34

Promotor 6/07

Bezpieczeństwo

K

rwotoki można dzielić ze względu na rodzaj
uszkodzonych naczyń (tętnicze, żylne i miąż-

szowe) lub na miejsce gromadzenia się krwi (ze-
wnętrzne i wewnętrzne). Krwotoki dzieli się również
na małe i duże. Małe krwotoki nie wymagają zwykle
specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie, gdy
utworzy się skrzep. Z kolei krwotoki duże muszą
być natychmiast zatamowane, ponieważ w prze-
ciwnym razie może dojść do najpoważniejszych
powikłań krwotoków – wstrząsu i śmierci w wyniku
wykrwawienia.

Za niebezpieczną dla życia uznaje się utratę

¹⁄³ objętości krążącej krwi w krótkim czasie
(u dorosłego mężczyzny jest to około 1,5-2 l).
Uszkodzenie takich naczyń jak tętnica ramien-
na, udowa lub szyjna może spowodować śmierć
w ciągu kilku minut. Natomiast jeżeli krwawienie
nie jest gwałtowne, poszkodowany może przeżyć
nawet utratę połowy objętości krążącej krwi.
W przypadku wystąpienia krwotoków zewnętrz-
nych niezwykle ważna jest ocena przez ratow-
nika ilości utraconej krwi – jest to użyteczne
szczególnie wtedy, gdy trudno jest ustalić rodzaj
uszkodzonego naczynia lub gdy równocześnie
uszkodzone są różne naczynia. Ocena ta pozwala

jednocześnie na dopasowanie odpowiednich
działań ratowniczych. Ocena ilości utraconej
krwi w krwotokach wewnętrznych jest zwykle
bardzo trudna lub niemożliwa, dodatkowo w tym
wypadku objętość krwi nie ma tak podstawowego
znaczenia, gdyż nawet niewielki wylew krwi do
narządów wewnętrznych, np. do mózgu, może
powodować groźne dla życia następstwa.

P

ODZIAŁ

KRWOTOKÓW

Ze względu na rodzaj uszkodzonego
naczynia krwionośnego:

• Krwotoki tętnicze
Powodem wystąpienia tego rodzaju krwotoku

jest uszkodzenie naczynia tętniczego. W naczy-
niach tych panuje wysokie ciśnienie, dlatego
też krew może tryskać z rany z siłą tym większą,
im większą średnicę ma uszkodzone naczynie.
Krwotoki tętnicze są z tego powodu dużo bardziej
dramatyczne niż żylne. Ściana tętnic jest jednak
elastyczna i może się odruchowo kurczyć, dlate-
go utrata krwi bywa mniejsza niż spodziewana.
Wypływająca krew tętnicza jest żywoczerwona ze
względu na dużą zawartość tlenu.

• Krwotoki żylne
Powstają w wyniku uszkodzenia żyły. Krew jest

ciemnowiśniowa (ma dużą zawartość dwutlen-
ku węgla), wypływa jednostajnym strumieniem,
którego szybkość uwarunkowana jest od wielko-
ści naczynia. Uszkodzenie dużej żyły może być
bardziej niebezpieczne, niż uszkodzenie tętnicy,
ponieważ ściany naczyń żylnych są wiotkie i mogą
biernie rozszerzać się, zwiększając utratę krwi.

• Krwotoki miąższowe
Jeśli nastąpi uszkodzenie naczyń włosowatych,

przerwanie mięśni, uszkodzenie narządów
wewnętrznych, zdarcie i oddzielenie skóry, to
dochodzi do krwotoków miąższowych. Ich cechą
charakterystyczną jest krwawienie na całej
uszkodzonej powierzchni.

Krwotoki i krwawienia są jednymi z najczęściej występujących stanów wymagających od świad-
ków szybkiej oraz zdecydowanej reakcji. Czas działania ma w tej sytuacji znaczenie krytyczne,
gdyż opóźnienie udzielenia pierwszej pomocy może kosztować czyjeś życie.

