Pedagogika specjalna

1) Pedagogika specjalna jako przedmiot
2) Z jakimi naukami spokrewniona jest pedagogika specjalna:

a) Medycyna a szczególnie psychopatologia i psychiatria dziecięca ustalają lub współdziałają przy ustalaniu

diagnozy upośledzenia. W zależności od rodzaju upośledzenia współdziałają ze sobą otolaryngolog, ortopeda,
okulista, pediatra, chirurg i inni .

b) Nauki prawne, szczególnie prawo i sądownictwo dla nieletnich. Określają one sytuację prawną jednostek

upośledzonych, zapewniają im warunki opiekuńcze.

c) Psychologia kliniczna, rozwojowa, wychowawcza, psychologia dzieci z odchyleniami od normy.
d) Także socjologia, filozofia, etyka, biologia, chemia, itp.
Wniosek: Pedagogika specjalna ma charakter interdyscyplinarny.

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna”

Rodzaje niepełnosprawności

(klasyfikacja: wg Sękowskiej i Grzegorzewskiej)

a) Sękowska:

- jednostki posiadające trudności w poznawaniu świata na skutek uszkodzenia analizatora (głusi, niewidomi).
- jednostki , u których procesy poznawcze przebiegają nieprawidłowo w wyniku czego mają trudności
i ograniczone zdolności (upośledzenia umysłowe i z pogranicza normy intelektualnej)
- jednostki które na wskutek uszkodzenia narządu ruchu mają problemy w poruszaniu się i poznawaniu świata.
- jednostki które na skutek zaniedbań i uszkodzeń centralnego układu nerwowego charakteropatii lub psychopatii
mają trudności w dostosowaniu się do norm moralnych

Nie uwzględniała dzieci wybitnie zdolnych

b) Grzegorzewska

- dzieci anormalne, które wskutek mniejszych lub większych upośledzeń mają trudności w poznawaniu świata,
porozumiewaniu się ze światem i wymagają stałej opieki (głusi, niewidomi, przewlekle chorzy, upośledzeni
umysłowo, niedostosowani społecznie
- dzieci anormalne, które w pewnym okresie wymagają specjalnej opieki (dzieci chore, niedostosowane
społecznie)

3)

Ortodydaktyka i jej zasady:

Ortodydaktyka z punktu widzenia leksykalnego to dydaktyka wyprostowująca, wyrównująca.

a) Zasada kształcenia pozytywnej atmosfery pracy
b) Zasada pomocy w nauce
c) Zasada aktywizacji w nauce ( skierowana jest na dziedziny najbardziej ograniczone np. niewidomych uczy się

orientacji, chodzenia z laską)

d) Zasada dominacji wychowania nad nauczaniem
e) Zasada indywidualizacji (każde dziecko odchylone od normy jest inne i wymaga indywidualnej opieki)
f) Zasada treści kształcących ( dobór takich treści które będą przydatne w życiu, dostosowanie ich do typu

psychicznego)

g) Zasada poglądowości (kontakt ze środowiskiem o którym mówimy, nie mówimy o rzeczach których dziecko nie

może zobaczyć)

h) Zasada systematyczności
i)

Zasada łączenia teorii z praktyką

Według O. Lipkowskiego:

a) Zasada życzliwej pomocy
b) Zasada kształtowania pozytywnej atmosfery pracy
c) Zasada aktywności w nauce
d) Zasada dominacji wychowania

e) Zasada indywidualizacji
f) Zasada treści kształcących

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” ,

4)

Co to jest rewalidacja ?

Rewalidacja – kształcenie jednostek odchylonych od normy z punktu widzenia przygotowania ich do życia.

Trzy kierunki działalności rewalidacyjnej:

a) kształtowanie i rozwijanie tych cech i zdolności które u danej jednostki są najmniej uszkodzone, dążymy do

maksymalnego rozwinięcia zdolności.

b) Wzmocnienie i usprawnienie uszkodzonych zakresów fizycznych i psychicznych.
c) Wyrównywanie braków przez kompensację i zastępowanie deficytów innymi wartościami.

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” ,

5)

Zasady rewalidacji:

a) Zasada akceptacji (akceptuje się dziecko upośledzone nie jako dziecko specjalne, ale jako dziecko, które

obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi.

b) Zasada pomocy (aktywizacja tych sił biologicznych, które zachowały się jeszcze u dziecka, pomoc
w rozwiązywaniu trudności, stworzenie odpowiednich warunków pracy i atmosfery.
c) Zasada indywidualizacji
d) Zasada terapii pedagogicznej

- poznanie dziecka
- oddziaływanie na środowisko
-terapia właściwa

e) Współpraca z rodziną (pedagog musi stworzyć odpowiednią atmosferę pracy z rodzicami, wtedy to poprawia się

sytuacja emocjonalna dziecka. Zwiększa się poziom wiedzy rodziców o pracy rewalidacyjnej i jej efektach.

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” ,

6)

Nazwiska w pedagogice specjalnej:

Oligofrenopedagogika: Janina Wyczesany, Halina Bożyszkowska, Władysław Dykcik
Surdopedagogika: Skarżyski ,Klaczak
Tyflopedagogika: Zofia Sękowska, Aleksander Hulek, Emanuela Jezierska, Zofia Polak, Tadeusz Majewski
Resocjalizacja: Jan Konopnicki, Bronisław Urban, Otton Lipkowski, Han Ilgiewicz
Terapia pedagogiczna: Janina Doroszewska, Aleksandra Macian

7)

Działy pedagogiki specjalnej:

Działy pedagogiki specjalnej wg Grzegorzewskiej:

a) oligofrenopedagogika - upośledzenia umysłowe wszystkich stopni
b) surdopedagogika – niedosłyszący, osoby z resztkami słuchu, głusi, głusi upośledzeni umysłowo
c) tyflopedagogika – niewidomi z resztkami wzroku, niedowidzący, niewidomi upośledzeni umysłowo
d) resocjalizacyjna - bez zaburzeń wyższych czynności nerwowych, umysłowych i zaburzeń charakterologicznych,

z zaburzeniami wyższych czynności nerwowych, zaburzenia neurologiczne i psychopatyczne

e) pedagogika terapeutyczna – kalecy w zakresie narządów ruchu – z niedowładem, uszkodzeniami, przewlekle

chorzy, chorzy psychiczne

8)

Ewolucja postaw wobec osób niepełnosprawnych

Stosunek do ludzi niepełnosprawnych kształtował się w oparciu o nurty filozoficzne:

a) Starożytność – ideał człowieka doskonałego, nie interesowano się tym problemem, w Sparcie jednostki takie

likwidowano. Negacja niepełnosprawności.

b) Średniowiecze – zajmowano się nimi przy klasztorach, czasem pełnili pomocnicze funkcje.
c) Okres filantropijny (okres opieki) niepełnosprawny traktowany jak chory, więc niezdolny od pracy
d) Etap tworzenia dobroczynności – niepełnosprawny skazany na pomoc i opiekę instytucji charytatywnych
e) Etap podstawowych praw – człowiek niepełnosprawny jest również członkiem społeczeństwa, więc powinien

posiadać prawa

f) Etap prawa w zakresach różnych możliwości – wzrost zainteresowania niepełnosprawnymi, przygotowanie

niepełnosprawnych do wykonywania poszczególnych zawodów.

g) Etap prawa do integracji – uznanie istnienia grupy osób niepełnosprawnych i stworzenie im warunków do życia

z pełnosprawnymi, przygotowanie do zawodu i życia w społeczeństwie

9)

