FRANCJA

Ustawa z dnia 2 marca 1982 roku o prawach i swobodach gmin, departamentów i regionów.

a) gminy - Francja posiada 36,5 tys. gmin zorganizowanych według jednolitego modelu.
Istnieją jednak trzy gminy o szczególnym statusie: Paryż, Marsylia oraz Lyon. W Francji
istnieją gminy, w których w ogóle nie ma mieszkańców. Gminy powstały na gruncie parafii.

b) departamenty - jest ich 100, w tym są też departamenty tworzone przez społeczności o
statusie społecznym.

c) regiony- jest ich 22, przy czym 4 z nich znajdują się poza terytorium Francji.

We Francji nie przyjął się termin samorząd terytorialny. Używa się tu za to najczęściej
terminu administracja zdecentralizowana lub, jak w ustawie z dnia 2 marca 1982 roku
określenia prawa i wolności gmin, departamentów i regionów. W nauce prawa
administracyjnego funkcjonują także takie określenia jak: społeczności lokalne, czy
wspólnoty lokalne.

ORGANY

UCHWAŁODAWCZE WYKONAWCZE

pochodzą z wyborów bezpośrednich powoływane przez rady

1.

RADA GMINY 1. MER – w gminie

2.

RADA GENERALNA 2. Przewodniczący rady generalnej

(tzw. GŁÓWNA) – w departamencie

3. RADA RAGIONALNA

3. Przewodniczący rady regionalnej

– w regionie

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 2 marca 1982 roku gmina, departamenty i regiony są
zarządzane samodzielnie przez wybrane rady. Przepis ten wskazuje na przedstawicielski
model sprawowania władzy lokalnej poprzez uznanie rady za główny organ samorządu
lokalnego.

DUALIZM ADMINISTRACJI

Dualizm administracji - terytoria gmin, departamentów, regionów, czyli zdecentralizowanych
społeczności lokalnych są zarazem jednostkami podziału administracyjnego. To powiązanie
odmiennych konstrukcji prawnoustrojowych określane jest jako dualizm administracji terytorialnej.

a) dualizm w gminie - wyrazem dualizmu w gminie jest podwójny status mera. Jest on zarazem
pracownikiem gminy (pełni funkcje organu wykonawczego samorządu terytorialnego), a w ściśle
określonym zakresie jest urzędnikiem państwowym podległym hierarchicznie przedstawicielowi
państwa w departamencie-prefektowi (pełni funkcje organu administracji państwowej).

b) dualizm w departamencie i w regionie - w departamentach i regionach występują prefekci. Mają
oni bardzo silna pozycję pomimo częściowego ograniczenia ich kompetencji w wyniku wprowadzenia
organów samorządowych.

GMINA

RADA GMINY:

1. Jest organem uchwałodawczym gminy.

2. Wybierana jest przez mieszkańców gminy na okres 6 lat. Wybory do rad gmin
odbywają się w jednym terminie dla całego kraju, jednak procedura wyboru radnych
jest skomplikowana:

a) w gminach do 3,5 tyś. mieszkańców zachowany został większościowy system
wyborów, które przebiegają w dwóch turach; ponadto w gminach małych,
liczących do 2 tyś. mieszkańców istnieje możliwość głosowania na pojedyncze
kandydatury lub listy niekompletne;

b) w gminach powyżej 3,5 tyś. mieszkańców wybory przebiegają w dwóch turach,
jednakże

sposób

podziału

mandatów

stanowi

połączenie

systemu

większościowego z proporcjonalnym. Ugrupowanie, którego lista uzyskała
największą liczbę głosów, otrzymuje ustaloną większość miejsc w radzie. Reszta
dzielona jest między partie proporcjonalnie do liczby otrzymanych głosów;
obowiązuje jednak próg wyborczy w wysokości 5 %; w sytuacji gdy żadna z list
nie uzyska większości w pierwszej turze, przeprowadzona zostaje druga tura.

3. Posiedzenia rady gminy powinny odbywać się co najmniej raz na kwartał.

4. Uchwały rady przesyłane są do prefekta departamentu, który w przypadku
wątpliwości co do ich zgodności z prawem, może je skierować do Trybunału
Administracyjnego.

