Ćwiczenie nr 1
Temat:
Wprowadzenie do epidemiologii.
Podstawowe pojęcia i zakresy badań
współczesnej epidemiologii.
Definicje i przyczyny niepełnosprawności.
Promocja zdrowia. Profilaktyka. Znaczenie
wybranych czynników środowiska na
zdrowie jednostki i populacji. Triada
epidemiologiczna.
Autor: dr n. med. Halina Piecewicz-Szczęsna
Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Literatura
1.
Jędrychowski W.: Epidemiologia w medycynie
klinicznej i zdrowiu publicznym.
Wyd. UJ, Kraków 2010.
2.
Jędrychowski W.: Podstawy epidemiologii. Metody badań
oraz materiały ćwiczeniowe. Wyd. UJ, Kraków 2002.
3.
Jędrychowski W.: Epidemiologia. Wprowadzenie. Metody
badań. PZWL, Warszawa 1999.
4.
Holzer J.: Demografia. PWE, Warszawa 2003.
Moja propozycja – „Epidemiologia w pigułce”
1.
Leksykon epidemiologiczny. PZH, Warszawa 2008.
Propozycje łatwo dostępne:
w Internecie
1. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013r.
Wyniki badań. GUS, Warszawa 2014.
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_podst_inf_o_rozwoju_dem_pl_d
2. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. PZH, Warszawa
2012.
http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/statystyka/Raport_stan
3. Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS, Warszawa 2011.
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ZO_stan_zdrowia_2009.pdf
4. Meldunki Epidemiologicznie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.
http://www.pzh.gov.pl/page/index.php?id=10
5. Stan sanitarny kraju 2012 GIS
http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/Stan%20Sanitarny%20za%20
6. BeagleholeR. , Bonita R.: Podstawy Epidemiologii. WHO Genewa 1993:
http://whqlibdoc.who.int/publications/1993/8386052716_pol.pdf
lub nowsza wersja angielska z 2006:
http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241547073_eng.pdf
W Bibliotece UM
5.
Jabłoński L. (red.): Epidemiologia. Wyd. Folum, Lublin 1999.
„I hate definitions
”
- Benjamin Disraeli (1804-1881)
Epidemiologia
grec. epi – „nad”, demos – „ludność”, logos-
„nauka”
lub
grec. epidemia – „choroba nagminna”; logos –
„nauka”
Epidemiologia
-
dział nauki, który zajmuje się badaniem
wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na
częstość i rozpowszechnienie się chorób zakaźnych i
niezakaźnych lub problemów zdrowotnych
(wg Maxcy‘ego).
-
nauka o występowaniu i uwarunkowaniach chorób, zaburzeń
zdrowia i zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach
ludzkich oraz system działań wykorzystujących uzyskane
informacje do zmniejszenia problemów zdrowotnych w
populacji
(wg Lasta).
-
dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania
oraz szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o
ich natężeniu i zapobieganiu im
(L. Jabłoński, 2002, AM w Lublinie).
-
nauka i dział medycyny praktycznej zajmująca się badaniem
występowania i szerzenia się chorób oraz różnorodnych
stanów epidemiologicznych w populacji ludzi, badaniem
czynników i warunków wpływających na ich powstanie i
rozmieszczenie, a także metodami ich zwalczania i
zapobiegania lub eliminacji
(Leksykon epidemiologiczny, 2008, PZH).
Epidemiologia
-
nauka o rozpowszechnieniu, czyli o
częstości występowania i rozmieszczenia
chorób, inwalidztwa, zgonów i
ewentualnych innych zjawisk
biologicznych w populacjach ludzkich oraz
o czynnikach wpływających na ich
rozmieszczenie lub warunkujących ich
występowanie.
Określając rozmiary problemów
zdrowotnych społeczeństwa,
epidemiologia służy do oceny wyników
działalności leczniczej i profilaktycznej
(Kostrzewski J.).
Główne zadania epidemiologii
-
ocena stanu zdrowia populacji;
-
stworzenie naukowych podstaw
zwalczania chorób poprzez określone
programy ochrony zdrowia społecznego.
Podmiotem badania w epidemiologii jest
populacja ludzka.
Populację tę można zdefiniować w terminach geograficznych lub
innych, na przykład jako określoną grupę pacjentów szpitalnych lub
pracowników zakładu pracy tworzących jednostkę badania.
Cele epidemiologii:
•
badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki,
•
ocena częstości występowania chorób, zakażeń,
•
poszukiwanie czynników etiologicznych,
związków między chorobą a narażeniem na
czynniki ryzyka,
•
badanie skutków występowania choroby,
•
opracowanie zasad profilaktyki,
•
po wprowadzeniu w życie – monitorowanie,
•
określenie efektywności, kosztów, strategii
ochrony zdrowia.
Działy epidemiologii
•
Epidemiologia ogólna
•
Epidemiologia szczegółowa
•
Epidemiologia historyczna
•
Epidemiologia opisowa
•
Epidemiologia doświadczalna
•
E. chorób zakaźnych
•
E. środowiskowa
•
E. katastrof i in.
Definiowanie zdrowia
(salubritas, health)
•
jest to dynamiczny proces odnoszący się do
„pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego
dobrostanu człowieka, a nie wyłącznie brak
choroby czy niedomagania”
(według ekspertów WHO)
•
„jak najdłuższa możliwość samodzielnego i
twórczego życia bez choroby i niepełnosprawności,
ale i nawet z nimi jeżeli nie da się ich
wyeliminować”.
(Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Alma-Atta,
1977r.)
•
jako „potencjał jednostkowy i społeczny”; zdrowie
nie jest celem, lecz środkiem, potencjałem, dzięki
któremu człowiek w zdrowiu i chorobie ma szansę
na poprawę jakości swego życia
(Ottawa, 1986 r.)
Czynniki ryzyka
- to zjawiska, które mogą z wysokim
prawdopodobieństwem i będą oddziaływać na
poziom zdrowia jednostki i populacji.
Powinny być dobrze scharakteryzowane i
opisane. Do podstawowych można zaliczyć:
•
Czynniki makrośrodowiskowe
(zmiany sezonowe, zjawiska
zachodzące w atmosferze, wahania stabilizacji społecznej
),
•
Czynniki mikrośrodowiskowe
(rodzina, sytuacja bytowa,
miejsce zamieszkania, rodzaj wykonywanej pracy).
Czynniki wpływające na
zdrowie społeczeństwa
1.
prozdrowotny styl życia ponad 50%,
2.
uwarunkowania genetyczne 15%,
3.
działania środowiska fizycznego w 10%,
(1+2+3=75%, co oznacza to, że w 75% od wiedzy zdrowotnej,wyborów
i postępowania prozdrowotnego i profilaktycznego osoby),
4.
działania środowiska społecznego w
15%,
5.
opieka zdrowotna tylko ok. 10%.
Źródło: Raport Lalonda
c.d. Czynniki wpływające na
zdrowie społeczeństwa
•
medycyna naprawcza ma najmniejszy udział, bo
tylko 3%,
•
dostępność świadczeń w podstawowej opiece
zdrowotnej – to 15%,
•
dochód narodowy determinujący styl życia ma
największą moc sprawczą - 70%,
•
środowisko fizyczne w 12% stanowi o dobrym
stanie zdrowia społeczeństwa.
prace badawcze opublikowane przez WHO
Środowisko
czynniki gospodarza swoiste czynniki
chorobotwórcze
TRIADA
EPIDEMIOLOGICZNA
Obecnie wychodzi się z założenia, że
wystąpienie choroby nie można wiązać tylko
z jednym czynnikiem, lecz że stan ten jest
rezultatem interakcji.
Współdziałanie czynników
•
Addytywny – sumowanie efektów działania
biologicznego dwóch (lub więcej) czynników;
•
Synergistyczny – skutek współdziałania dwóch
(lub więcej) czynników jest znacznie większy od
prostego sumowania ich następstw;
•
Antagonistyczny – działanie jednego czynnika
„chroni” przed szkodliwym działaniem innego lub
ogranicza szkodliwe działanie.
Oddziaływanie czynników szkodliwych
na zdrowie a profilaktyka
•
Osiągnięcia cywilizacyjno-
techniczne
•
Czynnik(i) etiologiczne choroby
•
Drogi i mechanizmy działania
czynnika na populacje
•
Skutki zdrowotne, społeczne,
ekonomiczne
•
Skutki wewnątrzpaństwowe i
zewnątrzpaństwowe
Przewidywania i łagodzenia skutków
negatywnego działania. Ochrona
środowiska.
Izolacja i niszczenie czynnika
szkodliwego, metody ochrony przed
jego działaniem.
Przerwanie dróg szerzenia się
zakażeń i blokowanie działania
czynnika w organizmie.
Szeroki zakres profilaktyki swoistej
(celowanej) i nieswoistej (ogólnej).
Prognozowanie, opracowanie planów
rozwoju ekonomiczno- społecznego
Choroba
- ogólne określenie każdego odstępstwa
od stanu określanego jako pełnia zdrowia
organizmu.
Dokładne sprecyzowanie stanu
określanego jako choroba jest równie
trudne jak określenie stanu pełni zdrowia,
gdyż podlega subiektywnej ocenie.
Definicje choroby:
Definicja z Polskiego Słownika Medycznego:
Choroba to „reakcja ustroju na
działanie czynnika chorobotwórczego,
prowadząca do wyczerpania zdolności
adaptacyjnych ustroju, do zaburzeń
współdziałania narządów i tkanek, a w
następstwie do zaburzeń czynnościowych i
zmian organicznych w tkankach”.
Jednostka chorobowa
– to „związany ze sobą zespół
niekorzystnych dla organizmu
objawów o znanym, określonym
składzie, znanej patogenezie i
znanym obrazie zmian
patomorfologicznych”
Jabłoński L.
Kolejność i skutki działania
czynników chorobotwórczych
Czynnik etiologiczny
(biologiczne, chemiczne, mechaniczne, genetyczne)
Mechanizmy działania
(zab. przemiany materii w komórkach, zab. funkcji narządów
wewnętrznych, przerwanie ciągłości tkanek)
Skutki działania
(choroba o przebiegu ostrym, przewlekłym)
Następstwa (społeczne)
(wyzdrowienie, inwalidztwo, zgon)
Klasyfikacja następstw choroby
wg ICIDH
Choroba uszkodzenie
niepełnosprawność upośledzenie
(inwalidztwo)
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Niepełnosprawność jest określonym stanem zdrowia
człowieka, który trudno jednoznacznie określić i
zdefiniować.
Osoby te charakteryzują różne sytuacje zdrowotne
ściśle związane z określonymi sytuacjami społecznymi,
występującymi w mikro- i makro środowisku. Bardzo
trudne jest, a często nawet niemożliwe wyznaczenie w
szeregu chorób granicy pojawiania się już cech
niepełnosprawności!
Łatwiej jest wyznaczyć te granicę w chorobach,
w których występowanie objawów jest ostre,
w porównaniu z chorobami o przebiegu
przewlekłym, kiedy to początek choroby jest
trudno uchwytny. Sprawia to, że granice
poziomu zdrowia i poszczególnych objawów
chorobowych są zatarte, w związku z czym
bardzo trudne do określenia zakresu niepełnej
sprawności.
Niepełnosprawność
– oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy,
powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie,
ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji.
Źródło: Ustawa o pomocy społecznej 2004r.
-
jakiekolwiek ograniczenia działania człowieka
bądź brak (w wyniku uszkodzenia) zdolności
wykonywania czynności w sposób normalny lub
w zakresie powszechnie uważanym za normalny.
Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń,
Niepełnosprawności i Inwalidztwa
Inwalidztwo niepełnosprawność
Inwalidztwo - niedogodność ograniczająca lub
uniemożliwiająca wypełnianie roli życiowej w
stopniu uznanym za normalny. W jego efekcie
obserwujemy ograniczenie lub uniemożliwienie
pełnej integracji ze społeczeństwem.
Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Inwalidztwa
W krajach Unii Europejskiej przyjęta
definicja osoby niepełnosprawnej:
jest to osoba, która z powodu urazu, choroby
lub wady wrodzonej ma duże trudności albo nie
jest zdolna wykonywać czynności, które osoba
w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna
wykonywać.
Według ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych
osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie
mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie
zapewnić sobie możliwości normalnego życia,
indywidualnego lub społecznego, na skutek
wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności
fizycznych lub psychicznych.
Przyczyny niepełnosprawności
•
W ocenie stopnia niepełnosprawności, potrzeb
medycznych i społecznych a także perspektyw
zdrowotnych bardzo ważna jest przyczyna niepełnej
sprawności.
•
Najogólniej przyczyny niepełnosprawności
można podzielić na dwie duże grupy. Pierwsza
grupa - to przyczyny nabyte, do których
zaliczane są choroby oraz urazy, wypadku i
zatrucia. Druga grupę przyczyn stanowią
choroby genetyczne i następstwa wad
wrodzonych.
c.d. Przyczyny niepełnosprawności
(podział na 4 grupy)
1.
Wiodącą przyczyną naruszenia sprawności organizmu
wśród osób niepełnosprawnych są choroby nabyte i ich
następstwa. Dotyczą one około 80% osób zaliczanych do
tej populacji.
2.
Drugie miejsce w strukturze przyczyn
niepełnosprawności stanowią urazy, wypadki i zatrucia
(około 12% osób).
3.
Następstwa wad wrodzonych i choroby genetyczne
dotyczą około 6% osób w populacji niepełnosprawnych.
4.
U około 2% osób stwierdza się tzw. niepełnosprawność
skojarzoną, a więc wystąpienie więcej niż jednej przyczyny
prowadzącej do dysfunkcji organizmu.
Przyczyny zwiększania się liczby osób
niepełnosprawnych w Polsce
:
•
Wzrost liczby osób w starszym wieku i starzenie się
populacji.
•
wypadków, urazów, i zatruć.
•
chorób stawów, układu mięśniowo – kostnego i
tkanki łącznej.
•
chorób cywilizacyjnych, tj.: cukrzyca, choroby
układu krążenia, nowotwory, choroby nerwowe i
psychiczne oraz inne
•
chorób genetycznych i następstw wad wrodzonych.
Przyczyny zwiększania się liczby
osób niepełnosprawnych w świecie
•
+ slajd 34
•
Choroby związane z patologiami społecznymi, takimi jak:
alkoholizm, nałóg palenia tytoniu, zażywanie
narkotyków, lekomania, samobójstwa, przemoc.
•
Choroby związane z czynnikiem ubóstwa i biedy,
np. gruźlica płuc, niektóre choroby zakaźne,
niedożywienie i inne.
c.d. Przyczyny zwiększania się liczby osób
niepełnosprawnych w świecie
•
Nowe zagrożenia, np. zakażenia wirusem HIV, choroba
AIDS, choroba Creutzfelda-Jakoba (zakażenia
prionowe), zawlekanie chorób zakaźnych z różnych
części świata i inne, trudne do przewidzenia.
•
Niepełnosprawność, będąca pochodną dużych
kataklizmów i katastrof, epidemie, wojny.
Niepełnosprawni na świecie
•
10% osób o różnym stopniu i rodzaju
niepełnosprawności.
•
80% z nich żyje w ubogich krajach i ponad połowa
nie ma dostępu do podstawowych udogodnień dla
niepełnosprawnych.
Niepełnosprawni w Polsce wg danych GUS
Lata
Niepełnosprawni w %
1978
ok. 12% (wg samooceny – Nar. Spis
Powsz. - badania całościowe)
1988
ok. 14% (wg samooceny – Nar. Spis.
Powsz. - badania całościowe)
2002
14,3 % (wg samooceny – Nar. Spis.
Powsz. – badania całościowe)
2005
16% ogółu społeczeństwa (wg danych
Eurostatu - dane dotyczą tylko osób w
wieku produkcyjnym).
2009
Ok. 25% (badania na próbie
reprezentatywnej – dane dotyczą osób
od 15rż.
)
Niepełnosprawność biologiczna według
kryterium unijnego
(wg samooceny)
w Polsce w
końcu 2009 r.
wg danych GUS – grupa reprezentatywna
•
Ograniczając się wyłącznie do populacji osób dorosłych
(w wieku 15 lat i więcej), wskaźnik wyrósł i wyniósł
prawie do 25%, kształtuje się on na nieco niższym
poziomie niż średnia unijna (prawie 26%).
•
W porównaniu: 2002r. – 14,2% włącznie z dziećmi; 2005
– 16% (dane dotyczą tylko osób w wieku
produkcyjnym).
•
W wielu krajach Europy środkowej i wschodniej udział
osób niepełnosprawnych biologicznie jest dużo wyższy
niż w Polsce, np. w Estonii i na Węgrzech blisko 29%, na
Łotwie – 31%, a na Słowacji blisko 33%.
Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011
Liczba osób niepełnosprawnych (prawna i
biologiczna) według kryteriów unijnych,
GUS i ZUS w Polsce pod koniec 2009r.
•
W zależności od przyjętego kryterium
niepełnosprawności biologicznej populacja osób
niepełnosprawnych w Polsce wg kryterium GUS może
liczyć od 5,3 mln osób (osoby niepełnosprawne
prawnie + osoby, które deklarowały poważne
ograniczenia)
•
do 9 mln osób (wg kryteriów unijnych + każdy kto
deklarował jakiekolwiek ograniczenia).
Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011
Uwaga: dane dotyczą osób, które posiadają orzeczenie prawne lub/i
ograniczoną zdolność wykonywania czynności, ale tylko w stopniu
poważnym.
Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011
Uwaga: dane dotyczą osób, które posiadają orzeczenie prawne lub/i
ograniczoną zdolność wykonywania czynności, ale tylko w stopniu
poważnym.
Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011
Główne przyczyny chorobowe w
pierwszorazowych orzeczeniach o
niezdolności do pracy do celów rentowych
(2007r.)
1)
Choroby układu krążenia – ok. 24%;
2)
Nowotwory – 20%;
3)
Ch. układu kostno-stawowego –ok. 20%;
4)
Zaburzenia psychiczne – ok. 15%;
5)
Choroby układu nerwowego – ok. 8%;
6)
Choroby układu oddechowego - ok. 4%.
Kategorii przejęte w orzecznictwie o
niepełnosprawności
1.
Całkowita niezdolność do pracy i
samodzielnej egzystencji
2.
Całkowita niezdolność do pracy
3.
Częściowa niezdolność do pracy
4.
Uprawnienie do świadczenia
rehabilitacyjnego
Niepełnosprawność w Polsce –
stopnie niepełnosprawności
20,5% osób ma orzeczenie o znacznym stopniu
niepełnosprawności,
38,1% - o umiarkowanym,
37,6% - o lekkim.
Absurdy
Absurdy
Promocja zdrowia
-
to proces umożliwiający każdemu
człowiekowi zwiększenie oddziaływania na
własne zdrowie w sensie jego poprawy i
potęgowania.
Na podstawie: First International Conference
on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986
Promocja zdrowia ma obejmować
wszystkich ludzi i dotyczyć ich
codziennego życia.
Znaczenie PZ
– zwiększenie świadomości i wiedzy społeczeństwa
nt. zdrowia, a w tym dostrzeganie zagrożeń,
propagowanie zdrowia jako wartości,
odpowiedzialności człowieka za swoje zdrowie
dążenie do równowagi między człowiekiem a
otoczeniem i in.
Główne zadania promocji zdrowia - publiczny
udział w określaniu problemów, podejmowanie
decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany
czynników warunkujących zdrowie.
Działania prozdrowotne zależą od:
•
Wiedzy każdej jednostki społeczeństwa o
uwarunkowaniach jej zdrowia oraz umiejętności
dokonywania właściwych wyborów, w tym od wiedzy
decydentów i producentów w zakładach przemysłowych i
rolnych i in.
•
Woli zainteresowanego, czyli chęci zachowań
prozdrowotnych i ścisłej realizacji (dokładności) tych
zachowań.
Działania prozdrowotne zależą od:
•
Materialnych możliwości realizacji (warunki ekonomiczne i
prawne ochrony własnego zdrowia i wymagania tej
ochrony od ogniw państwowych.
•
Umiejętności i możliwości organizacji działań
promocyjnych przez służbę zdrowia i jej wyspecjalizowane
kadry.
Do podstawowych działań promocji
zdrowia zalicza się obecnie trzy
nierozłączne elementy:
•
edukację zdrowotną,
•
zapobieganie chorobom,
•
lokalna politykę zdrowotną.
Profilaktyka
-
są to działania w zakresie przeciwdziałania
rozwojowi choroby, przerwania lub
zahamowania dalszego rozwoju choroby w
stadium przedklinicznym lub w stadium
klinicznym.
Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i
skutecznych działań przywracających zdrowie,
ma ona również na celu zahamowanie postępu
lub powikłań już istniejącej choroby.
Poziomy (fazy) profilaktyki
•
Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu
zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie
czynników ryzyka, w odniesieniu do osób
narażonych na czynniki ryzyka.
•
Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie
konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne
wykrycie i leczenie (przesiewowe badania
skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych)
oraz
obniżanie zaburzeń funkcjonalności
organizmu jako następstwa określonej
choroby.
•
Profilaktyka III fazy (rehabilitacyjna), której
działania zmierzają w kierunku zahamowania
postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.
Rodzaje profilaktyki
PIERWSZORZĘDOWA
Ogół populacji
akcent na czynniki ryzyka
DRUGORZĘDOWA
Grupy ryzyka + wczesne
wykrywanie i leczenie
TRZECIORZĘDOWA
Leczenie i rehabilitacja
Programy specjalistyczne
Punkty konsultacyjne
Grupy wsparcia
Transformacja
epidemiologiczna
Wykład 1 a
Przez stulecia najistotniejszym problemem zdrowotnym
ludzkości były choroby zakaźne.
Pierwsze zmiany w strukturze chorób i przyczyn zgonów
pojawiły się w XIX wieku w krajach przechodzących
industrializację i należących obecnie do państw wysoko
rozwiniętych.
