1

Pomysły na zaj´cia terenowe

DZIAŁ 1. OBSERWUJEMY PRZYROD¢

Temat: Obserwujemy przyrod´

Słowa kluczowe

Składniki przyrody, kierunki Êwiata, pory roku, pogoda.

Miejsce zaj´ç

Las lub park

Pora roku
Jesieƒ

Czas trwania

Około 0,5 godziny lekcyjnej w klasie (przed wycieczkà) i 2,5
godziny lekcyjnej w terenie.

Ârodki dydaktyczne i materiały pomocnicze

Dla ka˝dej grupy: sztywna podkładka do pisania, karta
pracy, przybory do pisania, lupa, kompas, tekst przewodni
do gry Poszukiwacze skarbu przygotowany według wzoru
(załàcznik 1).
Dla całej klasy: termometr, barometr, higrometr, wiatro-
mierz, miara krawiecka, „skarb” (np. ksià˝ka o tematyce
przyrodniczej).

CzynnoÊci poprzedzajàce lekcj´ w terenie

Nauczyciel uprzedza uczniów o wycieczce, podaje jej dat´
i prosi, aby w przeddzieƒ wysłuchali prognozy pogody dla
obszaru, na którym znajduje si´ cel wycieczki.
Na kilka dni przed wycieczkà informuje uczniów o celach
tych zaj´ç. Uczniowie b´dà m.in.:
• çwiczyli posługiwanie si´ kompasem,
• obserwowali przyrod´,
• okreÊlali składniki pogody.
Uczniowie wymieniajà przybory konieczne na zaj´ciach te-
renowych. Wybrany uczeƒ zapisuje sugestie na tablicy. Na-
st´pnie przy pomocy nauczyciela uczniowie sporzàdzajà
ostatecznà list´ niezb´dnych przyrzàdów. Sà to: sztywna
podkładka do pisania, przybory do pisania, lupa, lornetka,
kompas, termometr meteorologiczny, barometr, higrometr,
wiatromierz. Przyrzàdy meteorologiczne, kompasy, lupy
i podkładki do pisania zapewnia nauczyciel. Nauczyciel
przypomina, aby wszyscy odpowiednio si´ ubrali na zaj´cia
terenowe.

Przebieg zaj´ç terenowych

Cz´Êç 1.

Faza wprowadzajàca

1. Grupa w´druje do celu wycieczki – lasu lub parku.

Nauczyciel prosi uczniów, aby rozejrzeli si´ wokół

i spróbowali znaleêç pozornà lini´ zetkni´cia nieba
z ziemià. Kto pierwszy zauwa˝y widnokràg?

2. Rozwidlenia dróg nauczyciel wykorzystuje do çwicze-

nia umiej´tnoÊci posługiwania si´ kompasem. Ucznio-
wie wskazujà i nazywajà główne oraz poÊrednie
kierunki Êwiata. Nauczyciel informuje, w którym kie-
runku ma si´ udaç klasa, a wybrani uczniowie wska-
zujà właÊciwà drog´.

3. Po dotarciu na główne miejsce zaj´ç uczniowie – me-

todà burzy mózgów – okreÊlajà cechy charakteru, które
powinien mieç obserwator przyrody. Nauczyciel pod-
sumowuje wyniki pracy i ˝yczy wszystkim powodzenia
w obserwacjach.

4. Nauczyciel dzieli uczniów na szeÊç grup. Ka˝da grupa

otrzymuje niezb´dne przyrzàdy i materiały pomocnicze.

5. Nauczyciel opisuje przebieg zaj´ç, rozdaje karty pracy

i wyjaÊnia, jak nale˝y wykonaç poszczególne zadania.
Wyraênie okreÊla obszar, po którym mo˝na si´ poru-
szaç. Wskazuje baz´ (przy jakimÊ charakterystycznym
obiekcie, np. przy fontannie w parku lub przy starym
drzewie w lesie).

Faza realizacyjna

1. Uczniowie analizujà przydzielone zadania i planujà

swojà prac´.

2. Nast´pnie wykonujà zadania z karty pracy. Nauczyciel

słu˝y radà i pomocà.

Faza podsumowujàca

1. Wszyscy uczniowie spotykajà si´ w bazie. Nauczyciel

informuje, ˝e nadszedł moment podsumowania ich
pracy.

Zadania 1. i 2.

Przedstawiciele grup wymieniajà zaobserwowane ele-
menty przyrody nieo˝ywionej i o˝ywionej. Nauczyciel pod-
kreÊla, ˝e składniki przyrody nieo˝ywionej i o˝ywionej sà
ze sobà zwiàzane. Prosi uczniów o podanie przykładów ta-
kich zwiàzków, np.: do jaskiƒ nie dociera Êwiatło (przyroda
nieo˝ywiona), wi´c nie rosnà tam roÊliny (przyroda o˝y-
wiona), na skałach (przyroda nieo˝ywiona), gdzie nie ma
gleby (przyroda nieo˝ywiona), nie b´dà rosły krzewy (przy-
roda o˝ywiona).

Zadanie 3.

Wybrani uczniowie wskazujà i podajà nazwy drzew, które
zapisali w kartach pracy, i okreÊlajà poło˝enie tych drzew
w odniesieniu do bazy. Wszyscy uczniowie podajà przy-
kłady sytuacji, w których mo˝e si´ przydaç umiej´tnoÊç ko-
rzystania z kompasu.

2

Pomysły na zaj´cia terenowe

Załàcznik 1

Zadanie 4.

Liderzy grup opowiadajà o oznakach jesieni.

Zadanie 5.