Integracja edukacyjna i społeczna

Integracja – włączenie niepełnosprawnych w normalne środowisko społeczne przez różne formy kształcenia
i przygotowania do pracy zawodowej oraz aktywny udział w życiu społecznym

Założenia integracji:

a) Niepełnosprawni mają takie same potrzeby usankcjonowane prawami człowieka. Różnice dotyczą jedynie metod i

środków zaspakajania tych potrzeb a także zakresu i form.

b) Jednostki niepełnosprawne są członkami społeczeństw, w którym żyją i w którym muszą w odpowiedni sposób

funkcjonować

c) Niepełnosprawność może być nabyta w trakcie życia, w związku z czym pojawienie się jej nie może eliminować

jednostki z życia społecznego.

d) Specjalny system kształcenia i przygotowania do zawodu może i powinien dać jednostką niepełnosprawnym

możliwość pracy i życia w środowisku naturalnym, jaką jest rodzina, zakład pracy…

10)

Twórca integracji w Polsce

W latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku Aleksander Hulek upowszechnił pojęcie integracyjnego systemu
kształcenia i wychowania, który polega na „maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do
zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiających im – w miarę możliwości – wzrastanie w gronie
zdrowych rówieśników. Jednostkom zaś przebywającym w zakładach opiekuńczych stara się zapewnić jak najczęstsze
kontakty z zewnętrznym środowiskiem społecznym”. Pojęcie integracja „wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno
i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa i w którym stwarzane dla grup identyczne warunki
maksymalnego, wszechstronnego rozwoju”.

Działy:

Surdopedagogika:

Przyczyny głuchoty, klasyfikacje jednostek z wadą słuchu
Surdopedagogika – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu
i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.
Głuchota – całkowite zniesienie czynności narządu słuchu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo
korekcji przy pomocy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w
otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.
Niedosłuch – uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie
powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są
to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem.

Klasyfikacja BIAP (Międzynarodowe Biuro Audiofonologii)

Ubytek słuchu w decybelach

Uszkodzenie słuchu w stopniu

pow. 20 dB do 40 dB

lekkim

pow. 40 dB do 70 dB

umiarkowanym

pow. 70 dB do 90 dB

znacznym

pow. 90 dB

głębokim

Klasyfikacja:
ze względu na przyczyny:
a) dziedziczne – (przekazanie w genach). Gdy w rodzinie są przypadki głuchoty, można mówić o dziedziczeniu
b) wrodzone – spowodowane w życiu płodowym (różyczka, kiła, zażywanie leków ototoksycznych, niedożywienie

matki, grypa o ciężkim przebiegu), powstaje w życiu płodowym dziecka

c) okołoporodowe – nabyte w życiu osobniczym (długi poród, zamartwica, niedotlenienie, pobyt w inkubatorze,

choroby: zapalenie opon mózgowych, choroby wieku dziecięcego, przedawkowanie antybiotyków, zapalenie ucha
środkowego).

ze względu na miejsce uszkodzenia słuchu:
a) głuchota przewodzeniowa – niedosłuch – uszkodzenie ucha zewnętrznego, środkowego, nie wykształcenie

małżowiny usznej, uszkodzenie błony, zrośnięte kosteczki – typ lżejszej głuchoty.
Kiedy przewodnictwo kostne jest w normie – słyszą swój własny głos przez kości czaszki, korzystają z aparatów,
ich głos nie zmienia natężenia, jest miły.
Niedosłuch może dotyczyć – wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych
zakresów częstotliwości. Stanowi cenną wskazówkę – ułatwia lokalizację uszkodzenia.

- głuchota odbiorcza – uszkodzenie zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.

- głuchota nabyta – działanie czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.

b) percepcyjne – uszkodzenie w uchu wewnętrznym, przewodnictwo kostne słabe, słyszy tylko niskie dźwięki, głos

jest niemiły, mowa niezrozumiała, zmiana natężenia głosu.

c) centralna – zniszczenie centralnego ośrodka słuchu – głęboka głuchota – uszkodzenie narządu odbiorczego,

uszkodzenie szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.

d) mieszane – zniszczenie centralnego ośrodka wewnętrznego środkowego, uszkodzenie aparatu przewodzącego,

odbierającego dźwięki.

Słuch – zdolność odbierania, kodowania, przesyłania, integracji informacji słuchowej
Ucho ludzkie – dźwięk o częstotliwości 16 Hz – 20 000 Hz od 0,016 do 20 dB, najlepiej odbierane częstotliwości 1000
– 3000 Hz od 1- 3 dB.

ze względu na czas utraty słuchu:

-

od urodzenia lub pierwsze miesiące życia – brak rozwoju mowy

-

pierwsze lata życia – zaniknięcie mowy – do 5 r.ż.

-

ogłuchli – po 5 r.ż.

Grzegorzewska, Benni, Geppert, Kirejczyk, Baran, Góralówna, Krakowiak
Zaburzenia słuchu powstają jako:
1. Upośledzenie ostrości – średni stopień (do ok. 60 dB), utrudnione przewodzenie dźwięku spowodowane –

niedrożność przewodu słuchowego, uszkodzenie błony bębenkowej, ciągłości lub ruchomości łańcucha



kosteczek słuchowych (ucho zewnętrzne i środkowe).
Upośledzenie ostrości znacznego stopnia aż do całkowitej głuchoty – uszkodzenie narządu odbiorczego – ucho
wewnętrzne.
Niedosłuch może dotyczyć wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów
częstotliwości – cenna wskazówka ułatwiająca lokalizację uszkodzenia słuchu.
Głuchota psychiczna – choroby lub wady ośrodkowego układu nerwowego: niemożność interpretacji wrażeń
słuchowych, powiązania ich ze świadomością w prawidłowy sposób.

2. Szumy uszne – szmery i wrażenia dźwiękowe odczuwalne w uchu bez uchwytnego źródła dźwięku; czasem źródła

dźwięku znajdują się w organizmie ludzkim. Mogą być objawem chorób uszu, układu krążenia, układu
nerwowego, chorobach z gorączką. Sz.u. przykro odczuwalne, przeszkadzają w pracy i odpoczynku.
Leczenie: przyczynowe, objawowe, operacyjne, także psychoterapia.

3. Zboczenia słuchowe – zjawiska paradoksalne w dziedzinie słuchu:

otoskleroza – rozmowa łatwiejsza w jadącym autobusie, wśród hałasu ulicznego
podwójne słyszenie – (choroby aparatu przewodzącego) dwukrotne słyszenie tych samych dźwięków w pewnym
odstępie czasu.
utrata zdolności określenia miejsca skąd słyszany dźwięk pochodzi.

4. Nadmierna ostrość – nadwrażliwość na dźwięki (początki zapalenia ucha środkowego, usunięcie czopów

woskowinowych, u osób, które dłuższy czas przebywały w zupełnej ciszy.

DECYBEL dB – jednostka natężenia dźwięku: ilość energii akustycznej, która w jednostce
przepływa przez jednostkę powierzchni prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali. dB jest
jednostką względną w stosunku do poziomu odniesienia, jakim jest dźwięk o natężeniu
odpowiadającym dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz.

Pojęcie dziecka głuchego – konsekwencje psychologiczno – pedagogiczne braku słuchu

Głuchy – pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, wskutek tego w pracy poznawczej,
w przygotowaniu do życia społecznego jest w gorszej sytuacji. Uszkodzenie słuchu powoduje, że rozumienie mowy
ludzkiej jest tą drogą niemożliwe. W konsekwencji poznanie rzeczywistości jest ograniczone. Wrażenia,
doświadczenia, wiadomości zdobywane są w oparciu o: słuch, dotyk, smak.