Krwotoki

i krwawienia

Krwotok i krwawienie

Krwotok – utrata krwi z organizmu związana
z przerwaniem ciągłości naczyń krwionośnych
na skutek urazu lub w przebiegu chorób ogól-
noustrojowych, takich jak gruźlica, rak płuc,
żylaki przełyku, wrzód żołądka lub dwunast-
nicy oraz hemofilia (choroba polegająca na
upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi).

Krwawienie – powolny upływ krwi spowo-
dowany uszkodzeniem małych naczyń krwio-
nośnych.

Maja Grzanka

Pierwsza pomoc

36

Promotor 6/07

Bezpieczeństwo

Ze względu na miejsce gromadzenia się
wynaczynionej krwi

• Krwotoki zewnętrzne
Jest to krwotok łatwy do rozpoznania i dobrze

widoczny. Objawami ogólnymi krwotoku są: bla-
dość skóry, zimny pot, przyspieszenie akcji serca,
ogólne osłabienie, szum w uszach, mroczki przed
oczami i niepokój, a w przypadkach dużego krwo-
toku – utrata przytomności.

Pierwsza pomoc

w krwotokach zewnętrznych:

– Ocena stanu ogólnego pacjenta oraz badanie

tętna (norma: 60-80/min) i ciśnienia tętnicze-
go krwi (norma: 120/80 mm Hg).

– W przypadkach wymagających specjalistycz-

nej pomocy medycznej wezwanie pogotowia
ratunkowego.

Pomocy takiej wymagają szczególnie rany

długie i głębokie oraz powstałe w wyniku po-
kąsania przez dzikie zwierzę lub zabrudzone
(konieczność założenia szwów, podania leków
i surowicy odpornościowej).

– Założenie opatrunku
Dla własnego bezpieczeństwa bardzo ważne jest

użycie jednorazowych rękawiczek lateksowych.

– Zdezynfekowanie rany, jeżeli jest niewielka.
– Bezpośrednie zatamowanie wypływu krwi za

pomocą jałowego opatrunku

W ten sposób umożliwiamy tworzenie się

skrzepu, a jednocześnie zabezpieczamy ranę
przez zainfekowaniem.

– Uniesienie zranionej kończyny powyżej pozio-

mu serca

Zmniejszamy w ten sposób ciśnienie i pośred-

nio prędkość wypływu krwi.

– Po zatamowaniu krwotoku utworzenie opa-

trunku uciskowego

Tworzymy go poprzez dołożenie oraz doci-

śnięcie do opatrunku osłaniającego wałka ze
zwiniętego bandaża, ligniny lub innego mate-
riału i umocowanie go bandażem. Jeżeli rana
krwawi pomimo ucisku, nie należy zdejmować

opatrunku, lecz dołożyć kolejny wałek i ucisnąć
kolejną opaską elastyczną.

– Ewentualne zastosowanie opaski uciskowej
Można ją stosować tylko w szczególnych oko-

licznościach (wypadek masowy, amputacja,
zmiażdżenie), pamiętając o tym, że: • nie wol-
no jej stosować dłużej niż 2 godziny; • można
ją zakładać jedynie na udo lub ramię (około
5 cm powyżej miejsca zranienia); • powinna
być ona możliwie szeroka. Po założeniu opaski
należy odnotować czas i bacznie obserwować
kończynę, aby nie dopuścić do wystąpienia
nieodwracalnego niedokrwienia.

• Krwotoki wewnętrzne
Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego może

być znacznie trudniejsze niż zewnętrznego. Po-
dejrzenie może nasuwać: opuchnięcie, siniak,
bolesność przy lekkim ucisku, wydzieliny pod-
barwione krwią (np. wymioty lub mocz), powięk-
szenie obwodu brzucha i zasinienie pod łukiem
żebrowym. Krwotokom wewnętrznym ulegają
często ofiary wypadków komunikacyjnych. Poza
tym mogą wystąpić takie same objawy ogólne
jak w przypadku krwotoku zewnętrznego.