PRAWA WYBORCZE:

Do rady można być wybranym, gdy spełnia się określone wymagania. Należy:

• posiadać narodowość francuską,

• mieć ukończone 18 lat,

• nie być karanym,

• zamieszkiwać na terenie danej gminy,

• nie być etatowym pracownikiem gminnym lub państwowym.

MANDAT RADNEGO

Mandat radnego wygasa w razie:

• - rezygnacji radnego z pełnionej funkcji,

• - rozwiązania całej rady, przy czym rozwiązanie rady jest możliwe jedynie w razie

poważnych i groźnych przeszkód w sprawnym oraz efektywnym funkcjonowaniu
rady; rozwiązanie rady następuje w drodze dekretu Prezydenta Republiki wydanego
na umotywowany wniosek Rady Ministrów; do czasu nowych wyborów gminą kieruje
„delegatura specjalna” powołana przez prefekta regionalnego.

LICZEBNOŚĆ RADY

Liczebność rady zależy od liczby mieszkańców zamieszkujących daną gminę, i tak np.:

a)

w gminach najmniejszych do 1 tyś. mieszkańców, do rady wybieranych jest 9

radnych,

b)

a w największych liczących powyżej 300 tyś. mieszkańców – 69 radnych.

c)

natomiast w trzech gminach o szczególnym statusie wybiera się większą liczbę

radnych:

• - Lyon – 73 radnych,

• - Marsylia – 101 radnych,

• - Paryż – 163 radnych.

ZADANIA GMINY

Pozycję prawną gminy określają: kompetencja generalne oraz zasada
domniemania właściwości.

Kompetencja generalna oznacza, iż gminom przysługują wszystkie
kompetencje poza wyraźnie ograniczonymi przez ustawy.

Zasada domniemania właściwości określa, iż gmina obejmuje wszystkie
kompetencje, jeżeli nie są one zastrzeżone dla innej wspólnoty lokalnej lub
państwowej.

Gmina tworzy służby publiczne zarówno obligatoryjne (przeciwpożarowe,
drogowe), jak i fakultatywne (biblioteki, muzea). Do zadań gminy zalicza się
również sprawy lokalnej gospodarki, kultury oraz porządku społecznego.
Oprócz zadań własnych gminy wykonują także zadania zlecone przez
administrację centralną.

ZADANIA RADY GMINY

• tworzenie i utrzymywanie gminnych służb publicznych,

• zarządzanie własnością komunalną,

• gospodarowanie zatrudnieniem w gminie oraz dbanie o rynek pracy,

• zapewnienie ładu i porządku publicznego w gminie,

• zatwierdzanie budżetów rocznych w gminie,

• utrzymywanie dróg gminnych,

• reprezentowanie gminy w działających na jej terenie zakładach publicznych.

MER GMINY

1.

1. Jest organem wykonawczym gminy.

2.

2. Pochodzi z wyborów pośrednich dokonywanych przez radnych ze składu rady na

pierwszym po wyborach posiedzeniu rady. Wybór mera odbywa się w głosowaniu
tajnym i wymaga absolutnej większości głosów w pierwszych dwóch turach
głosowania, natomiast w ewentualnej III turze, do wyboru mera wystarcza większość
zwykła. Kadencja mera trwa tyle, co kadencja rady.

3.

3. Praktycznie rada nie może odwołać mera ze stanowiska. Poza przypadkami zgonu,

rozwiązania rady i rezygnacji z funkcji, mer może być zawieszony oraz odwołany
tylko, jeżeli popełni poważny błąd przy realizacji swoich funkcji. Odwołanie mera
wymaga dekretu, a zawieszenie na czas dłuższy niż miesiąc zarządzenia ministra spraw
wewnętrznych.

4.

