Dobro wspólne, jako nowy paradygmat rządów, gospodarki i polityki

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

Zapis wystąpienia „Dobro wspólne jako stary/nowy paradygmat rządzenia się, gospodarki i polityki”. Wygłoszone przez Davida
Bolliera, Commons Strategies Group for American Academy in Berlin. 4 grudnia 2012.

Opublikowane przez P2P Foundation na licencji CC-BY-SA

http://p2pfoundation.net/Commons_as_a_New_Paradigm_for_Governance,_Economics_and_Policy

Spolszczone i opatrzone przypisami przez

http://FreeLab.Org.PL

na licencji CC-BY-SA

To wielki zaszczyt, że mogę dziś podzielić się z Wami moimi przemyśleniami na temat dóbr
wspólnych

. Dziękuję American Academy w Berlinie za czas i gościnę, których doświadczyłem podczas

ostatnich pięciu tygodni – i za uznanie wielkiej wartości paradygmatu dobra wspólnego w jego jeszcze
embrionalnej formie. Dziękuję także Fundacji Boscha za hojnie ufundowane stypendium. I, oczywiście,
wielka wdzięczność należy się mojej drogiej przyjaciółce Silke Helfrish, za jej wspaniałą koleżeńską
pomoc w eksploracji sekretów dobra wspólnego.

Koncepcja dobra wspólnego jest moją pasją już od piętnastu lat. Moje zainteresowanie nią zaczęło się,
gdy w połowie lat '90 straciłem złudzenia, że perspektywa liberalna jest wiarygodnym narzędziem
zmian [społecznych] i gdy zorientowałem się, jak potężny ruch w stronę koncepcji opartych na dobru
wspólnym, pojawił się na peryferiach głównego nurtu polityki i kultury

W tym wystąpieniu chcę przedstawić paradygmat dobra wspólnego – bardzo stary, a zarazem nowy,
na   nowo   odkryty   –   w   zakresie   rządzenia   i   zarządzania.   Spróbuję   wyjaśnić   wielki   powab   dobra
wspólnego   na   wielu   poziomach   życia   –   politycznym,   administracyjnym,   kulturalnym,   społecznym,
osobistym, nawet duchowym – i opisać zasięg ogólnoświatowego „ruchu” - jeśli to właściwe słowo –
rozwijającego społeczną praktykę i dyskurs dobra wspólnego.

Z góry uprzedzam, że dobro wspólne nie jest ani totalną ideologią polityczną, ani przemianowanym
PR-owo „interesem publicznym”. To jest ogólny wzorzec rządzenia się, zakorzeniony głęboko w
historii ludzkości jako system samowystarczalnego, odpowiedzialnego zarządzania zasobami i
pomocy wzajemnej.

Ale to stwierdzenie jest zbyt zimne, zbyt analityczne. Dobro wspólne jest w istocie etyką – sposobem
na wyjście poza homo economicus, samolubną, kalkulującą, zachłanną na korzyść jednostkę, jaką chcą
nas widzieć politycy i ekonomiści. Dobro wspólne zakłada, że ludzie są bardziej skomplikowani, że
większe bogactwo naszych zachowań może być wpisane w strukturę naszych instytucji społecznych.
Dobro wspólne zakłada ważną rolę samoorganizacji i samorządu, uzupełniających, a zarazem
będących wyzwaniem dla rządu państwowego.

W bardziej ogólnym sensie, w dobru wspólnym chodzi o opiekę nad tym wszystkim, co posiadamy
wspólnie,   jako   ludzie.   O   dbałość,   abyśmy   to   dziedzictwo   chronili   i   przekazali,   nieumniejszone,
następnym   pokoleniom.   To   obejmuje   wszystko,   od   dziedzictwa   wiedzy   i   kultury,   przez   spójność
naturalnych ekosystemów, przestrzeń publiczną i tradycje społeczności, niezbędne do życia wspólnie
użytkowane  lasy, łowiska i uprawy, aż do niezliczonych innych zasobów, jakie moralnie lub prawnie
współposiadamy.

Najdziwniejsze jest to, że owe zasoby użytkowe są zasadniczo niewidzialne, gdyż istnieją poza
obszarem Państwa i Rynku. Nawet, jeśli są dostrzegane, to traktuje się je jako bezwartościowe,
bowiem mają mało wspólnego z prywatną własnością, rynkiem, lub geopolityką. Mimo, że użytkowe
dobra wspólne zapewniają utrzymanie około dwóch miliardów ludzi na Ziemi, dwa najpopularniejsze

Po polsku „The Commons” nie ma (jeszcze?) dobrego odpowiednika. W naszym spolszczeniu używamy
terminu „dobro(a) wspólne”, mając na uwadze jego dwojakie znaczenie. „Dobra wspólne” stosujemy
tam, gdzie z kontekstu wynika, że chodzi o przedmioty (niekoniecznie materialne) praktycznie
użyteczne. „Dobro wspólne” - gdy chodzi o pojęcia bardziej abstrakcyjne, lub koncepcję jako całość.
Jeśli ktoś z Was zaproponuje lepsze określenie, z radością będziemy go używać. Idea „The Commons”
potrzebuje dobrej, chwytliwej terminologii po polsku – to jeden z warunków jej skutecznego
propagowania. (wszystkie przypisy: FreeLab)

Czyli właśnie wtedy, kiedy Polska była ciśnieniowo nasycana przekonaniem, że nie ma Boga oprócz
rynku, a Korporacja prorokiem jego.