Pierwsza pomoc

w krwotokach wewnętrznych:

Doraźna pomoc w tym przypadku ma ograniczoną

rolę, dlatego przy każdym podejrzeniu krwotoku
wewnętrznego należy bezwzględnie wezwać pogo-
towie ratunkowe. Nie wolno podawać poszkodo-
wanemu żadnych leków ani nic do jedzenia i pi-
cia. Należy go unieruchomić i jeżeli jest przytomny,
ułożyć w pozycji przeciwwstrząsowej (uniesione
nogi), a gdy jest nieprzytomny – w pozycji bocznej
ustalonej. Konieczne jest częste monitorowanie
czynności życiowych, gdyż stan pacjentów może
ulec gwałtownemu pogorszeniu. Najbardziej nie-
bezpieczne krwawienia wewnętrzne to: krwotok do
jamy czaszki, krwotok do przewodu pokarmowego
i krwotok do otrzewnej.
Ważnym rodzajem krwotoku jest krwotok po-

wstały w wyniku amputacji urazowej, czyli odcięcia
części ciała człowieka w wyniku wypadku. W takiej
sytuacji należy ułożyć poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej, unieść zranioną kończynę
i zastosować opatrunek uciskowy lub opaskę uci-
skową tak, jak w przypadku krwotoku zewnętrzne-
go, i opatrzyć kikut jałowym opatrunkiem. Należy
również odnaleźć amputowaną część kończyny,
zabezpieczyć ją jałowym opatrunkiem i włożyć do
torby foliowej, którą z kolei należy umieścić w dru-
giej torbie zawierającej wodę z lodem. Przedłuża
to czas, w którym możliwe jest przyszycie ampu-
towanej części kończyny. Należy także zapewnić
pacjentowi komfort psychiczny i termiczny.

Najpoważniejszym powikłaniem krwotoku jest

wstrząs. Rozwija się, kiedy istnieje zaburzenie

Przydatne linki:

www.prc.krakow.pl

– strona Polskiej

Rady Resuscytacji

www.ratmed.pl

– portal interne-

towy z dostępnym

programem na

telefon komórkowy

www.miniportal.

harcerski.pl

Miejsca ucisku w tamowaniu
krwotoków zewnętrznych

• skroń powyżej ucha,
• boki szczęki,
• twarz pod oczami,
• ramię powyżej poziomu obojczyka,
• przedramię w zgięciu łokcia,
• kolano – część górna,
• stopa, dłoń,
• przednia część stawu skokowego, nadgarstek,
• udo – część górna,
• pachwina.

www.promotor.elamed.pl

37

Bezpieczeństwo

gospodarki płynami organizmu, i jest bezpośred-
nim stanem zagrożenia życia. Początkowe objawy
wstrząsu (bladość i ochłodzenie skóry, zimny,
zlewny pot, rozszerzenie źrenic, apatia, niepokój,
senność) występują najczęściej, kiedy poszkodo-
wany jest nadal przytomny, dlatego należy bacznie
go obserwować, aby tych objawów nie przegapić.
Jeśli stwierdzimy obecność objawów wstrząsu,
należy natychmiast wdrożyć postępowanie przeciw-
wstrząsowe, które polega na zapewnieniu spokoju,
ochronie przed zimnem, deszczem, wiatrem, zasto-
sowaniu pozycji przeciwwstrząsowej, uspokojeniu
i wsparciu psychicznym, a przede wszystkim na
opanowaniu krwotoku oraz zapewnieniu komfortu
oddychania.

N

OWOCZESNE

ŚRODKI

OPATRUNKOWE

Ostatnio pojawiło się kilka nowoczesnych metod
tamowania krwawienia, wśród których najważ-
niejsze są:
• Quickclot – to preparat zawierający naturalne

substancje działające jak selektywna gąbka
absorbująca wodę, co powoduje miejscową
koagulację oraz utworzenie skrzepu. Jest che-
micznie obojętny i nie wchłania się, więc może
długo pozostawać na ranie. Znajduje zastoso-
wanie przede wszystkim w przypadkach krwo-
toków urazowych i powinien być używany przy
braku skuteczności środków konwencjonalnych.
Preparat jest sterylny, pozwala wydłużyć czas
bezpiecznego oczekiwania na pomoc.