W XX wieku zmiany te pogłębiły się. Przyczyniły się do tego
odkrycia nauk medycznych w zakresie etiologii i szerzenia się
chorób zakaźnych oraz możliwości zapobiegania im poprzez
poprawę warunków sanitarnych, wprowadzenia szczepień
ochronnych oraz skuteczniejszą diagnostykę i terapię większości
chorób zakaźnych.
Miejsce chorób zakaźnych jako głównego problemu
zdrowotnego zajmują stopniowo i coraz wyraźniej choroby
niezakaźne, zwłaszcza choroby cywilizacyjne.
Transformacja epidemiologiczna
JEST TO STAŁY I DYNAMICZNY PROCES ZMIAN
SYTUACJI ZDROWOTNEJ LUDNOŚCI ŚWIATA.
Transformacja epidemiologiczna -
definicja
Wydawało się, że dzięki rozwojowi cywilizacji i
postępowi medycyny świat będzie wolny od chorób
zakaźnych.
W 1976r. Nawet dr W.H. Steward (Naczelny Lekarz
USA) ogłosił zwycięstwo w walce nad chorobami
zakaźnymi.
…Niestety jest to pogląd nieprawdziwy, w 2010 roku
25% przyczyn zgonów w świecie stanowiły choroby
zakaźne, a 26% choroby układu krążenia.
Transformacja epidemiologiczna c.d.
Choroby zakaźne dominują w krajach rozwijających się, gdzie
ludność nie ma często dostępu do profilaktyki (szczepienie, złe
warunki sanitarne itp.)
Ponad 9,5 mln. Ludzi umiera co roku z powodu chorób
zakaźnych – większość z nich żyje w krajach rozwijających się.
Trójka głównych zabójców na świecie wśród chorób zakaźnych
to AIDS, gruźlica, malaria. Zapalenie płuc, biegunki i malaria są
przyczynami zgonów dzieci poniżej 5r.ż.
Choroby zakaźne są także przyczyną niepełnosprawności,
kalectwa, pogorszenia jakości życia, zmniejszenia
produktywności człowieka.
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie
chorób zakaźnych na świecie
W ostatniej dekadzie tzw. klasyczne choroby zakaźne były
przyczyną zgonów jedynie u ok. 0,5-0,7% ludzi zmarłych.
W tym:
Na gruźlicę – ok. 34%,
Posocznicę (bez posocznicy noworodków i zakażeń
meningokokowych) – ok. 32%,
WZW i ich powikłania – mok. 9%,
Grypę – ok. 5%.
AIDS – 4%,
Zapalenie mózgu i/lub rdzenia kręgowego – ok. 3%.
Umieralność z powodu chorób
zakaźnych w Polsce
Globalny charakter transportu i handlu
Mobilność ludzi
Ruchy migracyjne – efekt ubóstwa, niestabilności
politycznej i np. rozprzestrzenienie gruźlicy w krajach
rozwijających się i zawlekanej jej np. do USA.
Ogromne skupiska ludzi w aglomeracjach
Kataklizmy, wojny i tp.
Nowe patogeny, mutacje „starych”
Choroby zakaźne – trudności w
zwalczaniu
Wykład nr 1(b)
Temat:
Epidemiologia
chorób układu krążenia
i chorób metabolicznych
Główne przyczyny zgonów w Polsce
(2012 r.)
• choroby układu krążenia – ok. 46%
• choroby nowotworowe – prawie 25%;
• urazy i zatrucia – 6,2%.
Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013r.
Wyniki badań GUS 2014.
Epidemiologia chorób uk
ł
adu
krążenia
Choroby układu krążenia są główną przyczyną
zgonów, a więc skrócenia trwania życia oraz
chorobowości i inwalidztwa w rozwiniętych krajach
świata, w tym także Polski, jak również stają się
dominującą przyczyną zgonów, osób dorosłych w
krajach rozwijających się.
Standaryzowane współczynniki umieralności na
100 000 z powodu chorób układu krążenia w
Polsce i w wybranych krajach europejskich:
Mężczyźni:
Polska : 597
Unia Europejska: 404 (UE 27)
Szwajcaria: 253
Federacja rosyjska: 1068
Kobiety
Polska 374
Unia Europejska 264 (UE 27)
Szwajcaria 158
Federacja rosyjska 650
Czynniki ryzyka chorób układu
krążenia
Czynniki nie podlegające modyfikacji
1) wiek (>55 r.ż, zagrożenie podwaja się z
każdym następnym 10-leciem),
2) płeć (M:K ~ 3:2),
3) obciążenie rodzinne chorobami układu
krążenia.
Czynniki podlegające modyfikacji –
są podstawą programów
prewencyjnych
1) Nieprawidłowy lipidogram
(slajd 13)
2) nadciśnienie tętnicze
(>140/90 Hgmm),
3) palenie papierosów
(↓M pali 31%, K- 18%, co piąty dorosły Polak
narażony jest na dym tytoniowy w domu),
4) nadmierna masa ciała,
5) ograniczona aktywność fizyczna
(systematyczne wysiłki
fizyczne zmniejszają 3-krotnie zapadalność na chorobę niedokrwienną
serca i nagłe zgony),
6) zwiększone stężenie cukru we krwi,
7) stresy, napięcia psychiczne,
8) niskie spożycie witamin antyoksydacyjnych (E,C,B
2
,B
6
)
9) i in.
Stężenie cholesterolu we krwi jako
czynnik ryzyka chorób układu krążenia
wg WHO
•
Cholesterol całkowity - nie powinno przekraczać 320 mg/dl=mg%
(≥ 8 mmol/l*).
•
LDL, będące głównie nośnikami cholesterolu odpowiedzialnego za
rozwój miażdżycy tzw. lipoproteiny o niskiej gęstości – górna
granica 240 mg/dl (≥ 6mmol/l); zalecana - poniżej 135 .
•
HDL, sprzyjające usuwaniu cholesterolu z tętnic, a więc mające
działanie przeciwmiażdżycowe tzw. lipoproteiny o wysokiej gęstości,
natomiast poniżej 40 mg/dl (poniżej 1 mmol/l) uważane jest też za
czynnik ryzyka chorób układu krążenia.
•
VLDL, będące głównie nośnikami trójglicerydów tzw. lipoproteiny o
bardzo niskiej gęstości; stężenie trójglicerydów nie powinno
przekraczać 200 mg/dl (5,17 mmol/l).
•
*Cholesterol levels are measured in milligrams (mg) of cholesterol per deciliter (dL) of
blood in the United States and some other countries. Canada and most European
countries measure cholesterol in millimoles (mmol) per liter (L) of blood
Dane epidemiologiczne
•
Obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego lub
jego frakcji o 1% obniża zachorowalność na chorobę
wieńcową o 2%.
• Według wieloletnich badań prowadzonych w
Framingham,
zapadalność na zawał serca była
pięciokrotnie wyższa u osób ze stężeniem
cholesterolu przekraczającym 260 mg% (6,72 mmol/l)
niż u tych, które miały stężenie mniejsze.
• Populacja polska wyróżnia się wysokim stężeniem
cholesterolu w surowicy. U 60% populacji stwierdza się
wartości powyżej 200 mg% do 250 mg%, a wartości
powyżej 251 mg% u ponad 16% mężczyzn i kobiet.
• U 75% osób za podwyższony poziom cholesterolu
odpowiedzialne są błędy żywieniowe.
c.d. Lipidogram
Zaleca się wykonywanie pierwszej kontroli poziomu
cholesterolu, jego frakcji i trójglicerydów w 20 r. ż. i
powtarzać je co 5 lat, po 45 r.ż. co 3 lata, przy
nieprawidłowych poziomach co ½-1 r.
Badanie to trzeba wykonać na czczo.
W dniach poprzedzających badania nie należy spożywać
produktów bogatych w cholesterol, tłuszcze stałe i
słodycze.
Otyłość jako czynnik ryzyka
chorób układu krążenia
Szczególnie niebezpieczny jest tzw. typ otyłości
brzusznej (występujący u mężczyzn). Dochodzi w niej do
zwiększenia, opornych na działanie insuliny, komórek
tłuszczowych jamy brzusznej, co powoduje
hyperinsulinemię, która z kolei wpływa na powstanie
hypertrójglicerydemii i hypercholesterolemii, czyli
czynników przyspieszających rozwój miażdżycy.
Hyperinsulinemia to także zatrzymanie sodu w organizmie i
w konsekwencji wzrost ciśnienia tętniczego.
Nadciśnienie tętnicze
Jest chorobą bardzo rozpowszechnioną.
Głównymi czynnikami ryzyka są:
wiek
(czwarta i piąta dekada życia),
płeć
męska
,
obciążenia
rodzinne
,
cukrzyca
typu 2, zaburzenia przemiany lipidów i
palenia papierosów. Nadciśnieniu
sprzyja też otyłość, nadużywanie
alkoholu i mała aktywność fizyczna.
Nadciśnienie tętnicze
– dane epidemiologiczne
• W Polsce, na podstawie danych pochodzących
z badania NATROL PLUS,
rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego
dotyczyło 29% osób w populacji.
• Z danych epidemiologicznych wynika, że aż
46% mężczyzn i 36% kobiet w wieku średnim
ma nadciśnienie tętnicze.
Nadciśnienie tętnicze a masa ciała
• W Polsce, na podstawie danych
pochodzących z badania NATROL PLUS,
prawidłową masę ciała miało tylko 47%
badanych.
• W Europie około 50-65% populacji ma
nadmierną masę ciała.
Nadciśnienie tętnicze a ryzyko
wystąpienia chorób układu krążenia
Wzrost rozk. ciśnienia o 7,5 mmHg zwiększa ryzyko:
udaru mózgu o 46%,
zawału m. sercowego o 29%.
U mężczyzn w wieku 30-59 lat, u których ciśnienie
rozkurczowe przekracza 105 mmHg ,
prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę wieńcową
jest trzykrotnie większe niż u mężczyzn z ciśnieniem
rozkurczowym krwi, zamykającym się w granicach 75-84
mmHg
Co daje leczenie nadciśnienia tętniczego?
Zmniejszenie RR o
Zmniejszenie ryzyka udaru m.
o
15/9 mmHg
33%
18/10 mmHg
50%
Nadciśnienie tętnicze a zmiana
trybu życia
• Zmniejszenie wagi o 1 kg obniża RR o 2/1
mmHg.
• Zmniejszenie spożycia soli o 50 mmol/dobę
obniża RR o 5/3 mmHg.
• Wzrost spożycia owoców i warzyw z 2 na 5
porcji/dobę obniża RR o 7/3 mmHg.
• Ćwiczenia gimnastyczne (40 min/dobę) obniża
RR o 5/3 mmHg.
Występowanie choroby
niedokrwiennej serca
Choroba niedokrwienna serca , zawał serca i
nagła śmierć sercowa są najczęstszymi
przyczynami zgonów w krajach wysoko
rozwiniętych.
Na chorobę niedokrwienną serca częściej
chorują mężczyźni w wieku 40 – 55 lat.
Częstość występowania tej choroby rośnie z
wiekiem.
Zawał mięśnia sercowego
Jest to martwica fragmentu mięśnia sercowego spowodowana
jego przedłużającym się niedokrwieniem. Konsekwencje
niedokrwienia zależą od stopnia ograniczenia przepływu krwi
przez dany obszar mięśnia oraz czasu trwania niedokrwienia.
Zawał mięśnia sercowego jest najczęstszą przyczyna zgonów w
Polsce. Co roku zapada na niego ok
. 100 tys
. osób (głównie
mężczyzn).
Zawał mięśnia sercowego u mężczyzn występuje najczęściej
między 50-59 rokiem życia, u kobiet między 60 a 70 rokiem
życia.
Zawał mięśnia sercowego wcześniej atakuje mężczyzn, a
ponadto statystycznie jest u nich 4-5 razy częstszy niż u kobiet.
Modyfikowane czynniki ryzyka
udaru mózgu
• Nadciśnienie tętnicze.
• Migotanie przedsionków, szczególnie napadowa.
• Cukrzyca.
• Stenoza tętnicy szyjnej.
• Choroby układu krążenia (np. tętniaki, zawał mięśnia sercowego).
• Hiperlipidemia.
• Nikotynizm.
• Nadużywanie alkoholu.
• Zmiany zapalne naczyń.
• Otyłość.
• Choroby krwi.
• Zakażenia (np. Helicobacter pylori, Herpes zoster, Mucor i in.)
• Uraz tętnicy.
• Migrena
• Zespół bezdechu sennego.
Niemodyfikowane czynniki ryzyka udaru
mózgu
• Wiek
• Płeć
• Rasa (rasa czarna > rasa kaukaska).
Epidemiologia wybranych
chorób metabolicznych:
cukrzycy i otyłości
I. Cukrzyca
- choroba metaboliczna, która
charakteryzuje się hiperglikemią,
wynikającą z defektu wydzielania i/lub
działania insuliny.
- przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże
się z uszkodzeniem, zaburzeniem funkcji
oraz niewydolnością takich narządów, jak
oczy, nerki, nerwy, serce i naczynia
krwionośne.
Typy cukrzycy
Typy cukrzycy:
• Typ 1 – autoimmunologiczna destrukcja
komórek trzustki daje defekt wydzielania
insuliny.
• Typ 2 – obwodowa insulinoodporność –
polega głównie na defekcie działania
insuliny.
Czynniki ryzyka
Typ 1 – uwarunkowania genetyczne
Typ 2 :
• Otyłość
• Brak ruchu
• Nieprawidłowe odżywianie się
• Spożywanie alkoholu
• Niektóre leki (tiazydy, kortykosteroidy)
Epidemiologia cukrzycy typu 1
• zaobserwowano w grupie wiekowej 0-14 lat
około
3-krotny wzrost liczby przypadków
cukrzycy w porównaniu z 1986r.(wsp.
zapadalności 11,2 na 100 tys.)
• W grupie wiekowej 15-29 lat współczynnik
zapadalności - 6,9 na 100 tys.
• Wskaźnik chorobowości – dla mieszkańców
miast –0,42%; dla mieszkańców wsi – 0,35% w
populacji ogólnej
wg Nowakowskiego, Diabetologia Praktyczna
Epidemiologia cukrzycy typu 2
•
Nastąpił 3-krotny wzrost częstości
cukrzycy typu 2, która daje 85-90%
wszystkich przypadków cukrzycy.
• Liczbę chorych szacuje się na 2 mln. osób
• Wskaźnik chorobowości – dla mieszkańców
dużych miast – 4-7%; dla pozostałej ludności
– 2-4% w populacji ogólnej; a dla populacji w
wieku powyżej 40 r.z. – 5-10%
wg Nowakowskiego, Diabetologia Praktyczna
Otyłość
jest przewlekłą chorobą
spowodowaną nadmierną
podażą energii zawartej
w pokarmach w stosunku do
zapotrzebowania organizmu,
skutkiem czego jest
magazynowanie tego nadmiaru
w postaci tkanki tłuszczowej.
Klasyfikacja zaburzeń masy
ciała wg WHO
masa ciała w kg
BMI =
wzrost w m²
• Poważna niedowaga <16,00
• Niedowaga 16,00-18,49
• Norma niski przedział 18,50-22,99
• Norma wysoki przedział 23,00-24,99
• Nadwaga niski przedział 25,00-27,49
• Nadwaga wysoki przedział 27,50-29,99
Otyłość I 30.0 - 34.9
Otyłość II 35.0 - 39.9
Otyłość III ≥40
Epidemiologia otyłości
Celem badań WHO-MONICA było określenie
częstości występowania otyłości w sześciu
regionach świata:
Afryka
Ameryka Północna i Południowa
Azja Południowo-Wschodnia
Środkowy Wschód
Europa
Pacyfik Zachodni
Epidemiologia otyłości
• Uzyskane wyniki wskazują, że od 50% do
75% badanych kobiet ma nadwagę lub
otyłość.
• Wśród mężczyzn, z wyjątkiem
Chińczyków, występowanie otyłości lub
nadwagi przekracza 50% badanych.
• Wykazano także, że istnieją populacje,
wśród których ponad 75% to osoby z
nadwagą lub otyłością.
World obesity prevalence
World obesity prevalence among
males
World obesity prevalence among
females
Red color shows the biggest prevalence
Yellow – the least
Grey – lack of data
Epidemiologia otyłości - Polska
Badania Pol-MONICA przeprowadzone w próbie
losowej Warszawy, w wieku 35-64 lat pokazały,
że w Polsce nadwaga występuje u 45,2%
mężczyzn i 35,1% kobiet, a otyłość u 22,4%
mężczyzn 29% kobiet.
• W 2002r. w badaniu NATPOL PLUS otyłość
rozpoznano już u 22% kobiet i 18% mężczyzn.
Wśród dzieci i młodzieży otyłość wahała się w
granicach 3-4%.
Epidemiologia otyłości -
mężczyźni
• Populacja dorosłych mężczyzn z nadwagą lub otyłych
wzrosła.
• Pod koniec 2009 r. ponad 61% ogółu mężczyzn ważyło
zbyt dużo (
45% miało nadwagę, a blisko 17%
zaliczono do grupy ludzi otyłych).
• Relatywnie częściej zbyt dużą masę ciała mieli
mężczyźni mieszkający w miastach niż na wsi.
• Wzrost wagi ciała miał miejsce we wszystkich grupach
wiekowych, przy czym najczęściej tyli mężczyźni
stosunkowo młodzi (w wieku 20-39 lat) oraz najstarsi (w
wieku 70 lat i więcej).
Epidemiologia otyłości - kobiety
• Populacja dorosłych kobiet z nadwagą lub otyłych także się
zwiększyła również , lecz był to mniejszy wzrost niż u mężczyzn.
• Prawie 45% ogółu dorosłych kobiet ważyło zbyt dużo (
29% miało
nadwagę, a 15% stanowiły kobiety otyłe).
• Problem nadwagi czy otyłości częściej występuje u kobiet
zamieszkujących obszary wiejskie niż u kobiet w mieście, bo więcej
z nich ma niedobór masy ciała (4,9% wobec 3,4% wśród kobiet na
wsi).
• Relatywnie najwięcej utyły kobiety stosunkowo młode między 20-
tym a 49-tym rokiem życia. Nieznacznie natomiast wzrosła waga
kobiet bardzo młodych oraz 50-letnich i starszych.
Epidemiologia otyłości
- różnice międzywojewódzkie
• Analiza różnic rozkładów masy ciała według płci w poszczególnych
regionach wskazuje, że stosunkowo najwięcej ważą mieszkańcy
województwa śląskiego, opolskiego, małopolskiego i
wielkopolskiego – ponad 53% populacji osób dorosłych ma wagę
powyżej normy i często osiąga poziom otyłości (ma ją co szósty lub
siódmy dorosły mieszkaniec wymienionych województw).
• Relatywnie najrzadziej nadwaga występuje wśród mieszkańców
województwa świętokrzyskiego, lubelskiego, pomorskiego i
warmińsko-mazurskiego – tylko u co drugiej osoby w wieku 15 lat i
więcej.
Waga dzieci - Polska
W porównaniu z badaniem
przeprowadzonym w 2004 roku zauważalne
jest również
zwiększanie się średniej wagi
ciała prawie dla każdego rocznika wieku.
Jest to szczególnie widoczne dla grupy
dzieci w wieku 9 lat i więcej.
Efekty zmniejszenia masy ciała
Utrata masy ciała rzędu 10 kg powoduje:
40% spadek zgonów z powodu nowotworów związanych
z otyłością
30% spadek zgonów z powodu powikłań cukrzycy
20% spadek umieralności ogólnej
Obniżenie skurczowego ciśnienia krwi o 10 mm Hg i
rozkurczowego o 20 mm Hg
Spadek LDL o 15%
Wzrost HDL o 8%
Spadek trójglicerydów o 30%
Spadek agregacji erytrocytów i poprawę zdolności
fibrynolitycznej
Zespół metaboliczny
wg Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej
(IDF) 2005r.
Do rozpoznania zespołu metabolicznego należy stwierdzić, jako warunek
podstawowy, otyłość
centralną-brzuszną, czyli obwód w talii wynoszący co najmniej 94 cm u
mężczyzny i co najmniej 80 cm u kobiety (wartości te dotyczą populacji
europejskiej) oraz dwa z czterech pozostałychczynników:
1)zwiększone stężenie trójglicerydów: większe niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub
fakt leczenia tej przypadłości;
2)zmniejszone stężenie cholesterolu HDL: mniejsze niż 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u
mężczyzn, u kobiet - mniejsze niż 50 mg/dl (1,3 mmol/l) lub fakt leczenia tej
przypadłości;
3)podwyższone wartości ciśnienia tętniczego: wyższe niż130/80 mmHg lub fakt
leczenia tej przypadłości;
4)zwiększone stężenie glukozy na czczo - co najmniej 100 mg/dl (5,6 mmol/l)
lub rozpoznana cukrzyca.
Dziękuję za uwagę
Epidemiologia chorób
nowotworowych
Katedra i Zakład Epidemiologii UM w Lublinie
Wprowadzenie
Nowotwory złośliwe stanowią poważny problem zdrowotny,
społeczny i ekonomiczny globalnie, w Europie i w Polsce.
W obniżaniu zapadalności na nowotwory złośliwe konieczne
są epidemiologiczne badania populacyjne. Strategiczne
znaczenie ma tu epidemiologia.
NOWOTWOREM NAZYWA SIĘ:
NIEPRAWIDŁOWY ROZROST TKANKI,
NIE PODLEGAJĄCY REGULACJI.
Mianem nowotworów złośliwych określa się grupę
około 100 schorzeń, które zostały skalsyfikowane w
Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i
Problemów Zdrowotnych.
Powstanie nowotworu jest wypadkową
predyspozycji genetycznych
oraz
stopnia narażenia na karcenogeny
egzogenne i endogenne.
Wpływ środowiska
na karcynogenezę
Czynniki zawarte w środowisku życia są w ponad 80%
przyczynami nowotworów złośliwych.
Szczyt zachorowań przypada >55 r.ż.