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

w USA podręczniki ekonomii (Samuelson & Nodhaus oraz Stieglitz & Walsh) całkowicie ignorują dobra
wspólne   jako   wiarygodny,   atrakcyjny   model   utrzymania   się.   Utrzymania   –   należy   dodać   –
traktowanego   nie   jako   minimum   przetrwania,   ale   ale   jako   zaspokojenie   potrzeb   gospodarstwa
domowego, zamiast  maksymalizacji wymiany towarowej (rynkowej).

Z racji swej „niewidzialności”, dobra wspólne są dzisiaj zagłuszane i niszczone przez siły rynku, często z
katastrofalnymi rezultatami [dla ludzi]. Naszym wyzwaniem, wierzę, jest dostrzec dobro wspólne – i
znaleźć nowe sposoby, aby je chronić i wzmacniać.

1. P

ARADYGMAT

OBRA

SPÓLNEGO

Dla większości ludzi jakakolwiek wzmianka o „wspólnym” natychmiast przywołuje na myśl „tragedię
wspólnego pastwiska”

. Koniec dyskusji. Dla ekonomistów, współużytkowanie dóbr zawsze prowadzi

do tragedii. Klasycznym przykładem jest wspólne pastwisko. Jeśli jest wielu użytkowników, każdy z
nich ma motywację, aby wypasać jak najwięcej zwierząt, nie dbając o stan pastwiska. Taka rabunkowa
gospodarka nieuchronnie prowadzi do tragedii.

Ten dogmat funkcjonuje wśród ekonomistów i w świadomości społecznej od 1968 roku, kiedy to
biolog  Garrett   Hardin   napisał   słynny   esej   pod   tytułem   „Tragedia   wspólnego   pastwiska”.   Ta
przypowieść była politycznie wygodna, gdyż sugerowała niezbędność systemu prywatnej własności i
rynku,   aby   powstrzymać   ludzi   przed   rabunkowym   wykorzystywaniem   zasobów.   Jeśli   ludzie   będą
wyłącznymi   właścicielami   pastwisk,   argumentowano,   będzie   im   zależało   na   ich   długoterminowej
ochronie. Ale Hardin, w rzeczywistości, nie opisywał dobra wspólnego. Opisywał scenariusz, w którym
nie ma granic   pastwiska, nie ma wspólnych zasad gospodarowania nim, nie ma społeczności jego
użytkowników. A to nie jest dobro wspólne. To jest dobro bezpańskie – dostępne dla wszystkich.
Dobra   wspólne   mają   granice,   system   zasad,   [społeczny]   nadzór   nad   użytkowaniem,   sankcje   dla
darmozjadów,   normy   społeczne.   Dobro   wspólne   wymaga   istnienia   społeczności,   działającej   jako
opiekunka zasobów.

Hardinowska fałszywa interpretacja dobra wspólnego utkwiła w świadomości zbiorowej, stając się
prawdą obiegową. Przez ostatnie dwa pokolenia, dobro wspólne było powszechnie uważane za
błędny paradygmat rządzenia się. W tle unosił się także duch Tomasz Hobbesa i jego przekonanie, że
tylko potężny Lewiatan państwa ratuje nas przed osunięciem w prawo dżungli, gdzie życie jest
okropne, brutalne i krótkie.

Zmarła kilka miesięcy temu profesor Elinor Ostrom

z Uniwersytetu Indiana była najwybitniejszą

akademiczką, która uratowała koncepcję dobra wspólnego i odparła zarzuty Hardina. Kosztowało ją to
lata żmudnych badań terenowych i innowacyjnej pracy teoretycznej, ale w prekursorskiej książce z
1990 roku,  Governing the Commons, Ostrom zidentyfikowała podstawowe czynniki sukcesu modelu
dobra   wspólnego.   Przez   ostatnie   dekady,   ona   i   jej   wielu   kolegów,   pokazali   w   setkach   badań
empirycznych,   jak   ludzie   z   sukcesem   zarządzają   swoimi   ziemiami,   wodą,   lasami   i   łowiskami   jako
dobrem wspólnym. Niektóre z tych wspólnot kwitną od setek lat, jak zarządzające halami alpejskimi
społeczności w Szwajcarii oraz systemy irygacyjne (huertas

) w Hiszpanii.