Mniejsza ilość bodźców docierających do kory mózgowej powoduje powolniejsze jej działanie. Dziecko głuche
odbierając inne bodźce, nie łączy ich z nazwą, nie rozumie ich znaczenia i związku. Brak słuchu upośledza
myślenie, klasyfikowanie i uogólnianie. Poznanie i myślenie jest konkretno-obrazowe, a nie logiczno-pojęciowe.
Późne myślenie logiczne z powodu braku pojęć. Trudności i zaburzenia uczuć wyższych od urodzenia, myślenie
prymitywne, niewyrażanie i nierozpoznawanie uczuć, pojęcia abstrakcyjne – niezrozumiałe. Wyostrza się wzrok,
smak, dotyk, zmysł wibracji, pamięć motoryczna, pamięć ruchu. Słowo zrasta się z pierwszym znaczeniem,
problem ze zrozumieniem przysłów, idiomów, brak realizmu myślenia, kierowania popędami, uczuciami, są bardzo
ruchliwi.

Synkretyzm – wybiórcze traktowanie treści, asymilowanie bezkrytyczne.

Egocentryzm dziecięcy – własny obraz świata.

Ubogie słownictwo, artykulacja, niewyraźna mowa, słabe odpieranie bodźców.

Głusi – najbardziej tajemnicza, nieprzenikniona osoba.

Zmysł wibracyjny pozwala na zrozumienie pewnych elementów muzyki. Dotyk pozwala wyczuć kroki,
samochody. U ludzi głuchych ważna jest sprawność pozostałych zmysłów i procesy kompensacji: od nich zależy
adekwatność wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, na podstawie których dziecko myśli, wydaje sądy, przyjmuje
wartości i zasady postępowania. Głusi są bezkrytyczni wobec własnego postępowania. Rozwój moralny ludzi
bazuje na pojęciach dobra i zła, ale te wartości są mało komunikatywne dla głuchych. Są wrażliwi na przykrości,
lekceważenie, na niezaspokajanie potrzeb. Głuchota powoduje niestałość uczuć, złe przystosowanie, wybuchy złego
nastroju.

Najdotkliwszą konsekwencją głuchoty jest izolacja społeczeństwa, osamotnienie w potrzebach współżycia –
niemożność komunikowania się blokuje te potrzeby.

W rewalidacji głuchych – nauczenie mowy, wprowadzenie w środowisko słyszących; nauczenie czytania, pisania,
odczytywania mowy z układu ust mówiącego.

Geppert, Kirejczyk, Baran

Rewalidacja głuchoniewidomych, sposoby komunikowania się, wybitne jednostki

Brak wrażeń słuchowych i wzrokowych.

Pierwszy układ sygnałowy nie zapewnia kontaktu z rzeczywistością, nie stwarza warunków do funkcjonowania
drugiego układu (podkora, kora mózgowa)

Wobec ograniczenia bodźców zewnętrznych, rozszerza się zakres recepcji bodźców pochodzących z wewnątrz –
stany silnego pobudzenia w podkorze. Naturalną konsekwencją są zmiany charakterologiczne (podniecenie,
wybuchowość, niepohamowanie, niecierpliwość, agresywność). Jednocześnie kora jest stale pobudzona – stały

odruch poznawczy; nie dochodzi jednak do usystematyzowania w postaci włączania się w utrwalone zespoły
poznawcze.

Ich stan upośledzenia jest jedynie wynikiem wielkiego ograniczenia do wrażeń zmysłowych. Maja oni jednak
warunki rozwojowe, które pozwalają im pokonać te trudności.

Rehabilitacja idzie w 2 kierunkach:

-

podstawowym: komunikowanie się z otoczeniem, orientację przestrzenną, poruszanie się, samoobsługą

-

zawodowym: przygotowanie do pracy

Metody komunikowania się:

-

uniwersalne



doręczny alfabet dla głuchoniemych (pisanie dużych liter na dłoni)



tabliczka z wypukłym alfabetem



rękawiczki z alfabetem



deseczka z brajlowskim alfabetem (mają być to



dotykowe czytanie z ust lub krtani



maszyna do pisania

-

specjalne



alfabet palcowy dla głuchych



alfabet



dotykanie lub pociąganie (litery i znaki na dłoni)



E. Jezierska – rz, cz – jako jeden znak, alfabet morsa

Dla głuchoniewidomych utworzono ośrodek w Bydgoszczy: zajęcia indywidualne, kontakt fizyczny z
nauczycielem, rehabilitacja tak, jak niewidomych.

Wybitne jednostki:

W Polsce – Krysia Hryszkiewicz – rehabilitowana przez siostrę

Emanuelę Jezierską

w Rosji –Olga Skorochodowa – napisała książkę pt. „Jak postrzegam

świat”

Maria i Marta Heurlin

Laura Bridgemen

Oliver Caswell

Ameryka – Helen Keller (1880-1968) amerykańska pisarka, pedagog, i działaczka społeczna; pozbawiona
wzroku, słuchu i częściowo mowy zajmowała się działalnością naukową i społeczną wśród nieuleczalnie
chorych – „Historia mego życia”

Metody i środki porozumiewania się ludzi głuchych

Podstawowym zadaniem szkół jest nauczenie mowy. Dziecko głuche opanowuje mowę nie za pomocą percepcji
słuchowej, percepcji wzrokowej, dzięki tzw. zdolności odczytywania mowy z ust i korzystaniu z możliwości
odbioru wrażeń dotykowych, kinestetycznych. Zdolność odczytywania mowy z ust nie ma charakteru wrodzonego.
Jest rezultatem długotrwałej i żmudnej realizacji specjalnie zaprogramowanego zestawu ćwiczeń w zakresie uwagi i
postrzegania wzrokowego.

Postrzeganie wzrokowe – ogromne znaczenie w obcowaniu z otoczeniem, nauce mowy, rozwoju wyobrażeń,
praktycznej działalności. Powinno przebiegać równocześnie z postrzeganiem o znaczeniu kompensacyjnym.

Optyczną wyrazistość posiada tylko część ruchów narządów mowy, przy percepcji fonetycznej – wrażliwość
wibracyjna może zastąpić słuch.

Wychowanie słuchowe – wrażliwość słuchowa na dźwięki muzyczne. Brak tej wrażliwości powoduje monotonię
głosu, brak ekspresji w mowie, niezdolność odróżnienia formy pytającej od twierdzącej.

Kształtowanie mowy ustnej

Opanowanie bądź na drodze słuchowo-wzrokowej, wzrokowo-słuchowej, tylko wzrokowej. Warunkiem rozwoju
mowy czynnej u dziecka jest opanowanie w pewnym stopniu mowy biernej. Zanim dziecko zacznie wymawiać –
musi rozumieć mowę innych. W początkowym okresie nauki – ważniejsza jest spontaniczność niż poprawność.

Trzeba podjąć jak najwcześniejszą rehabilitację: specjalne ćwiczenia głosowe i oddechowe, ćwiczenia
doprowadzające do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego przez prawidłowe oddychanie: ćwiczenia
foniatryczne.

Dziecko musi chcieć, mieć do kogo i o czym mówić.

Etapy rozwoju są takie same jak u dzieci słyszących:

-

rozwój mowy biernej poprzedza rozwój mowy czynnej

-

mowa mimiczno-gestykulacyjna – konieczny warunek rozwoju wyższych form mowy – ustnej i pisemnej.

Język dźwiękowy – ważny czynnik integrujący.

Mowa ustna

Dzieci uczą się jej w sposób sztuczny. Obejmuje specjalne ćwiczenia oddechowe, usprawniające narządy mowy
(język, wargi, szczęka dolna, podniebienie miękkie) – ćwiczenia głosowe i artykulacyjne; ćwiczenia poświęcone
nauce wyraźnej wymowy.