4. Mer pełni funkcje w gminie zarówno jako organ samorządu lokalnego, jak i jako

organ administracji państwowej.

a)

do kompetencji mera, jako organu samorządu terytorialnego należą:

• - przygotowanie i wykonywanie uchwał rady gminy i przewodniczenie jej

obradom,

• - wykonywanie określonych działań, które może mu zlecić rada,

• - realizowanie tzw. kompetencji własnych, do których zalicza się m. in.

zatrudnianie i kierowanie personelem w gminie oraz dbanie o porządek
publiczny;

b)

do zadań mera jako „przedstawiciela państwa” w gminie należą:

• - zarządzanie sprawami stanu cywilnego,

• - prowadzenie urzędu śledczego,

• - przeprowadzanie poboru do wojska.

Są to tzw. kompetencje zlecone mera, w zakresie których podlega on kontroli i
wytycznym prefekta departamentu.

APARAT POMOCNICZY MERA

Oprócz mera rada wybiera także jego zastępców, którzy razem z nim tworzą tzw. magistrat.
Aparatem pomocniczym mera jest urząd, w którego skład wchodzą pracownicy
administracyjni, w liczbie od kilku do kilkuset w zależności od wielkości gminy.

FUNKCJONOWANIE ORGANÓW SAMORZĄDU

W GMINIE

WYBORCY

wybiera

RADA GMINY

przewodniczy

Wybiera

MER

deleguje zadania

URZĘDNICY PRZYBOCZNI

kieruje

kieruje

URZĄD GMINY

REFERENDUM

Cechą szczególną samorządu we Francji jest brak instytucji referendum jako formy
demokracji bezpośredniej. Wyjątek stanowią referenda w sprawie połączenia gmin. Rośnie
jednak we Francji liczba gmin sięgających do sondaży opinii publicznej, co może stanowić
początek rozbudowy instytucji referendum.

SZCZEGÓLNY STATUS GMIN

Szczególny status mają trzy gminy: Paryż, Marsylia oraz Lyon. Miasta te zostały podzielone
na dzielnice, które posiadają również własne rady. Dzielnice te jednak nie tworzą wspólnot
lokalnych w rozumieniu prawa, tak jak gminy. W dzielnicach istnieją rady dzielnicowe
składające się w 1/3 z radnych miejskich, a w 2/3 z radnych wybranych osobno dla każdej

KOMISJE

dzielnicy. Można powiedzieć, że rady dzielnicowe są łącznikami pomiędzy obywatelami
dzielnic a radami miast.

DEPARTAMENTY

RADA GENERALNA (GŁÓWNA)

1.

Jest organem uchwałodawczym departamentu.

2.

Wybierana jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich.

3.

Kadencja rady wynosi 6 lat, jednakże po upływie kolejnych trzech lat wybierana jest

połowa składu rady.

4.

Rada wybiera ze swego składu na trzy lata przewodniczącego rady oraz od 4 do 10

zastępców. Przewodniczący jest organem wykonawczym.

ZADANIA DEPARTAMENTÓW

Do zadań departamentów należą:

• - budowa i utrzymanie dróg w departamentach oraz głównych dróg międzygminnych,

• - ochrona socjalna młodzieży oraz osób starszych,

• - utrzymanie kolei w departamentach,

• - planowanie przestrzenne i budownictwo,

• - gospodarka mieszkaniowa – doradztwo, mieszkania socjalne, udział w podziale

materiałów budowlanych,

• - transport i komunikacja,

• - szkolnictwo średnie i wyższe zawodowe,

• - sprawy socjalne: pomoc społeczna, doradztwo i pomoc młodzieży oraz osobom

niepełnosprawnym.

PRZEWODNICZĄCY RADY GENERALNEJ

(GŁÓWNEJ)

1.

1. Jest organem wykonawczym departamentu.

2.

2. Przewodniczący rady głównej przygotowuje projekty uchwał rady oraz czuwa nad

ich wykonywaniem.

3.

3. Jest zwierzchnikiem urzędników departamentów, którzy w większości są

pracownikami państwa.

PREFEKT DEPARTAMENTU

1.

1. Prefekci pełnią funkcję administracji państwowej.

2.