Wielkim   osiągnięciem   Ostrom   było   wykazanie   jak   współpracująca   społeczność   może   zarządzać
zasobami w sposób zrównoważony, często bardziej efektywnie niż państwo czy rynek. Błyskotliwie
łącząc  w   swoim   dyskursie   politologię,   socjologię,   antropologię,  ekonomię  i   inne   nauki   społeczne,
Ostrom   zmusiła   mainstreamową   ekonomię   do   zrewidowania   opinii   o   kategorii   dobra   wspólnego.
Przyniosło  jej to  w 2009 roku –  jako pierwszej kobiecie w historii – Nagrodę  Nobla w dziedzinie
ekonomii.

Akademicki nurt myśli o dobru wspólnym, rozwinięty przez Ostrom i międzynarodową grupę
naukowców, nie bardzo się interesował zastosowaniem swoich idei w praktyce ekonomii politycznej.
Ale globalny ruch aktywistów dobra wspólnego, nie wahał się przed podjęciem wyzwania. Przez

W ujęciu popularnym „wspólne znaczy niczyje”.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Elinor_Ostrom

https://pl.wikipedia.org/wiki/Huerta

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

ostatnie dziesięć lat, dynamiczny ruch dobra wspólnego, działając równolegle z akademikami, ale
całkowicie niezależnie, zbudował dyskurs dobra wspólnego, jako nową-starą filozofię i program
polityczny.

Świadomie, czy nie, aktywiści dobra wspólnego są częścią nowego sposobu pojmowania świata i
działania w nim. Ruch ten ucieleśnia światopogląd – poznawczy i praktyczny – całkiem różny od tego,
jaki zakłada neoliberalizm. Jest to źródłem wielkiego, obiecującego napięcia – co mam nadzieję zaraz
wykazać.

2. G

OSPODARKA

DOBRO

WSPÓLNE

Powinienem zacząć od wyjaśnienia, że dobro wspólne to nie tylko zasoby. To zasoby plus społeczność
plus zestaw norm i reguł stosowanych do zarządzania nimi. Możemy to nazwać pakietem socjo-
ekonomiczno-biofizycznym

- trochę jak ryby, staw i roślinność wodna. Mają sens tylko w komplecie i

zapewne nie będą w stanie przeżyć oddzielnie, bo są od siebie wzajemnie zależne.

Zapewne właśnie dlatego konwencjonalna ekonomia ma takie problemy ze zrozumieniem pojęcia
dobra wspólnego. Nie może zrozumieć, jak społeczność, zamiast jednostki, może być podstawowym
poziomem odniesienia. Dobro wspólne odnosi się do całości – uznając jednostkę i społeczność za
wzajemnie zagnieżdżone i przenikające się. To jest metafizyka wielce różna do neoliberalnej,
uznającej jednostkę za suwerena.

Dobro wspólne wymaga od nas także wykroczenia poza swojskie dychotomie życia codziennego -
„publiczne” kontra „prywatne”, „jednostkowe” kontra „kolektywne”, „obiektywne” kontra
„subiektywne” - do zobaczenia ich w bardziej zintegrowanej strukturze. Takim syntetycznym skrótem
myślowym będzie „kooperatywny indywidualizm”.

Ale ten termin nie oddaje emocjonalnego i psychicznego wymiaru dobra wspólnego, które w istocie
jest osobistą postawą, tożsamością i doświadczeniem. Członkowie społeczności kochają i potrzebują
dobra wspólnego, a co najmniej zależą od niego. Z tego czerpią motywację, aby być jego świadomymi
opiekunami i obrońcami. Mają osobiste, emocjonalne związki z chronionym dobrem i z członkami
społeczności. Rozwijają rytuały i obyczaje, stanowiące część kultury opiekuńczości.

Być może dlatego właśnie, dobro wspólne oferuje tak wywrotową metafizykę. Żąda od nas przyjęcia
bogatszej definicji wartości, niż oferowana przez rynek. Żąda od nas przyjęcia szerszej koncepcji
gospodarki, niż Produkt Krajowy Brutto. Żąda od nas, abyśmy się przyznawali do takich form wartości,
które wykraczają poza rynek i jego wycenę.

Tradycyjnie rozumiana gospodarka skoncentrowana jest na „tworzeniu dobrobytu” i „eliminowaniu
niedoboru”. Ale tak naprawdę zajmuje się jedynie takim rodzajem dobrobytu, który ma nalepkę z
ceną i może być sprzedany na rynku.

Jedyny problem ze standardową ekonomią jest ten, że nie ma ona za dużo do powiedzenia na temat
wielkich zasobów wartości nie opatrzonych nalepkami z ceną

. Ile jest warta atmosfera Ziemi? A ludzki

genom? Zasoby słodkiej wody? Nasze dziedzictwo kultury i nauki? Parki i otwarte przestrzenie?
Internet? Nasze związki z przyrodą i innymi ludźmi?