Rola pedagoga polega na kontrolowaniu i korygowaniu wyrazistości by doprowadzić do automatyzacji ruchów
narządów mowy.

-

wczesna praca rehabilitacyjna

-

wczesne zaopatrzenie w aparat słuchowy

Góralówna, K. Krakowiak, Geppert, Kirejczyk, Stawowy-Wojanrowska, Baran, Pietrzak

Wychowanie słuchowe

Wprowadzenie aparatu – co ma ogromne znaczenie w procesie komunikacji:

-

przy nadaniu informacji przez głuchego

-

przy odbiorze informacji – wzrokowo-słuchowy, słuchowo-wzrokowy.

Wychowanie słuchowe ma na celu także eliminowanie głośnych zachowań.

Język migowy

Znaki gestykulacyjne określające całe słowa.

Głusi posługujący się tylko mową migową nie dochodzą w rozwoju myślenia do fazy abstrakcyjnej, myślenie jest
wtedy uzależnione tylko od spostrzeżeń (L. Geppertowa).

Mowa migowa utrudnia opanowanie języka dźwiękowego i rozumienie sensu zdań wypowiadanych werbalnie.
Mowę słowną ujmują globalnie – tłumaczą sens zdania na podstawie niektórych znanych im słów lub domysłu.
Dlatego często rozumienie zdań mowy dźwiękowej jest przez nich często fałszywe, nieadekwatne do treści.
Posługujący się mową migową próbują sens zdania, mowy dźwiękowej tłumaczyć strukturą języka migowego,
która jest zupełnie różna.

Język migowy :

-

ubogi w znaki (określenia stosunków i zależności)

-

nie zróżnicowanie wyobrażenia

-

powierzchowność wyobrażeń pośrednich

powodują osłabienie pewnych rodzajów pamięci (słownej), częściowy lub całkowity brak zdolności do abstrakcji,
nieudolność myślenia, rozumowania i wnioskowania, tworzenia pojęć ogólnych.

Daktylografia – alfabet palcowy (wg S.A. Zykowa)

może być czynnikiem przyśpieszającym rozwój mowy u dz. głuchego. Wg Zykowa – szczególna wartość w
początkowym okresie zapoznawania dziecka głuchego z językiem. Przyśpiesza opanowanie fonetycznej struktury
języka, utrwalenie obrazów słów w pamięci, wzbogacenie zasobów słownictwa, szybsze przechodzenie do analizy
i syntezy. Pomaga w dokładnej i wyraźnej artykulacji oraz opanowaniu poprawnego pisma. Im bardziej rozwija się
mowa dźwiękowa – rola daktylografii maleje. (Związek Radziecki, NRD, Jugosławia).

Polska: nie zabrania się stosowania daktylografii, ale też jej nie zaleca. System znaków oparty na ruchach palców i
układach.

Fonogesty (opracowała Kazimiera Krakowiak dla polskich potrzeb) są to umowne ruchy dowolnej ręki
zharmonizowane z głośnym i wyraźnym mówieniem. Fonogesty nie zastępują mowy, bo bez mówienia nic nie
znaczą. Liczba układów palców wynosi 9 przy 5 miejscach blisko twarzy.

Tyflopedagogika:

Zasady rewalidacji niewidomych

Istotą rehabilitacji niewidomych jest przygotowanie ich do samodzielnego życia, a warunkiem tego jest

wszechstronny rozwój umysłowy, moralny, społeczny itp.

Rehabilitacja musi iść w dwóch kierunkach:
1. Rehabilitacja podstawowa – elementy fizyczne, psychiczne, społeczne
2. Rehabilitacja zawodowa – preorientacja zawodowa, nauka zawodu, praca zawodowa.
W rehabilitacji kładzie się nacisk na to, co łączy niewidomych z widzącymi, a nie na ich inności grożącej

wyobcowaniem.
Zasady nauczania wg Löwenfelda:
1. Zasada indywidualizacji – każde dziecko ma inne możliwości poznawcze ze względu na stopień utraty wzroku,

dodatkowe uszkodzenia, postawy rodzicielskie, potrzeby rehabilitacji.

2. Zasada konkretności w nauczaniu – zaangażowanie pozostałych zmysłów w zdobywaniu wiedzy (zmysł, dotyk),

w kontaktach społecznych (słuchu).

3. Zasada mobilizacji do zbierania doświadczeń – polega na uruchomieniu wszystkich pozostałych zmysłów, co

wzbogaca wiedzę, orientację w otoczeniu. Zadaniem nauczyciela jest przełamanie oporów przed zbieraniem
doświadczeń.

4. zasada samoaktywności – warunkiem jest umiejętność pokonywania przestrzeni i orientacja w przestrzeni.
Zasady wg T. Majewskiego:
1. Zasada pełnej rehabilitacji – przygotowanie do życia osobniczego, społecznego. Nie jest zrehabilitowanym ten, kto

nie ma orientacji w przestrzeni.

2. Zasada wykorzystania zahamowanych funkcji i zachowania funkcji sprzed utraty wzroku.
3. Zasada kompensacji – zjawisko kompensacji jest skutkiem działania całego zespołu zmysłów i polega na

pobudzaniu części korowej, kompensacja możliwa jest też przez pamięć, uwagę, wyobraźnię i myślenie.

4. Zasada stosowania środków technicznych – okulary, osiągnięcia techniczne: zegarki brajlowskie, białe laski,

nawlekacze do igieł, notesy brajlowskie, maszyny do pisania itp.

5. Zasada przystosowania otoczenia fizycznego i środowiska społecznego umożliwiające niewidomym poruszanie

się; samodzielne oznaczanie pierwszego i ostatniego stopnia schodów, ład i porządek w rzeczach osobistych.
Ludzie widzący muszą przestrzegać zasad ułatwiających życie niewidomym.

Hulek, Spionek

Pojęcie i klasyfikacja dzieci niewidomych, konsekwencje psychologiczno-pedagogiczne braku
wzroku

Tyflopedagogika –

dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z

wadami wzroku.

niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.
ociemniali – po 5 r.ż.
niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem
niedowidzący – słabo widzący w wysokim stopniu

Brak wzroku powoduje poważne zmiany w psychice z powodu ograniczenia w zakresie percepcji, dlatego trzeba
zwiększyć możliwości poznania otaczającego świata poprzez kompensację zmysłów – wykorzystanie słuchu i dotyku

Międzynarodowa klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku

KATEGORIA

Stopień uszkodzenia

ostrości wzroku

Ostrość wzroku po

korekcji

TERMINOLOGIA

Wzrok w granicach

normy

od 0,8-1,0

normalny wzrok

lekki

poniżej 0,8

prawie normalny

Słabowzroczność

umiarkowany

poniżej 0,3

słabowzroczność

umiarkowana

znaczny

poniżej 0,1

słabowzroczność

znaczna

Ślepota

głęboki

poniżej 0,05

słabowzroczność głęboka

lub ślepota umiarkowana

prawie całkowity

poniżej 0,02

ślepota prawie całkowita

poczucie światła

całkowity

0,00

ślepota całkowita

Brak wzroku – najważniejszego zmysłu – powoduje:

-

niemożność odbierania wrażeń wzrokowych , które są podstawą przebiegu spostrzeżeń i postępu myśli,

-

ograniczenie możliwości uczestniczenia w przyjemnościach i możliwościach życiowych,

-

ograniczenie samodzielności, osiągnięcia celu,

-

zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym,

-

utrudnia orientację przestrzenna i społeczną,

-

zuboża doznania uczuciowe, ogranicza uczenie się i przystosowanie społeczne przez naśladownictwo,

-

ogranicza zaspokojenie potrzeb psychicznych, jak – poznawanie nowych doświadczeń, wrażeń, co
powoduje nudę i monotonię,

-

powoduje uczucie osamotnienia,

-

blokuje potrzeby poznania, samodzielności, niezależności,

-

ogranicza swobodę ruchu, możliwości uniknięcia bólu,

-

wywołuje stany frustracyjne – wobec tego, że dziecko nie może działać tak, jak inni, czuje się odrzucone,

Niewidomi reagują różnie – jedni nie poddają się, inni popadają w rezygnację: obwiniają się, co obniża ich

wartość.

