Rozdział III. Źródła Prawa

§1. Pojęcie źródeł prawa
- definicja zależy głównie od przyjętego rozumienia prawa
- w polskim prawoznawstwie definiuje się prawo jako system norm. Norma prawna to nakaz lub
zakaz określonego postępowania. Źródła - najpierw zwyczaj, z czasem reguła prawna.
- współcześnie źródłem prawa są akty organów władzy publicznej tzw. źródła prawa
stanowionego. Prawo zwyczajowe większą rolę odgrywa np. w prawie międzynarodowym, znane
są też współczesne przykłady tzw. zwyczajów konstytucyjnych.
- Konstytucja źródła prawa wymienia enumeratywnie (art. 87 ust. 1,2):

a) Konstytucja

b) ustawy

c) ratyfikowane umowy międzynarodowe

d) rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego

- dodatkowo w art. 93 - uchwały Rady Ministrów, oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i
ministrów jako źródła prawa wewnętrznego
- są to akty prawodawcze, stanowią one źródło norm prawnych w wyż. wym. znaczeniu
- są one podstawą norm prawnych, lecz zastosować do nich trzeba odpowiednie reguły
interpretacyjne by ustalić treść norm
- normatywna koncepcja źródeł prawa - zespół reguł nakazujących uznawanie jakiś faktów za
fakty prawotwórcze w danym systemie oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami
prawotwórczymi - obowiązywania odpowiednich norm w danym systemie - Z. Ziembiński
- tak rozumiana koncepcja pozwala rozstrzygnąć, jakie normy należą, a jakie nie należą do systemu
prawa
- np. artykuł 2 Konstytucji z którego można wyinterpretować np. stanowienie prawa z odpowiednim
vacatio legis mimo że nie jest to ustanowione w samej treści językowej przepisu
- akty normatywne - akty zawierające generalno-abstrakcyjne normy prawne (generalne -
adresowane do ogółu, abstrakcyjne - zawierające ogólne normy postępowania)
- akty stosowania prawa - wyroki sądu czy decyzje administracyjne - charakter konkretno-
indywidualny

§2. Konstytucja
- pierwotnie pod tym znaczeniem był sposób zorganizowania państwa, jego ustroju.
- porównując zakresy przedmiotowe współczesnych konstytucji należy stwierdzić, że najbardziej
charakterystyczne są dla nich:

1) określenie suwerena i sposobu w jaki sprawuje władzę

2) określenie podstawowych zasad organizacji aparatu państwowego

3) wskazanie podstawowych praw jednostki oraz trybu w jakim może dojść do zmiany

Konstytucji
- są to zagadnienia węzłowe, nie wyczerpują całości regulacji
- Konstytucja jako źródło prawa jest aktem, w którym zawarte są normy prawne, jest więc aktem
normatywnym. Spośród innych aktów normatywnych konstytucję wyróżnia:

1) szczególna treść, o czym świadczy powyższe wyliczenie zagadnień regulowanych

2) szczególna forma, dotycząca jej nazwy oraz sposobu jej uchwalania i zmiany, która różni

się od uchwalania ustaw zwykłych

3) szczególna moc, która podlega przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa

stanowionego, oraz to,

4) że jest ona wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub bezpośrednio legitymowane przez

niego organy mogą doprowadzić do jej zmiany lub uchylenia.

- Konstytucja jest podstawą całego systemu prawa, przedmiotem jej regulacji są najważniejsze
kwestie, określa ona sposób tworzenia prawa, w dużym stopniu determinuje jego materialną treść i
sposób stosowania prawa

- aspekt pozytywny Konstytucji - szereg jej norm musi być konkretyzowanych w innych aktach
normatywnych
- aspekt negatywny Konstytucji - wszystkie akty normatywne niższego rzędu muszą być zgodne z
konstytucją
- niekiedy w konstytucjach znajdują się postanowienia niezmienne lub relatywnie niezmienne
- Polska Konstytucja nie zawiera postanowień o takim charakterze (zmiana - rozdział XII)