Wiele z tego myślenia sięga wstecz do filozofa Johna Locke, który dowodził, że rzecz leżąca poza
systemem   własności   prywatnej   i   handlu,   to   rzecz   niczyja,  res   nullius.   Takie   rzeczy   są   swobodnie
dostępne   dla   tego,   kto   pierwszy   ich   zapragnie,   bowiem   nie   posiadają   ceny,   ani   prawowitego
właściciela. Wszystko, czego trzeba to „dołożyć swojej pracy” do takiej rzeczy, przez to zyskując tytuł
własności.

To właśnie na tej zasadzie filozoficznej konkwistadorzy i kolonizatorzy w czasach Locke'a opierali
swoje prawo do zdobytych ziem. Ziemia nie miała właściciela, a tubylcy nie mieli nawet systemu praw
własności. A więc – kto pierwszy, ten lepszy!

Albo po prostu ekosystemem. ;-)

Stąd desperackie dążenie do wyceniania wszystkiego w pieniądzu...

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

Współcześnie to samo uzasadnienie służy zgłaszaniu roszczeń do zasobów etnobotanicznej wiedzy
Globalnego   Południa,   zastrzegania   patentami   genów,   żywych   gatunków   i   syntetycznych
nanomateriałów.   Ta   sama   logika   wspiera   zabudowywanie   dziewiczych   obszarów   przyrody   i
zastrzegania   praw   do   słów,   kolorów   i   zapachów.   Wystarczy   tylko   zawłaszczyć   sobie   coś,   co   jest
„bezpańskie”.

Teorie Johna Locke idą w parze z „tragedią dóbr wspólnych” Garretta Hardina. Obaj zakładają, że
wartość pojawia się tylko tam, gdzie jest prywatna własność i rynek. To podejście daje więc znakomite
usprawiedliwienie dla zwykłej grabieży.

Silke Helfrich naprowadziła mnie na cudowny wiersz Goethego „Katechizacja”:

Nauczyciel: Pomyśl, dziecko! Skąd te wszystkie dary? Sam ich przecież nie stworzyłeś.
Dziecko: Ech! Od ojca dostałem wszystko.
Nauczyciel: A skąd on to wszystko ma?
Dziecko: Od dziadka.
Nauczyciel: No cóż! A od kogo dostał dziadek całe to dobro?
Dziecko: Wziął je sobie po prostu.

3. G

RODZENIE

WSPÓLNYCH

OBSZARÓW

I tak dochodzimy do, że tak powiem, tragedii rynku, znanej często jako grodzenie rynku. Poprzez
wieki, a szczególnie w wieku XIX, arystokracja angielska, w zmowie z Parlamentem, sprywatyzowała
dobro wspólne – gminne grunty w w Anglii. Dobra wspólne zostały zasadniczo zniszczone. Grodzenia
były sposobem, w jaki ziemiaństwo skonsolidowało swoją władzę ekonomiczną i polityczną, zarabiając
przy tym mnóstwo pieniędzy.

Wielkim, publicznie ignorowanym, skandalem naszych czasów, jest masowa prywatyzacja i nadużycia
zasobów, będących naszym dobrem wspólnym. Pierwszy przykład: międzynarodowi inwestorzy i rządy
krajowe   wykupują   ziemie   rolną   i   lasy   w   Afryce,   Azji   i   Ameryce   Łacińskiej   na   masową   skalę,   po
zaniżonych cenach, przy współudziale lokalnych rządów. Mieszkańcy, którzy od pokoleń zwyczajowo
uprawiali   żywność   na   tych   terenach,   są   wyrzucani   z   tej   ziemi,   aby   inwestorzy   i   międzynarodowe
korporacje   mogły   ją   zająć.   Podstawowym   celem   jest   zapewnienie   nowym   właścicielom   przewagi
geopolitycznej, produkcja żywności na rynki globalne lub mordercza spekulacja.

Łatwo zgadnąć, co stanie się z ludźmi, którzy nagle nie mogą się utrzymać, bo ich wspólne dobra
zostały ogrodzone – sprywatyzowane. Staną się postaciami z powieści Charlesa Dickensa. Zmuszeni
do  migracji   do   miast  w   poszukiwaniu  utrzymania,   zaludnią   slumsy,  staną   się   żebrakami   lub   będą
pracować za głodowe stawki. Media, donoszące o atakach somalijskich piratów, rzadko wspominają,
jak wielu z nich było wcześniej rybakami – dopóki zagraniczne floty nie zniszczyły ich tradycyjnych,
wspólnie użytkowanych łowisk. Rynki długo traktowały naturę jako bezpański zasób, albo martwy
obiekt – coś bez życia, bez godności, bez świętości. Ale teraz dochodzi to do alarmującego poziomu.
Firmy biotechnologiczne i wyższe uczelnie są właścicielami jednej piątej ludzkiego genomu. Firma
Myriad Genetics z Salt Lake City zastrzegła patent na „gen podatności na raka piersi”, co daje jej
monopol   kontroli   nad   pewnymi   typami   badań.   Patent   uniemożliwia   innym   naukowcom   badanie
genetycznych źródeł raka piersi bez zgody firmy.