• Spongostan – to porowata substancja wiążąca

płyn, stosowana głównie w chirurgii ogólnej,
a także w chirurgii stomatologicznej, gdy tra-
dycyjne metody zawodzą lub ich zastosowanie
jest niemożliwe albo mało praktyczne. Poza tym
wychwytuje płytki krwi, prowadząc pośrednio do
zainicjowania procesu krzepnięcia. Niezwykle
przydatny w przypadkach krwawienia z nosa czy
wyrwania zęba, gdy potrzebny jest mały rozmiar
opatrunku. Spongostan jest wchłaniany do orga-
nizmu w ciągu 3-5 tygodni.

• Bandaż ratunkowy – to nowoczesny środek do

tamowania krwawienia, używany głównie przez
wojsko, który łączy w sobie funkcję dwóch warstw

opatrunku osłaniającego, zacisku, opatrunku
wspomagającego oraz systemu zabezpieczają-
cego przez zsunięciem się bandaża.

P

ODSUMOWANIE

W postępowaniu w przypadku krwotoków niezwykle
ważną rolę odgrywa czas. Do zatrzymania krwotoku
przystępujemy natychmiast, sprawnie i metodycz-
nie, bez zbędnej paniki oraz nadmiernego zdener-
wowania. Zdecydowanie i spokój ratownika działają
uspokajająco także na poszkodowanego.

Tamując krwotok zewnętrzny, uciskamy bezpo-

średnio ranę, unosimy kończynę powyżej poziomu
serca i stosujemy ucisk, wybierając opatrunek
uciskowy przed opaską uciskową, a jeśli istnieje
konieczność jej zastosowania, należy zadbać o to,
by była wystarczająco szeroka, odnotować godzi-
nę jej założenia i stosować maksymalnie przez
2 godziny.

Krwotok wewnętrzny początkowo jest niezauwa-

żalny, uwagę ratownika powinna zwrócić senność,
bladość, lęk czy omdlenie; czasem krew może
wypływać z naturalnych otworów ciała.

W przypadku dużej utraty krwi i w każdym przy-

padku podejrzenia krwotoku wewnętrznego należy
wezwać fachową pomoc medyczną oraz zapobie-
gać rozwijaniu się wstrząsu. Podczas oczekiwania
na lekarza poszkodowany powinien leżeć pod przy-
kryciem, najlepiej w pozycji przeciwwstrząsowej.
Trzeba także pamiętać o stałym monitorowaniu
czynności życiowych poszkodowanego, a w razie
braku oddechu zastosować oddech zastępczy,
w przypadku zatrzymania krążenia zaś pełną
resuscytację krążeniowo-oddechową. Szybkie
i precyzyjnie ukierunkowane działanie może pomóc
uratować życie, tym bardziej, że krwotoki zdarzają
się w codziennym życiu stosunkowo często. Dla-
tego warto zawsze nosić ze sobą parę rękawiczek
ochronnych (nitrylowych lub lateksowych), a także
mieć prawidłowo skompletowane wyposażenie
samochodowej apteczki pierwszej pomocy. Ist-
nieje także możliwość zainstalowania informacji
dotyczących postępowania w razie krwotoku i in-
nych stanach zagrożenia życia w swoim telefonie
komórkowym.

‰

Piśmiennictwo

1. Plantz S.H. Adler J.N.:

Medycyna ratunko-
wa. U & P 2000.

2. Konturek S.:

Fizjologia człowieka.
Układ krążenia.
Wyd. UJ 2001.

3. Robertson C.,

Redmond A.D.:
Kompendium
leczenia dużych
urazów. WM 1994.

4. Szczeklik A.:

Choroby wewnętrz-
ne. MP 2006.

Niezbędne elementy wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy:

• kamizelka odblaskowa, aby być widocznym dla innych użytkowników drogi,
• rękawiczki ochronne, najlepiej nitrylowe – są trwalsze,
• okulary ochronne, zabezpieczające np. przed kontaktem z zakażoną krwią,
• materiały opatrunkowe w możliwie dużej ilości, takie jak kompresy gazowe, opaski dziane, bandaże

elastyczne, chusty trójkątne i duże plastry z opatrunkiem,

• folia NRC, czyli tzw. „folia życia”,
• nożyczki z tępym końcem do przecinania pasów bezpieczeństwa i odzieży,
• maseczka do prowadzenia sztucznego oddechu – możliwie najlepszej jakości,
• przydatna może być także latarka zakładana na czoło.