II. Charakterystyka postanowień Konstytucji
- podział na normy bezpośrednio wiążące (obowiązujące) i programowe
- normy bezpośrednio wiążące, to takie które w miarę jednoznacznie określają zachowanie
adresata (np. Prezydent powołuje prezesa TK spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie ogólne sędziów TK - art. 194 ust. 2)
- normy programowe wyznaczają jedynie w sposób ogólny kierunek działania organów państwa
(np. władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym
i przyszłym pokoleniom)
- jest to podział dyskusyjny, gdyż często zdarza się wyinterpretowywanie szczegółowych norm z
bardzo ogólnych
- zróżnicowanie postanowień Konstytucji, ich wysoki stopień ogólności oraz podstawowy dla
całego systemu charakter sprawia, że dla scharakteryzowania ich używa się często terminu zasada.
(sprawiedliwości, równości, prawa do sądu, czy zasada niedziałania prawa wstecz)
- samo określenie zasady ma wiele znaczeń, m. in fundamentalne normy, podstawowe decyzje
kształtujące konstytucję, ogólne idee, podstawowe wartości konstytucyjne, reguły interpretacyjne,
normy kierunkowe.
- przez pojęcie zasady ustrojowe rozumie się głównie rozstrzygnięcia zawarte w Konstytucji, które
w sumie składają się na charakter danego państwa. Istota zasad jest różnie pojmowana, jednak
cechą wspólną jest przypisywanie im szczególnego znaczenia dla całego systemu prawa.
- pewne postanowienia charakteryzuje się również jako instytucje - ogólnie jest to zespół norm
powiązanych ze sobą dla realizacji określonego celu (np. instytucja kontroli konstytucyjności
prawa, instytucją są też konstytucyjne prawa jednostki (przez to pojęcie się te prawa rozumie)
- pojęcie zasady jak i instytucji służą głównie prawniczemu dyskursowi, jego ułatwieniu, czasami
pojęcia te krzyżują się (np. spór czy poszczególne prawa jednostki to zasady czy instytucje)
- przykładowo, nie trzeba zawsze powoływać się na wszystkie zasady mieszczące się w art. 2
Konstytucji, wystarczy odwołać się do zasady państwa prawnego
- podstawowym pojęciem w oparciu o które ustalamy treść Konstytucji jest pojęcie normy prawnej

III. Specyfika wykładni Konstytucji
- wykładnia Konstytucji - przekład przepisów konstytucyjnych na określone normy postępowania,
wnioskowanie z faktu obowiązywania jednej normy o obowiązywaniu na gruncie Konstytucji innej,
eliminowanie kolizji norm konstytucyjnych w sposób wyznaczony przez przyjęty zespół reguł
egzegezy
- długo odmawiano Konstytucji normatywnego charakteru, treść zasad w niej zawartych
kształtowała się przez dziesięciolecia w doktrynie i orzecznictwie sądów. (np. zasada państwa
prawnego, równości, zasady stanowiące podstawy aksjologiczne prawa - zakaz naruszania godności
ludzkiej - art. 30)
- przepisy Konstytucji muszą odnosić się do stosunków prawnych o różnym charakterze,
cywilnoprawnych, prawnokarnych czy administracyjnoprawnych.
- większość przepisów - duży stopień ogólności
- mają one jednak szczególnie ważną rolę do odegrania - bezpośrednie stosowanie Konstytucji - art.
8 ust. 2
- dodatkowo wszystkie akty muszą być zgodne z Konstytucją a wszyscy działać w granicach prawa,
co zmusza do wykładni, której wynikiem powinny być jednoznaczne normy prawne, nawet gdy
przedmiotem tej wykładni są bardzo ogólne i niejednokrotnie opisowo sformułowane jej przepisy