Rozkwitający przemysł nanotechnologii tworzy nowe rodzaje syntetycznych materiałów, lepsze niż
naturalne,   a   potem   rości   sobie   prawo   do   kontrolowania   ich   wykorzystania.   Zamierzeniem   jest
całkowite zastąpienie materiałów naturalnych syntetycznymi. To jest powtarzalny schemat: Monsanto
używa   genetycznie   modyfikowanych   nasion,   aby   wyprzeć   naturalne;   Microsoft   swoim   systemem
operacyjnym   zmarginalizował   niemal   wszystkie   inne;   międzynarodowe   firmy   z   branży   napojów
wypierają   pitna   wodę   z   kranu   swoimi   butelkowanymi   substytutami.   Jedna   z   pierwszych   prób
sprywatyzowania zasobów wody pitnej miała miejsce w 2002 roku, w Cochabamba w Boliwii, kiedy to
rząd,   wraz   z   Bechtel   Corporation,   sprywatyzował   miejskie   zasoby   wody   pitnej,   zgłaszając   nawet
roszczenia do wody deszczowej. Niedawno miliarder T. Boone Pickens wydał ponad 100 milionów
dolarów   na   zakup   terenów   złóż   wodonośnych   na   wyżynach   Teksasu,   co   może   znacznie   podnieść
koszty życia dla tamtejszych społeczności, jeśli woda zostanie sprywatyzowana.

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

Dzisiaj grodzi się nie tylko lądy i morza. Wszystko może zostać sprywatyzowane i wystawione na
sprzedaż. Algorytm matematyczny można zastrzec, jeśli zawarty jest w oprogramowaniu i może
służyć nowym komercyjnym celom. McDonalds zastrzega przedrostek „Mc”, żebyś nie mogł nazwać
swojego lokalu McSushi, lub McVegan, ani swojego hotelu McSleep

. Amerykański odpowiednik

ZAiKSu     zażądał   kiedyś   od   organizatorów   młodzieżowych   obozów   letnich   ryczałtowej   opłaty
licencyjnej za piosenki śpiewane przez młodzież przy ogniskach. Pamiętajmy, to nie są odosobnione
przypadki! Więcej ich opisałem w 2005 roku, w książce  Brand Name Bullies: The Quest to Own and
Control Culture .

Jednym z największych dóbr wspólnych wokół nas jest Internet. Jest wrażliwy na zagrożenia właśnie
dlatego, że jest tak wspólny. Jak widać z doświadczeń krajów tak autorytarnych jak Chiny i Egipt –
oraz wendetty administracji Obamy przeciw Wikileaks – rządy niekoniecznie chcą, aby użytkownicy
tego   dobra   mieli   swobodę   komunikowania   się.     Wiele   firm   telekomunikacyjnych   chciałoby
przekształcić     Internet   w   pasaż   handlowy   i   zmarginalizować   cyfrowe   dobra   wspólne,   odrzucając
zasady neutralności sieciowej. Hollywood i przemysł nagrań chciałyby uczynić remiksy, niezależne
produkcje i dzielenie się plikami przestępstwem, rozszerzając zasięg prawa autorskiego i sankcji za
jego łamanie.

Zaledwie zacząłem opisywać potężny obszar współcześnie prowadzonych grodzeń. Oto jeszcze kilka
próbek: przestrzeń powietrzna, oceany, geny, badania naukowe finansowane z podatków, przestrzeń
publiczna w miastach, prywatyzowane drogi i lotniska, cieki wodne i wiele innych.

Grodzenia to wywłaszczanie. To proces, w którym silniejszy przekształca dobro, współużytkowane
przez społeczność, w towar, który można posiadać i sprzedać na rynku. Grodzenia żerują na wspólnym
dostatku, prywatyzując go, komercjalizując i pozbawiając dotychczasowych użytkowników ich
niezależności i zasobów. Agresywnie wyrywają zasoby z ich lokalnego, zakorzenionego kontekstu i
przemieniają w standaryzowane, sprzedawalne obiekty.

Grodzenia  zmiatają  z drogi  relacje  społeczne,  tradycje  kulturowe i  dotychczas istniejące  poczucie
wspólnoty. Wymuszają skrajny indywidualizm,   przemieniają obywatela w konsumenta, zwiększają
nierówności społeczne. Pieniądz staje się wyznacznikiem wartości i pozycji w takim społeczeństwie.
Ten proces znany jest ogólnie pod nazwą „rozwoju”.

Grodzenia są objawami głębokiej perwersji i wady we współczesnej myśli ekonomicznej: niezdolności
rozróżnienie pomiędzy ilościowym wzrostem aktywności rynku, a taką aktywnością, która jest
pożyteczna społecznie i zrównoważona ekologicznie. PKB utożsamia materialny „przerób” Machiny
Rynku z postępem ludzkości.