Główne czynniki środowiskowe i szacunkowy ich udział wśród
przyczyn powstawania nowotworów:
Palenie tytoniu
– 30%
Dieta
– 30%
Zakażenia – 5%
Czynniki zawodowe – 5%
Zachowania seksualne i dzietność – 4%
Alkohol
– 3%
Skażenie środowiska – 2%
Główne czynniki środowiskowe
i szacunkowy ich udział wśród przyczyn
powstawania nowotworów:
Główne czynniki powodujące nowotwory [Kordek R. i współ.
2003]
30%
30%
5%
5%
4%
3% 2%
palenie tytoniu
dieta
zakażenia
czynniki zawodowe
zachowania
seksualne, dzietność
alkohol
skażenie środowiska
Wpływ dziedziczenia na
karcynogenezę
20-30% złośliwych nowotworów
u ludzi ma udokumentowaną predyspozycję
uwarunkowaną genetycznie.
Są to, tzw. nowotwory dziedziczne.
Szczyt zachorowań przypada <45 r.ż.
Epidemiologia nowotworów
- sytuacja na początku XXI wieku
Globocan 2008
Epidemiologia – Świat 2008 r.
Globocan 2008
Zachorowalność 12 400 000/rok
Zgony na świecie 7 600 000/rok
(13% wszystkich zgonów na Świecie)
Liczba zarejestrowanych chorych
25 000 000
Rozkład zachorowań
na nowotwory złośliwe na świecie
źródło WCR 2008
Epidemiologia – Świat 2008 r.
Globocan 2008
Najczęstsze umiejscowienie nowotworów w
populacji na świecie:
Płuca 1 600 000
Piersi 1 380 000
Jelito grube 1 200 000
Zachorowania na najczęstsze
nowotwory złośliwe na świecie
WCR 2008
1.52
1.29
1.15
8.44
WORLD - 12.4 million new cancer cases (2008)
rak pluca rak piersi rak jelita grubego pozostałe
pozostałe
rak płuca
rak piersi
rak jelita
grubego
Epidemiologia –Świat 2008 r.
Globocan 2008
Najczęstsze nowotwory będące przyczyną zgonu
na świecie:
Rak płuca 1 400 000
Rak żołądka 740 000
Rak wątroby 700 000
Zgony na najczęstsze
nowotwory złośliwe na świecie
WCR 2008
1.31
0.78
0.70
4.81
WORLD 7.6 million deaths from cancer
rak płuca
rak żołądka
rak nerki
pozostałe
wątr
pozostałe
rak płuca
rak żołądka
rak wątroby
Epidemiologia – Świat 2008 r.
Globocan 2008
Najbardziej rozpowszechniony
nowotwór złośliwy na świecie:
Rak piersi – 4 500 000 żyjących >5 lat
od
czasu rozpoznania choroby
Epidemiologia –
Prognoza w 2030 r.
Za 10 lat na świecie zachorowalność na
choroby nowotworowe i śmiertelność z ich
powodu podwoi się.
Powód:
starzenie się społeczeństw
zwiększenie liczby ludności
oddziaływanie licznych karcynogenów
70% zachorowań dotknie państwa
rozwijające się.
Epidemiologia – Europa 2008 r.
Globocan 2008
Zachorowalność – 3 200 000/rok
Zgony w Europie – 1 700 000/rok
W Europie notuje się najwyższą
śmiertelność z powodu chorób
nowotworowych na Świecie oraz drugą
pod względem wielkości zapadalność
(po Stanach Zjednoczonych).
Epidemiologia – Europa 2008 r.
Globocan 2008
Najczęściej występujące nowotwory:
Rak piersi
Rak prostaty
Rak jelita grubego
Rak płuc
Rak trzonu macicy
Epidemiologia – Europa 2008 r.
Globocan 2008
Największa liczba zgonów:
Rak płuc
Rak piersi
Rak prostaty
Rak jelita grubego
Rak żołądka
Epidemiologia – Polska
(dane GUS)
W Polsce występuje niekorzystne zjawisko bardzo
szybkiego wzrostu liczby zgonów powodowanych
chorobami nowotworowymi do prawie 25% ogółu zgonów w
2012 r. – jednocześnie odnotowuje się wzrost liczby nowych
zachorowań.
W 2000 r. nowotwory stanowiły 23% zgonów,
a w 1990 r. niecałe 19%.
W wyniku nowotworów nieznacznie częściej umierają
mężczyźni – ponad 27% zgonów (kobiety – ponad ok. 24%).
Nowotwory złośliwe przed 65. rokiem życia są w Polsce
na 1-2 miejscu wśród przyczyn przedwczesnej umieralności.
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Zachorowalność na nowotwory złośliwe ogółem w
Polsce w latach 1980-2010
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Najczęstsze nowotwory u mężczyzn:
Płuco – 21% (2008r. -21.6%)
Prostata – 13% (2008r. - 12.6%)
Jelita grubego – 12% (2008r. - 6.6%)
Pęcherz moczowy – 7% (2008r. - 6.9%)
Żołądek - 5% (2008r.- 5%)
Najczęstsze nowotwory u kobiet:
Pierś – 22% (2008r. - 22.2%)
Jelito grube – 10% (2008r. - 6%)
Płuco – 9% (2008r. - 8.1%)
Trzon macicy – 7% (2008r. - 7.3%)
Jajnik – 5% (2008r. - 5%)
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Trendy zachorowalności na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce w
latach 1980-2010
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Zachorowalność na nowotwory złośliwe wg wieku w Polsce
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Zachorowalność na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce
w latach 1980-2010 w wybranych grupach wieku
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Wskaźniki 1-rocznych przeżyć względnych
u chorych na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Wskaźniki 5-letnich przeżyć względnych
u chorych na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Porównanie zachorowalności na nowotwory złośliwe
ogółem w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (27)
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Umieralność z powodu nowotworów złośliwych
(wzrost 2,4-krotny)
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2008
Największa liczba zgonów – mężczyźni:
Płuco – 31% (2008r. - 32.3%)
Jelito grube – 12% (2008r. - 7.0%)
Prostata – 8% (2008r. - 7.5%)
Żołądek – 7% (2008r. - 6.8%)
Pęcherz moczowy - 5%
Największa liczba zgonów – kobiety:
Płuco – 15% (2008r. - 13.8%)
Pierś – 13% (2008r. - 13.1%)
Jelito grube 12% – (2008r. - 8.0%)
Jajnik – 6 % (2008r. - 6.1%)
Trzustka – 6%
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Umieralność z powodu nowotworów złośliwych
wg wieku
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Trendy umieralności na nowotwory złośliwe
ogółem w Polsce w latach 1965-2010
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Trendy umieralności na nowotwory złośliwe ogółem
w Polsce w latach 1965-2010 w wybranych grupach wieku
„POLSKA EPIDEMIOLOGIA”
–ZACHOROWALNOŚĆ
Spadek zachorowań mężczyzn na raka płuca.
Stały spadek zachorowalności u obu płci na raka żołądka.
Stały spadek zachorowań na raka szyjki macicy.
Wysoka częstość zachorowań na nowotwory < 65 r.ż.
Wzrost zachorowań kobiet na raka płuca – w najbliższej dekadzie
będzie to prawdopodobni
e najczęstszy nowotwór złośliwy dotyczący
kobiet.
Znaczny i stały wzrost zachorowań na raka jelita grubego u obu płci.
Nadal zbyt wysoka liczba zachorowań na raka żołądka u obu płci w
porównaniu z Krajami Zachodnimi.
„POLSKA EPIDEMIOLOGIA”
–UMIERALNOŚĆ
0-19 lat:
Stały spadek umieralności, ale poziom umieralności należy do
najwyższych w Europie.
20-44 lata:
Dyskretny spadek umieralności od lat 80-tych
wśród mężczyzn i
od lat 90-tych
wśród kobiet.
45-64 lat:
Spadek umieralności
wśród mężczyzn i stacilizacja wśród kobiet.
> 65 lat:
Spadek umieralności
wśród mężczyzn i stabilizacja wśród
kobiet.
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2011
Porównanie umieralności na nowotwory złośliwe
ogółem w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (27)
Epidemiologia – Polska
Krajowy Rejestr Nowotworów 2008
Najwyższe standaryzowane współczynniki
zapadalności i umieralności na nowotwory ogółem
wśród mężczyzn i kobiet występują w województwach
zachodnich i północnych.
Najniższe standaryzowane współczynniki zapadalności
i umieralności na nowotwory ogółem
wśród mężczyzn
i kobiet występują w województwach południowych
i wschodnich.
Standaryzowane współczynniki
umieralności z powodu nowotworów
wg województw
Krajowy Rejestr Nowotworów 2008
Mężczyźni
Kobiety
POLSKA – RAK 4 P
W Polsce ponad ¼ osób umiera rocznie
z powodu nowotworu, z czego więcej niż
połowa na, tzw.
Raka 4 P
, a więc:
P –
łuco
P –
ierś
P –
rostata
P –
pokarmowy
Profilaktyka (WHO)
Profilaktyka zdrowotna, to działania mające
na celu zapobieganie chorobom, poprzez
ich wczesne wykrycie i leczenie.
Profilaktyka chorób
nowotworowych
PRZECIWDZIAŁANIE
UICC (Union for International Cancer
Control) i WHO – globalny program
zwalczania nowotworów
Narodowe programy zwalczania
nowotworów
Sieci wielospecjalistycznych centrów
przeciwrakowych CCC – Comprehensive
Cancer Centers
Profilaktyka chorób
nowotworowych
PRZECIWDZIAŁANIE
Działania profilaktyczne
Wczesne wykrywanie
Prawidłowe leczenie
Upowszechnianie wiedzy o nowotworach
w społeczeństwie
Nauczanie onkologii studentów i lekarzy
Profilaktyka chorób
nowotworowych
Pierwszorzędowa = zapobieganie
Drugorzędowa = badania
przesiewowe i wczesne wykrywanie
Profilaktyka chorób
nowotworowych
Zapobieganie
Eliminacja czynników ryzyka
Propagowanie zdrowego stylu
życia
Profilaktyka chorób
nowotworowych
Całość zaleceń
profilaktycznych zawarta
jest w
Europejskim
Kodeksie Walki z Rakiem
Konieczne przestrzeganie
ww zaleceń!
Narodowy Instytut Raka (NCI)
w USA oszacował, że umieralność
na nowotwory można znacząco zmniejszyć w następujący sposób:
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW
– JAK OBNIŻYĆ UMIERALNOŚĆ?
Od
8%–16%
przez obniżenie o 15% zużycia tytoniu.
O
>
8%
przez korektę diety (tzn. obniżenie dobowej ilości
tłuszczów <25% i spożywanie 3-5 posiłków warzywno-
owocowych).
O
3%
przez badania przesiewowe i wczesne wykrycie.
Od
10%–26%
przez powszechne stosowanie leczenia
zgodnego z najlepszymi standardami (state-of-the art
treatment).
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Epidemiologia
wypadków, urazów,
zatruć
Główne przyczyny zgonów w Polsce
(2013 r.– dane GUS)
3. wypadki, urazy i zatrucia – ok.6,2%.
Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do
2013r.Wyniki badań GUS 2014.
Struktura urazów na świecie i w
Polsce
•
Wg WHO rocznie na świecie urazów doznaje 75 milionów
ludzi.
•
Struktura urazów przedstawia się na świecie następująco:
.
40%
20%
40%
wypadki komunikacyjne
wypadki przy pracy
wypadki w gospodarstwach domowych, środowisku nauczania oraz samobójstwa
c.d. Struktura wypadków w Polsce
•
W Polsce w wyniku wypadków w roku 2010 zginęło
ponad 14 000 osób
.
•
W Polsce jest wyższy odsetek ofiar śmiertelnych (ponad
20%).
• Szacunki uzyskane w ramach Europejskiego Badania Ankietowego
Zdrowia (European Health Interview Survey) wskazują, że w ciągu
roku
blisko 2 miliony Polaków ulega wypadkom. Struktura:
•
w domu i czasie wolnym – blisko 48% przypadków,
•
wypadki drogowe – 25% wszystkich zdarzeń,
•
wypadki w czasie pracy - 17%,
•
w czasie nauki lub w placówce oświatowej10% .
• Inne badanie ankietowe zrealizowane przez GUS z 2010 dotyczące
ochrony zdrowia w gospodarstwach domowych wskazało, że
wypadki mężczyzn są przyczyną 8,5% pobytów w stacjonarnych
placówkach opieki zdrowotnej, natomiast w przypadku kobiet 4,1%.
Zewnętrzne przyczyny urazów w
Polsce
•
Przyczyny zewnętrzne są przyczyną prawie
25-27 tys. zgonów rocznie – 6,2% wszystkich
zgonów, w tym wypadki drogowe stanowią
1,1%*.
•
Obserwuje się wyraźną dysproporcję
pomiędzy płciami (u mężczyzn 3-krotnie
wyższe współczynniki umieralności).
*wg Departamentu Badań Demograficznych GUS 2012r.
Liczba wypadków drogowych i ich ofiar
Ofiary wypadków drogowych w
Polsce
Notowany jest
powolny spadek
tych wskaźników
przy jednoczesnym
dynamicznym
wzroście liczby
samochodów.
Wypadki drogowe z udziałem dzieci
Zróżnicowanie międzywojewódzkie
Zgony z powodu wypadków drogowych w
zależności od wieku osób
Przyczyny wypadków drogowych
• Niedostosowanie prędkości do warunków
– około 20% wypadków;
• Nieprzestrzeganie przepisów o ruchu
drogowym przez osoby piesze – około
19% wypadków;
• Nietrzeźwość kierowców – około 15%
wypadków i in.
wg danych KGP
Najczęstsze urazy w wyniku ogółu
wypadków komunikacyjnych
N
%
ICD 10
6297
14,4
S06
Uraz śródczaszkowy
5372
12,3
S00
Powierzchowny uraz głowy
4506
10,3
T00
Powierzchowne urazy obejmujące liczne
okolice ciała
2936
6,7
S82
Złamanie podudzia łącznie ze stawem
skokowym
1866
4,3
S01
Otwarta rana głowy
1855
4,2
S42
Złamanie barku i ramienia
1783
4,1
T06
Inne urazy obejmujące liczne okolice ciała
1664
3,8
S02
Złamanie czaski i twarzoczaszki
1529
3,5
S52
Złamanie przedramienia
1494
3,4
S72
Złamanie kości udowej
Długość pobytu w szpitalu w wyniku
urazu spowodowanego wypadkiem
komunikacyjnym
Rodzaj
wypadku
N
Średnia
Odchylenie
standardowe
Błąd
standardowy
średniej
Pieszy
7831
9,8
16,9
0,2
Rower
8016
5,7
8,9
0,1
Motocykl
739
9,4
14,1
0,5
Samochód
16199
6,3
10,2
0,1
Pozostałe
wypadki
35632
7,6
13,1
0,1
Podsumowanie
1. Mimo zaznaczającego od 10 lat trendu spadkowego, poziom
umieralności na skutek wypadków drogowych w Polsce należy do
jednych z najwyższych w krajach UE.
2. W Polsce rejestruje się wysoki odsetek osób pieszych wśród
śmiertelnych ofiar wypadków.
3. Wypadki w kraju charakteryzują się wysoką śmiertelnością.
4. Zarówno liczba wypadków, jak i zgonów nimi spowodowanych,
wykazuje duże zróżnicowanie między województwami.
5. Najczęściej ratownicy i lekarze świadczą usługi pacjentom
poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, którzy doznali z
urazów śródczaszkowych, złamań podudzia i barku oraz otwartych
ran głowy.
Ograniczanie skali problemu
- zmniejszenie liczby wypadków i ich ofiar
•
Promocja bezpieczeństwa
[wg definicji WHO– jest to proces obejmujący wszystkie poziomy organizacji
społecznej i administracyjnej, dotyczący wszystkich wysiłków podjętych w celu
zmodyfikowania struktur, środowiska (fizycznego, społecznego,
technologicznego, politycznego, ekonomicznego i organizacyjnego) oraz
postaw ludzi i ich zachowań związanych z bezpieczeństwem];
•
Prewencja;
•
Prawidłowość udzielania pierwszej pomocy;
•
Powołanie Krajowego Ośrodka Zapobiegania
Urazom i Zwalczania Następstw Wypadków.
Upadki
• Według danych dotyczących umieralności zagrożenie
życia z powodu upadków w Polsce jest wyraźnie wyższe
niż średnia dla Unii Europejskiej.
• W Polsce łącznie z tej przyczyny w roku 2010 zmarło
3755 osób.
• Trzy czwarte zgonów w wyniku upadków jest
notowanych dla populacji w wieku powyżej 55 lat.
• Umieralność mężczyzn z powodu upadków w Polsce
(11,1 na 100 000 ludności) jest wyraźnie wyższa niż
kobiet (4,7 na 100 000 ludności).
Upadki u osób starszych
• Przeprowadzone ostatnio w Polsce duże badanie
populacyjne POLSENIOR3 pozwalało na oszacowanie
rzeczywistej częstości występowania upadków jak i ich
skutków zdrowotnych.
• Stwierdzono, że w ciągu roku przeciętnie 23% osób
powyżej 65 lat doświadcza upadku.
• Doznane urazy w wyniku upadku częściej zgłaszały
kobiety (43,9%), niż mężczyźni (36,9%).
• Złamania wystąpiły częściej wśród kobiet (76,8%), niż u
mężczyzn (23,2%).
• Jeden z najpoważniejszych i najgroźniejszych skutków
zdrowotnych upadku - złamania szyjki kości udowej
zdarzył się u 5,6% kobiet i 3,5% mężczyzn
.
Wypadkowe zatrucia
•
Wypadkowe zatrucia w roku 2010 były odpowiedzialne za
1337 zgonów Polaków z czego aż 83% stanowiły zgony
mężczyzn.
• 71% wszystkich śmiertelnych wypadkowych zatruć
zarejestrowano w grupie wiekowej 30-59 lat.
• Współczynnik standaryzowany umieralności z powodu zatruć
w roku 2010 wynosił 3,1 na 100 000 ludności i był znacząco
wyższy niż średnia krajów UE (2,3 na 100 000 ludności).
• Od 2006 roku można zauważyć trwały trend spadkowy liczby
zgonów wywołanych wypadkowymi zatruciami w skali kraju.
• Główną przyczyną śmiertelnych zatruć w Polsce jest alkohol.
Śmiertelne zatrucia alkoholem stanowią blisko trzy czwarte
wszystkich zgonów z powodu wypadkowych zatruć
(współczynnik 2,4 na 100 000 ludności).
Epidemiologia zatruć
• Mają one zróżnicowany przebieg.
• 10% chorych leczonych w oddziałach intensywnej terapii
to osoby z ostrym zatruciem.
• aż 30% nagłych przyjęć do szpitali psychiatrycznych to
przyjęcia z powodu ostrego samobójczego zatrucia.
Utonięcia
•
W roku 2010 w wyniku utonięć zmarło w Polsce 977
osób (2,5 na 100 tys. ludności), z których ponad 84%
stanowili mężczyźni.
•
• Szczególnie wysokie zagrożenie życia z powodu
utonięcia notuje się zarówno wśród mężczyzn jak kobiet
w wieku produkcyjnym – około 44% ofiar to osoby w
wieku od 45 do 60 lat
.
Pożary
•
Śmiertelność związana z pożarami Polsce nie jest
wysoka i wynosi około 0,4 na każde 100 pożarów.
•
• Według meldunków Komendy Głównej Państwowej
Straży Pożarnej (PSP) w roku 2010 w wyniku 135 500
pożarów śmierć poniosło 525 osób (0,4 na 100
pożarów), a 4251 było rannych (3,1 na 100 pożarów).
Ofiarami śmiertelnymi pożarów byli przede wszystkim
mężczyźni – 74%.
Wypadki przy pracy
•
W roku 2011 zgłoszono 97 223 osób
poszkodowanych w wypadkach przy pracy, niemal
tyle samo co w roku 2000.
• Pomimo wyższej częstości niż w przypadku wypadków
drogowych (53 690 osób poszkodowanych w roku 2011),
śmiertelność wypadków przy pracy jest mniejsza i
wynosi ok. 0,5% (404 ofiary śmiertelne w roku 2011).
• Obserwowany od lat 90. trend spadkowy liczby osób
poszkodowanych w wypadkach przy pracy wyhamował,
a od roku 2009 zanotowano wzrost liczby
poszkodowanych
.
WYPADKI PRZY PRACY - badanie ankietowe
osób, które uległy wypadkom w latach 2010-2012
Według danych GUS w roku 2012 odnotowano
91 000 wypadków przy pracy
Płeć
• kobiety: 34%
• mężczyźni: 65%
• brak odpowiedzi: 1%
Miejsce zamieszkania:
• wieś: 49%
• miasto do 20 tys. 14%
• miasto 21 - 49 tys. 10%
• miasto 50 - 100 tys. 9%
• miasto 101 - 199 tys. 2%
• miasto pow. 200 tys. 14%
• brak odpowiedzi 2%
c.d.
Wiek:
• 15 - 24
3%
• 25 - 34
24%
• 35 - 44
28%
• 45 - 54
27%
• 55 - 64
17%
• brak odpowiedzi 1%
c.d. NAJCZĘSTSZE URAZY
• Kończyny dolne 134
• Kończyny górne 62
• Całe ciało i jego różne części 19
• Głowa 19
• Kręgosłup 11
• Tułów i organy wewnętrzne 10
Podsumowanie
• Koszty świadczeń medycznych
finansowanych przez NFZ
406 448,37 zł
• Najdroższa procedura
w Leczeniu Szpitalnym
24 990 zł
• Najdroższa procedura
w Ambulatoryjnej Opiece
Specjalistycznej
630 zł
• Najdroższa procedura
w Rehabilitacji Leczniczej
7 337 zł
Wypadki w oświacie i edukacji
• Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) w ramach Systemu
Informacji Oświatowej gromadzi informacje na temat wypadków w
placówkach szkolno-oświatowych.
• W roku szkolnym 2010/2011 odnotowano 70 555 wypadków (w tym
298 ciężkich) tj. 12,8 wypadku na 1000 uczniów.