- charakterystyczne dla wykładni Konstytucji jest częste wywodzenie z obowiązujących norm lub
ich zespołów innych norm, którym przypisuje się walor konstytucyjnego obowiązywania. Jednym
ze sposobów wnioskowań w takich przypadkach jest rozumowanie, w myśl którego stwierdzenie, iż
dla realizacji celu C1 wynikającego z obowiązującej na gruncie Konstytucji normy N1 należy
przyjąć obowiązywanie norm N2, N3, N4, gdyż są one konieczne dla realizacji celu C1. W takim
wypadku mówi się o instrumentalnym uzasadnianiu obowiązywania norm (np. słynny artykuł 2
- zasada demokratycznego państwa prawnego, co zakłada że niezbędna jest realizacja zaufania
obywatela do państwa, co zakłada, że niezbędny jest nakaz ochrony praw słusznie nabytych.
Przyjmuje się więc że art. 2 jest podstawą obowiązywania nakazu ochrony praw słusznie nabytych)
- wykładnia jest skomplikowana, często nie wystarcza jedynie językowa czy systemowa, np.
odnośnie przepisów wyrażających prawa człowieka, ich funkcję ochronną
- celowe jest też uwzględnienie dorobku wykładniczego innych państw w przypadku sformułowań
zaczerpniętych z innych konstytucji
- należy również pamiętać o wewnętrznej hierarchii norm konstytucyjnych. Wprawdzie przepisy
Konstytucji nie są zróżnicowane pod względem mocy prawnej, jednak niektóre z nich mają istotne
znaczenie dla interpretacji wszystkich innych przepisów Konstytucji lub niektórych jej rozdziałów
(rozdział I art. 2 (demokratyczne państwo prawne, zasada), art. 4 ust. 1 (zasada suwerenności), art 7
(zasada legalności), rozdział II, art. 32 - zasada równości)
- sporny charakter preambuły, jednak część posiada normatywny charakter, w szczególności część
odnośnie praw człowieka
- ważna pozycja TK w określaniu wykładni - sędziowie podlegają tylko Konstytucji
- orzeczenia TK mają charakter precedensowych rozstrzygnięć (kontrowersje)
- dla znajomości normatywnej Konstytucji niezbędne jest zaznajomienie się z wyrokami TK
- inaczej wygląda problematyka wykładni przez organy stosujące prawo
- sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom (też umowy ratyfikowane za zgodą w ustawie)
- muszą stosować wykładnie zgodną z Konstytucją, jeśli uznają, że norma jest sprzeczna, należy
skierować pytanie prawne do TK. Sami sędziowie nie mają prawa oceniać konstytucyjności ustaw.
- art. 8 ust. 2 przyczynił się do szerszego niż dotychczas posługiwania się techniką wykładni ustaw
w zgodzie z konstytucją
- SN uznał, że sąd może odmówić zastosowania ustawy, jeśli uzna ją za niekonstytucyjną
(kontrowersje odnośnie tej decyzji, raczej błędne rozumowanie)

§ 3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
- koncepcja monizmu: jeden system prawny, źródła zarówno akty międzynarodowe jak i krajowe
to jeden system, akty międzynarodowe obowiązują wprost i nie trzeba specjalnych instrumentów by
obowiązywały, mają pierwszeństwo nad prawem krajowym, muszą być zgodne akty prawa
krajowego z aktami prawa międzynarodowego. Ta koncepcja jest częścią teorii hierarchicznej
budowy systemu prawnego
- koncepcja dualizmu podniesiono argument że odmienność tworzenia prawa międzynarodowego i
ich interpretacji oraz stosowania przemawia przeciw monizmowi. W tej koncepcji dla uznania
obowiązywania norm międzynarodowych w prawie krajowym konieczne jest dokonanie recepcji
poprzez szczególny akt organów władzy państwowej. (Tutaj krytyka mówi, iż wprowadza to zbyt
ostre rozgraniczenie obu porządków prawnych)
- w efekcie zwolennicy monizmu zaczęli dopuszczać konflikt norm międzynarodowych z normą
prawa krajowego, a zwolennicy dualizmu dopuszczają związki obu systemów prawnych. W
praktyce w pełni nie realizuje się żadnej z tych koncepcji, stara się to pogodzić
- obowiązująca Konstytucja jako pierwsza pośród polskich ustaw zasadniczych, uznała
wprost źródło prawa międzynarodowego za źródło prawa polskiego. Art. 91 ust. 1 -
ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie zależy od wydania ustawy - recepcja do prawa
krajowego
- za źródła prawa krajowego Konstytucja uznaje ratyfikowane umowy za uprzednią zgodą