Przyczyny i klasyfikacje ślepoty

Ślepota – znaczne upośledzenie widzenia lub utrata wzroku spowodowana zmętnieniem układu optycznego oka
(rogówki, soczewki, ciała szklistego), zapalnym, urazowym lub zanikowym uszkodzeniem siatkówki, nerwu
wzrokowego, dróg nerwowych.

Ślepota może być:

-

dziedziczna – czynniki genetyczne (wskutek barwnikowego zwyrodnienia siatkówki)

-

wrodzona – niedorozwój siatkówki, zapalenie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną, ubytek wrodzony
tęczówki, soczewki lub nerwu wzrokowego, zaćma, stany degradacyjne siatkówki, rogówki, soczewki,
niedożywienie matki, zatrucia ciążowe, różyczka, inkubator, gospodarka tlenowa.

-

nabyta (ociemniały) – w następstwie urazu oka, nowotwór oczu i mózgu, jaskra, jaglica, choroby wieku
dziecięcego, ciężki przebieg goścca, zapalenie opon mózgowych, czarna ospa, zatrucie alkoholowe,
zatrucie jadem kiełbasianym, grzybami, promienie rentgena, urazy mechaniczne.

Przyczynami mogą być także – uszkodzenia kory mózgowej, prowadzące do upośledzeń umysłowych, upośledzenia
pozorne wskutek zaniedbań wychowawczych.

Z przyczyną łączy się także wiek oraz okoliczności utraty wzroku. Najtrudniej rehabilitują się niewidomi z
wrodzoną ślepotą z prymitywnych rodzin.

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia (niewidomy) różni się od ociemniałego, który utracił wzrok po pewnym
okresie normalnego widzenia. Przystosowanie ich do życia jest różne.

Ślepota całkowita – brak poczucia światła

Ślepota praktyczna – ostrość wzroku nie jest większa od 3/60 normy lub gdy pole widzenia uległo zwężeniu do 20



.

Ślepota dzienna – może być spowodowana chorobą czopków



wrodzona lub nabytą albo niedostatecznym

przystosowaniem do światła (np. ślepota sowy – w dzień – siatkówka – brak czopków)

Ślepota psychiczna (agnozja wzrokowa) – chory widzi przedmiot, ale nie jest w stanie go rozpoznać. Może go
rozpoznać posługując dotykiem, węchem, smakiem itp. Powstaje w wyniku uszkodzeń kory wzrokowej – płaty
potyliczne mózgu.

Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota)- upośledzenie wzroku o zmierzchu lub przy przejściu z jasnego do ciemnego
pomieszczenia. Upośledzenie adaptacji oka do ciemności, wskutek uszkodzenia czynności pręcików siatkówki.
Przyczyna – długotrwały niedobór witaminy A; dziedziczność – zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, zanik nerwu
wzrokowego, krótkowzroczność znacznego stopnia, odwarstwienie siatkówki, jaskra.

Leczenie – rozpoznanie, przyczyny.

Badanie adaptacji do ciemności – adaptometr.

Agnozja – upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania przedmiotów i zjawiska, spowodowana
nieprawidłowym pojmowaniem i przetwarzaniem wrażeń odbieranych za pośrednictwem jakiegokolwiek zmysłu –
wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Objaw zaburzenia czynności kojarzeniowych kory mózgowej (choroby,
urazy)

Jaglica – (egipskie zapalenie spojówek) wirusowa choroba zakaźna spojówek i rogówek, pojawiają się zmiany w
rogówce, wrastanie naczyń od strony spojówek – łuszczka jaglicza; następstwa: bielmo, podwinięcie powiek (ok.
20 mln ludzi na świecie jest ślepych z powodu jaglicy). Leczenie: antybiotyki, sulfonamidy, usuwanie mechaniczne
nacieków jagliczych.

Jaskra – zespół chorób oka – podwyższone ciśnienie śródoczne (wewnątrzgałkowe), zaburzenia w krążeniu krwi w
oku, zanik elementów nerwowych siatkówki, narastające ograniczenie pola widzenia, obniżenie ostrości wzroku.
Leczenie – długotrwałe stosowanie środków farmakologicznych (obniżenie ciśnienia), zabieg operacyjny –
dodatkowy odpływ cieczy. Bardzo ważne – wczesne rozpoznanie i leczenie jaskry.

Zaćma – (katarakta) zmętnienie soczewki oka (proces normalnego starzenia się organizmu, następstwo urazu
mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka); może
powstać w życiu płodowym. Może obejmować całą soczewkę lub jej część. Całkowita – uniemożliwia widzenie
(nie przepuszcza promieni do wnętrza oka). Zmętnienie soczewki nieodwracalne. Leczenie farmakologiczne
powstrzymuje w niektórych przypadkach rozwój zaćmy. Skuteczne leczenie operacyjne – usunięcie zmętniałej i
nieprzejrzystej soczewki – zastąpienie odpowiednim szkłem okularowym lub soczewką kontaktową.

Specyfika nauczania niewidomych, organizacja szkolnictwa

Specyfika kształcenia przejawia się najbardziej w pierwszych latach nauki. Charakterystyczną cechą jest
przedmiotowość, a więc poznawanie świata w bezpośredni sposób (dotyk, słuch). Kładzie się nacisk na
wytworzenie stałych związków czasowych, przez powtarzanie, porównywanie, łączenie słów z konkretami.

Ważną rolę odgrywają ćwiczenia kompensacyjne:

-

mowa jest czynnikiem instruującym, wyjaśniającym,

-

ćwiczenia korekcyjne – obejmują resztki wzroku,

-

ćwiczenia orientacyjne – jeżeli dziecko orientuje się w przestrzeni, to znaczy, że jest zrehabilitowane.
1) Orientacja w zakresie poznawania przedmiotu
2) Orientacja w przestrzeni roboczej
3) Orientacja w dużej przestrzeni

Dużą rolę w orientacji przestrzennej odgrywają zmysły: resztki wzroku, słuch, dotyk, węch; cenna jest pamięć
mięśniowa, wrażliwość na temperaturę, wrażliwość wibracyjna, liczenie kroków itp.

Specyficzny charakter szkolnictwa wynika wyłącznie ze stosowania odrębnych metod i technik nauczania, a więc
pismo, a nie z ograniczonego rozwoju umysłowego.

Warunkami dla adekwatnego poznawania rzeczywistości, przystosowania i operatyzowania:

-

normalny poziom inteligencji umożliwia normalny rozwój mowy i logiczne myślenie,

-

prawidłowa działalność pozostałych analizatorów,

-

sprzyjające warunki środowiskowe i kontakty społeczne,

-

prawidłowe oddziaływanie wychowawczo-dydaktyczne uwzględniające potrzeby poznawcze ucznia.