• Obrażenia powodowane przez tą grupę wypadków są niewielkie,
lecz poziom częstości tych zdarzeń jest porównywalny z tak
wypadkowymi gałęziami gospodarki jak górnictwo lub rolnictwo.
•
Śmierć w wypadkach szkolnych poniosło 63 dzieci, a co za tym
idzie śmiertelność kształtowała się na poziomie 0,08%.
Śmiertelność dzieci w wyniku wypadków szkolnych w Polsce jest na
niższym poziomie niż w szkołach USA, dla których CCDC szacuje
śmiertelność na poziomie 0,25% (1 zgon na 400 wypadków
szkolnych).
• Na terenie Polski najwyższe ryzyko wypadku w placówce szkolnej
występuje w województwach: opolskim, śląskim oraz podlaskim -
około 17 wypadków na 1000 uczniów.
Dziękuję za uwagę
Wykład 2a - Temat:
Epidemiologia wybranych
chorób zakaźnych.
TRENDY OGÓLNE
W większości chorób zakaźnych w
ostatnim 25-leciu obserwuje się
spadkowe trendy w zapadalności.
Współczynnik umieralności
ustabilizował się na niskim poziomie:
5-8 zgonów rocznie na 100 tys., co
odpowiada udziałowi chorób zakaźnych
w przyczynach zgonu w granicach 0,5-
0,7%.
Czynniki wpływające na aktualną sytuacje
epidemiologiczną w zakresie chorób zakaźnych w RP
Zwiększenie skuteczności zapobiegania
chorobom zakaźnym
Zmniejszenie w strukturze populacji
udziału dzieci
W niektórych sytuacjach zmniejszenie
czułości systemu nadzoru sanitarnego
Sytuacji zaniedbania dokonywania
zgłoszeń zachorowań przez lekarzy
Negatywne trendy
Wskaźniki zapadalności na wiele
chorób zakaźnych w Polsce są wyższe
niż przeciętny poziom zapadalności na
te choroby w krajach UE.
Niewystarczający rozwój diagnostyki
laboratoryjnej i jej zbyt mała
dostępność utrudnia rozpoznanie
sytuacji epidemiologicznej niektórych
chorób.
Epidemiologia gruźlicy w Polsce
Od 1994 roku notuje się w Polsce stałą
tendencję spadkową zapadalności na gruźlicę.
Jednak pomimo to należymy do krajów o
wysokiej zapadalności –współczynnik wynosi
obecnie ok.19/100 tys.
W porównaniu z większością krajów Unii
Europejskiej wskaźnik ten jest ponad 2-krotnie
wyższy (średnia dla UE ok. 12/100 tys.),
Najwyższą zapadalność na gruźlicę
zarejestrowano w województwach: lubelskim,
świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim, z kolei
najniższą w wielkopolskim i lubuskim.
Zapadalność na gruźlicę na świecie (na 100 tys.)
Wirusowe zapalenia wątroby
(WZW)
są chorobami wywołanymi przez
hepatotropowe wirusy (HAV, HBV,
HCV, HDV, HEV), które powodują stan
zapalny wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
Czynnik etiologiczny – HAV (bezotoczkowy ,
jednoniciowy RNA-wirus odporny na czynniki zewnętrzne,
inaktywacja przez autoklowowanie, gotowanie,
dezynfekcje)
Rezerwuar czynnika etiologicznego – człowiek.
Źródło zakażenia – zakażony człowiek zwłaszcza w
końcowym etapie okresu wylęgania i w pierwszych dniach
choroby.
Drogi szerzenia – droga pokarmowa (przez zakażone
produkty żywnościowe, zwłaszcza warzywa, owoce, woda),
droga typu zakażeń kałowo-doustnych, wyjątkowo – droga
kontaktowa
Wrota zakażenia – najczęściej przewód pokarmowy
Okres wylęgania – przeciętnie około 30 dni (od 15 do 50
dni).
Główne objawy kliniczne
Okres prodromalny – objawy
grypopodobne i dyspeptyczne (trwa
ok. 1 tyg.);
Żółtaczka (trwa do kilku tyg.),
Plus towarzyszy jej powiększenie
wątroby, wzrost stężenia bilirubiny,
aminotransaminaz we krwi.
Profilaktyka wzw typu A
1.
Wczesne rozpoznawanie zachorowań i
przypadków bezżółtaczkowych (objęcie
nadzorem lekarskim osób, które były w
kontakcie z chorym na wzw A).
2.
Utrzymanie i poprawa stanu sanitarnego i
warunków higienicznych (zaopatrzenie w
wodę, przestrzeganie zasad higieny osobistej
oraz przygotowywania i spożywania produktów
spożywczych, dezynfekcja zakażonych miejsc,
sprzętu)
3.
Uodpornienie czynne (szczepienie zalecane) i
bierne (podanie normalnej gammaglobuliny).
4.
Zapobieganie zakażeń szpitalnych -
zapewnienie wysokiego standardu sanitarnego w
zakładzie opieki zdrowotnej.
Epidemiologia wzw typu A
Zapadalność w Polsce – 0,12 (2013r.),
0,18 (2012), 2,65 (2008) na 100 tys.
rocznie (częściej mężczyźni, osoby
zamieszkujące na wsi).
Tendencja malejąca z okresowym
wzrostem zachorowań.
Epidemiczny wzrost zachorowań ma
charakter wieloogniskowy, sezonowy,
najczęściej źródłem zakażenia jest
osoba z najbliższej rodziny.
WZW typu B
Rezerwuar czynnika etiologicznego –
człowiek chory, nosiciel HBV.
Źródło zakażenia –j.w.
Wrota zakażenia – skóra i błony
śluzowe z naruszeniem ciągłości
tkanek.
Okres wylęgania – przeciętnie 60-90
dni (wacha się od 14 dni do 180 dni).
Przyczyny (drogi szerzenia) zakażeń HBV
w Polsce
kontakty seksualne, szczególnie homoseksualne,
dożylne przyjmowanie narkotyków - osoby młode (18-
25 lat); (40% narkomanów - zakażeni)
zakażenia jatrogenne - kontakt ze służbą zdrowia –
osoby starsze (90% przypadków u osób > 60 rż)
przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych
(obecnie bardzo rzadko)
gabinety kosmetyczne i fryzjerskie
zakażenia wertykalne
Sposoby zapobiegania transmisji HBV
unieszkodliwienie źródła zakażenia
przecięcie dróg szerzenia się zakażenia
wzmożenie odporności osób wrażliwych na
zakażenie = szczepienia – decydująca rola dla
poprawy sytuacji epidemiologicznej WZW B
zapobieganie zakażeniom szpitalnym (sprzęt
jednorazowego użytku, kontrola skuteczności
dezynfekcji i sterylizacji i in.
Magdzik W.
WZW B w Polsce
1,5% populacji (450 tys.) – zakażeni HBV
zapadalność obniżyła się < 5/100 000
WZW typu B ostre – 0,22 na 100 tys.
WZW typu B przewlekłe – 3,8 na 100 tys.
liczba przypadków maleje
Historia szczepień przeciwko wzw B w Polsce
1989
noworodki i niemowlęta matek zakażonych HBV
1990
grupy ryzyka:
pracownicy ochrony zdrowia, uczniowie szkół
medycznych i studenci akademii medycznych
1993
grupy wysokiego ryzyka:
osoby z bliskiej styczności z zakażonymi HBV,
osoby przewlekle chore,
osoby planowane do zabiegów operacyjnych
1994-96
wszystkie noworodki i niemowlęta
2000
gimnazjaliści (14 rok życia)
Zapadalność na wzw B w Polsce w kontekście
programu szczepień ochronnych
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005
za
pa
da
ln
oś
ć
na
1
00
00
0
wprowadzenie
szczepień
intensyfikacja
szczepień
Wg Meldunków PZH
Zmiana liczby zachorowań i zapadalności na wzw B w
Polsce
Rok
Liczba zachorowań
Zapadalność / 100 000
Spadek zachorowań [%]
1993
13 296
34,6
1994
10 924
28,3
-17,8
1995
9 034
23,4
-17,3
1996
6 435
16,7
-28,8
1997
4 896
12,7
-23,9
1998
4 074
10,5
-16,8
1999
3 508
9,1
-13,9
2000
2 825
7,3
-19,5
2001
2 394
6,2
-15,3
2002
2 021
5,3
-15,6
2003
1 812
4,7
-10,3
2004
1 570
4,1
-13,7
2005
1 727
4,5
+10,0
2006
1 693
4,4
-2,0,
2007
1 460
3,8
-14,2
1993-2007
-89,0
1985 (16 763) - 2007
-91,3
Wg Meldunków PZH
Zmiany zapadalności na wzw B w Europie
0
5
10
15
20
25
30
35
40
za
pa
da
ln
oś
ć
/ 1
00
ty
s.
Po
lsk
a
Bu
łg
ar
ia
R
um
un
ia
Li
tw
a
C
ze
ch
y
Sł
ow
ac
ja
N
or
w
eg
ia
Tu
rc
ja
Ło
tw
a
Es
to
ni
a
1990 2001
EUROHEP.NET, 2006
Zapadalność na wzw B w zależności
od płci
Wg Meldunków PZH
WZW typu C
Rezerwuar, źródło, wrota zakażenia,
drogi szerzenia – jak wzw typu B
Okres wylęgania – od 1-5 miesięcy,
przeciętnie – 7-8 tygodni.
Zapobieganie j.w. oprócz szczepień
ochronnych – brak szczepionki.
Epidemiologia zakażeń HCV
Wg danych PZH i Instytutu Hematologii i
Transfuzjologii, uznawanych przez WHO, szacuje
się, że w Polsce zakażone jest około 1,4%
osób w populacji, wśród dawców krwi
przeciwciała anty-HCV wykrywa się u 0,5% osób.
W akcjach Stowarzyszenie "Prometeusze", w
badaniach przesiewowych, bezpłatnych
organizowanych od 2005 roku wykryto w sumie
odsetek około 1,75% zakażeń wśród populacji
polskiej (dodatnie wyniki przeciwciał antyHCV).
Wśród kobiet ciężarnych w 2007 roku wykryto
odsetek mniejszy od 0,5% (8 wyników dodatnich
na 1585 badań)
Epidemiologia WZW typu C
Zapadalność na WZW typu C – 6,8 na
100 tys. (2013r.)
liczba przypadków rośnie
2012- 5,9 na 100 tys.
Epidemiologia zakażeń HIV
i AIDS w Polsce
Rezerwuar, źródło, wrota zakażenia, drogi
szerzenia – jak wzw typu B
Okres wylęgania – do pełnoobjawowego AIDS do
10 lat
Zapobieganie j.w. oprócz szczepień ochronnych –
brak szczepionki.
HIV/ AIDS w Polsce
Od wdrożenia badań w 1985 r. do
31.12.2013r. stwierdzono zakażenie HIV
u 17 565 obywateli polskich. Ogółem
odnotowano 3 062 zachorowania na
AIDS; 1 246 chorych zmarło.
Od wdrożenia badań w 1985 r. do 31.06.2013r.
stwierdzono zakażenie HIV u 17 084 obywateli
polskich. Ogółem odnotowano 2948 zachorowania na
AIDS; 1220 chorych zmarło.
dane PZH
Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony chorych na
AIDS w latach 1986-2012
Zachorowania na AIDS rozpoznane w latach 2004-2012, według
grupy ryzyka
Średnia roczna liczba nowo wykrywanych zakażeń HIV w
latach 2008-2012, według województw
Średnia roczna zapadalność na AIDS w latach 2008-2012,
według województw
Zakażenia HIV w latach 1985-2007
według wieku
8%
49%
26%
9%
4% 4%
<20
20 - 29
30 - 39
40 - 49
>50
brak danych
Liczba testów w kierunku HIV,
z podziałem na wyniki
dodatnie
i ujemne
wykonanych w Punktach Konsultacyjno
Diagnostycznych
3 421
33
3 388
5 857
63
5 794
9 366
96
9 270
12 871
120
12 751
14 011
136
13 875
13 511
154
13 357
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
14 000
16 000
2001 2002 2003 2004 2005 2006
liczba wykonanych
testów
wyniki dodatnie
wyniki ujemne
Główne, aktualne problemy
związane z epidemią HIV/AIDS w Polsce
Brak odniesienia ryzyka zakażenia HIV do własnej
osoby
Zbyt późna wykrywalność zakażenia HIV
Wzrost liczby zakażeń w populacji kobiet
Lekooporność
Niewystarczające włączanie się w działania
profilaktyczne innych, poza Ministerstwem Zdrowia,
resortów (pomimo Rozporządzenia Rady Ministrów*)
Konieczność stałego zwiększania nakładów na leczenie
ARV
Bardzo ograniczone środki finansowe na profilaktykę
HIV/AIDS, co skutkuje m.in. zbyt małą liczbą punktów
testowania oraz ograniczeniami w dotowaniu
programów organizacji pozarządowych
*„Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie „Krajowego Programu Zwalczania AIDS
i Zapobiegania Zakażeniom HIV” z 13.09.2005. Dz. U. Nr 189, poz. 1590
Informacje i dane epidemiologiczne wykorzystane
w prezentacji pochodzą z:
Własnych opracowań Krajowego Centrum ds. AIDS
Państwowego Zakładu Higieny
UNAIDS
WHO
www.aids.gov.pl
Charakterystyka zapadalności na
grypę
Choroba sezonowa o wysokiej zapadalności
(981,3 na 100 tys. rocznie)
Nadzór epidemiologiczny w Polsce opiera się
objawowym rejestrowaniu zakażeń górnych
dróg oddechowych jako „ zachorowania i
podejrzenia zachorowań na grypę”
Poziom zaszczepienia społeczeństwa nie
przekracza 10% i jest niedostateczny
Zapadalność oraz umieralność z powodu grypy
(na 100 tys. ludności) w latach 1975 - 2012
Liczba zachorowań w sezonach (wrzesień-
sierpień) 1974/5 - 2012/3 wg miesięcy
Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę. średnia dzienna
zapadalność (na 100 tys. ludności) wg tygodniowych meldunków w
sezonie 2013/14 w porównaniu z sezonami 2009/10 - 2012/13
(obecnie 38 na 100 tys.)
Grypa A/H1N1
Grypa wywołana nowym wirusem A H
1
N
1
Profilaktyka grypy typu A H
1
N
1
Unikaj bliskiego kontaktu z osobami
wykazującymi objawy grypopodobne;
Pozostań w domu, jeśli u Ciebie wystąpią
objawy grypopodobne;
Podczas kaszlu i kichania zakrywaj usta i
nos chusteczką – pomoże to zapobiec
zakażeniu wirusem innych osób,
Często myj ręce wodą z mydłem, unikaj
dotykania rekami oczu, nosa i ust.
Prevention
Novel coronavirus infection -
(Middle East respiratory
syndrome- coronavirus)
= the SARS-Like Infection
Wstęp
Jest to nowy szczep koronawirusa (nCoV), który nie
występował wcześniej u ludzi.
Należy do grupy tzw. koronawirusów, które
powodują choroby u ludzi i zwierząt.
U ludzi może powodować choroby, począwszy od
przeziębienia do zespołu ciężkiej ostrej
niewydolności oddechowej (SARS).
Szczegółowa proponowana nazwa dla jednostki
chorobowej spowodowanej przez koronawirusa
(nCoV) to Middle East Respiratory Syndrome
Coronavirus – MERS-Co
MERS – pierwsze przypadki
Pierwsze przypadki groźnej choroby atakującej
układ oddechowy rozpoznano w czerwcu 2012 roku
właśnie w Arabii Saudyjskiej.
60-letni pacjent zmarł w wyniku ciężkiego zapalenia
płuc i niewydolności nerek. Badania laboratoryjne
wykazały obecność w jego krwi nieznanego dotąd
wirusa z rodziny tzw. koronawirusów (do których
należy m.in. SARS odpowiedzialny za epidemię w
latach 2002-2003 w Chinach i Ameryce Północnej).
Dokładny rezerwuar i droga szerzenia
się tego wirusa nie zostały jak dotąd
poznane.
WHO zaleca aby pracownicy opieki
medycznej uważnie monitorowały
wystąpienie ciężkich ostrych zakażeń
układu oddechowego (SARI).
Wytyczne WHO dotyczące prewencji i
postępowania podczas opieki nad
przypadkami podejrzanymi i
potwierdzonymi:
http://www.who.int/csr/disease/coronavirus_
infections/IPCnCoVguidance_06May13.pdf
)
W Polsce :
http://www.pzh.gov.pl/page/index.php?id=49
&tx_ttnews[pointer]=1&tx_ttnews[tt_news]=
FIGURE . Confirmed cases of Middle East respiratory syndrome
coronavirus infection (N = 180, fatal -77) reported to the WHO from
September 2012 to date, and history of travel from in or near the Arabian
Peninsula* within 14 days of illness onset — worldwide, 2012–2013
Profilaktyka MERS-Co
unikać ekspozycji i bliskiego kontaktu z osobami
chorymi (z objawami: kaszlu i kichania) oraz
przestrzegać zaleceń dotyczących higieny rąk.
to unikanie spożywania niegotowanego lub
niedogotowanego mięsa, niemytych owoców i
warzyw.
W podróży – unikać bliskiego kontaktu z innymi
pasażerami oraz stosuj odpowiednie zasady higieny
oddychania, tj.: kasłanie lub kichanie w zgięcie
łokciowe, użyj maseczki lub chusteczki higienicznej
a po ich użyciu natychmiast wyrzucić je do kosza na
śmieci.
SZCZEPIENIA OCHRONNE
Odporność przeciwko chorobom zakaźnym
można podzielić na odporność wrodzoną
i odporność nabytą
Szczepienie polega na podaniu
człowiekowi preparatu zawierającego antygen
patogennego drobnoustroju
Antygen wywołuje reakcję układu
odpornościowego, dzięki temu
w sposób sztuczny wytwarzają się
w organizmie przeciwciała oraz pamięć
immunologiczna, która w kontakcie z żywym
drobnoustrojem chorobotwórczym uruchamia
mechanizmy obronne.
Cel szczepień
• Ochrona indywidualna - chronią przed
zachorowaniem osoby zaszczepione
• Efekt odporności zbiorowiskowej - prowadzą
do tzw. odporności populacyjnej
• Eliminacja choroby zakaźnej
• Eradykacja choroby zakaźnej
Podziały szczepionek
1. W zależności od postaci antygenu:
1.1. Żywe - w skład ich wchodzą żywe
drobnoustroje, pozbawione właściwości
chorobotwórczych lub mają je w znikomej
części, natomiast mają zachowane właściwości
antygenowe (przeciw gruźlicy, odrze, śwince,
różyczce, wietrznej ospie, poliomyelitis).
1.2. Inaktywowane - w skład ich wchodzą
drobnoustroje zabite (szczepionka przeciw WZW
typu B pierwszej generacji).
c.d. Podziały szczepionek
1.3. Rekombinowane – zawierają
najbardziej odpowiedzialne za
uodpornienie antygeny patogennych
drobnoustrojów, wytworzone przez inne
drobnoustroje (
szczepionka przeciw WZW
typu B drugiej generacji
).
c.d. Podziały szczepionek
1.4. Anatoksyny – zawierają odpowiednio
zmienione ektotoksyny drobnoustrojów,
pozbawione właściwości toksycznych, a
mające zachowane właściwości
antygenowe (przeciw błonicy, tężcowi).
1.5. Polisacharydowe – w skład wchodzą
polisacharydowe antygeny otoczki
meningokoków, Haemophilus influenzae
typu b i pneumokoków.
c.d.
2. Szczepionki wg ich swoistości:
2.1. Monowalentne – uodporniają przeciw
jednej chorobie zakaźnej.
2.2. Poliwalentne - uodporniają przeciw kilku
chorobom zakaźnym.
c.d. Podziały szczepionek
2.2. c.d. Są grupy wzajemnie stymulujących się
szczepionek i antygenów (skojarzone, zawierające
preparaty różnego typu):
- Błonicy (D); tężca (T); krztuśca (P); poliomyelitis
(IPV), przeciw WZW typu B (HBs); WZW typu A
(HAV); przeciw zakażeniom Haemophilus influenzae
typu b (Hib);
- Odry (M); świnki (M); różyczki (R); wietrznej ospy
(vzv);
Szczepionki: Tetracoq (DTP+IPV), PENTAct-HIB (DTP,
IPV, Hib), Tritanrix (DTP+HBs).
c.d. Podziały szczepionek
3. Szczepionki w zależności od postaci
preparatu:
3.1. Płynne
3.1.1. Nieadsorbowane – antygen zawieszony
jest w płynie.
3.1.2. Adsorbowane – antygen jest
adsorbowany na powierzchni
drobnozmielonego adsorbenta.
3.2. Wysuszone (oddzielnie rozpuszczalnik)
Zasady przechowywania i transportu
szczepionek
• Nie narażone na bezpośrednie działanie
światła słonecznego;
• Temperatura:
- żywe
niżej niż 0°C;
- Inne
od +2 do +8°C.
Cykle szczepień
• Pierwotne – w skład wchodzi dwie lub trzy dawki
szczepionki podawane w odstępie 4-6 tyg. –
uzyskuje się poziom ochronny przeciwciał jednak
stosunkowo krótko.
• Dawka uzupełniająca – podawana jest zwykle w
okresie od 6 do 12 mies.– przedłuża utrzymywanie
się przeciwciał na długi okres.
• Szczepienie podstawowe= dawka pierwotna +
dawka uzupełniająca.
• Dawka przypominająca – podawana jest kiedy
odporność zmniejsza się poniżej poziomu
ochronnego.
Grupy szczepień
1. Obowiązkowe – wykonywane bezpłatnie
(wg kalendarza szczepień)
2. Szczepienia zalecane – wykonywane w
przypadku zakupu szczepionki przez
szczepionego (np. przeciw grypie, WZW
typu A).
Przeciwwskazania do szczepień
• Ostra choroba, gorączka
• Uczulenie na substancji zawarte w
szczepionce, wystąpienie poważnego
odczynu po poprzednim podaniu
szczepionki;
• Niedobory odporności (przeciwwskazane na
ogół szczepionki żywe).