parlamentu wyrażoną w ustawie oraz umowy zawarte w drodze samodzielnej ratyfikacji
prezydenta. W pierwszy wypadku, po zawarciu umowy następuje zgoda na ratyfikację wyrażona w
formie ustawy a następnie Prezydent dokonuje ratyfikacji. Przed ratyfikacją Prezydent może
zwrócić się z wnioskiem do TK o stwierdzenie, czy umowa zgodna jest z Konstytucją.
- Elementem koniecznym dla obowiązywania ratyfikowanej umowy międzynarodowej jest jej
publikacja w Dzienniku Ustaw.
- W drugim przypadku ratyfikacja nie wymaga zgody parlamentu, natomiast wymagana jest
publikacja.
- Zdaniem NSA publikacja jest konieczna, natomiast same czynności związane z publikacją nie
podlegają sądowej kontroli
- w myśl art. 91 ust. 1 zasadą jest bezpośrednie stosowanie umów, wyjątkiem jest uzależnienie
stosowania umowy od wydania ustawy. Bezpośrednie stosowanie oznacza związanie
postanowieniami umowy organów władzy publicznej, konieczności wydawania rozstrzygnięć
również w oparciu o postanowienia tych umów. Uzależnienie stosowania umowy od wydania
ustawy następuje najczęściej wtedy, gdy jej postanowienia są zbyt ogólne, nie mają normatywnego
charakteru i wymagają konkretyzacji.
- Konstytucja w art. 89 ust. 1 wymienia enumeratywnie rodzaje spraw, w których umowy
międzynarodowe przed ratyfikacją wymagają zgody wyrażonej w ustawie.
- Różne miejsca umów w hierarchii źródeł prawa: umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą
parlamentu mają pierwszeństwo przed ustawami, natomiast umowy ratyfikowane samodzielnie
przez prezydenta mają moc mniejszą niż ustawy, nie mogą odnosić się do materii ustawowych,
mają jednak pierwszeństwo przed aktami wykonawczymi do ustaw.
- Wśród umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą parlamentu szczególne miejsce zajmuje umowa
o przekazaniu organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji władzy
państwowej w niektórych sprawach (art. 90)
- w doktrynie wyrażono pogląd, w myśl którego taka umowa korzysta z mocy prawnej
przysługującej normom konstytucji, gdyż zgoda na jej ratyfikację wyrażana jest kwalifikowaną
większością głosów w trybie bardziej restrykcyjnym niż sama Konstytucja. Miałoby to powodować
brak kompetencji TK do badania zgodności takiej umowy z Konstytucją. Jednak pogląd ten jest
kontrowersyjny, biorąc pod uwagę art. 8 ust 1 i art. 87 ust. 1 - Konstytucja jest jedynym
najwyższym źródłem prawa stanowionego.
- Zgoda na ratyfikację takiej umowy może być wyrażona w referendum. Zdaniem TK Konstytucja
w art. 90 ust. 2 i 3 przewiduje alternatywne formy wyrażania zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej. Oznacza to możliwość wyboru jednej z nich, a w sytuacji niewyrażenia zgody w
jednej z tych form istnieje możliwość wyrażenia zgody w drugiej formie.
- wszelkie inne umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie są źródłem prawa w
polskim systemie prawa. Należy jednak pamiętać, że w art. 9 Konstytucji wyrażony jest nakaz
przestrzegania przez Polskę prawa międzynarodowego, co oznacza podjęcie wszelkich działań, w
tym wydawania aktów normatywnych, do których zobowiązało się państwo w umowie.

§ 4. Ustawa
- Ustawa jest to akt prawny zawierający generalno-abstrakcyjne normy, uchwalony przez
Sejm przy udziale Senatu. W określeniu tym zawiera się materialne i formalne rozumienie ustawy
- znaczenie materialne: akt zawierający generalno-abstrakcyjne normy.
- znaczenie formalne: akt woli parlamentu podjęty w specjalnej procedurze.
- tylko wyjątkowo zdarza się, że ustawa ma znaczenie jedynie formalne. Dodatkowo np. ustawa
budżetowa zawiera także normy konkretno-indywidualne.
- ustawa jest szczególnym źródłem prawa, gdyż przyjmuje się, że jest ona wyrazem woli suwerena.
W myśl art. 4 Konstytucji władza zwierzchnia należy do narodu i jest wykonywana przez naród
przez przedstawicieli, podstawową formą stanowienia prawa w zakresie tej władzy jest właśnie
ustawa.
- żaden inny organ państwa nie może stanowić ustaw. (art. 10 i 95) - podział władzy

