Kultura masowa a turystyka masowa

Turystyka jest elementem kultury oraz stanowi formę jej wyrazu. Zjawiska towarzyszące

turystyce są kulturowo uwarunkowane, z kulturą związane i z niej wynikają.

Aby zdefiniować zjawisko – którym zajmiemy się w tym referacie – zjawisko turystyki

masowej należy wyjaśnić, czym jest kultura masowa, ponieważ jest to pojęcie w stosunku do
niej pierwotne. Turystyka jest częścią aktywności ludzkiej, którą zwykliśmy nazywać kulturą.
Chcemy w tym referacie naszkicować wzajemne relacje pomiędzy kulturą masową a
turystyką masową, określić na jakim etapie rozwoju społeczeństw można mówić o istnieniu
kultury masowej, jakie są jej cechy i przejawy. Ponadto zajmiemy się także bilansem zysków
i strat jakie przynosi dzisiejsza masowa turystyka.

Specyficzny rodzaj turystyki, jakim jest turystyka masowa powstał w społeczeństwie

masowym, w społeczeństwie masowym się rozwinął i trwa do dzisiaj.

Cechą współczesnej kultury jest jej masowość. Wyraża się ona w milionach osób,

mających podobne zainteresowania, podzielają wspólne wartości czy idee oraz wykazują
tendencję do posiadania jednakowego katalogu rozrywek czy form spędzania wolnego czasu,
bez względu na zakątek naszego globu, który ludzie owi zamieszkują.

Kultura masowa powstała jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz z

industrializmem i urbanizacją. Pojęcie kultury masowej w głównej mierze odnosi się więc do
zjawisk przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści
płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej
działalności wielkich mas ludzkich.

1

Widać zatem, iż ujmowanie turystyki masowej w kontekście masowej kultury jest

uzasadnione. Działalność ludzka związana ze zmianą miejsca pobytu w celach
wypoczynkowych, krajoznawczych i rozrywkowych znana była od stuleci. W minionych
wiekach bardzo popularne były wśród europejskiej młodzieży, reprezentującej dobrze
sytuowane warstwy społeczne wyjazdy do obcych państw. Wśród szlachty i zamożnego
mieszczaństwa wyjazdy te traktowane były jako ważny element kształcenia i wychowywania
młodych ludzi. Turystyka o której tu mowa była jednak zjawiskiem elitarnym. Dopiero
rewolucja przemysłowa przyniosła kulturę masową i co za tym idzie nowe formy wyjazdów
turystycznych.

Kultura masowa jest kulturą właściwą społeczeństwom demokratycznym. Przed latami

sześćdziesiątymi, pop culture – jak bywa na zachodzie nazywana kultura masowa – była
przeciwstawiana z jednej strony kulturze elitarnej, z drugiej strony kulturze ludowej. Celem
tej ostatniej, niekomercyjnej, było polepszenie sytuacji życiowej ludzi nie obeznanych z
oryginalną, niepraktyczną, ekskluzywną kulturą elity.

Kultura popularna natomiast jako rezultat rewolucji przemysłowej, opiera się na produkcji

masowej i komercyjnej. Dostarcza rozrywki i zakłada zysk. Powielanie, odbywające się
zresztą zawrotnie szybko, stoi w absolutnej sprzeczności z wyjątkowością jednostki ludzkiej.

Mechaniczna reprodukcja oznacza produkcję na wielką skalę, dla której musi istnieć

powszechny odbiorca. Dawniej kulturę tworzyło niewielu dla niewielu, potem niewielu dla
wielu, dzisiaj wielu dla wielu. W ten sposób powstaje kultura masowa. José Ortega y Gasset –
filozof hiszpański pierwszej połowy XX wieku – w „Buncie mas” pisał, że masa pojawiła się
w świecie po to, by nią kierowano, by na nią wpływano, by ją reprezentowano, by ją
organizowano – a nawet po to, by przestać być masą, a przynajmniej do tego celu zmierzać.
Ale nie przyszła na świat po to, by – jak to określił – wszystko robić sama z siebie. Jest więc
przedmiotem, a nie podmiotem kultury, jest tworzona przez konsumentów.