Regulacje
Corocznie ukazuje się KOMUNIKAT GŁÓWNEGO
INSPEKTORA SANITARNEGO, który przedstawia
kalendarz szczepień na nadchodzący rok.
Ostatni
KOMUNIKAT
GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO,
z dnia 31 października 2013 r.
w sprawie Programu Szczepień Ochronnych
na rok 2014
Aktualnie GIS realizuje akcję, która jest
skierowana do rodziców, opiekunów,
lekarzy, pielęgniarek
CHOROBY OBJĘTE W POLSCE
OBOWIĄZKOWYM SZCZEPIENIEM
(wykorzystano ryciny autorstwa PZH)
Na podstawie wytycznych MZiOS w Polsce obowiązują
następujące zasady profilaktyki przeciwtężcowej w
przypadku zranienia:
1. Jeśli od zakończenia pełnego szczepienia
podstawowego lub ostatniej dawki przypominającej
minął mniej niż rok, a rana jest nieduża i nie
zanieczyszczona, nie stosuje się profilaktyki swoistej.
2. Jeśli odstęp ten wynosi 1-8 lat, podaje się dawkę
przypominającą anatoksyny (1 ml podskórnie).
3. Wobec osób, które:
- nie były uprzednio szczepione lub szczepienie
podstawowe było niepełne,
- nie znają terminów szczepień,
- ostatnią dawkę szczepienia podstawowego lub
przypominającego otrzymały przed ponad 8 laty,
- uległy zranieniom szczególnie ciężkim lub podejrzanym
o masywne zakażenie obowiązuje szczepienie
anatoksyną i antytoksyną.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
jest to zjawisko, kiedy w wyniku
szczepień ochronnych dochodzi do
zmniejszenia liczby osób chorych na
choroby zakaźne w populacji,
a wśród zdrowych do zmniejszenia
liczby osób podatnych na zakażenie
chorobą zakaźną, tym samym
zmniejszając prawdopodobieństwo
styczności osoby podatnej z osobą
chorą, czyli prawdopodobieństwo na
zakażenie.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
• W miarę jak, z powodu szczepień lub
przebycia choroby, wzrasta liczba osób
uodpornionych, maleje liczba osób
podatnych.
• Następuje zmniejszenie liczby
zachorowań na choroby zakaźne.
To właśnie przejście od wzrostu liczby
zachorowań do jej spadku można uznać
za rozwinięcie odporności
zbiorowiskowej.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
• Istotą odporności
zbiorowiskowej jest
zmniejszanie się szans
zachorowania osobnika
nieuodpornionego wraz ze
wzrostem proporcji
uodpornionych w danej
populacji.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
• Pojęcie to ma zastosowanie do
chorób szerzących się drogą
zakażenia jednych osobników przez
drugich, czyli do chorób
zaraźliwych.
• W epidemiologii chorób zakaźnych
takich jak tężec czy wścieklizna,
które nie przenoszą się z człowieka
na człowieka, pojęcie odporności
zbiorowiskowej nie ma
zastosowania.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Ospa prawdziwa
• Program eradykacji ospy prawdziwej został sformułowany przez WHO
w 1959 r..
• Eradykacja choroby oznacza sytuację, kiedy
• nie występują zachorowania na określoną chorobę,
• nie stwierdza się zarazka w materiale pobranym od ludzi
• jak również w materiale pobranym
ze środowiska.
O eradykacji powinno się mówić wówczas, gdy nastąpiła
likwidacja choroby na całym świecie.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Ospa prawdziwa
• Zasadniczą rolę w eliminacji choroby odgrywała gęstość
zaludnienia. Najszybciej ospa zniknęła
z obszarów, które miały < 50 osób na km
2
.
Najdłużej utrzymywała się na obszarach o większej gęstości
zaludnienia (Indie – 175 osób na 1 km
2
, Bangladesz 502 osoby na 1
km
2
).
• Dopiero aktywne wyszukiwanie przypadków ospy prawdziwej,
śledzenie kontaktów, przerwanie łańcucha zakażeń poprzez
kwarantannę i szczepienie grup zwiększonego ryzyka wokół osób
chorych doprowadziło do eradykacji ospy w 1978 r. WHO uznała
ospę prawdziwą za całkowicie eradykowaną w 1980 r.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Poliomyelitis
• Choroba objęta światowym programem eradykacji od 1988 r.
• Ekologia i charakterystyka odporności zbiorowiskowej w przypadku polio
w znacznym stopniu zależy od poziomu higieny. Średni wiek zakażenia
waha się od < 2 lat w środowiskach o niskim poziomie higieny w krajach
rozwijających się, do > 10 lat w krajach rozwiniętych.
• Odporność zbiorowiskowa przeciw polio zależna jest też od typu
szczepionki. Szczepienia szczepionką zabitą (IPV), podawaną w iniekcji, nie
zapewniają ochrony przed zakażeniami jelitowymi wirusem polio i nie
zmniejszają rozsiewu wirusa w środowisku. Osoby szczepione szczepionką
zabitą wydalają w wypadku zakażeń jelitowych (którym ta szczepionka nie
zapobiega) mniejsze ilości wirusów z przewodu pokarmowego, niż osoby
nieszczepione, dając pewien, choć znacznie niższy niż w wypadku żywych
szczepionek doustnych (OPV), poziom odporności zbiorowiskowej.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Poliomyelitis c.d.
Żywe szczepionki mogą wywoływać dodatkowo odporność osób nieszczepionych
poprzez szerzenie się wirusa atenuowanego podobnego do „dzikiego” w
środowisku. Wirus ten może
powodować zachorowania na poliomyelitis.
• W Polsce zgodnie z zaleceniami Polskiego Komitetu Certyfikacji Eradykacji
Poliomyelitis, w celu wyeliminowania zachorowań towarzyszących szczepieniom,
wprowadzono dla wszystkich niemowląt szczepionkę zabitą (IPV) jako pierwsze
dwie dawki szczepienia. I dawkę podaje się podskórnie lub domięśniowo
na przełomie 3 i 4 miesiąca życia (po 6 tyg. od szczepienia poprzedniego)
jednocześnie z drugą dawką szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a II
dawkę po 6 tygodniach jednocześnie z trzecią dawką szczepienia przeciw błonicy,
tężcowi i krztuścowi. Trzecią dawkę szczepionki IPV w ramach szczepienia
podstawowego (uzupełniającą) należy podać w 16-18 mies. życia jednocześnie ze
szczepionką DTP.
W 6 roku życia należy podać szczepionkę OPV.
• WHO ogłosiła w 2002 r. eliminację poliomyelitis na terenie Europy w 2002 r.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Odra w Polsce
• Szczepienia przeciw odrze odniosły w Polsce wielki
sukces, ale całkowita eradykacja tej choroby nie nastąpiła z
powodu istnienia enklaw niższego pokrycia
szczepionkami. Taką enklawa są środowiska Romów,
gdzie w lipcu 2009 r. w Puławach i Opolu Lubelskim
zanotowano przypadki odry wśród nieszczepionych
Romów.
• Drugim problemem szczepień przeciw odrze w Polsce jest
mały odsetek rozpoznań potwierdzonych laboratoryjnie,
co jest prawdopodobna przyczyną zawyżonej statystyki.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Różyczka
• Jest mniej zaraźliwa od odry i w jej przypadku można uzyskać
odporność zbiorowiskową przy mniejszym pokryciu
szczepieniami.
• W Polsce szczepienie przeciw różyczce ma 2 cele strategiczne:
1) zabezpieczenie kobiet wchodzących w wiek rozrodczy,
z uwagi na zagrożenie zespołem różyczki wrodzonej
u płodu; w tym celu szczepi się dziewczęta w 13 r.ż.
2) zmniejszenie ilości wirusa krążącego i w tym celu
szczepienie MMR (odra, świnka, różyczka) w wieku
13 – 15 miesięcy
.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Świnka
• Jej zaraźliwość jest mniejsza niż odry i
ma ona niższy próg odporności
zbiorowiskowej.
• Z tego względu kraje stosujące
szczepionkę MMR
w programach eradykacji odry (w tym
Polska), jako sukces „uboczny” mogą
uzyskać wcześniej eradykację świnki
niż odry.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Krztusiec
• Choroba o wysokiej zaraźliwości,
szczególnie niebezpieczna
w najwcześniejszym okresie życia.
• W Polsce trudnością w osiągnięciu
eradykacji jest fakt istnienia rezerwuaru
wśród dorosłych oraz to, że szczepionka
skuteczniej zapobiega chorobie
krztuścowej niż zakażeniu bakteriami
krzuśca.
Przykłady zastosowania pojęcia
odporności zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Błonica
• Szczepienia przeciw błonicy stanowią
jeden z największych sukcesów w historii
zdrowia publicznego w wielu krajach,
w tym i w Polsce.
• Szczepienia wywołują odporność
zbiorowiskową poprzez zmniejszenie
zaraźliwości występujących infekcji.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaźnych
Haemophilus influenzae typu b
• Przy wysokiej indywidualnej skuteczności
szczepionek skoniugowanych przeciw Hib,
nadzieje na uzyskanie odporności zbiorowej
pokłada się głównie w zmniejszeniu
poziomu nosicielstwa szczepów
otoczkowych.
• W populacji szczepionych stwierdza się
spadek zachorowalności na zapalenie
nagłośni, ale, niestety, brak podobnego
efektu w stosunku do zapalenia opon m. –
rdz.
Skuteczność szczepień
• Efektywność (skuteczność) szczepień
jest rozumiana jako skuteczność
programów szczepień prowadzonych w
danej populacji.
• Składa się na nią nie tylko skuteczność
prawidłowo przeprowadzonego,
indywidualnego szczepienia w
zapobieganiu chorobie
u szczepionego, ale także zależy ona od
proporcji szczepionych pośród
podatnych w interesującej nas populacji
oraz proporcji szczepionych prawidłowo
wśród wszystkich szczepionych.
Czynniki warunkujące
skuteczność szczepień
• Skuteczność szczepionki zastosowanej w programie
szczepień.
• Stopień zaszczepienia populacji przeciwko danej chorobie
zakaźnej.
• Sytuacja epidemiologiczna danej choroby zakaźnej, jej
rozpowszechnienia w populacji, a co za tym idzie – różnic
w stopniu narażenia na zachorowanie osób podatnych
w grupach.
• Przestrzeganie warunków przechowywania i transportu
szczepionki.
• Staranność wykonania zabiegu szczepienia:
– właściwe odmierzenia dawki szczepionki
– podanie we właściwe miejsce i we właściwy sposób (podskórnie, czy
domięśniowo)
Czynniki warunkujące
skuteczność szczepień
• Na każdym z tych etapów mogą wystąpić
błędy i niedopatrzenia, a dokładne określenie
częstości odchyleń od stanu pożądanego
w warunkach terenowych nie jest możliwe.
Trwałość uodpornienia
• Niezależnie od metody badania skuteczności
szczepień bardzo ważne jest określenie
trwałości uodpornienia.
• Odporność uzyskana dzięki szczepieniom,
podobnie jak pamięć immunologiczna, rzadko
trwa do końca życia. Zwykle z upływem czasu
zmniejsza się
a następnie zanika.
• Z reguły uodpornienie uzyskane w wyniku
szczepienia trwa krócej niż uodpornienie
uzyskane w wyniku przebycia choroby.
Trwałość uodpornienia
• Czas trwania uodpornienia można
ocenić na podstawie porównawczych
badań seroprewalencji populacji
zaszczepionej w różnych odstępach
czasu od chwili wykonania szczepień
lub na podstawie porównywania
zapadalności szczepionych i nie
szczepionych w rocznikach o różnym
oddaleniu czasowym
od ostatniego szczepienia.
Trwałość uodpornienia
• W porównaniu efektów szczepień
można porównać ze sobą nie
tylko zapadalność, ale też
ciężkość objawów chorobowych,
bowiem po latach szczepienie nie
chroni już przed zakażeniem, a
jego działanie manifestuje się
jedynie lżejszym przebiegiem
zakażenia.
Pamiętaj !!!
• Wskaźnik efektywności
szczepień stanowi, obok oceny
bezpieczeństwa szczepionki,
niezwykle ważną miarę, mogącą
stanowić podstawę do oceny
zasadności wprowadzenia danej
szczepionki
do programu szczepień.
Pamiętaj !!!
• Szczepienia ochronne są
najbardziej skuteczną i
opłacalną metodą
zapobiegania chorobom
zakaźnym.
• Corocznie ratują one życie
trzem milionom osób na
świecie, a wiele kolejnych
milionów chronią przed
cierpieniem.
Podsumowanie
• Nie istnieje szczepionka, która zawsze chroni wszystkich
zaszczepionych
• Programy szczepień chronią przed zachorowaniem
szczepionych i nieszczepionych
• W populacji poddanej szczepieniom mamy zaszczepionych
i nieszczepionych i w każdej z tych grup: tych, co
zachorowali (lub zachorują) i tych co nie zachorują.
• Osiągnięcie korzystnej sytuacji
epidemiologicznej w Polsce w odniesieniu
do większości chorób zakaźnych jest
głównie wynikiem stosowania szczepień.
Dziękuję za uwagę
NADZÓR
EPIDEMIOLOGICZNY
CELE, ZADANIA I SYSTEM ORGANIZACYJNO-
PRAWNY NADZORU SANITARNO-
EPIDEMIOLOGICZNEGO
Inspekcja Sanitarna jest powołana do sprawowania
nadzoru nad warunkami:
1) higieny środowiska,
2) higieny pracy w zakładach pracy,
3) higieny radiacyjnej,
4) higieny procesów nauczania i wychowania,
5) higieny wypoczynku i rekreacji,
6) higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku,
7) higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać
personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w
których są udzielane świadczenia zdrowotne.
Główny cel nadzoru sanitarno-
epidemiologicznego
- ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym
wpływem szkodliwości i uciążliwości
środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób,
w tym chorób zakaźnych i zawodowych.
Organizacja Głównej Inspekcji Sanitarnej
1. Główna Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi
właściwemu do spraw zdrowia.
2. Główną Inspekcją Sanitarną kieruje Główny
Inspektor Sanitarny jako centralny organ administracji
rządowej.
3. Główny Inspektor Sanitarny zadania wykonuje przy
pomocy Głównego Inspektoratu Sanitarnego.
4. W Polsce działają Wojewódzkie i Terenowe Stacji
Sanitarno-Epidemiologiczne
Struktura GIS
Dep. Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń i
Chorób Zakaźnych u Ludzi (EP-
Przeciwepidemiczny)
Dep. Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia
Dep. Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia
Dep. Higieny Środowiska
Dep. Nadzoru i Kontroli
Dep. Prawny i in.
Departament Zapobiegania oraz
Zwalczania Zakażeń i Chorób
Zakaźnych u Ludzi - zadania
I. Nadzór epidemiologiczny nad zakażeniami i
chorobami zakaźnymi
Opracowywanie ognisk chorób zakaźnych, przeprowadzanie
dochodzeń epidemiologicznych mających na celu ustalenie
źródła i dróg szerzenia się zakażenia oraz ich likwidację, a
tym samym niedopuszczenie do wystąpienia kolejnych
zachorowań.
Prowadzenie rejestru podejrzeń i zachorowań na choroby
zakaźne oraz biologicznych czynników chorobotwórczych
podlegających obowiązkowi zgłaszania i rejestracji.
Nadzór czynny w zakresie prawidłowej i systematycznej
zgłaszalności chorób zakaźnych i zakażeń objętych ustawowym
obowiązkiem zgłaszania do Państwowego Powiatowego
Inspektora Sanitarnego.
Opracowywanie ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych.
c.d. I. Nadzór epidemiologiczny nad zakażeniami i
chorobami zakaźnymi
Opracowywanie dwutygodniowych, kwartalnych, rocznych
sprawozdań statystycznych dotyczących zachorowań na
choroby zakaźne.
Nadzór nad nosicielami chorób zakaźnych, ozdrowieńcami,
osobami ze styczności.
Prowadzenie nadzoru epidemiologicznego w sytuacjach
mogących być skutkiem ataku bioterrorystycznego.
Prowadzenie analizy zapadalności na choroby zakaźne.
Opracowywanie projektów decyzji lub wystąpień do innych
organów o ich wydanie w przypadkach określonych w
przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych.
Ocena sytuacji epidemiologicznej kraju/ województwa
/miasta.
II. Nadzór sanitarno-epidemiologiczny nad placówkami
opieki medycznej:
Nadzór nad publicznymi i niepublicznymi zakładami opieki
zdrowotnej, indywidualnymi praktykami lekarskimi,
indywidualnymi specjalistycznymi praktykami lekarskimi,
grupowymi praktykami lekarskimi, indywidualnymi praktykami
pielęgniarskimi oraz laboratoriami w zakresie przestrzegania
reżimu higieniczno-sanitarnego oraz stosowania procedur
mających na celu minimalizowanie ryzyka wystąpienia
zakażenia wewnątrzzakładowego.
Kontrola skuteczności procesu sterylizacji.
Przygotowywanie rocznych planów działalności kontrolnej oraz
opracowywanie sprawozdań z ich realizacji.
III. Nadzór nad szczepieniami ochronnymi
Nadzór nad wykonywaniem obowiązkowych szczepień ochronnych w
zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach prowadzących
szczepienia ochronne (np. zakładach opiekuńczych, domach dziecka).
Kontrola prowadzonej dokumentacji dotyczącej szczepień oraz analiza
wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych.
Nadzór nad prawidłową gospodarką szczepionkami.
Podejmowanie działań przymuszających do zaszczepienia wobec osób
uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych.
Opracowywanie zgłaszanych niepożądanych odczynów
poszczepiennych.
Przechowywanie i dystrybucja preparatów szczepionkowych.
Przygotowywanie rocznych sprawozdań ze stanu uodpornienia oraz
kwartalnych sprawozdań ze zużycia szczepionek, stanu posiadanych
szczepionek i ruchu kart uodpornienia.
Sporządzanie planów i sprawozdań dotyczących działalności kontrolnej
w zakresie szczepień.
Pożądane cechy dobrego nadzoru
epidemiologicznego
Reprezentatywność
Integracja
Stabilność
Proste procedury
Akceptowalność
Elastyczność
Jakość danych
Czułość
Specyficzność
Terminowość
Technologie informatyczne
Standardowy format i kodowanie danych
Wbudowane mechanizmy kontroli danych
Zabezpieczenie przed utratą danych
Zapewnienie poufności danych
Porównywalny sprzęt i oprogramowanie
Standardowe środowisko użytkownika
NAJCZĘŚCIEJ NIE MOŻNA
OSIĄGNĄĆ OPTYMALNEGO
POZIOMU WSZYSTKICH
POŻĄDANYCH CECH
Z niektórych nie można rezygnować!
Np. reprezentatywność, poufność danych
Najczęściej nie można osiągnąć
wszystkich pożądanych cech
Co jest głównym celem prowadzenia nadzoru?
Szybkie podjęcie działań przeciwepidemicznych
Oszacowanie skali problemu
Monitorowanie trendów
Zaplanowanie długoterminowego programu
prozdrowotnego
Ocena prowadzonych działań zapobiegawczych
Postawienie hipotez naukowych
Od czego może zależeć czułość
nadzoru?
Dostępność służby zdrowia, w tym badań
laboratoryjnych
Przyjęta definicja przypadku
Rodzaj systemu nadzoru
Przepływ informacji
...
Definicja przypadku
Określenie przypadków, o których zbieramy
informację
porównywalność danych
Odrębność od rozpoznania klinicznego
węższa (odrzucamy przypadki nietypowe)
szersza (szukamy przypadków nietypowych)
rutynowy nadzór: z reguły przypadki typowe
Część przypadków nie spełnia definicji, zatem
z
założenia nie uwzględniamy wszystkich
przypadków zachorowań
Rozpoznanie choroby
Przygotowanie lekarza do rozpoznania choroby
(ew. udział specjalisty)
Umiejętność prawidłowego pobrania materiału
do badań
Dostępność badań dodatkowych
Czułość / specyficzność badań
Prawidłowa interpretacja wyników badań
Zgłoszenie choroby
Wiedza, że choroba podlega zgłaszaniu
Współpraca i odpowiedzialność za zgłoszenie lekarza
1-go kontaktu, specjalisty, szpitala
Czynniki wpływające na dopełnienie obowiązku
zgłoszenia
łatwość dokonania zgłoszenia
znajomość obowiązujących procedur
świadomość potrzeby prowadzenia nadzoru
obciążenie pracą
postawa ordynatora, kierownika placówki
przykłady w środowisku
przeprowadzane kontrole
SCHEMAT POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU
OSTREGO PORAŻENIA WIOTKIEGO
Lekarz, który rozpoznał ostre porażenie wiotkie:
1) wypełnia kartę zgłoszenia ostrego porażenia wiotkiego (OPW)
wzór karty dostępny na stronie: http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/druki/index.htm
2) zawiadamia WSSE
pracownik WSSE we współpracy z lekarzem koordynuje dalsze działania
3) zleca pobranie od pacjenta 2 próbek kału
waga każdej próbki ok. 8-10 g., pobrane w odstępie 24-48 godz., w okresie od 0 do 14
dni od wystąpienia porażeń, próbki kału należy zamrozić
4) obie próbki kału należy w ciągu 3 dni w temperaturze 4-8 °C przesłać do Zakładu
Wirusologii NIZP-PZH (Laboratorium Referencyjne)
5) wykonuje badanie kontrolne pacjenta w czasie od 30 do 60 dni od wystąpienia porażeń
pracownik WSSE we współpracy z lekarzem wypełnia raport końcowy i przesyła do
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH
Co może powodować zmiany
wskaźnika czułości - przykłady
zainteresowanie mediów
wprowadzenie nowego testu diagnostycznego
zainteresowanie ośrodka klinicznego
zmiana metody prowadzenia nadzoru
zmiana postawy wobec choroby
rozbudowywanie wiedzy klinicznej na temat
choroby
Duża mobilność ludności i rozwój transportu
międzynarodowego sprawiły,
że coraz więcej chorób staje się realnym zagrożeniem
dla zdrowia publicznego.