- podstawą działalności ustawodawczej jest ogólna kompetencja prawodawcza zawarta w
Konstytucji. W oparciu o tę kompetencję ustawodawca może regulować wszelkie sprawy przez
siebie wybrane, nie ma zakazu wkraczania w jakąś kategorię spraw.
- Kiedyś istniało pojęcie prymatu ustawy, jednak przy normatywności konstytucji ten pogląd musi
ulec zmianie, aktualnie założenie jest takie, iż ustawodawca może stanowić ustawy tylko w
granicach ustalonych przez Konstytucję. Oznacza to przede wszystkim zakaz stanowienia ustaw,
które normowałyby materie przez Konstytucję niedozwolone np. nadmiernie wkraczaly w wolność
jednostki. W przeprowadzaniu takiej konkretyzacji ustawodawca ma co prawda dużą swobodę,
jednak musi respektować podstawowe kierunki wskazane w Konstytucji (np. ordynacja do Sejmu,
gdzie trzeba skonkretyzować dużo spraw, jednak Konstytucja zabrania np. zmiany systemu
podziału mandatów)
- w Konstytucji jest szereg odwołań do ustaw, najczęściej odnośnie konkretyzacji, czasami
ustawodawca może ustanowić wyjątki (np. wolności komunikowania się - art. 49)
- generalnie - stopień związania ustawodawcy Konstytucją jest większy, gdy wprowadza ona zakaz
normowania jakiejś kwestii lub gdy wprowadza zakaz ingerencji w wolność jednostki, a mniejszy,
gdy nakazuje konkretyzacji prawa w sposób pozytywny. Ocena wypełnienia przez ustawodawcę
tych zadań należy do TK przez stwierdzanie zgodności aktów z Konstytucją
- Konstytucja wyraża zasadę wyłączności ustawowej, co oznacza, że uregulowanie określonych
materii może nastąpić w formie ustawy. Bezsporne jest że tą wyłącznością objęte jest normowanie
sytuacji prawnej jednostki oraz innych podmiotów, które są adresatami praw konstytucyjnych, a
także normowanie podstawowych elementów ustroju władz publicznych. Zasada wyłączności
dopuszcza możliwość regulowania pewnych kwestii w rozporządzeniach wydanych na podstawie
ustawy, jednak same rozstrzygnięcia o charakterze podstawowym muszą być zawarte w samej
ustawie. Wszystkie unormowania wydawane w formie powszechnie obowiązujących aktów muszą
mieć ustawę za punkt wyjścia.

§ 5. Rozporządzenie
- rozporządzenie jest aktem normatywnym wykonawczym w stosunku do ustawy, wydanym przez
organy wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i
w celu jej wykonania.
- organy posiadające kompetencje do wydawania rozporządzeń (katalog zamknięty):

1) Prezydent RP

2) Rada Ministrów

3) Prezes Rady Ministrów

4) minister kierujący określonym działem administracji rządowej

5) przewodniczący określonych w ustawie komitetów (w tych dwóch ostatnich przypadkach

Rada Ministrów na wniosek premiera może uchylić rozporządzenie wydane przez ministra

lub przewodniczącego komitetu)

6) KRRiT

- dla wydania rozporządzenia niezbędne jest szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, co
oznacza konieczność wskazania organu, który ma je wydać, szczegółowego określenia materii
rozporządzenia - materia ta powinna być określona przez wskazanie spraw rodzajowo jednorodnych
z tymi, które reguluje ustawa, lecz niemających zasadniczego znaczenia z puntu widzenia założeń
ustawy i które dlatego nie zostały unormowane w niej wyczerpująco.
- Konkretyzacja ustaw poprzez rozporządzenia nie może prowadzić do odsyłania na niższy szczebel
prawodawstwa spraw istotnych, z czego wynika zakaz udzielania upoważnień określających treść
rozporządzenia w sposób ogólny - zakaz upoważnień blankietowych.
- kolejnym warunkiem jest wydanie rozporządzenia w celu wykonania ustawy, co oznacza
konieczność normowania w rozporządzeniu tylko takich spraw, które są uregulowane w ustawie, a
które służą realizacji tych samych celów, jakie znajdują wyraz w postanowieniach ustawy, nie
można wykonywać czegoś, co nie zostało ustalone w ustawie.
- upoważnienie ustawowe musi określać zakres spraw przekazanych do regulacji i wytyczne