1

Kłoskowska A., „Kultura masowa”

Strona 1

Badania nad kulturą masową dotyczą zjawisk intelektualnej, estetycznej i

ludyczno-rekreacyjnej działalności ludzkiej związanych z oddziaływaniem i treściami
rozpowszechnianymi przez środki masowego przekazu. Poprzez środki masowego przekazu
realizują się dwa najbardziej istotne kryteria charakteryzujące kulturę masową: kryterium
ilości i standaryzacji. Kryteria te są ze sobą powiązane, gdyż masowe przekazywanie
zakłada jednolitość i standaryzację przedmiotu.

Społeczeństwo o dominującym wpływie kultury masowej charakteryzuje się

rozproszeniem przestrzennym, występuje w nim więź pośrednia, kształtująca się w wyniku
działania prasy, radia czy telewizji, a nie w wyniku fizycznego zbliżenia.

Realizacja kryteriów standaryzacji i ilości wymaga spełnienia zasadniczego warunku

szybkiej komunikacji o szerokim zasięgu. Warunek ten spełniają zarówno techniczne środki
komunikacji: kolej, samolot, samochód jak też urządzenia do komunikowania
symbolicznego: druk , radio, TV.

Aby kultura masowa mogła się rozwinąć muszą zaistnieć odpowiednie ku temu warunki:

•

zurbanizowanie społeczeństwa (dominacja wielkich ośrodków miejskich w życiu całego
kraju);

•

rozwój techniki (masowa produkcja);

•

ukształtowanie się typu „masowego odbiorcy”, którego kwalifikacje są w pewnym
zakresie ograniczone;

•

zapewnienie szerokim masom czasu wolnego od pracy, który można poświęcić na
korzystanie z dóbr kultury symbolicznej.

Czas wolny jako produkt umasowienia społeczeństwa

Turystyka w istotny sposób wpływa na kształtowanie naszych zachowań i form

postępowania, zwłaszcza w kontekście spędzania wolnego czasu. Aktywność ludzka którą
nazywamy turystyką ma swe korzenie w ważnej socjologicznie kategorii czasu wolnego. Czas
wolny jako zdobycz rewolucji przemysłowej wyzwolił tkwiące dotąd w społeczeństwach
zasoby. W wielu dziedzinach życia nowego zindustrializowanego społeczeństwa stosunki
ludzkie zaczęły układać się według schematu społeczeństwa masowego. Role społeczne i
funkcje grup uległy specjalizacji i rozczłonkowaniu, a więc rozczłonkowaniu uległ także czas.
W społeczeństwach takich kategoria czasu wolnego została wyraźnie odgraniczona od innych
kategorii. Nie znaczy to oczywiście, aby wypoczynek po pracy był zjawiskiem obcym
ubiegłym wiekom i innym typom kultury.

Czas wolny w socjologicznym sensie nie jest jednak równoznaczny z przerwą w pracy lub

wypoczynkiem. Stanowi on funkcję określonego systemu organizacji pracy i stosunków
społecznych. W tym rozumieniu czas wolny nie ma odpowiednika we wspólnocie pierwotnej
ani w tradycyjnej wiejskiej społeczności lokalnej. Skrócenie dnia roboczego, obniżenie wieku
emerytalnego przy jednoczesnym wzroście przeciętnej długości życia wpływa na liczebny
rozrost kategorii ludności wyłączonej od udziału w pracy zawodowej.

Zakresy czynności czasu wolnego i kultury masowej nie pokrywają się całkowicie. Czas

wolny jako zjawisko masowe posiada jednak ogromne znaczenie dla rozwoju masowej
kultury. Dostarcza on możliwości oddawania się realizacyjnym czynnościom kulturalnym na
szeroką skalę i stwarza potrzebę organizacji zajęć, zainteresowań i rozrywek bardzo licznych
odbiorców, którzy mimo różnorodności poziomów intelektualnych i gustów pod pewnym
względem są ujednoliceni: wszyscy posiadają wolny czas.