Przestrzeganie zasad postępowania przez lekarza
z pacjentem, u którego podejrzewana jest choroba
wysokozakaźna, pozwala zmniejszyć ryzyko
rozprzestrzenienia się chorób w danym regionie i kraju.
WYKAZ JEDNOSTEK CHOROBOWYCH, ZESPOŁÓW OBJAWÓW,
KTÓRE POWODUJĄ URUCHOMIENIE SYSTEMU WCZESNEGO
POWIADAMIANIA WG ZARZĄDZENIA GIS
Jednostki chorobowe
Botulizm, cholera, dżuma, gorączka Q, ospa prawdziwa,
tularemia, wąglik w postaci płucnej lub jelitowej,
wirusowe gorączki krwotoczne.
Zespoły objawów
Porażenia symetryczne wiotkie;
Choroby gorączkowe z objawami krwotocznymi, bez
wyjaśnienia przyczyny, w szczególności u osób, które w
okresie 3 tygodni powróciły z zagranicy;
Choroby gorączkowe z objawami niewydolności
oddechowej u osób, które w okresie 3 tygodni powróciły z
obszarów szerzenia się SARS.
KAŻDY LEKARZ w wypadku podejrzenia wystąpienia u
pacjenta szczególnie niebezpiecznej choroby zakaźnej,
powinien:
•
po prawidłowym zebraniu wywiadu zgłosić taki
przypadek przełożonemu, które powiadamia
Powiatowego Inspektora Sanitarnego,
•
pamiętać o dochodzeniu epidemiologicznym
(zwrócenie uwagi na historię ostatnich podróży
pacjenta),
•
dążyć do zidentyfikowania czynnika
chorobotwórczego,
•
ustalić osoby narażone na zachorowanie,
•
dążyć do ograniczenia rozprzestrzeniania się
zachorowań (ograniczenie liczby osób kontaktujących
się z pacjentem, dezynfekcja otoczenia, kwarantanna
osób z otoczenia pacjenta)
.
Dziękuję za uwagę
Nowoczesne miary jakości
życia i populacji
wykład nr 3
Wprowadzenie
WHO od chwili swojego powstania aktywnie promuje
zbieranie i wykorzystywanie aktualnych i wiarygodnych
informacji zdrowotnych wspierających politykę i
programy zdrowotne.
Dane regionalne i globalne potrzebne są do
monitorowania trendów epidemiologicznych na świecie
oraz do ciągłej oceny skuteczności globalnych
programów prewencji i kontroli chorób i urazów,
prowadzonych m.in. w ramach programów
koordynowanych przez WHO.
Badanie Globalnego Obciążenia
Chorobami (GBD)
Badanie
Globalnego Obciążenia Chorobami (GBD –
Global Burden of Disease Study) zainicjowane przez
WHO w 1992 roku pozwala na przeprowadzenie
spójnych szacunków współczynników chorobowości,
urazów, umieralności i in. oraz daje wyjątkową i
całościową ocenę zdrowia populacji świata.
Trzeba pamiętać, o tym że wyniki mogą być tylko
przybliżone, ponieważ wiarygodność danych dla
niektórych chorób czy regionów jest wyjątkowo niska.
Cele stawiane przed systemem ochrony zdrowia:
•
poprawa stanu zdrowia populacji i promowanie
społecznego dobrostanu,
•
zapewnianie dostępu i równości w dostępie do opieki
zdrowotnej,
•
zapewnianie mikro – i makroekonomicznej
efektywności wykorzystania zasobów,
•
dbałość o skuteczność kliniczną dostarczanej opieki,
•
poprawa jakości opieki zdrowotnej i satysfakcji
pacjentów,
•
zapewnienie długookresowej stabilności finansowej
systemu.
c.d.
Dla planowania i kierowania działaniami ochrony
zdrowia, konieczne jest posiadanie informacji
dotyczących populacji, której te działania mają dotyczyć.
Informacje o populacji i trendach jakie w niej
występują są istotne z punktu widzenia planistycznego,
dla kierowania działań tam gdzie spodziewana jest
największa ich efektywność, czy spodziewane
największe zapotrzebowanie.
Cele wprowadzenia nowych mierników
zdrowia populacji dla potrzeb GBD
1.
Włączenie wyników innych niż zgon do dyskusji
międzynarodowej.
2.
Podważenie tezy epidemiologów, jakoby umieralność
lub niepełnosprawność były miarami bardzo
obiektywnymi.
3.
Obliczenie obciążenia chorobami z wykorzystaniem
miernika, który mógłby być wykorzystywany do analiz
finansowych.
Podstawową jednostką pomiaru stał wskaźnik pod
nazwą DALY.
Epidemiologia opisowa
niepełnosprawności
•
Jednym z głównych celów Badania Globalnego
Obciążenia Chorobami było zainteresowanie
wynikami zdrowotnymi innymi niż zgon, a w
szczególności niepełnosprawnością.
•
Obliczanie wyników zdrowotnych (np. lat życia
przeżytych w niepełnosprawności) jest znacznie
trudniejsze niż szacowanie rozkładów
umieralności wg przyczyn.
•
Zarówno definicja i pomiar niepełnosprawności są
mniej precyzyjne niż zgon.
Podsumowując,
Średnia długość życia w RP dla obu płci –
ok. 77 lat
Średnia długość życia w zdrowiu –ok. 60
lat
Głównym wskaźnikiem wykorzystywanym
w tych badaniach do analizy obciążenia
chorobami i urazami wg przyczyn jest
DALY (Utrata Lat Życia Skorygowanych
Niepełnosprawnością) oraz składowa
DALY na skutek czasu przeżytego z
niepełnosprawnością - YLD
YLD (Years Lived with Disability)
Lata Przeżyte z Niesprawnością
YLD = I x DW x L
gdzie:
I = liczba przypadków choroby
DW = waga choroby w zależności od ciężkości
schorzenia (0 – zupełne zdrowie, 1- zgon)
L = średni czas trwania choroby (lata)
DW - wagi choroby/ niepełnosprawności
Zostały opracowane na spotkaniu w Genewie
przez przedstawicieli wszystkich regionów
świata (spotkanie było sponsorowane przez
Bank Światowy i zorganizowane przez WHO).
Każdy z uczestników spotkania klasyfikował
stany w odosobnieniu, a następnie dzielił się
wynikami z grupą, dyskutował rozbieżności i na
podstawie tej dyskusji rewidował dokonaną
wcześniej klasyfikację.
Klasy i wagi niepełnosprawności
(pełny opis w Załączniku)
Klasa
niepełno-
sprawności
Wagi ciężkości
stanu
Wybrane stany chorobowe
1
0.00 - 0.02
Bielactwo nabyte na twarzy
2
0.02 – 0.12
Biegunka wodnista
3
0.12 – 0.24
RZS, bezpłodność
4
0.24 – 0.36
Amputacja nogi poniżej kolana,
głuchota
5
0.36 – 0.50
Zespół Downa bez wad serca
6
0.50 – 0.70
Depresja jednobiegunowa, ślepota,
porażenie kończyn dolnych
7
0.70 – 1.00
Czynna psychoza, ciężka migrena,
demencja, porażenie
czterokończynowe
Główne szczegółowe przyczyny YLD
Dziesięć głównych przyczyn YLD, które
zostaną przedstawione poniżej,
odpowiadają za 40% wszystkich YLD na
świecie!
(pełny opis przyczyn YLD z podziałem na regiony świata w Załącznikach)
Dziesięć głównych przyczyn dla Lat Przeżytych
z Niepełnosprawnością (YLD)
dla regionów rozwiniętych
1.
Ciężka depresja jednobiegunowa – 9780
2.
Spożywanie alkoholu – 6112
3.
Zapalenie kości i stawów – 4681
4.
Demencja i inne degeneracyjne i wrodzone zaburzenia
OUN – 3264
5.
Schizofrenia – 2999
6.
Zaburzenia dwubiegunowe – 2505
7.
Choroby naczyń mózgowych – 2343
8.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – 2098
9.
Wypadki drogowe – 2015
10.
Cukrzyca - 1946
Dziesięć głównych przyczyn dla Lat Przeżytych
z Niepełnosprawnością (YLD)
dla regionów rozwijających się
1.
Ciężka depresja jednobiegunowa – 41031
2.
Anemia z niedoborem żelaza – 20968
3.
Upadki – 20274
4.
Przewlekła obstrukcyjna choroba płuc – 12954
5.
Wady wrodzone – 12071
6.
Zaburzenia dwubiegunowe – 11636
7.
Niedożywienie białkowo-energetyczne - 91114
8.
Spożywanie alkoholu – 9658
9.
Stany powstające w okresie okołoporodowym - 9263
10.
Schizofrenia – 9184
Obliczenia YLD pokazują, że:
Prawie polowa wszystkich niesprawności na skutek
chorób lub urazów występuje w młodym wieku (od 15 lat
do 44).
Prawie 1/5 (18%)przypisywana jest schorzeniom
pojawiającym się we wczesnym dzieciństwie (0-4 lata).
Pomimo, iż liczba przypadków niepełnosprawności
rośnie wraz z wiekiem i jest wyższa w grupie wiekowej
powyżej 60 lat, mniej niż 10% globalnego obciążenia
niepełnosprawnością spowodowana jest
występowaniem chorób i urazów u osób starszych.
To mocno podkreśla potrzebę prewencji chorób i urazów
wśród młodych we wszystkich regionach, jeśli celem ma
być obniżenie liczby przypadków niepełnosprawności.
Rozkład YLD dla obu płci i wszystkich grup
wiekowych wg grup przyczyn
niepełnosprawności i regionów
Grupy
Regiony
Grupa I
(choroby
zakaźne, związane z
ciążą, okołoporodowe i
żywieniowe)
Grupa II
(Choroby
niezakaźne)
Grupa III
(Urazy)
Świat
24%
60%
16%
Kraje
rozwinięte
6%
84%
10%
Kraje
rozwijające
się
28%
45%
17%
Procentowy rozkład YLD dla
poszczególnych chorób
1.
Choroby neuropsychiczne – 30%
(min 16% w
krajach Afryki - max 47% w krajach wysoko uprzemysłowionych)
2.
Choroby zakaźne – 11%
(min 3% w krajach wysoko
uprzemysłowionych - max 22% w krajach Afryki)
3.
Niedożywienie i przewlekła niedrożność dróg
oddechowych – 7%
4.
Urazy – 1/6 YLD – prawie wszystkie to urazy
przypadkowe
(min 7% w krajach wysoko uprzemysłowionych -
max 23% w Indiach)
Disability Adjusted Life Years (DALY)
Utrata Lat Życia Skorygowana
Niepełnosprawnością
Twórcami koncepcji wskaźnika DALY byli dr Christopher
Murray z Uniwersytetu Harvarda oraz dr Alan Lopez
z WHO.
DALY jest wskaźnikiem służącym do pomiaru obciążenia
chorobami w badanej populacji.
Stanowi on próbę całościowego ujęcia problemu chorób i ich
wpływu na życie ludzi przez połączenie w jednym wskaźniku
długości życia i obniżenia się jakości życia związanego z
niepełnosprawnością i inwalidztwem.
DALY
DALY = YLL +YLD,
gdzie:
YLL (Years of Life Lost) Utracone Lata Życia
YLD (Years Lived with Disability) Lata Przeżyte z
Niesprawnością
DALY - składowe
YLL = N x L,
gdzie
YLL = Utracone Lata Życia
N = Liczba zgonów
L = przeciętne dalsze trwanie życia dla wieku,
w którym nastąpił zgon (w latach)
W przypadku zgonu w dzieciństwie liczba lat utraconych jest korygowana
(zmniejszana) ze względu na mniejszą wagę przypisywaną okresowi życia w
dzieciństwie.
DALY – składowe
YLD = I x DW x L
gdzie:
YLD = Lata przeżyte w niepełnosprawności
I = liczba przypadków choroby
DW = waga choroby w zależności od ciężkości
schorzenia (0 – zupełne zdrowie, 1- zgon)
L = średni czas trwania choroby (lata)
DALY
Jeden DALY oznacza utratę jednego roku życia
w zdrowiu. Utrata ta może być spowodowana
przedwczesną umieralnością lub obecnością
inwalidztwa, co np. w przypadku tetraplegii lub utraty
wzroku oznacza, że wartość roku życia przeżytego z tym
inwalidztwem wynosi wg twórców tej metody tylko 0,1
lub 0,2, a utrata odpowiednio 0,9 lub 0,8 roku.
DALY = 1, oznacza 1 rok przeżyty w pełnym zdrowiu.
DALY = 0, oznacza 1 rok utracony w wyniku
przedwczesnej śmierci.
DALY
DALY jest wskaźnikiem przydatnym do
identyfikacji głównych przyczyn obciążenia
chorobami i planowego zarezerwowania
środków na zwalczanie tych przyczyn.
Pozwala on również na ocenę skuteczności
podejmowanych działań w procesie
monitorowania zmian w obciążeniu chorobami.
DALY
Według raportów WHO główne przyczyny obciążenia chorobami
zmieniają się w ciągu ostatnich lat.
W wyniku GBD jako najważniejsze przyczyny powodujące utratę
DALY wskazywano: zakażenia układu oddechowego, choroby
biegunkowe, przyczyny okołoporodowe, depresję, chorobę
wieńcową, choroby naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego
i gruźlicę.
Prognozy na rok 2020 przewidują wzrost znaczenia chorób
cywilizacyjnych. Za największą utratę DALY będą odpowiedzialne
przede wszystkim: choroba wieńcowa, depresja, wypadki
drogowe, choroby naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego,
przewlekłe, nieswoiste choroby układu oddechowego, infekcje
układu oddechowego i gruźlica.
DALY – ograniczenia metody
Metoda wymaga dobrych jakościowo
i kompletnych danych o sytuacji zdrowotnej
czasami trudnych lub niemożliwych do
uzyskania (kraje III świata).
Przypisanie osobom niepełnosprawnym wagi <1
odbierane jest jako akt dyskryminacji.
DALY można używać jako szczególny
wariant bardziej ogólnych typów mierników
opartych na czasie, które zawierają
wartościowanie czasu spędzonego w różnych
stanach zdrowia, często klasyfikowanych jako
QALY -
Lata Życia Skorygowane Jego Jakością
Quality Adjusted Life Year (
QALY)
Lata Życia Skorygowane jego Jakością
Długość życia korygowana jakością jest wskaźnikiem łączącym
w jednej wartości umieralność i jakość życia.
Nowy całościowy sposób postrzegania pacjenta i jego
dolegliwości spowodował potrzebę dokładniejszej oceny jakości
życia pacjentów.
Dotychczas stosowane wskaźniki epidemiologiczne takie jak
umieralność i chorobowość, okazały się niewystarczające dla
całościowego objęcia problemu, ponieważ uniemożliwiały ocenę
tych sposobów leczenia, które nie przedłużały życia, ale
poprawiały jego jakość.
QALY
QALY jest jednostką pomiaru wyników interwencji zdrowotnej stosowaną
przy porównywaniu programów zdrowotnych, których wyniki naturalne są
bardzo rozbieżne i w praktyce uniemożliwiają ich bezpośrednie porównanie
np.: program prewencyjnych szczepień przeciwko grypie i program leczenia
choroby wieńcowej.
Podobnie jak w przypadku DALY, jakości życia przypisuje się wartości od 1
(pełnia zdrowia) do 0 (zgon), a więc jeden rok życia w pełnym zdrowiu
wynosi 1 QALY. Jednak sposób szacowania jakości życia pacjentów jest
inny. Nie określa się jakości życia na podstawie wcześniej przygotowanych
tabel.
Dla każdego badania jakość życia oceniana jest oddzielnie
na podstawie preferencji pacjentów, populacji ogólnej lub lekarzy. Polskie
wytyczne prowadzenia badań farmakoekonomicznych zalecają prowadzenie
analiz z perspektywy społecznej, dlatego ocena jakości życia powinna być
dokonywana na podstawie preferencji populacji ogólnej.
QALY uzyskuje się, mnożąc lata życia przez współczynnik, który
odzwierciedla jakość tych lat.
QALY
Przy porównywalnych wynikach
QALY kilku procedur medycznych
wybierana powinna zostawać ta, która kosztuje najmniej. W tym kontekście
jednostki te odgrywają rolę w analizie ekonomicznej.
W szerszym aspekcie jednostki QALY są wykorzystywane w metodzie
CEA
(cost-effectiveness analysis).
Celem analizy kosztów-użyteczności jest określenie, jakiej różnicy kosztów
porównywanych programów odpowiada różnica w zyskanych latach życia
skorygowanych o jakość. Służy do tego tzw. inkrementalny współczynnik
kosztów-użyteczności (ICUR – ang. Incremental Cost-Utility Ratio).
W przypadku, gdy program ochrony zdrowia A jest droższy, ale przynosi
lepsze wyniki kliniczne niż program B, ICUR wskazuje, jaki jest dodatkowy
koszt uzyskania dodatkowego roku życia w pełnym zdrowiu w przypadku
zastąpienia programu B programem A.
QALY
QALY opiera się na liczbie lat zyskanej dzięki danej interwencji
medycznej oraz jakości życia uzyskanych lat.
Wynik jest uzyskiwany poprzez pomnożenie obu współczynników.
Pierwsza zmienna oznacza ilość lat, o które wydłużone zostanie
życie pacjenta dzięki danej procedurze
(na przykład jeśli będzie to 7 lat, współczynnik ten
wyniesie 7).
Druga zmienna oznacza subiektywne odczucie satysfakcji
z życia w skali od 0 (śmierć) do 1 (pełne zdrowie).
Uwzględnia ona w sposób spójny status zdrowotny,
psychospołeczny oraz socjologiczny badanej osoby.
QALY
Uzyskuje się ją pytając pacjenta na ile lat życia w pełnym
zdrowiu zamieniłby 10 lat życia przy obecnym stanie
zdrowia? Przykładowo, jeśli osoba sparaliżowana
wolałaby żyć 1 rok w całkowitym zdrowiu (zamiast 10 lat
przy obecnym stanie zdrowia) to stan zdrowia ma dla
niej wartość 0,1. To jest tzw. pomiar subiektywny
odczuwanego poziomu zdrowia.
Wydłużenie życia chorego o 6 lat przy jego wartości 0,3
daje zysk 1,8 QALY (6 x 0,3). Warto zauważyć, że
wydłużając życie o mniejszą ilość lat, ale za to bardziej
poprawiając jego jakość można uzyskać wyższy
wskaźnik QALY. Jest to sposób umożliwiający
porównywanie różnych procedur medycznych.
Np.
Zaproponowano 2 procedury lecznicze, które wydłużą
życie chorego i poprawią jego jakość życia.
Pierwsza wydłuży życie pacjenta o 12 lat, a da jakość
życia która w ocenia pacjenta ma wartość 0.2 (10 lat
życia w takim standardzie, pacjent zamieniłby na 2 lata
życia w pełnym zdrowiu) i drugą, która wydłuża życie o 7
lat, ale daje jakość życia 0.4 (10 lata takiego życia
zamieniłby na 4 lata w pełnym zdrowiu).
Która będzie korzystniejsza z punktu widzenia wartości
współczynnika QALY?
QALY (1) = 12 x 0.2 = 2.4
QALY (2) = 7 x 0.4 = 2.8
Odp: Druga, mimo, że daje nadzieję na krótsze życie.
Pomiar subiektywnie odczuwanego
poziomu zdrowia
Ponieważ nie ma na rynku „zdrowia” jako towaru, a
ludzie nie mogą po prostu kupować go, ekonomiści w
tracie Badania GBD opracowali szereg pośrednich
metod ujawniania indywidualnych wartości
poszczególnych stanów zdrowia.
We wszystkich tych metodach prosi się respondentów o
porównywanie danego stanu zdrowia z innymi (zwykle
są to zdrowie doskonałe=pełne i śmierć).
c.d. Pomiar subiektywnie odczuwanego
poziomu zdrowia
Jednak pozostaje kwestią sporną, jaka jest najwłaściwsza grupa, od
której powinno się uzyskiwać wagi jakości?
Np. niektóre przedstawiciele niepełnosprawnych twierdzą, że osoby
zdrowe nie powinny przypisywać wartości normatywnych stanom
zdrowotnym, ponieważ ich zdrowie i funkcjonowanie nie może się
znacznie poprawić.
Z drugiej strony, wykorzystywanie wagi przez osoby chore może
wyolbrzymiać znaczenie zapobiegania niektórym chorobom.
QALY oraz DALY są syntetycznymi wskaźnikami
pozwalającymi na porównanie ze sobą skutków
wystąpienia i leczenia schorzeń, tak powodujących jak i
nie powodujących zgonów.
Inne wcześniej wymieniane wskaźniki, jeśli były oparte
na umieralności pozwalały na ocenę tylko pewnej grupy
schorzeń, przez co nie mogły służyć do ogólnej oceny
obciążeń schorzeniami w populacji.
QALY, a w szczególności DALY ma pozwolić na ocenę
obciążeń oraz wyników interwencji niezależnie od tego,
czy schorzenie doprowadza do tak spektakularnego
zdarzenia jak zgon, czy też jedynie upośledza funkcje
przez co zmniejsza sprawność i produktywność
jednostki.
PYLL – Potencjalne Utracone Lata
Życia
Umieralność w populacji
przedstawiana może być jako liczba bezwzględna lub jako
współczynnik - liczba zgonów na 1000, 10 tys., 100 tys.
osób w populacji.
Liczbę zgonów w danej populacji należy odnieść do profilu
wiekowego populacji, a więc przy porównaniach między
populacjami należy przeprowadzić standaryzację
współczynników.