2. Są mianowani i odwoływani dekretami prezydenta podjętymi na posiedzeniu Rady

Ministrów na wniosek premiera i ministra spraw wewnętrznych.

3.

3. Tworzą oni korpus prefektura lny – szczególny korpus urzędniczy, którego status

został ustalony dekretem Rady Stanu. Na czele korpusu stoi minister spraw
wewnętrznych. Oprócz prefektów ciało to obejmuje podprefektów i trzy klasy
niższych urzędników. Obecnie w skład korpusu wchodzi ok. 200 prefektów.

4.

4. Do zadań prefekta w departamencie zaliczamy:

• reprezentowanie państwa poprzez m.in.: zawieranie umowy w imieniu

państwa, zarządzanie państwowym majątkiem i reprezentowanie państwa
wobec przedsiębiorców,

• reprezentowanie rządu poprzez informowanie go o stanowisku opinii

publicznej oraz upowszechnianie założeń rządowych w departamencie,

• kompetencje administracji ogólnej w departamencie, czyli dbanie o porządek

publiczny i kierowanie policją sądową,

• prawo uczestnictwa w sesjach rady z prawem głosy oraz składanie sprawozdań

ze swej działalności radzie; przewodniczący rady jest zobowiązany do złożenia
przez przedstawicielem państwa rocznego sprawozdania z kierunków działań
samorządu w departamencie, co wskazuje na sprawowanie nadzoru przez
prefekta nad samorządem.

REGION

RADA RAGIONALNA

1.

Jest organem stanowiącym.

2.

Rada wybiera ze swojego przewodniczącego rady jako organ wykonawczy oraz

zarząd, tzw. biuro, z którymi przewodniczący dzieli się swoimi kompetencjami
wykonawczymi. Jednak podmiotem praw i obowiązków związanych z funkcją organu
wykonawczego, ustawa uczyniła tylko przewodniczącego rady.

3.

Rada może przekazać zarządowi część swych uprawnień z wyjątkiem spraw

finansowych tj.: głosowanie budżetu lub zatwierdzanie bilansu finansowego.

4.

Rada wybiera także komitet społeczno-ekonomiczny będący organem doradczym.

PRZEWODNICZĄCY RADY REGIONALNEJ

1.

Przewodniczący rady regionalnej jest organem wykonawczym regionu.

2.

Przewodniczący co roku składa radzie sprawozdanie dotyczące sytuacji w regionie,

stanu wykonanie planu regionalnego, działalności i sytuacji służb regionalnych oraz z
wykonywania postanowień rady (ustawa nie przewiduje żadnych sankcji wobec
przewodniczącego w przypadku negatywnej oceny sprawozdania przez radę).

3.

Przewodniczący ma do pomocy biuro, powoływane w drodze negocjacji między

ugrupowaniami politycznymi w radzie, tak aby reprezentowało ono wszystkie trendy
istniejące w samorządzie.

4.

Przewodniczący:

• kieruje pracami rady,

• przygotowuje a następnie wykonuje postanowienia rady,

• zarządza wydatkami regionu,

• kieruje służbami pozostającymi do jego dyspozycji.

PREFEKT REGIONU

1.

Prefekt pełni funkcję administracji państwowej.

2.

Jest mianowany i odwoływany dekretem rządowym i reprezentuje rząd wobec władz

samorządowych.

3.

Prefekt:

• raz w roku składa radzie regionu sprawozdanie z działalności służb

państwowych w regionie,

• realizuje politykę rządu w zakresie rozwoju ekonomiczno-społecznego i

zagospodarowania przestrzennego oraz działalność Unii Europejskiej w
zakresie prowadzonej przez nią polityki regionalnej,

• kieruje służbami administracji państwowej w regionie,

• czuwa nad przestrzeganiem prawa pełniąc kompetencje kontrolne wobec

samorządu regionalnego ograniczone do nadzoru zgodności regionalnych
aktów prawnych z obowiązującym prawem,

• kontroluje służby ds. finansowych, bezpieczeństwa i kultury w regionie.