Ten sofizmat utrzymuje się z dwóch powodów. Po pierwsze, PKB nie mierzy naszego nierynkowego
wspólnego dostatku – tego, co niezaksięgowane, wspólne, więc niczyje. Po drugie, PKB nie bierze pod
uwagę niewiarygodnych ilości antybogactwa

tworzonego przez gospodarkę.

Antybogactwo (oryg. Illth) to termin stworzony przez Johna Ruskina na określenie przeciwieństwa
bogactwa. Moje podziękowania dla Petera Barnesa za zapoznanie mnie z tym pojęciem.
Antybogactwo to śmieci, zanieczyszczenia, choroby i szkody, jakie gospodarka [rynkowa] wyrządza
dobru wspólnemu. To nadmierne zadłużanie się na przyszłość, zmieniające ludzi w kredytowych
zombie.

Ekonomiści mają na to przyjemniejsze określenie – market externality. Podstawowym problemem jest
fakt, że gospodarka korzysta z dobra wspólnego – w postaci darmowego lub ulgowego dostępu do
naszych wspólnych zasobów. A potem, wszystko to, czego nie da się obrócić w prywatny zysk, zostaje
wyrzucone znów w obszar wspólny – jako antybogactwo. Politycy i ekonomiści pieją nad ilościami
prywatnego bogactwa generowanego przez system – ale systematycznie ignorują ilości społecznego
antybogactwa, stanowiącego odpad tego samego procesu. Liczy się tylko wartość rynkowa – cały
system jest sfałszowany.

Złe wieści dla szkockich i irlandzkich firm rodzinnych...

https://en.wikipedia.org/wiki/Illth

– tłumacz przyznaje się do bezradności przy tym słowie...

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

Lądujemy więc w perwersyjnej sytuacji, w której musimy tworzyć wciąż więcej antybogactwa, żeby
tworzyć bogactwo. I mówi nam się, że nie rozwiążemy naszych potrzeb – opieki zdrowotnej, edukacji,
sprawiedliwości społecznej, ochrony środowiska – jeśli nie będziemy wytwarzać jeszcze więcej
bogactwa. Prawdziwe Szaleństwo Czerwonej Królowej. Jak Czerwona Królowa powiedziała Alicji w
Krainie Czarów – musisz biec tak szybko, jak potrafisz, coraz szybciej, żeby tylko pozostać w tym
samym miejscu.

Szaleństwo Czerwonej Królowej jest teraz podstawą światowej gospodarki. Musimy wciąż zużywać
więcej i więcej nieodnawialnych zasobów, szybciej i szybciej, po to tylko, żeby utrzymać obecny
standard życia – jednocześnie tworząc coraz więcej antybogactwa, z którym nikt nie chce się zmierzyć.
Globalne ocieplenie jest logiczną konsekwencją takiej mentalności.

Oczywiście, rządy zawsze próbują ustalić granice. A korporacje zawsze deklarują „zielone” podejście.
Ale   bądźmy   poważni:   historia   pokazuje,   że   ani   Państwo,   ani   Rynek   nie   potrafią   postawić   granic
aktywności gospodarczej. Prawdą jest też, że obie strony mają poważne powody, aby tego nie robić.
Wzrost jest tym, co napędza światową gospodarkę i wzrost zasila skarbce państwowe. Wzrost uznaje
się za mitologiczny imperatyw „postępu”.  Stawianie mu barier jest niewłaściwe, bo zmniejszyłoby to
zyski inwestorów i wpływy z podatków, a zmusiło do przyjrzenia się problemów nierównej dystrybucji
[bogactwa], o których elity wolą nie myśleć.

4. W

ARTOŚĆ

ÓBR

SPÓLNYCH

Jeśli rynek i państwo są narzędziami grodzeń, to co możemy zrobić? Sądzę, że trzeba zacząć od
rozeznania pozytywnych wartości Dobra Wspólnego i wtedy opracowywać nowe systemy – prawne,
technologiczne, społeczne – aby je chronić przed dezintegracją.

Wskazówką mogą tu być dawne obyczaje angielskich „Commoners”, jak „beating the bounds”. Co
roku, gromadnie, obchodzili oni granice wspólnej ziemi, wyszukując i niszcząc wszelkie grodzące ją
płoty, murki czy żywopłoty. Był to festyn całej społeczności, pomagający nie tylko utrzymać spójność
wspólnej ziemi, ale też relacje społeczne z nią związane.

Jest to strategia i tradycja, jaką, jak sądzę, powinniśmy wskrzesić. Jednakże są już i współczesne
mechanizmy tego rodzaju. Licencja GPL

zapewnia, że programy wykonane na podstawie wolnego

oprogramowania także będą swobodnie dostępne. W innym i nieco węższym zakresie, Creative
Commons robi to samo dla innych dzieł ludzkich. Ogólna zasada brzmi: co powstało z dóbr wspólnych,
pozostaje dobrem wspólnym – chyba, że społeczność postanowi inaczej.