Utracone potencjalne lata życia (potential years of life
lost, PYLL) są wskaźnikiem, który wychodzi bezpośrednio z
założenia, że celem działań medycznych jest ocalenie
życia, niedopuszczenie do powikłań pochorobowych
powodujących zgon, jeśli choroba już wystąpiła lub
niedopuszczenie do jej rozwinięcia na drodze prewencji lub
wczesnego wykrywania.
PYLL - podsumowanie
Oceniając działalność systemu opieki
zdrowotnej na danym terenie, można
posłużyć się zatem liczbą lat życia, o jaką
dana populacja została zubożona (w ciągu
danego okresu, np. roku) w stosunku do
populacji referencyjnej (np. idealnej) .
PYLL - podsumowanie
Utracone potencjalne lata życia są
wskaźnikiem pokazującym w jakim stopniu, w
danej populacji dane schorzenie wpływa na
spodziewany czas przeżycia.
Posługując się zatem tym wskaźnikiem,
możliwe jest dokonanie wyboru tych
schorzeń, które w największym stopniu
wpływają na przeciętny spodziewany okres
życia i skierowanie na te problemy
odpowiedniej ilości i rodzaju środków.
PYLL - podsumowanie
PYLL jest miarą względnego wpływu
zgonów i różnych chorób na stan
zdrowia społeczeństwa!
Wady PYLL
•
Zgony, które wystąpią powyżej arbitralnie
wyznaczonego limitu życia (70 lat dla krajów
członków Organizacji Współpracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD), do której należy również
Polska), nie są włączane do obciążenia
chorobami.
•
Jeśli PYLL będzie wykorzystywane do mierzenia
obciążenia, a zmiany w nim do oceny korzyści z
interwencji zdrowotnych, to każdy program, który
zmniejsza umieralność ponad określonym limitem
trwania życia będzie miał wartość zerową.
c.d. Np.:
W USA, gdzie Ośrodki ds. Kontroli i
Prewencji Chorób za limit życia
wyznaczają wiek 65 lat – uznają
interwencje zdrowotne obniżające
umieralność w wieku 66 lat, zgodnie z tą
metodą, za nie mające żadnej wartości.
Natomiast,
•
Przypisanie zerowej wartości zyskom zdrowotnym
poniżej limitów stoi w sprzeczności z faktem, że
prawie każde społeczeństwo wykazuje
preferencje, zgodnie z którymi znaczne środki w
ochronie zdrowia przeznaczane są na
przedłużenia życia osobom w wieku nawet
powyżej 70,75 czy 80 lat.
•
Kiedy stosuje się bardzo wysoki potencjalny limit
długości życia, taki jak 85, 90 czy 100 lat, problem
dokonywania wyborów ze względu na wiek nie jest
już istotny, niemniej nadal istnieje.
PEYLL – Okres Oczekiwanych
Utraconych Lat Życia
- używany głównie dla grup osób w starszym
wieku.
c.d.
•
Jednakże zastosowanie metody okresu
oczekiwanych lat życia doprowadziłoby nas
do wniosku, że zgon 40-letniej kobiety w
Kigali ma mniejsze znaczenie dla światowego
obciążenia chorobami niż śmierć 40-letniej
kobiety w Paryżu, ponieważ oczekiwana
długość życia w wieku 40 lat jest niższa w
Rwandzie niż we Francji.
•
Równoważne wyniki zdrowotne byłyby
większym obciążeniem w społecznościach
bogatszych niż w biedniejszych.
•
Stąd metoda ta nie jest używana do
obliczania długości życia utraconego na
skutek zgonów w każdym wieku.
Okres oczekiwanej długości życia obliczany jest w
oparciu o założenie, że dziecko urodzone dziś
będzie w przyszłości w każdym wieku podlegać
aktualnie obserwowanym współczynnikom
umieralności według wieku.
Historia umieralności w XX wieku pokazuje, że jest
to założenie błędne, zwłaszcza w odniesieniu do
populacji o średniej lub wysokiej umieralności.
Umieralność zmniejszyła się stopniowo w
ostatnich dziesięcioleciach tak, że okres
oczekiwanej długości życia dla kohorty
urodzeniowej jest znacznie wyższy niż ten sam
okres oparty na obserwowanych wtedy
współczynnikach.
c.d.
Stąd
CEYLL – Kohorta Utraconych
Oczekiwanych Lat Życia, gdzie w obliczeniach
wykorzystuje się kohortę oczekiwanych lat życia w
każdym wieku, a nie okres oczekiwanej długości
życia.
Ryc. 1. Okres i kohorta oczekiwanej długości życia przy
urodzeniu, USA, kobiety, 1900-1950
- okres oczekiwanej długości życia przy urodzeniu
-------- - kohorta oczekiwanej długości życia przy urodzeniu
Łącząc zalety podejścia okresu
utraconych oczekiwanych lat życia w
analizowaniu zgonów w starszym wieku
oraz egalitarny charakter metody
potencjalnych utraconych lat życia,
dochodzimy
do utraconych
„standardowych” lat życia → SEYLL
Ryc. 2. Różne wskaźniki utraconych lat w stabilnej populacji z
zerowym przyrostem populacyjnym
Populacja, w której oczekiwana długość życia przy urodzeniu wynosi 50 lat – po lewej stronie
Populacja, w której oczekiwana długość życia przy urodzeniu wynosi 65 lat – po prawej stronie
Wnioski końcowe
„Nowe" mierniki sytuacji zdrowotnej w sposób kompleksowy
kwantyfikują ważne aspekty sytuacji zdrowotnej i ich determinanty.
Przedstawiają też zdrowie ludności oceniając globalne lub krajowe
obciążenie umieralnością i niepełnosprawnością.
Odrębną grupę stanowią kompleksowe mierniki oceny
funkcjonowania osób chorych.
Celowe wydaje się doskonalenie ograniczonej dotychczas wiedzy
o tych miernikach w środowisku epidemiologów i specjalistów w
zakresie zdrowia publicznego.
Informacja dodatkowa
(proszę się tylko zapoznać)
Mierzenie stanów zdrowia -
Mierniki oparte na obserwacji a mierniki
oparte na samoocenie
Narzędzia pomiaru zapadalności lub chorobowości dla
różnych schorzeń można podzielić na 3 typy:
1)
odczuwane tylko subiektywnie (np. ból);
2)
stwierdzane tylko obiektywnie (np. zaburzenia
poznawcze);
3)
stwierdzane przez osobę chorą jak i przez
obserwatora (np. ślepota, utrata kończyny).
Różnice między pomiędzy postrzeganiem
obiektywnym i subiektywnym
W wielu przypadkach badacze stwierdzili znaczną różnicę
pomiędzy postrzeganiem obiektywnym i subiektywnym chorób,
upośledzeń i niesprawności.
Np. w badaniach samooceny chorobowości w odniesieniu do
diagnozy klinicznej, prowadzonych w Ghanie – tylko 6% badanych,
którzy stracili kończynę zgłaszało swoje schorzenie.
Np. na obszarach Wybrzeża Kości Słoniowej, bogaci zgłaszali
więcej zachorowań i większą liczbę dni niesprawności niż biedni.
Wytłumaczenie różnicy pomiędzy samooceną a
obserwacją jest skomplikowane:
Indywidualna percepcja zdrowia.
Biedni członkowie społeczeństwa, żyjący w złym stanie
zdrowia, mogą mieć mniejsze oczekiwania z nim
związane, a zatem stan zdrowia inny niż zdrowie
doskonałe nie jest odnotowywany.
Rosnący dochód, poziom wykształcenia oraz
dostępność do usług medycznych powodują zmianę
oczekiwań społecznych związanych ze zdrowiem oraz
mogą odgrywać dużą rolę w zmianie percepcji zdrowia.
Najlepszym jak dotąd źródłem pomiaru
zapadalności i chorobowości dla różnych
stanów zdrowia w społeczności jest
HRQL
(
Jakość Życia Związana ze Zdrowiem i Chorobą)
.
Health Related Quality of Life (HRQL)
Jakość Życia Związana ze Zdrowiem
i Chorobą
Narzędzie umożliwiające pomiar subiektywnie odczuwanego poziomu
jakości życia.
Pozwala zrozumieć w jaki sposób choroba wpływa na szeroko pojęte
funkcjonowanie pacjenta (społeczne, zawodowe, fizyczne, poznawcze)
oraz jak oddziałuje na chorego terapia.
Ważnym elementem badań jest fakt, że to sam pacjent określa rodzaj i
siłę tych oddziaływań. Dzięki temu można zauważyć, że osoby
cierpiące na tę samą chorobę o podobnym stopniu zaawansowania
mogą, w zależności od stosowanych, szeroko pojętych metod
terapeutycznych oraz cech indywidualnych, w zupełnie inny sposób
odczuwać dolegliwości i oceniać swoje funkcjonowanie.
HRQL
Dzięki skalom mierzącym jakość życia związaną ze stanem zdrowia
można ocenić skuteczność zastosowanego leczenia, poziom
radzenia sobie i przystosowywania się do choroby, wpływ choroby
na życie pacjenta, można też porównać użyteczność różnych
interwencji w różnych problemach klinicznych.
Do pomiaru HRQL najczęściej stosuje się kwestionariusz
SF-36; pytania dotyczące subiektywnych odczuć, zachowań i
przeżyć związanych z chorobą podzielone są na grupy opisujące
funkcjonowanie pacjenta (społeczne, zawodowe, fizyczne,
poznawcze), stan zdrowia i stan psychiczny.
Konstrukcja pytań i ocena odpowiedzi zawartych w tych ankietach
opiera się w dużej mierze na skali Likerta - respondent zajmuje
stanowisko względem poszczególnych stwierdzeń poprzez tzw.
stopniowanie opinii.
HRQL
Kwestionariusze mogą mieć charakter ogólny. Są toankiety, które
szeroko choć powierzchownie badają obszary życia pacjenta i z
tego powodu mają mniejsze zastosowanie w badaniu wyników
stosowania konkretnych terapii.
Mogą też być wykorzystywane przy określonych schorzeniach
(HRQL specyficzne dla choroby), specyficznych populacjach i
innych ściśle określonych problemach.
W wyniku zastosowania kwestionariuszy HRQL można dociec, co
sprawia największą trudność pacjentowi, jaki element kondycji
fizycznej lub psychicznej jest dla niego najważniejszy. Dzięki temu
można indywidualizować podejście do chorego i lepiej rozumieć
jego subiektywne odczucia oraz różnicować metody leczenia.
HRQL
Psychiczny stan emocjonalny pacjenta w HRQL oceniany jest przez
HAD (Hospital Anxiety and Depression Scale) - skalę stworzoną by
wykryć lęk i depresję u pacjentów nie pozostających pod opieką
psychiatryczną.
Może być ona wykorzystywana w oddziałach szpitalnych oraz w
poradnictwie ambulatoryjnym, gdzie lekarze często czują się
niekompetentni do stawiania diagnoz psychiatrycznych.
Biorąc pod uwagę ogromny wpływ psychiki na szeroko pojęty stan
zdrowia pacjenta, kwestionariusz ten jest bardzo pomocny w
stawianiu diagnozy.
Dziękuję za uwagę
Zasady planowania badań epidemiologicznych.
Typy badań epidemiologicznych. Metody
wyboru populacji do badań
Kolejność postępowania w
badaniach epidemiologicznych
1.
cel badań
2.
wcześniejsze badania
3.
wybór metod i technik badawczych
4.
możliwości przeprowadzenia
5.
charakterystyka populacji
6.
rozpoznanie środowiska populacji
7.
organizacja badań
8.
realizacja badań
9.
uporządkowanie i analiza danych
10.
opracowanie i sprawozdanie z badań
1. Cel badań
np. rozpowszechnienie i natężenie zjawisk
zdrowotnych w populacji
wpływ środowiska na życie i zdrowie osób
w populacji
skuteczność działania ogniw ochrony
zdrowia
i in.
2. Zapoznanie się z wcześniejszymi
lub podobnymi badaniami w tym
samym zakresie
piśmiennictwo
naukowe
dane statystyczne
konsultacje
wskazówki
3. Wybór metody badań
Rodzaj badań?
kliniczno-kontrolne -
nasilenie określonej
choroby w grupie
narażonej i nienarażonej
na czynnik patogenny;
kohortowe - długofalowe
obserwacje zjawisk
zdrowotnych
4 pytania nt. kierunku badania
jak przebiegał proces?
jak przebiega proces?
jak będzie przebiegał proces?
co z tym zrobić?
metody retrospektywne
metody retrospektywne/doświadczalne
metody prospektywne
wnioski z badań
Wybór technik badawczych
wywiad lub technika ankietowa
analiza dokumentacji
pomiar
obserwacja
i in.
Wybór lub opracowanie
narzędzi badawczych
kwestionariusz wywiadu, ankieta
dobór dokumentacji
dobór przyrządów pomiarowych i in.
4. Rozważenie naszych możliwości
+
stopień badania
5. Podstawowa charakterystyka
demograficzna populacji
liczebność
wiek
(związek wieku ze zjawiskiem badanym)
płeć
(związek płci ze zjawiskiem badanym)
zawód
(wpływ zawodu na zjawisko badane)
Przy określeniu liczebności grup
badanych bierze się pod uwagę
1.
Spodziewana częstość występującego
zjawiska
2.
Oczekiwana wielkość efektu ekspozycji
czynnika (np. chorobotwórczego) na
badane zdarzenie (np. chorobę)
3.
Liczba obserwacji powinna być
odpowiednio duża, by zapewnić
istotność
Ocena niezbędnej liczebności
populacji
programy komputerowe:
Epi Info
nQuery Advisor in.
6. Rozpoznanie środowiska życia
badanej populacji
badanie próbne/ pilotażowe
cel i kierunek badania
wykonalność badania
technika badania
niezbędne środki
pożądany efekt
7. Organizacja
8. Realizacja
9. Zbiór, uporządkowanie i
analiza badań
10. Opracowanie i sprawozdanie
z badań
raport
sprawozdanie
naukowe
praca naukowa
Metody wyboru populacji
do badań
W epidemiologii odróżnia się cztery
zasadnicze metody wyboru populacji do
badań:
* Metoda przesiewowa
* Metoda reprezentacyjna
*Celowy wybór jednostek
* Populacja o składzie przypadkowym
(ang.: screening) polega na tym, że określonej
cechy (np. wysoki poziom cukru we krwi, mała
pojemność płuc, zmiany patologiczne w płucach i
inne) albo odchylenia od określonych norm
poszukuje się w
całej populacji
Metoda przesiewowa
Metoda reprezentacyjna polega na tym, że określoną
cechę (cechy) bada się w grupie reprezentacyjnej
wybranej z populacji losowo.
Metoda reprezentacyjna
c.d. Metoda reprezentacyjna
Losowo oznacza "jednakową szansę dostania się do
grupy reprezentacyjnej każdej jednostki wybieranej z
populacji".
Obiektywność wyboru zabezpiecza się przez stosowanie
odpowiednich metod statystycznych i mechanicznych.
Metodę tę stosuje się wówczas, gdy istnieje obiektywna
możliwość przeniesienia wyników badania grupy
reprezentacyjnej na wnioskowanie o całej populacji,
z której grupa pochodzi.
Tworzy się tu także grupy kontrolne (w miarę potrzeb).
Metoda doboru celowego
Metoda doboru celowego, polega na
celowym wyborze jednostek o określonych
cechach do kontrolowanych badań
epidemiologicznych.
Populacja o składzie przypadkowym
(bez wyboru)
Populacja ta charakteryzuje się tym, że badania określonych
cech przeprowadza się u tych jednostek zagrożonej (chorującej)
populacji, które zgłoszą się same lub są zgłaszane do badań
przez lekarzy.
Przykładem badania takich populacji może również być analiza historii
chorób, np. osób zmarłych z powodu zawału na określonym oddziale,
chorych leczonych z powodu kamicy nerkowej itd.
Dobór populacji do badań
arbitralny
(np.
pacjenci z jednej Kliniki)
losowy
prosty
warstwowy
zespołowy
systematyczny
Do prawidłowego pobrania próby
losowej niezbędne jest określenie:
1)
populacji generalnej
2)
jednostek, z których składa
się populacja
3)
jednostek losowania – lista
4)
ustalenie granicy błędu i p.i.
Warunki doboru losowego
każda jednostka ma jednakową szansę
dostania się do próby
operat losowania (lista jednostek do
losowania)
wybór jednostki jest zupełnie przypadkowy
tablica liczb losowych
Etapy losowania:
dokładne zdefiniowanie populacji
generalnej
przygotowanie operatu losowania
ustalenie:
granicy błędu i poziomu istotności (np. 2%,
0,01)
schematu losowania
dane o populacji
A
B
C
Nr
wartość
Nr
wartość
Nr
wartość
1
2
3
4
10
7
4
3
5
6
7
8
9
10
2
8
11
10
5
7
11
12
13
14
15
16
17
18
8
4
4
8
3
10
8
6
4
24
6
6
43
7,166
8
51
6,375
losowanie proste
– wybór liczb w tabeli liczb losowych
Nr
wartość
16
10
3
4
15
3
18
6
9
5
12
4
razem
32
średnia
5,333333
losowanie warstwowe proporcjonalne
– wybór pacjentów z różnych grup proporcjonalno liczebności tych
grup (czyli wybiera się w tabeli liczb losowych 1 osobę z gr. A – z liczb 1-
3; 2 osoby z gr. B – 4-9; 3 osoby z gr. C - 10-18)
grupa
Nr
wartość
A
2
7
B
8
10
5
2
C
11
8
14
9
17
8
razem
44
średnia
7,6666
losowanie warstwowe stałej liczby jednostek
– pobranie z każdej warstwy pewną stałą liczbę
jednostek i nadanie „wagi” (poprawki)
grupa
Nr
wartość poprawka
ważone
A
2
7
2
1
10
2
34
B
7
11
3
9
5
3
48
C
11
8
4
17
8
4
64
razem
146
średnia
8,1111111
losowanie zespołowe – zastosowanie w
odniesieniu do dużych populacji, w których
poszczególne grupy nie są jednorodne
SZPITAL A
SZPITAL B
SZPITAL C
Nr
badacz wartość
Nr badacz
wartość
Nr badacz
wartość
1
F
10
8
G
10
16
H
10
17
H
8
6
G
8
11
H
8
14
H
9
10
G
7
2
F
7
7
G
11
18
H
6
12
H
4
5
G
2
15
H
3
9
G
5
4
F
3
3
F
4
13
H
4
razem
43
38
38
średnia
7,16666
6,333333
6,333333
pechowy zespół
SZPITAL A
SZPITAL B
SZPITAL C
Nr
badacz wartość Nr badacz
wartość
Nr badacz
wartość
1
F
10
8
G
10
3
F
4
17
H
8
6
G
8
15
H
3
14
H
9
10
G
7
5
G
2
7
G
11
18
H
6
12
H
4
2
F
7
11
H
8
9
G
5
4
F
3
16
H
10
13
H
4
razem
48
49
22
średnia
8
8,166667
3,666667
losowanie systematyczne – wybranie jednostek z
populacji losowo z określoną częstotliwością,
np. 1:4, 1:100, 1:2000 itd
1
2 3
4
5 6
7
8 9
10
11 12
13
14 15
16
17 18
Nr
grupa
wartość
1
A
10
4
B
3
7
B
11
10
C
7
13
C
4
16
C
10
razem
45
średnia
7,5
Statystyka w epidemiologii:
Pomiar stanu zdrowia ludności przez obliczanie
współczynników i wskaźników.
Działania podstawowe, tj. dodawanie, odejmowanie,
dzielenie i mnożenie oraz obliczanie odsetka i średnich,
miar położenia i rozproszenia.
Porządkowanie szeregów statystycznych.
Obliczanie istotnej statystycznie zależności badanych
zjawisk.
Analiza i opis cech populacji (w kontekście potrzeb i
sytuacji zdrowotnej).
Statystyczna ocena czynników ryzyka.
Temat:
Badania opisowe i analityczne
(kliniczno-kontrolne i kohortowe).
Analiza wyników badań kliniczno-
kontrolnych i kohortowych.
Rodzaje badań
epidemiologicznych
(wg Jędrychowskiego)
1.
Opisowe
2.
Analityczne (etiologiczne: retro-,
prospektywne)
3.
Eksperymentalne (interwencyjne)
Podział badań wg sugestii
ekspertów WHO
I.
Badania obserwacyjne (bierne) = badania
opisowe i analityczne
opisowe, ekologiczne,
przekrojowe,
przesiewowe (wykrywania choroby lub
zagrożenia);
kliniczno-kontrolne badanie przypadków –
(nasilenie określonej choroby w grupie narażonej i
nienarażonej na czynnik patogenny);
kohortowe albo długofalowe obserwacje zjawisk
zdrowotnych u pojedynczych osób.
II. Badania eksperymentalne (doświadczalne) –
możliwe są obserwacje losowe pacjentów
Badanie epidemiologiczne
opisowe
- badanie epidemiologiczne, w którym dokonywany jest
opis pojedynczych przypadków zachorowań (opis
przypadku) lub zachorowań mnogich (opis serii
przypadków, badania dotyczące zapadalności,
chorobowości w określonej populacji)
Zawsze jest badaniem obserwacyjnym;
Prosty opis stanu zdrowia społeczności oparty na dostępnych
danych rutynowych;
Nigdy nie bada się zależności pomiędzy zmiennymi;
Brak grupy kontrolnej i losowania;
Nie daje możliwości uogólnienia wyników na całą populację.
Badania opisowe
(analizowane zagadnienia)
1. Czas trwania spostrzeganych zjawisk, ich okresowość
i sezonowość -
określanie cech choroby: okres wylęgania
choroby, przeciętny czas trwania choroby, epidemiczność
czyli liczba chorych w populacji, sezonowość
występowania, cykliczność występowania.
W analizie należy także brać pod uwagę okres objęty badaniem
(kwartał, rok, 5 lat).
W analizach obejmujących bardzo długie okresy mówi się o
zmianach sekularnych choroby (narodziny, rozwój, złagodzenie
przebiegu i zanik albo śmierć choroby w populacji).
c.d.
2. Miejsce występowania obserwowanych zjawisk
= "teren", na którym występują (występowały, będą
występowały) badane zjawiska.