REFERENDUM

Podobnie, jak na niższych poziomach, tak i w regionie instytucja referendum została
pominięta. Formę konsultacji mogą pełnić badania opinii publicznej lub kontakty władz z
organizacjami społeczno-ekonomicznymi. Przeprowadzane pod kierownictwem urzędowo
wyznaczonego komisarza lub komisji polegają najczęściej na przedstawieniu obywatelom
dotyczącego ich projektu uchwały, zwłaszcza z dziedziny zagospodarowania przestrzennego.

ZADANIA REGIONU

Do zadań regionu przede wszystkim należą:

• dbanie o rozwój regionalny,

• wcielanie w życie lokalnej polityki mieszkaniowej

• sprzyjanie rozwojowi turystyki i wypoczynku,

• realizacja inwestycji zbiorowych,

• sprawowanie opieki nad dziedzictwem architektonicznym i środowiskiem naturalnym,

• zwalczanie zjawisk szkodliwych dla zdrowia mieszkańców,

• zapewnianie materialnych podstaw funkcjonowania liceów oraz niektórych dziedzin

kształcenia zawodowego, takich jak szkoły morskie czy rolnicze,

• prowadzenie muzeów, teatrów i szkolnictwa artystycznego.

NADZÓR

Nadzór administracyjny nad regionem sprawuje prefekt regionalny, który może skierować
uchwały rady do Trybunału Administracyjnego w celu zbadania ich zgodności z prawem.
Prefekt jednak nie dokonuje unieważnienia uchwały rady ani zmiany aktu prawnego, może
jedynie zażądać wstrzymania wykonania aktu, jeżeli uważa go za sprzeczny z prawem.

Kontrola finansowa spoczywa na Regionalnej Izbie Obrachunkowej, która interweniuje w
sprawie niedotrzymania terminu budżetu lub gdy ten jest deficytowy albo niezrównoważony.
Izba może zaproponować właściwe środki doradcze, a jeśli w ustawowym terminie braki nie
zostaną skorygowane przekazuje ona ustalenie budżetu prefektowi. Regionalne Izby
Obrachunkowe sprawują także kontrolę nad finansami gmin i departamentów.

ORGANY DORADCZE

Organami doradczymi w regionie są komitety zajmujące się pożyczkami, kształceniem
zawodowym czy turystyką regionalną. Najważniejszym z nich jest komitet ds.
ekonomioczno-społecznych, nazwany zgodnie z ustawą Radą Ekonomiczną i Społeczną.

RADA EKONOMICZNA I SPOŁECZNA

W skład REiS wchodzą:

• przedstawiciele przedsiębiorstw i zawodów innych niż związane z pracą najemną –

przedstawiciele izb przemysłu, handlu i rolnictwa,

• przedstawiciele związków zawodowych reprezentowanych na poziomie krajowym i

federacji edukacji narodowej,

• przedstawiciele organizacji społecznych uczestniczących w życiu regionu

• osoby powołane przez premiera z racji kwalifikacji zawodowych.

Opinii REiS obowiązkowo należy poddać m.in.:

• projekty planu regionalnego i bilans jego wykonania,

• dokumenty związane z udziałem regionu w przygotowaniu planu narodowego,

• ogólne założenia projektu budżetu regionu.

Ponadto:

• przewodniczący rady regionalnej może zwrócić się do REiS o zaopiniowanie

każdej sprawy ekonomicznej, społecznej czy kulturalnej,

• REiS ma także prawo wypowiedzieć się w każdej ważnej dla regionu sprawie.

Jednakże opinia REiS nie ma znaczenia prawnego i opiera się przede wszystkim na
autorytecie Rady.

DOCHODY GMIN, DEPARTAMENTÓW I

REGIONÓW

Ź

ródłem dochodów gmin, departamentów i regionów są:

• udział w podatkach ogólnopaństwowych,

• podatki ustanawiane fakultatywnie przez władze samorządu na podstawie ustawy.

Natomiast dodatkowym źródłem dochodów, właściwym tylko regionom są dotacje państwa
przyznawane na:

• finansowanie zadań regionu,

• prowadzenie kształcenia zawodowego,

• inwestycje szkolne.