Szkoła dla niewidomych realizuje program szkoły masowej, na szczeblach podstawowych dzieci mogą uczęszczać
do masowych szkół, studiować na wyższych uczelniach, korzystać z wiedzy i pomocy technicznych, nagrań oraz
pomocy udzielanej przez PZN.

Specyficzne cechy zachowania jednostek niewidomych, niedowidzących i ich potrzeby psychiczne

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia nie rozporządza substratami pojęciowymi, ma trudności w wytworzeniu
sobie surogatów pojęć odnoszących się do treści informacyjnej zawierającej subiektywne odczucia wzrokowe,
proces kształcenia oparty na odbieraniu treści edukacyjnych innymi zmysłami – słuch, dotyk, węch, smak. Czytanie
dotykiem pisma – system Braile`a – dostarcza niezbędnego dla rozwoju bogactwa kulturowego.

Orientacja w przestrzeni opiera się na ocenie kinestetycznej nóg ślepego, wspomaganej laską. Rehabilitacja
psychiczna – afirmacja własnego kalectwa, rehabilitacja społeczna – zdobycie zawodu i względnej samodzielności.

U niewidomych występują obawy przed zbieraniem własnych doświadczeń. Człowiek niewidomy jest w trudnej
sytuacji, ponieważ ma problemy w orientacji przestrzennej. Brak wzroku uniemożliwia wykonywanie prostych
czynności życiowych – czesanie, ubieranie się, malowanie, gotowanie, sprzątanie. Dlatego nie wolno niczego
przestawiać w pomieszczeniach, ponieważ niewidomy uczy się (jakby na pamięć) położenia przedmiotów w
przestrzeni. Niewidomy musi dotknąć, by poznać kształt i wielkość danego przedmiotu. Specyficzne jest dotykanie
twarzy człowieka, którego chcą poznać. Ważną rolę odgrywa również słuch, więc gdy poruszają się w przestrzeni
poza dotykiem kierują się słuchem lub węchem. Poprzez dotyk poznają podłoże, po którym się poruszają, idąc po
nieznanym terenie pomagają sobie białą laską.

Ich potrzeby psychiczne są znacznie większe niż ludzi sprawnych. Przede wszystkim potrzebują akceptacji,
pomocy, traktowania jak normalnych ludzi, tyle, że z utrudnioną sytuacją życiową.

Może dojść do frustracji spowodowanej utratą wzroku, z powodu niemożności zrealizowania swoich ambicji
życiowych, niemożności dostarczenia wizualnych wrażeń, swobodbego poruszania się, uzależnienia od innych ludzi
– widzących.

Orientacja niewidomych w przestrzeni „zmysł przeszkód”

U niewidomych od urodzenia istnieje potrzeba pobudzania innych zmysłów i mechanizmów umożliwiających
opanowanie samodzielnego poruszania się. Niewidomy swoje doznania organizuje wokół wrażeń słuchowych i
dotykowych.

W kontaktach społecznych najważniejszą wartością niewidomego jest słuch, jako źródło opisowej informacji i tego
wszystkiego, co dotyczy obecności i lokalizacji przedmiotów. Mimo wszystko jednak aktualna wiedza o świecie
przedmiotów może być zbierana tylko przez konkretną, dotykową obserwację (mimo, że nie zawsze jest to możliwe
– góry, wielkie przedmioty).

Czynnikiem pomagającym w rozwijaniu zdolności jest pozostawienie dziecku jak najwięcej swobody. Musi być
swobodne w poruszaniu się, ale jednocześnie czujne i ostrożne.

Na zdolność poruszania się niewidomych w przestrzeni wpływają dwa czynniki:

-

umysłowa orientacja: wykorzystanie wszystkich zmysłów przy poruszaniu się, ciągle jest aktywny –
słucha, zauważa zmiany temperatury powietrza, stopą wyczuwa rodzaj podłoża, każda otrzymana
wskazówka wykorzystywana jest do bezpiecznego pokonywania przestrzeni i orientacji.

-

fizyczne poruszanie się: jeśli dziecko nie było uczone, w jaki sposób trzeba się poruszać, staje się
uzależnione od innych i niesamodzielne.

Niewidomi uczą się przez próby i błędy. Samodzielne poruszanie się to ciągły strach przed nieznanym. Orientacja
w przestrzeni to umiejętność rozeznania się w otaczającym środowisku, umiejętność określania wielkości i kształtu
wypełniających przestrzeń przedmiotów. Biorą w tym udział – słuch, dotyk, wzrok – jego resztki, węch,
wrażliwość na temperaturę, wibracje, liczenie kroków, kroki dla poznania podłoża.

Zmysł przeszkód

Gdy niewidomi napotykają na swej drodze szeroką przeszkodę (mur, dom, płot itp.) czują mrowienie lub muśnięcie
w okolicy czoła, skroni oraz policzków. Zmysł ten nie posiada specyficznego receptora. Jest to zjawisko
strukturalne, powstałe na tle specyficznych bodźców dotykowo-wibracyjno-słuchowych. Jest to zmysł na niewielką
metę i nie posiada wariantów poznawczych. Powoduje:

-

wrażenia dotykowo-słuchowe

-

zrozumienie grożącego niebezpieczeństwa

-

niepokój, obawa, strach

-

zatrzymanie się lub ominięcie przeszkody

Zjawisko stereognozy - umiejętność wytwarzania sobie obrazu całości danego przedmiotu na podstawie oglądu jego
fragmentu.

Percepcja przeszkód – „zmysł przeszkód” – niewidomy umie się zatrzymać tuż przed zderzeniem ze ścianą.

Badania: Dolański, Grzegorzewska, Supa, Cotzin

Wg Dolańskiego:

to mechanizm strukturalny, którego podstawą jest instynkt obronny, głównie bodźce natury słuchowej, natomiast
czucie muśnięcia na twarzy pojawiającego się po otrzymaniu ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych, jest
wynikiem odruchowego procesu fizjologicznego.

Badania wykazały, że zdolność spostrzegania przeszkód można znacznie udoskonalić przez systematyczne

ćwiczenia. Dolański z Grzegorzewską opracowali „zmysł przeszkód”

Pedagogika terapeutyczna:

Wpływ choroby na rozwój i funkcje dziecka

Nieprawidłowe zaspokajanie powoduje zaburzenia w zachowaniu, co pociąga konflikty, może być powodem

nerwic.

Są to potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości, uznania, szacunku, poznawania, sensu życia.
Choroba utrudnia zaspokajanie tych potrzeb, ogranicza czynności życiowe. Wpływa to na powstanie stanów

frustracji oraz wytworzenia mechanizmów obronnych. Inaczej reaguje pacjent mający opiekę, inaczej skazany sam na
siebie. Niekiedy łatwo się załamują i im trzeba pomóc przez wskazanie celu w życiu możliwego do zrealizowania w
danym stanie choroby. Potrzeby pacjenta trzeba zaspokoić przez rehabilitację leczniczą i oprócz leczenia
farmakologicznego – poprzez psychoterapię.

Choroba ogranicza ruch, co jest sprzeczne z naturą dziecka. Izolacja od środowiska – stwarza trudne warunki

poznawania rzeczywistości, dziecko pozbawione jest możliwości obserwacji, osobistych doświadczeń, zdobywania
praktycznej orientacji w codzienności. Jego wiedza wykazuje luki i wymaga zabiegów wyrównawczych. Przymusowe
leczenie ogranicza zabawy ruchowe, przeżywanie przygód. Monotonia, osamotnienie sprawiają, że intensywniej
przeżywają radości i smutki. Brak wrażeń, zależność od otoczenia wraz z cierpieniem wywołują objawy nerwicowe,
poczucie mniejszej wartości, skłonności do smutku, nadmierną pobudliwość, zmienność nastroju, dużą męczliwość,
zaburzenia snu. Z drugiej strony dziecko chore, od którego nikt nic nie żąda, tylko ono wymaga, staje się tyranem:
uważa, że jest najważniejsze, chorobę traktuje jako przywilej, może żądać, a nie musi nic dawać.