Turystyka masowa może być zatem realizowana dzięki posiadaniu przez szerokie rzesze

ludzi czasu wolnego, który pozwala im na np. podróże czy inne formy wypoczynku.

Strona 2

Krytyka i usprawiedliwienie kultury masowej

Kulturze masowej zarzuca się propagowanie wyłącznie konsumpcyjnego stosunku do

zdobyczy kulturowych. Mimo to np. Manheim uważał, że kultura masowa zdemokratyzuje
kulturę, co miało się wyrażać w nieograniczonej dostępności i rozszerzeniu zakresu
komunikowania wiedzy i artystycznych wartości. Manheim uważał jednak, że
demokratyzacja kultury jest korzystna tylko pod warunkiem utrzymania wysokiego poziomu
kultury.

Zdaniem T.S. Elliota duch ludzki staje się coraz bardziej mechaniczny wskutek

powszechnej technicyzacji i ujmowaniu wszystkich doniosłych zagadnień życiowych jako
problemów technicznych. Przedmiotem krytyki jest również fakt, iż twórcy symbolicznych
przekazów zajmują się głównie zaspokajaniem, a nie kształtowaniem gustów odbiorców.
Producenci traktują konsumentów jako rynek, na który starają się wprowadzić własny towar
w jak najszerszym zakresie licząc się jednocześnie z sytuacją konkurencji.

Charakterystyczne dla kultury masowej dążenie do objęcia zasięgiem komunikowanych

treści możliwie najliczniejszej rzeszy publiczności prowadzi do obniżenia poziomu tych treści
(koncepcja najniższego wspólnego mianownika – jako wyznacznika poziomu kultury
masowej – dostosowanie poziomu utworu do poziomu odbiorcy o elementarnym
wykształceniu).

Dominują treści o charakterze ludycznym. Takiej obróbce poddawane są utwory

wartościowe i powoduje to ich dezindywidualizację, pozbawia ich cech oryginalności i
spontaniczności. Dominuje styl, którego skuteczność została już wiele razy sprawdzona i jest
gwarantem zysku. Zasada wspólnego mianownika eliminuje tematy kontrowersyjne, mogące
zrazić część publiczności.

Można jednak wskazać pewne pozytywne aspekty kultury masowej. Jest ona odpowiedzią

na realnie istniejącą potrzebę społeczną – potrzebę wyrwania się z kręgu alienacji życia
codziennego i pracy. Różne formy kultury masowej wypełniają czas wolny jako domenę
odprężenia, uwolnienia od stanu napięcia, wypoczynku i uspokojenia. Kultura masowa ma
istotne znaczenie dla procesów socjalizacji, integracji społecznej, zaspokojenia psychicznych
potrzeb odbiorców jako członków wielkiego społeczeństwa współczesnego oraz małych grup
społecznych

W świadomości społecznej dominujące hierarchie wartości, normy i oceny, oczekiwania i

wyobrażenia na temat dobra i szczęścia, osobiste wybory celów i oceny osiągalności tych
celów (a w konsekwencji - dominujące style życia), to wszystko jest pod dyktatem totalnej
reklamy, telewizji o globalnym zasięgu, mody wraz z całym aparatem jej kreowania,
masowych igrzysk i masowej produkcji, a więc także i masowej turystyki, powszechnej
propagandy i indoktrynacji obejmującej wszystkie dziedziny – od polityki po miłość.

Cechy kultury masowej:

•

kult nowości – stary towar traci wartość nie dlatego, że się zniszczył czy zużył, ale
dlatego, że nie jest już nowy. Sztaby ludzi pracują nad tym, abyśmy pozbyli się
niemodnej (choć nie zniszczonej) odzieży i kupili na ten sezon nową, której
pozbędziemy się – jako niemodnej – w przyszłym roku. Pojawiają się nowe formy
aktywności turystycznej. Oferty podróży stają się z roku na rok coraz bardziej
olśniewające dzięki coraz lepszym reklamom, doskonalszym środkom marketingowym.
Jedne punkty docelowe zyskują na wartości inne odchodzą w zapomnienie. Fachowy

Strona 3

http://notatek.pl/kultura-masowa-a-turystyka-masowa?notatka