dotyczące treści rozporządzenia (art. 92) - ustawodawca nie tylko musi określić organ upoważniony
do wydania rozporządzenia ale i zakres materii normowanej
- rozporządzenie nie może wkraczać w sferę materii prawnych regulowanych innymi ustawami
- w pewnych przypadkach ustawodawca może określić szczególny tryb podjęcia rozporządzenia,
np. po konsultacji ze związkami zawodowymi
- zakaz subdelegacji - możliwości przekazania przez organ upoważniony do wydania
rozporządzenia swej kompetencji innemu organowi niższej rangi

§ 6. Rozporządzenie z mocą ustawy
- jest to akt normatywny powszechnie obowiązujący o szczególnym charakterze (art. 234)
- mogą być wydawane przez Prezydenta na wniosek Rady Ministrów w czasie stanu wojennego,
gdy sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
- zostają one zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu Sejmu, w razie niezatwierdzenia przestają
one obowiązywać
- mogą one określać zasady i zakres działania organów władzy publicznej, zakres w jakim mogą w
stanie wojennym zostać ograniczone wolności i prawa człowieka, określać zasady wyrównania
szkód powstałych z tego tytułu
- art. 228 ust. 5 - rozporządzenie to powinno wkraczać w sferę praw człowieka jedynie w
niezbędnym zakresie i zawierać mechanizmy prawne zmierzające do najszybszego przywrócenia
normalnego funkcjonowania państwa
- moc prawna jest taka sama jak moc ustaw zwykłych (taka sama zgodność musi być z wyższymi
aktami itd)
- zakres przedmiotowy rozporządzeń tych jest ograniczony

§ 7. Akty prawa miejscowego
- mają charakter generalno-abstrakcyjny, obowiązują jedynie na obszarze działania organów
które je wydają
- wydają je organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej
- dla wydania takiego akty niezbędne jest upoważnienie zawarte w ustawie
- wymogi jednak nie są tak rygorystyczne jak w przypadku rozporządzenia
- zasady i tryb wydawania określa ustawa (np. o samorządzie terytorialnym)
- zabrania się zawężającej interpretacji kompetencji prawotwórczych organów przedstawicielskich

§ 8. Akty prawa wewnętrznego
- uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia premiera i ministrów.
- nie jest to pełny katalog, mogą być też inne nazwy, dodatkowo jest to katalog otwarty, o
upoważnieniu do ich wydawania decyduje ustawodawca zwykły
- uchwały Rady Ministrów są aktami o charakterze kolegialnym, do ich wydania nie jest
konieczne upoważnienie ustawowe
- zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustaw, a contrario uchwaly Rady Ministrów
nie muszą i mogą mieć charakter samoistny
- adresatami uchwał mogą być podległe Radzie Ministrów jednostki organizacyjne
- dzięki tym uchwałom rząd może w sposób samodzielny podejmować działania uznane przez
siebie za potrzebne i konieczne, przedmiotem mogą być np. realizowane przez rząd zadania
- uchwały RM mogą regulować sprawy nienależące do zakresu ustawowego, jednak nie mogą
wkraczać w materię regulowaną ustawowo
- nie mogą też stanowić podstawy do wydania decyzji administracyjnych czy orzeczeń sądowych
wobec obywateli czy osób prawnych
- oprócz uchwał normatywnych rząd może podejmować uchwały niezawierające norm prawnych,
np. wyrażające stanowisko w jakiejś sprawie - nie są to akty prawa wewnętrznego
- zarządzenia wydawane przez Prezesa RM i ministrów - ministrowie: chodzi przede wszystkim o
ministrów kierujących działem administracji rządowej, choć nie można wykluczyć wydawania ich