Choroba ma niekorzystny wpływ na rozwój umysłowy.

Cele i zadania rewalidacji dzieci przewlekle chorych i kalekich

Rewalidacja



Rehabilitacja

Proces koordynacyjny i integrujący wzajemne problemy lecznicze, socjalne, zawodowe; w celu przywrócenia
człowieka kalekiego do życia w społeczeństwie. Zespołowe działanie lekarzy specjalistów, psychologów,
asystentów socjalnych, techników fizjoterapii, instruktorów gimnastyki leczniczej, logopedów, instruktorów terapii
zajęciowej, ortopedów.

Dzieci w wieku szkolnym objęte są specjalnym nauczaniem adekwatnym do ich możliwości fizycznych i
psychicznych.

Rehabilitacja – lecznicza, społeczna, zawodowa.

Celem jest wykrywanie czynników zaburzających wychowanie, pożądany rozwój, zagrożony stanem zdrowia
chorego lub kalekiego dziecka oraz ustalenie metod i środków oddziaływania.

Cele szczegółowe zależą od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, potrzeb kompensacji i usprawnienia, od wskazań
lekarza.

1. Cele terapeutyczno – rehabilitacyjne – harmonizowanie czynników psychofizycznych na odpowiedni

poziom wydolności.

2. Cele dydaktyczno-wychowawcze – aktywny rozwój osobowości, program nauczania.
3. Cele profilaktyczne – zapobieganie powstawaniu zaburzeń w rozwoju.

Cele wpływają na realizację zadań:

-

ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w
zakładzie leczniczym

-

współdziałanie w terapii medycznej

-

udzielenie jednostce pomocy w akceptowaniu sytuacji, w jakiej się znalazła

-

organizowanie procesu szkolenia

-

współdziałanie w zabezpieczeniu jednostce podstawowych potrzeb psycho-fizycznych

-

udzielenie pomocy po opuszczeniu zakładu

Zasady:

-

podmiotowości i indywidualizacji

-

oszczędzania zbytecznego wysiłku i aktywizacji terapeutycznej

-

wyzwalanie ekspresji, wzmacniania procesu samorealizacji

-

reintegracji funkcjonalnej i społecznej

-

plastyczności i kompleksowości oddziaływań

L

2

Specyfika nauczania w szkole szpitalnej i sanatoryjnej

Realizacja założeń pedagogiki terapeutycznej przyczynia się do pomyślnego przebiegu procesu leczenia i
prawidłowej organizacji warunków rekonwalescencji.

Oddziaływania pedagogiczne idą w dwóch kierunkach:

1. Zwiększają efektywność procesu leczenia
2. Chronią jednostkę przed zbyt drastycznymi skutkami społecznymi danej choroby czy kalectwa.

Przedmiotem pedagogiki terapeutycznej jest jednostka chora, która została pozbawiona normalnych warunków
życia, jednostka kaleka. Czyli nie jest podmiotem jednostka zrehabilitowana, która jest w stanie optymalnie się
rozwijać – ale z drugiej strony podmiotem są te jednostki, które już po wyleczeniu nie spełniają kryterium
rehabilitacji.

Problem rehabilitacji jednostek w zakładach leczniczych jest o tyle złożony, gdyż mają oni często obniżony poziom
wydolności wysiłkowej i zaburzone funkcje samoregulacyjne osobowości.

Celem pedagogiki terapeutycznej jest wykrywanie praw rządzących czynnikami zaburzającymi wychowawczo
porządny rozwój człowieka z zagrożonym stanem zdrowia, chorego lub kalekiego; ustalenie metod i środków
oddziaływań pedagogicznych.

Pedagog realizuje trzy rodzaje celów:

1. Terapeutyczno-rehabilitacyjne
2. Dydaktyczno-wychowawcze
3. Profilaktyczne

Hierarchia celów w danej sytuacji zależy od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, od zadań korektury pedagogicznej,
od potrzeb kompensacji i usprawniania, od wskazań lekarskich.

Szpital – karty pracy, nauka indywidualna

Resocjalizacja:

Pojęcie dziecka niedostosowanego społecznie

W twierdzeniu – dziecko trudne – uważano, że winne jest samo dziecko, że nie potrafi nawiązać poprawnych

kontaktów z ludźmi, popada w różne konflikty, nie wie czego właściwie chce, ma do innych pretensje, przeżywa
wewnętrzne konflikty, odbijające się na jego zachowaniu, rodzice i nauczyciele nie mogą dać sobie z nim rady, mimo
zdolności – źle się uczy. Lipkowski

Dziecko społecznie niedostosowane jest jednostką, która ze względu na zaburzenia charakterologiczne,
spowodowane zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju wykazuje wzmożone trudności z
dostosowaniem się do uznanych norm społecznych.

Cechy dziecka niedostosowanego społecznie:
-

negatywne tendencje społeczne, cynizm, brawura, nieżyczliwość, stałe konflikty, niechęć do nauki i
pracy, kłamstwa, brak krytycyzmu, brak poczucia odpowiedzialności, włóczęgostwo.

Za dziecko niedostosowane społecznie należy uznać takie dziecko, które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle
na nim samym albo na jego kolegach. Dziecko bez pomocy zewnętrznej nie potrafi poprawić swoich stosunków z
otoczeniem.
i wg niego dziecko niedostosowane społecznie nie działa w swoim interesie. Motywacja jego działania „jest
nierealistyczna i jest dowodem frustracji”. Reakcje takiego dziecka są bardzo skomplikowane, trudne do przewidzenia i
nieadekwatne do bodźca. Konopnicki nie zalicza do niedostosowanych społecznie: psychopatów, bezuczuciowców,
jednostki pozbawione sumienia, te, które nie cierpią z powodu swoich antyspołecznych czynów.

Rodzaje niedostosowania społecznego

Dzieci niedostosowane społecznie to dzieci, u których występują zaburzenia w zachowaniu, tak, że utrudnia

im to normalne współżycie z innymi ludźmi. Dziecko przestaje uznawać normy i zasady postępowania w danej
kulturze i środowisku.

Cechy:
-

agresja

-

reakcje nieadekwatne do bodźca

-

działanie skierowane na cele destruktywne (dążenia podporządkowane prymitywnym emocjom)

-

brak kontaktu uczuciowego z drugą osobą

-

brak uczuć wyższych

-

brak wrażliwości, oschłość uczuciowa

-

nieumiejętność przeżywania pozytywnych uczuć i przywiązywania się do kogoś

Grupy dzieci niedostosowanych dzielimy na:

-

psychopatów – zaburzenia o podłożu środowiskowym

-

charakteropatów zaburzenia o podłożu organicznym

-

osoby z zaburzeniami osobowości, które nie są ani charakteropatami ani psychopatami

4 typy niedostosowania wg Konopnickiego:

-

zachowania agresywne

-

zachowania zahamowane – wycofywanie, depresja, lęk, rezygnacja z życiowych celów, rozwija się
zależność od innych

-

aspołeczność – wrogość, nieposłuszeństwo, łamanie norm współżycia (przestępczość)