Wskazani uczniowie podajà daty rozpocz´cia kolejnych pór
roku. Opisujà, jak – wraz ze zmianà pory roku – zmieni si´
miejsce zaj´ç:
zimà – np. nie słychaç Êpiewu ptaków, na drzewach i krze-
wach liÊciastych nie ma liÊci, nie ma kwitnàcych roÊlin;
wiosnà – np. ptaki Êpiewajà, mo˝na zaobserwowaç owady,
kwitnà roÊliny, na drzewach i krzewach liÊciastych poja-
wiajà si´ liÊcie;
latem – np. wiele roÊlin wiosennych przekwita, pojawiajà
si´ owoce.

Zadania 6. i 7.

Liderzy grup opisujà pogod´ i jej składniki. Uczniowie
z pozostałych grup sprawdzajà, czy dane składniki pogody
zostały właÊciwie opisane. Wszyscy zapisujà wyniki obser-
wacji w kartach pracy (załàcznik 2). Uczniowie porównujà
aktualnà pogod´ z prognozowanà.

Cz´Êç 2.

Na zakoƒczenie zaj´ç nauczyciel proponuje gr´ Poszuki-
wacze skarbu. WczeÊniej musi ukryç skarb 50 m na północ
od bazy.
Nauczyciel informuje, ˝e podczas gry uczniowie przeko-
najà si´, czy potrafià korzystaç z kompasu.

1. Uczniowie zostajà podzieleni na cztery grupy. Ka˝da

grupa otrzymuje opis trasy, którà musi pokonaç, aby
odnaleêç skarb.

2. Nauczyciel radzi, aby podanà odległoÊç odmierzała za-

wsze ta sama osoba, która najpierw powinna przeçwiczyç
długoÊç kroku, wykorzystujàc rozciàgni´tà na ziemi
miar´ krawieckà. Nauczyciel podpowiada, aby po wy-
znaczeniu kierunku geograficznego wybraç jakiÊ obiekt
le˝àcy na trasie marszu i – podà˝ajàc w jego kierunku
– odmierzaç podanà w tekÊcie przewodnim odległoÊç
(post´pujàc inaczej, mo˝na zboczyç z kursu). Która
grupa jako pierwsza odnajdzie skarb?

BHP

Podczas wycieczki nale˝y zachowaç ostro˝noÊç. Uczniowie
nie powinni si´ oddalaç od grupy i opuszczaç wyznaczo-
nego terenu. Nale˝y ich ostrzec, aby nie dotykali zwierzàt,
nie zrywali roÊlin i grzybów.

Wzór tekstu przewodniego do gry Poszukiwacze skarbu

Grupa poszukiwawcza 1.

START – BAZA

Udajcie si´ 10 m na południe, nast´pnie kolejno: 20 m na wschód,
60 m na północ, na koniec 20 m na zachód.
Odnajdêcie ukryty tu SKARB.

Grupa poszukiwawcza 2.

START – BAZA

Udajcie si´ 10 m na północ, nast´pnie kolejno: 30 m na wschód,
40 m na północ, na koniec 30 m na zachód.
Odnajdêcie ukryty tu SKARB.

Grupa poszukiwawcza 3.

START – BAZA

Udajcie si´ 10 m na południe, nast´pnie kolejno: 20 m na zachód,
60 m na północ, na koniec 20 m na wschód.
Odnajdêcie ukryty tu SKARB.

Grupa poszukiwawcza 4.

START – BAZA

Udajcie si´ 10 m na północ, nast´pnie kolejno: 30 m na zachód,
40 m na północ, na koniec 30 m na wschód.
Odnajdêcie ukryty tu SKARB.



3

Pomysły na zaj´cia terenowe

Załàcznik 2

Zimà

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

Wiosnà

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

Latem

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

Daty rozpocz´cia:

• wiosny ...............................................................................................

• lata .....................................................................................................

• jesieni .................................................................................................

• zimy ...................................................................................................

Kierunek

Skrót nazwy kierunku

Nazwa wybranego drzewa

na północ od bazy

na północny wschód od bazy

na wschód od bazy

na południowy wschód od bazy

na południe od bazy

na południowy zachód od bazy

na zachód od bazy

na północny zachód od bazy

Uzupełnijcie tabel´, wpisujàc nazw´ wybranego drzewa rosnàcego w wskazanym kierunku, oraz skrót tego kierunku.

Wymieƒcie przynajmniej trzy zaobserwowane oznaki jesieni.

........................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................

Uzupełnijcie tabel´. Wymieƒcie po trzy przykłady zmian, które zajdà w przyrodzie wokół bazy we wskazanych w tabeli

porach roku, i podajcie daty rozpocz´cia pór roku.

3

4

5



Karta pracy

Wymieƒcie trzy zaobserwowane składniki przyrody nieo˝ywionej.

•

..................................................................................................................................................................................................

•

..................................................................................................................................................................................................

•

..................................................................................................................................................................................................

Wymieƒcie trzy zaobserwowane składniki przyrody o˝ywionej.

•

..................................................................................................................................................................................................

•

..................................................................................................................................................................................................

•

..................................................................................................................................................................................................

1

2

4

Pomysły na zaj´cia terenowe

Grupa

Składnik pogody

Opis

1.

Temperatura powietrza

2.

Zachmurzenie

3.

Opady atmosferyczne

Osady atmosferyczne

4.

WilgotnoÊç powietrza

5.

CiÊnienie atmosferyczne

6.

Kierunek wiatru

Pr´dkoÊç wiatru

Opiszcie aktualnà pogod´.

........................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................................

Opiszcie lub podajcie wartoÊci składników pogody.

6

7