Dobro wspólne daje nam nowy język dla opisu nowej przyszłości. Pozwala nam rozwinąć opowieść
bogatszą, niż ta dozwolona przez neoliberalną ekonomię i politykę. Pomaga nam uczynić to, z czym
nie radzi sobie Rynek i Państwo – utrzymać jedność natury, kultury i społeczności, oraz kultywować
etykę skromnego dostatku.

Dobro wspólne pomaga nam zobaczyć, że tak naprawdę jesteśmy bogatsi, niż nam się wydaje. Nasze
wspólne bogactwo to ani prywatne zapasy, ani oszczędności. To społecznie wytworzone bogactwo
włączone w poszczególne wspólnoty interesów, które opiekują się nim. Tego bogactwa nie da się po
prostu kupić czy sprzedać jak towaru. Co więcej, ulotni się ono, jeśli nie ustrzeżemy przed
dezintegracją dobra wspólnego, które je generuje.

Oto kilka przykładów.

Rajendra Singh, założyciel Young India Association (Tarun Bharat Sangh, albo TBS) , pomógł w
uzdrowieniu lokalnego ekosystemu w Rajastanie, wprowadzając system dóbr wspólnych. Z powodu
rabunkowej gospodarki wodnej rzeki w tamtym rejonie całkowicie wyschły. Używając niemal
zapomnianej tradycyjnej technologii małej retencji – i traktując zasoby wody jako święte, będące w
powiernictwie miejscowych społeczności – YIA zdołało przywrócić przepływ wody w korytach pięciu
rzek i podnieść poziom wód gruntowych o prawie 7 metrów. Gleba stała się żyźniejsza i wilgotna.
Ludzie zaczęli powracać na te tereny, odbudowując gospodarstwa i tworząc nowe firmy.

https://pl.wikipedia.org/wiki/GPL

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

W styczniu 2010 byłem w Indiach i przywiozłem następną opowieść o tym, jak oddolnie stworzone
dobra wspólne pokonały patologię wolnego rynku. W małej miejscowości Erakulapally, dwie godziny
na zachód od Hyderabadu, najuboższe wieśniaczki z najniższej kasy Dalitów były  wyrobniczkami na
farmie lokalnego ziemianina. Zarabiały tyle, że starczało im na jeden posiłek dziennie. Pojawiła się
wśród nich idea, żeby wyszukiwać i odtwarzać z nasion tradycyjne odmiany roślin uprawnych, jakie ich
przodkowie   uprawiali   od   pokoleń.   Odmiany,   znakomicie   zaadaptowane   do   półpustynnego
ekosystemu i klimatu Andhra Pradesh.

Wyszukując   takie   nasiona   i   wymieniając   się   nimi,   zamiast   kupować   współczesne,   opatentowane
odmiany,   kobiety   zdołały   odtworzyć   zrównoważone,   lepsze   odżywczo   odmiany   uprawne.   Zdołały
uniezależnić   się   żywnościowo   od   gospodarki   towarowej   (rynkowej),   która   nigdy   nie   służyła   ich
pożytkowi. Kobiety  z Erakulapally uzyskały niezależność żywnościową bez zagranicznych doradców,
pomocy   rządowej,   opatentowanych   nasion   czy   chemicznych   środków   ochrony   roślin.   Ten
samowystarczalny model rozpowszechnił się szybko. Teraz około pięciu tysięcy kobiet, w 75 wioskach
w Andhra Pradesh, wymienia się nasionami i nagraniami video z poradami rolnymi.

Bardzo interesująca jest rola Internetu w powielaniu modelu „innowacyjnej współpracy” w nowych
miejscach. System Intensyfikacji Ryżu

(SIR) to setki farmerów w 40 krajach, od Kuby, przez Sri Lankę,

do Indii, używających Internetu dla ulepszenia swych upraw ryżu. Zamiast stosować się do rad firm
nasiennych   i   produkujących   chemię   agrotechniczną   –   zamiast   stosować   syntetyczne   pestycydy,
genetycznie modyfikowane odmiany i uprawę monokulturową, hodowcy ryżu stworzyli swoją własną,
oddolną, globalną sieć wymiany wiedzy rolniczej, zwiększając plony tradycyjnych odmian ryżu. Jest to
coś w rodzaju „rolnictwa open source”, opartego na tradycyjnych zasadach współpracy.

To są przykłady na małą skalę, z peryferyjnych krajów – ale dobra wspólne mają się dobrze także w
nowoczesnych industrialnych społeczeństwach. Miejskie ogrodnictwo, co-housing, co-working – to
przykłady rozkwitu dóbr wspólnych. Partycypacyjny budżet miejski, zainicjowany w brazylijskim Porto
Allegre

, rozprzestrzenił się na inne miasta. Burmistrz San Francisco powołał formalny zespół do

spraw „gospodarki współdzielenia”, aby zbadać możliwości społecznej konsumpcji na tym terenie.