-

zachowania niekonsekwentne – reakcje nieadekwatne do bodźca

Psychopatia – stała i wyraźna nieprawidłowość osobowości w zakresie jej pewnych cech, nie naruszająca inteligencji,
lecz utrudniająca adaptację społeczną

osobowość antysocjalna – nieprzyjmowanie podstawowych norm
moralnych, często rezultat wychowania w źle funkcjonują-
cej rodzinie, nie zaspokajającej podstawowych potrzeb
dziecka (margines społeczny, skrajne ubóstwo), określa in-
dywidualny proces nabywania cech

Charakteropatia – chorobowe zmiany charakteru wskutek organicznego uszkodzenia mózgu (po urazach, w padaczce,
zatruciach, miażdżycy naczyń mózgowych). Stwierdza się jednocześnie (oprócz psychopatii) odchylenia od normy w
funkcjach mózgu (zmiany w zapisie EEG, nieprawidłowy rysunek komór mózgu.
Osobowość antysocjalna – psychopatia, socjopatia, osobowość asocjalna – nieprzemyślane impulsywne czyny,
normalny poziom inteligencji, trudności w podjęciu normalnych ról społecznych, kierowanie się własnymi zasadami,
czyny nie wywołują poczucia winy. Ludzie określani jako: agresywni, kłamliwi, pozbawieni skrupułów moralnych,
podejrzliwi, pełni wrogości do otoczenia, skrajnie egoistyczni, niecierpliwi, niezdolni do długotrwałego
systematycznego działania, bezkrytyczni względem własnego postępowania.
Skuteczny sposób oddziaływania – profilaktyka społeczna – interwencja już w dzieciństwie.
Charakter:
względnie stałe cechy psychiczne, tworzące całość i rozstrzygające o postępowaniu wobec samego siebie i innych,
właściwości woli, sposoby reagowania na sytuacje – wiąże się z przyjętym systemem wartości. Charakter nie obejmuje
zdolności wykonawczych, nie związanych z motywacją (temperament).
Konopnicki

Diagnoza niedostosowania społecznego

Wobec niedostosowanych społecznie odnosi się termin resocjalizacja. Jest to proces przyswajania norm

społecznych, wzorów kulturowych, wartości.

Resocjalizacja jest trudniejsza od rehabilitacji, ponieważ często odbywa się wbrew niedostosowanemu i jego

środowisku.

Diagnozę dzieci niedostosowanych należy jak najwcześniej postawić. Bierze tutaj udział wielu specjalistów –

lekarz, pedagog, psycholog. Diagnozę stawia się na podstawie obserwacji – poznać dokładnie każdą jednostkę, warunki
rozwoju, życia, historię życia, charakteru, brać pod uwagę zahamowania, potrzeby, brak nawiązywania kontaktów.

Diagnoza obejmuje:
-

stopień demoralizacji,

-

czas wystąpienia, przyczyny (lepiej, gdy rodzice wspierają proces resocjalizacji),

-

właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości,

-

płeć, wiek (gorzej dziewczęta – bunt, ucieczki).

Czynniki warunkujące efekty działalności resocjalizacyjnej
1. Stopień demoralizacji niedostosowanego społecznie.
2. Czas wystąpienia i przyczyny.
3. Lepiej resocjalizuje się dziecko, gdy rodzina jest normalna i wspiera ten proces.
4. Właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości (najlepiej, gdy

hamowane procesy są na tym samym poziomie, co pobudzane).

5. Płeć, wiek – lepiej resocjalizuje się chłopców, dziewczęta trudniej – uciekają z zakładu, są histeryczne, wywołują

bunty.

6. Stosunek ludzi do resocjalizacji.
7. Metody pracy resocjalizacyjnej.
8. Od osobowości pedagoga specjalnego, który resocjalizuje.

Metody pracy resocjalizacyjnej z młodzieżą społecznie niedostosowaną

Antropotechnika – wykorzystanie obcowania wychowawcy z wychowankiem dla celów resocjalizacyjnych.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka – u podstaw leżą procesy informacyjne: przekazywanie
informacji, doradzanie i przekonywanie.

Metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka, u podstaw których leżą procesy emocjonalne:

-

organizowanie doświadczeń (zadania na miarę możliwości)

-

oddziaływanie dyscyplinujące (właściwe kary i nagrody)

-

wpływu osobistego (identyfikowanie się z wychowawcą)

Socjotechnika – wykorzystanie wpływu grupy

bezpośredni – grupy, której jest członkiem

pośredni – grupy, której chciałby być członkiem

Metody ukierunkowujące - zarządzanie, samorząd, (styl autokratyczny – rozkaz; styl demokratyczny – samorząd) –
kształtowanie celów, norm i struktury grupy, przekształcenia wewnętrzne grupy (wysuwanie na pierwszy plan
pozytywnych, na drugi destruktywnych cech wychowanków).

Metody podtrzymujące – intensyfikujące – podnoszenie prestiżu grupy, poziomu swoistości grupy, organizacja
relacji grupy na pozytywne wysiłki członków, wprowadzenie atrakcyjnych zadań, włączanie do podejmowania
zadań, integrowanie grupy.

Kulturotechnika – operowanie kulturą

-

nauka szkolna – zainteresować, ciekawe metody, dobre przygotowanie lekcji

-

kulturotechnika – czytelnictwo, radio, telewizja, kółka zainteresowań, rekreacja
rekreacja ruchowa (zaspokaja potrzebę ruchu)

-

kulturotechnika – poprzez higienę, przez działalność rozrywkową (imprezy, występy, zabawy z dziećmi),
przez pracę

Warunki skuteczności pracy resocjalizacyjnej

1. System dyscyplinarno-izolacyjny
Metodą wychowawczą jest kara i moralizowanie, pokazywanie życia na zewnątrz a nie uczestnictwo w nim.

Oddziaływanie polega na łamaniu woli wychowanka, oczekując natychmiastowej poprawy. Kara przestaje
działać, rodzi się nienawiść, bunt, stany frustracyjne.

2. System progresywny
Dyscyplina na pierwszym planie.

Nowo przybyły w najniższej grupie, w miarę poprawy przechodzi do wyższej o większych przywilejach.
Istnieje niebezpieczeństwo, że poprawa jest pozorna. Przenoszenie do innej grupy powoduje zrywanie więzi
koleżeńskich z grupą, z którą się zżył. Sprytni – udają poprawę.

3. System socjopedagogiczny
Wychowanie przez grupę dla grupy. Główny nacisk na samorządność grupy, twórcze działania wychowawcze
idą dyskretnie od wychowawcy. Wychowanie przez pracę dla grupy, środowiska, zakładu. Dobre wyniki w
stosunku do młodzieży normalnej, nieupośledzonej.

4. System indywidualny
W centrum zainteresowania osobowość wychowanka, znajomość jego reakcji obronnych. Główną zasadą jest
bliski kontakt wychowawcy z wychowankiem. Wraz z terapią indywidualną ważna jest terapia grup, tak, by
wychowanek stawał się stopniowo jej członkiem i w niej znalazł poczucie bezpieczeństwa. Ważna jest
znajomość środowiska rodzinnego wychowanka.

Metoda wymaga doskonałego wychowawcy umiejącego nawiązać i utrzymać bliski kontakt z wychowankiem,
umiejącego rozładować jego frustracje.

5. System homogeniczny
Kompletuje się grupy o zbliżonym rodzaju osobowości i stopnia wykolejenia dla zastosowania odpowiednich
metod i środków oddziaływania resocjalizacyjnego.

Wadą tej metody jest to, że nie pozwala na zorganizowanie grupy przypominającej normalną grupę społeczną.
Nie powinno się go stosować przez cały pobyt w zakładzie.

6. System komplementarny

Z każdego systemu należy wybrać to, co najlepsze.

Pozdrawiam i życzę miłej lektury 