiety miały prawo do czerpania przyjemności seksualnej.

Mężczyzna był opętany przez hormony, rolą kobiety jest okiełznanie tego popędu. Kobieta zostaje
uprzedmiotowiona,

W Polsce, aby zostać seksuologiem należy posiadać wyższe wykształcenie medyczne.

Język naukowy przeplata się z językiem stereotypu w efekcie, czego następuje legitymizacja
stereotypów.