Bierze się pod uwagę dane geograficzne i geofizyczne oraz
socjalne, t. j.:
•obszar występowania (kraj, część kraju, kontynent);
•klimat (strefa tropikalna, arktyczna, oceaniczna, stepowa,
pustynna);
•miejsce występowania (wieś, miasto, obozowiska, koczowiska,
okolice górskie, okolice bagniste, okolice przymorskie);
• chemiczny skład gleby i wody
c.d.
3. Stopień oddziaływania czynników
cywilizacyjnych, np.:
•zanieczyszczenie powietrza (ilość, jakość i czas działania
zanieczyszczeń),
•hałas (nasilenie),
•duże tempo życia (napięcia i stresy),
•liczba ośrodków rekreacyjnych,
•mała aktywność fizyczna,
•niewłaściwe odżywianie się.
•warunki sanitarno-higieniczne,
•chemizacja rolnictwa i wzmożone nawożenie gleb nawozami
sztucznymi,
•dostępność do podstawowych ogniw służby zdrowia i in.
c.d.
4. Jednostki wchodzące w skład analizowanej
populacji czyli osoby
płeć, wiek, zawód wykonywany, wykształcenie, stan cywilny,
rasa, zwyczaje, religia.
c.d.
5. Opis cech badanej choroby
- objawy subiektywne - dolegliwości ze strony określonego narządu
lub układu
- objawy obiektywne - gorączka, masa ciała i in.
- skuteczność stosowanego leczenia i zabiegów rehabilitacyjnych oraz
związany z tym stopień odzyskania zdrowia po leczeniu (wyleczenie,
wypis z poprawą, bez poprawy, długa rekonwalescencja,
inwalidztwo, śmierć)
[1]
- elektroniczny zapis pracy serca.
[2]
- elektroniczny zapis pracy mózgu („fale mózgowe”).
[3]
- rentgenowska fotografia narządów wewnętrznych, kości i innych.
Badania ekologiczne
Badania ekologiczne lub korelacyjne są także często pierwszym
etapem w procesie badań epidemiologicznych.
W badaniu ekologicznym analizowanymi jednostkami są raczej
populacje lub grupy ludzi, a nie pojedyncze osoby.
Atrakcyjne z powodu prostoty i łatwości prowadzenia badania
ekologiczne są jednak trudne do interpretacji, gdyż rzadko
możliwe jest rozważenie różnych alternatywnych wyjaśnień
uzyskanych wyników.
Ponadto, gdy jednostką analizy jest populacja lub grupa nie
można powiązać indywidualnego narażenia ze skutkiem
zdrowotnym.
Badania przekrojowe
-
badanie obserwacyjne mające na celu opis pewnego
stanu lub zjawiska w określonym punkcie czasowym;
-
praktycznie to jest krótki okres pozwalający na
wykonanie badania, którego wynikiem jest określenie w
populacji proporcji osób posiadających cechę lub
cechy będące przedmiotem zainteresowania.
-
M.b. badaniem opisowym (rozpowszechnienie cech –
np. chorobowość) i analitycznym (badanie związków
statystycznych między zmiennymi).
-
Badania tego rodzaju nie oceniają występowania
związku przyczynowo–skutkowego, wymagają
zorganizowania dużej próby i niosą ze sobą spore
ryzyko błędu.
Badania przekrojowe
Badanie przekrojowe jest stosunkowo prostym i
oszczędnym schematem badania, przydatnym do
badania narażeń, które są w zasadzie stałymi cechami
badanych, np. grupa etniczna, status
socjoekonomiczny, grupa krwi.
W przypadku nagłego wybuchu choroby o nieznanej
przyczynie, badanie przekrojowe mierzące kilka
potencjalnych czynników przyczynowych jest często
najdogodniejszym pierwszym szczeblem do poznania
przyczyny.
Badanie
analityczne
(etiologiczne)
zmierza do interpretacji obserwowanych
zależności, pomiędzy stanem zdrowia
populacji a określonymi
uwarunkowaniami
w kategoriach przyczynowo-skutkowych;
badanie badanie kohortowe
kliniczno-kontrolne
Kliniczno- kontrolne
(ang.
case-control studies)
Istotą badania jest dobór grupy osób chorych (lub
posiadających inną cechę), a następnie dobiera się do
nich grupę kontrolną, składającą się z osobników
pochodzących z tej samej populacji, co przypadki, ale
wolnych od choroby (lub innej badanej cechy).
OKREŚLA SIĘ LICZBA OSÓB NARAŻONYCH w
grupie przypadków oraz w grupie kontrolnej i oblicza
się STOSUNEK SZANS NARAŻENIA, co pozwala nam
oszacować stosunek zapadalności osób narażonych i
nienarażonych.
M. b. retrospektywne (pomiar narażenia jest
dokonywany po wystąpieniu narażenia) i prospektywne
(określenie narażenia jest dokonywane przed
wystąpieniem narażenia)
Retrospektywne badanie
kliniczno-kontrolne
-
punktem wyjścia jest określona jednostka
chorobowa, dla powstania której
poszukuje się w przeszłości
(retrospektywnie) przyczyn
wyjaśniających jej etiologię.
-
analizują w dwóch grupach (klinicznej i
kontrolnej) przebytą w przeszłości ekspozycję
na domniemany czynnik chorobowy.
Kliniczno-kontrolne badanie
retrospektywne - etapy
1)
polega na wyborze odpowiedniej grupy
przypadków chorobowych z populacji docelowej,
aby ocenić jaka część spośród nich była
narażona na domniemany czynnik etiologiczny w
przeszłości (retrospektywnie).
2)
uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się
następnie z obserwacjami w grupie kontrolnej,
pobranej z tej samej populacji.
3)
stwierdzenie w grupie przypadków większego
odsetka osób eksponowanych niż w grupie
kontrolnej może wskazywać na istnienie związku
przyczynowo-skutkowego między
występowaniem choroby a ekspozycją;
Sukces badania zależy od:
-
prawidłowego wyboru grupy
przypadków i grupy kontrolnej;
Wybór grupy przypadków:
-
należy dokładnie i trafnie zdefiniować
populację źródłową;
-
grupa przypadków powinna być możliwie
najbardziej jednorodna pod względem
nozologicznym;
-
należy dokładnie sprecyzować stadium
kliniczne lub postać choroby przez dokładne
zdefiniowanie objawów chorobowych;
-
przypadki powinny być wybrane spośród
zachorowań nowo potwierdzonych klinicznie;
-
wybór przypadków spośród pacjentów szpitala
tylko wtedy, gdy duża liczba pacjentów jest
z powodu danej choroby hospitalizowana;
Wybór grupy kontrolnej:
-
wybiera się spośród tej samej populacji
docelowej co grupę przypadków
i w tym samym czasie;
- należy zapewnić jednakową szansę
dostania się do próby osób
eksponowanych zarówno w grupie
kontrolnej jak i w grupie chorych;
Liczba grup kontrolnych
-
kwestia sporna:
Jedni autorzy są zdania, że powinna
być tylko jedna grupa kontrolna,
ewentualnie dwie grupy kontrolne (gdy
jedna jest niepełnowartościowa), inni
uważają, że powinny być przynajmniej
dwie grupy kontrolne,
co przy podobnych wynikach w obu
grupach wzmacnia wartość wniosków
i pozwala na ich uogólnienie;
Liczebność grupy przypadków
i grupy kontrolnej:
-
jeśli jest wystarczająca liczba
przypadków chorobowych i kontrolnych
oraz nie ma trudności w zdobywaniu
od nich informacji – to liczebność
obydwu grup powinna być jednakowa;
-
jeśli liczba przypadków jest mała lub są
trudności w uzyskaniu informacji – to
stosunek liczebności gr. kontrolnej do
grupy przypadków powinien wynosić
2:1, 3:1.
Badanie kohortowe
(and cohord study lub follow-up)
-
prowadzone są w grupach (kohortach)
eksponowanych i nieeksponowanych na
domniemany czynnik, poszukując
domniemanego skutku (np. choroby);
-
obserwacja zwykle zaczyna się jednocześnie i
trwa przez założony z góry okres;
-
miarą jest zachorowalność lub ILORAZ
LICZBY nowych zachorowań
! Badanie kohotrowe m.b. obserwacyjne i
eksperymentalne oraz prospektywne i
retrospektywne.
POPULACJA DOCELOWA
BADANIE
KOHORTOWE
PROSPEKTYWNE
2009
BADANIE
KOHORTOWE
RETROSPEKTYWNE
1989
eksponowani na
czynnik(+)
nieeksponowani na
czynnik (-)
choroba
(+)
choroba
(-)
choroba
(-)
choroba
(+)
2022
2009
Ryc. Ramy czasowe w hipotetycznym
badaniu kohortowym prospektywnym
i retrospektywnym
Prospektywne badania
kohortowe
-
punktem wyjścia są określone
uwarunkowania środowiskowe, dla
których w obserwacji długofalowej
(prospektywnej) poszukuje się
odpowiednich skutków zdrowotnych;
- prowadzone są w grupach eksponowanych i
nieeksponowanych na domniemany czynnik,
poszukując domniemanego skutku (np.
choroby).
Badania epidemiologiczne prospektywne
kohortowe stanowią ważny rodzaj badań
służących weryfikacji hipotez na temat
etiologii chorób i skuteczności profilaktyki
czy terapii. Badania te charakteryzują się
tym że:
Grupy badanych (kohorty), które mają być objęte
badaniami, wybiera się nie według kryterium
choroby, jak w badaniach kliniczno-kontrolnych,
ale w zależności od tego czy są one
eksponowane na określony czynnik.
Wybrane kohorty obserwuje się przez pewien
czas w celu ustalenia zależności pomiędzy
tempem pojawiania się nowych zachorowań
lub ich skutków (zgonów) w powiązaniu
z ekspozycją na domniemane czynniki.
Przykład 1 (retrospektywne
badanie kliniczno-kontrolne)
W badaniu nad występowaniem białaczki wśród
pacjentów leczonych w przeszłości promieniami rtg z
powodów zwyrodnień kręgosłupa łatwiej jest wykonać
badania retrospektywne.
W historiach chorób znajdują się bowiem podstawowe
potrzebne do tego informacje.
Badania retrospektywne są szczególnie przydatne, gdy
szkodliwość ekspozycji może ujawniać się dopiero po
długim czasie od wystąpienia czynnika szkodliwego i
może nie być możliwości zbadania jej następstw po
wielu latach.
Przykład 2 (kohortowe badanie
prospektywne)
Klasycznym przykładem badań
prospektywnych jest historyczne
doświadczenie nad wpływem palenia tytoniu
na zapadalność na raka płuc.
Angielscy autorzy w 1951 rozesłali 40 tys.
kwestionariuszy do lekarzy w Wielkiej Brytanii
w celu zbadania informacji
o rozpowszechnieniu nawyku palenia tytoniu.
W pięć lat później obliczono współczynniki
umieralności z powodu raka płuc.
Postępowanie w badaniu
prospektywnym
1krok: najpierw wybierz narażonych na nie narażonych na
działanie czynnika działanie czynnika
2krok: obserwuj stan nowe
zdrowia obydwu grup zachorowania A
B
zdrowi
C
D
ogółem
A+B
B+D
3.krok porównaj
_ A _ B__
zapadalność
A+C
B+D
4.Krok oblicz
ryzyko względne
(RW)= Ze/Zo
5.Krok oblicz
ryzyko przypisane ekspozycji
(RP)=Ze-Zn
(
Ze
-zapadalność w gr. eksponowanej,
Zo
- zapadalność w gr. nieeksponowanej)
Wybór kohorty eksponowanej
Kohorty eksponowane najlepiej wybrać
spośród grup zawodowych
charakteryzujących się wysokim
narażeniem na czynniki chorobotwórcze
Np. rak płuc …. fabryki azbestu
Wybór grupy osób nieeksponowanych
na działanie czynnika
W badaniach prospektywnych zwykle
posługujemy się dwoma rodzajami grup
kontrolnych.
1)
Generalna- Polski GUS w rocznikach
statystycznych publikuje tabele
współczynników umieralności wg płci ,
wieku itp.
2)
Sprecyzowana - zawężone grupy, np.
radiolodzy w porównaniu z innymi
specjalizacjami (interniści, chirurdzy,
laryngolodzy)
Liczebność badanych
w grupach
W celu określenia niezbędnej liczebności
badanych z reguły konieczne jest wzięcie
pod uwagę :
1)
Spodziewanej częstości choroby przy
założeniu braku szkodliwego wpływu
ekspozycji
2)
Oczekiwanej wielkości efektu ekspozycji
na zapadalność (umieralność)
3)
Poziomu istotności statystycznej dla
odrzucenia hipotezy zerowej (tzn. hipotezy
o braku szkodliwego wpływu ekspozycji)
Podsumowanie – analiza porównawcza
badań analitycznych
Kliniczno-kontrolne:
Dostarczają informacji
tylko o jednej chorobie.
Liczna grupa kontrolna
może dostarczyć
informacji o wielu
czynnikach ryzyka
określonej choroby.
Najlepiej ocenia się
zakres czynników ryzyka
związanych z
pojedynczą chorobą.
Kohortowe:
Pożyteczne są dla oceny
wielu chorób związanych
z pojedynczym
czynnikiem ryzyka.
Koncentrują się tylko na
jednym czynniku ryzyka.
Najlepiej ocenia się
zakres skutków
zdrowotnych
pojedynczego czynnika
ryzyka.
c.d.
Kliniczno-kontrolne:
Bada choroby bez
względu na częstość
występowania ich w
populacji.
Jest mało wydajne w
przypadku oceny
skutków zdrowotnych
rzadko występujących
czynników ryzyka.
Nie wymagają dużej
liczby badanych są mniej
kosztowne.
Kohortowe:
Badanie rzadko
występujących chorób
raczej nie jest możliwe
(duże kohorty-duże
koszty).
Bada się skutki
zdrowotne również
rzadko występujących
czynników ryzyka.
Wymagają dużej liczby
badanych, są
długofalowe i kosztowne.
c.d.
Kliniczno-kontrolne:
Są bardzie podatne
na błędy losowe i
systematyczne
(związanych z doborem grup, ze
sposobem zbierania informacji, z
istnieniem zmiennych
zakłócających).
Retrospektywny
charakter badań daje
gorsze wyniki
(błędne
przypominanie
faktów z przeszłości)
Kohortowe:
Mniej są podatne na
błędy w planowaniu
badań.
Prospektywny
charakter badań daje
lepsze wyniki.
Zalety metody prospektywnej
Metoda badań prospektywnych wyróżnia się wieloma korzyściami
w stosunku do metody retrospektywnej, ponieważ w toku tych
badań można :
1)
Określić dokładnie mierniki bezpośredniego ryzyka rozwoju
choroby w populacji (współczynnik zapadalności,
współczynnik remisji choroby, umieralności) w powiązaniu
z zagrożeniami środowiskowymi
2)
Zmniejszyć błędy w pozyskiwaniu potrzebnych informacji
w badanych czynnikach, ponieważ kryteria i procedury
diagnostyczne można ściśle ustalić i wystandaryzować
3)
Ustalić relacje badanych czynników, także w stosunku
do innych chorób.
Wady metody
prospektywnej
Badania prospektywne stwarzają niedogodności:
1)
Wysokie koszty i trudności organizacyjne, ponieważ
potrzebne są duże grupy populacyjne do badania i
wymagany jest długi okres obserwacji
2)
Konieczność zapewnienia tego samego standardu
diagnostycznego w toku długoletnich obserwacji
prospektywnych
3)
Nieprzydatność do badania chorób o niskich
współczynnikach zapadalności
4)
Udział badanych maleje wraz z upływem czasu i kohorta
staje się w coraz większym stopniu wyselekcjonowana
(wpływ tej selekcji na uzyskane wyniki może zostać oceniony
przez porównanie tych badanych, u których przeprowadzono
badania kliniczne, z grupą osób, u których badań nie udało
się przeprowadzić)
Metody analizy wyników badań
epidemiologicznych nad czynnikami
ryzyka i etiologią choroby
Ryzyko bezwzględne (np. występowania
choroby jest współczynnik zapadalności)
Ryzyko względne (porównanie zapadalności
w grupie eksponowanej na czynnik etiologiczny
i nieeksponowanej)
Ryzyko przypisane (określa wielkość
nadwyżki zachorowań, która jest powiązana
przyczynowo z działaniem danego czynnika
ryzyka)
Grupa ryzyka
-
grupa osób, u których stwierdza się
istnienie czynnika/ów ryzyka
zwiększającego prawdopodobieństwo
wystąpienia określonej choroby.
Miarą wielkości ryzyka zachorowania/
zgonu jest
ryzyko względne
a – liczba chorych narażonych na działanie czynnika
b – liczba zdrowych narażonych na działanie czynnika
c – liczba chorych nienarażonych na działanie czynnika
d – liczba zdrowych nienarażonych na działanie czynnika
N- populacja badana ogółem
Czynnik
narażenia
Choroba
Ogółem
+
-
+
a
b
m
1
= a+b
-
c
d
m
2
= c+d
Ogółem
n
1
=
a+c
n
2
= b+d
N=
a+b+c+d
Ocena RW
(oznaczenia dla tabeli czteropolowej)
Ryzyko względne w
badaniach kohortowych
-
ocenia się przez porównywanie
zapadalności w grupie narażonej i
nienarażonej na działanie badanego
czynnika
współczynnik zapadalności w grupie narażonej (Ze)
RW =
współczynnik zapadalności w grupie nienarażonej (Zo)
a c a c a m
2
RW =
: = :
=
a+b c+d m
1
m
2
c m
1
RW w badaniach kliniczno-
kontrolnych
Nie można obliczyć współczynników
zapadalności dla całej, bo nie mamy danych o
populacji generalnej, a przypadki są dobierane
do grup klinicznej i kontrolnej.
Stąd RW oblicza się na podstawie tzw.
ilorazu
szans:
a x d
RW =
b x c
RW ocenia tylko silę efektu ekspozycji na
stan zdrowia.
RW nie uwzględnia proporcji osób
narażonych na działanie danego
czynnika w populacji.
Ryzyko przypisane
-
określa frakcje wszystkich przypadków
choroby w populacji, które są
przyczynowo związane z działaniem
danego czynnika ryzyka.
-
daje pogląd, jak zmniejszyłoby się
natężenie choroby w populacji po
wprowadzeniu działań zapobiegawczych.
Wartość ryzyka przypisanego
(dla populacji generalnej)
p (RW - 1)
RPp =
p (RW-1) + 1
RPp – ryzyko przypisane,
RW – ryzyko względne,
p- proporcja osób w populacji generalnej
narażonej na dany czynnik (m
1
:N).
Zadanie 1
Przez okres 7 lat prowadzono badania kohortowe nad zapadalnością na
chorobę wieńcową serca wśród 2000 mężczyzn wybranych losowo z populacji
w wieku 40-59 lat. Badanych podzielono na dwie grupy w zależności od
uzyskanych wyników – poziomu cholesterolu w surowicy krwi (czynnik
ryzyka). Przyjmując poziom cholesterolu powyżej 200 mg% oraz wykorzystując
dane z tabeli, proszę obliczyć ryzyko względne (ryzyko zachorowania w grupie
osób narażonych na działanie badanego czynnika).
Poziom
cholesterolu
Rozpoznanie ch. wieńcowej
Ogółem
+
-
> 200
300
500
800
200
200
1000
1200
Ogółem
500
1500
2000
Wynik
RW = 2,25 , a to oznacza, że ryzyko zachorowania w grupie narażonej jest 2,25 większe w
porównaniu z grupą osób nienarażonych na analizowany czynnik ryzyka
Ważne- jest to badanie kohortowe, stąd RW obliczamy jako iloraz szans
Zadanie 2.
Przeprowadzono badania kliniczno-kontrolne dotyczące stosowania
używek tj. kawa, alkohol, papierosy a występowanie choroby wrzodowej
żołądka. Wyniki badania przedstawiono w tabeli. Zakładając, że ekspozycja w
grupie kontrolnej jest taka sama jak w populacji generalnej, oblicz jak
zmniejszyłoby się ryzyko zachorowania na chorobę wrzodową po
wyeliminowaniu wspomnianych używek (ryzyko przypisane).
Stosowanie
używek
Chorzy
Kontrola
Ogółem
tak
36
159
195
nie
90
1041
1131
ogółem
126
1200
1326
Wynik
RW = 2,62
Rprzypisane= 0,20 x 100% = 20% , czyli o 20% zmniejszyłaby się zapadalność na chorobę wrzodową
żołądka po wyeliminowaniu analizowanych czynników ryzyka
Document Outline
- ćw 1 wpr do epidem
- w 1a Transformacja epidemiologiczna
- w 1b Epid chorób układu krążenia i metabol
- w 1c Epidemiologia nowotworów
- w 1d Epid wypadków, urazów, zatruć
- w 2a Syt epid wybr ch zak
- w 2b Szczepienia ochronne2
- w 2c Nadzór san-epid
- w 3 DALY2 i in
- ćw 5a Strategia badań epid, stat
- ćw 5b Bad obserwacyjne
- Epidemiologia Chorób Zakaźnych
- RW, RP
- Badania eksperymentalne + przesiewowe
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
2 Instrumenty marketingu mix
t3 Mix PRODUKT
epi w10 zasady dekontaminacji malych i duzych powierzchni
Promocja jako element marketingu mix
226 Example 1 Mix)
Przedsiebi, inżynieria ochrony środowiska kalisz, z mix inżynieria środowiska moje z ioś pwsz kalis
Zad 25 10 11, AGH Imir materiały mix, Studia
Aujeszki3, Epi, Epizootiologia, Epi wwa, ściągi
Owce 4, Epi, Owce
MIX, Materiały =), Genetyka
elementy mroczka pytania mix by czaku, PWr, IV Semestr, Elementy Elektroniczne
Marketing MIX, ZiIP, II Rok ZIP, Marketing-projekt
Marketing mix i jego elementy, Zarządzanie ZL
więcej podobnych podstron