przez ministrów którzy mają zadania wyznaczone przez premiera, w praktyce jest to mało
prawdopodobne.
- zarządzenia RM i ministrów to akty zawierające generalno-abstrakcyjne normy prawne,
które mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy
- Konstytucja nie formułuje wymogów, jakie powinno spełniać ustawowe upoważnienie do ich
wydania, więc nie muszą być tak szczegółowe jak odnośnie rozporządzeń
- zakres przedmiotowy zarządzeń zdeterminowany jest ich wewnętrznym charakterem - mają
regulować działania całej administracji rządowej, w przypadku zarządzeń premiera, lub
poszczególnych jej części - w przypadku zarządzeń ministrów
- nie mogą one wkraczać w sferę prawa powszechnie obowiązującego (tak jak uchwały)
- akty prawa wewnętrznego są adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych
organowi wydającemu te akty i tylko one są nimi związane
- muszą być zgodne z prawem, prawdopodobnie również z miejscowym
- różnice między aktami wykonawczymi powszechnie obowiązującymi (rozporządzenia) a
aktami o charakterze wewnętrznym (uchwały RM i zarządzenia) - zakres obowiązywania,
inne funkcje (zróżnicowanie znajdujące odzwierciedlenie zwłaszcza w podstawie prawnej),
zakaz subdelegacji - nie ma jednolitego rozstrzygnięcia, TK oraz zamknięty katalog źródeł
prawa przemawiałoby za zakazem także w aktach wewnętrznych, pozycja w hierarchii źródeł
prawa - akty wewnętrzne mają niższą rangę i muszą być zgodne z aktami powszechnie
obowiązującymi.
- wszystkie te akty podlegają kontroli TK
- Rada Ministrów na wniosek premiera może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie
- w stosunku do wszystkich aktów podustawowych sądy mogą kierować pytania prawne lub
odmówić ich zastosowania jeżeli uznają, że są sprzeczne z Konstytucją - także i odnośnie aktów
wewnętrznych

§ 9. Cechy systemu źródeł prawa
- Konstytucja zawiera pozytywistyczny sposób rozumienia prawa, nie odwołuje się do
koncepcji prawnonaturalnych ani nie odsyła wprost do żadnego systemu norm religijnych czy
moralnych
- nie jest to jednak pełna charakterystyka, gdyż np. art. 30 zwraca uwagę na przyrodzoną i
niezbywalną godność człowieka, która jest źródłem praw i wolności.
- treść prawa stanowionego jest w pewnym stopniu zdeterminowana aksjologicznymi
podstawami, więc charakterystyka polskiego prawa jako jedynie prawa stanowionego nie jest do
końca wyczerpująca, zawiera on także elementy niepozytywistycznych koncepcji prawa
- inną cechą jest hierarchiczne uporządkowanie, akt niższego rzędu musi być zgodny a aktami
wyższego rzędu. (osiągnięcie jednak takiej przejrzystości jest trudne, elementem pewnej otwartości
systemu jest uznanie ratyfikowanych umów międzynarodowych za źródło prawa oraz przewidziana
w art. 90 możliwość przekazania organizacji międzynarodowej kompetencji organów państwa w
niektórych sprawach)
- prawo zwyczajowe teoretycznie może być uznane za źródło prawa, jednak jest to wyjątek, np.
odnośnie zasady dyskontynuacji prac parlamentu
- obowiązująca Konstytucja kładzie o nacisk na swój normatywny charakter
- obowiązują 2 systemu prawne: Polski i wspólnotowy - Europejski Trybunał Sprawiedliwości
uznaje, że prawo wspólnotowe jest nadrzędne nad krajowym (zasada nadrzędności) i że w procesie
stosowania prawa normy wspólnotowe mają pierwszeństwo nad normami krajowymi (zasada
bezpośredniego skutku), są różne głosy (np. francuska Rada Konstytucyjna czy niemiecki
Federalny Sąd Konstytucyjny), w praktyce najczęściej w przypadku kolizji zmienia się Konstytucję
- nadrzędność prawa wspólnotowego powoduje, że zawęża się zakres swobody ustawodawcy,
zobligowanego do stanowienia prawa nienaruszającego norm prawa wspólnotowego. Na
ustawodawcy ciąży też obowiązek implementacji dyrektyw.