Można  też wskazać  większe  organizacje, starające się  promować  dobro  wspólne  i wykorzystywać
kooperację   w   społecznościach.   Mogą   się   różnić   charakterem,   ale   chronią   dobra   wspólne:   ziemię,
wodę, atmosferę. Często angażuje się w to też państwo, tworząc „dobra wspólne w powiernictwie
państwa”.   Przykładem   jest   Alaska   Permanent   Fund

, otrzymujący udział w dochodach Alaski z

górnictwa naftowego i wypłacający coroczną dywidendę każdemu uprawnionemu obywatelowi. W
tym roku dywidenda wyniosła 878 USD – około dwóch trzecich średniej z poprzednich kilku lat.

Internet   jest   zapewne   największą   siłą   napędową   paradygmatu   Dobra   Wspólnego,   co   owocuje
kolosalną infrastrukturą dla tego modelu. W mojej książce  Viral Spiral: How the Commoners Built a
Digital   Republic   of   Their   Own  opisałem,   jak   pojawienie   się   WWW   w   1994   roku   wyzwoliło
niewiarygodną falę innowacji, wiele z nich w postaci społeczności samo-organizujących się wokół dóbr
wspólnych. Powód: Internet zapewnia tanią komunikację i organizację społeczną na skalę globalną.
Pozwolił cyfrowym społecznościom obciąć olbrzymie koszty organizacyjne, normalnie konieczne na
tradycyjnym rynku. Dobro wspólne wygrywa dzięki kooperacji. Nazwałem to „Wielkim Przesunięciem
Wartości”, co podkreśla głęboką zmianę strukturalną mechanizmu tworzenia wartości w biznesie i
kulturze.

[Tradycyjne] rynki wymagają kosztownych „nakładek” w postaci biurokracji, prawników, zasobów
ludzkich marketingu, złożonego finansowania i wielu innych. Teraz wyobraźmy sobie, jak społeczność
oparta na zaufaniu i współpracy, używająca prostej platformy informatycznej, może wykonać
podobną pracę, za darmo, albo bardzo tanio.

Profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu Harvard, Yochai Benkler, w swojej wybitnej książce The
Wealth of Networks , napisał „Obserwujemy teraz pojawianie się skuteczniejszych praktyk działania

https://en.wikipedia.org/wiki/System_of_Rice_Intensification

– nie ma po polsku...

12 O tym przedsięwzięciu i szerzej o partycypacji, w znakomitej książce Rafała Górskiego „Bez Państwa”.

https://en.wikipedia.org/wiki/Alaska_Permanent_Fund

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

zbiorowego, nie potrzebujących koordynacji ani przez system cen, ani przez centralną strukturę
zarządzania.” Benkler nazywa ten fenomen „commons-based peer production”, opisując go jako
„współdzielenie zasobów i wytworów [pracy] wśród współpracujących ze sobą, rozproszonych i słabo
powiązanych jednostek.”

Otwarte platformy internetowe wymuszają zmiany nie tylko w strategiach biznesowych, czy
zachowaniach w organizacji, ale też w samej definicji bogactwa. W Internecie, bogactwo nie jest już
tylko pieniężne, ani też nie musi być własnością prywatną. Bogactwo, stworzone dzięki otwartym
platformom, to często wartość stworzona społecznie, współdzielona, zmieniająca się i niewymienna
na pieniądze. Unosi się, można rzec, w powietrzu, dostępna dla wszystkich.

Wartość kreowana społecznie istnieje od zawsze, rzecz jasna, ale nie zawsze była widoczna czy istotna
kulturowo. Konwencjonalna ekonomia dosłownie nie widzi tej kategorii z racji braku ceny. Ale model
dóbr wspólnych  pokazuje, że nie potrzebujemy ani rynków, ani rządów, aby stworzyć coś, co ma
wielką   wartość.   Dobro   wspólne   jest,   w   rzeczy   samej,   całkiem   inną   wartością,   przeznaczoną,   aby
tworzyć   niepodzielne,   zintegrowane   społecznie,   wspólne   bogactwo.   Właściwie   zarządzane,   dobra
wspólne nie są „tragedią”, lecz są wysoce produktywne – tyle, że nie da się ich sprywatyzować, ani
zmonetyzować.

To jest poważna innowacja – nie taka jak nowy fajny produkt, czy technologia, ale nowy społeczno-
ekonomiczny paradygmat i światopogląd. Nowy/stary sposób tworzenia wartości. Osiągania
użytecznych wyników poza sferą działania rynków i rządów. Samo-organizujące się projekty i
platformy polityczne zaczynają się komunikować między sobą i zwiększać skalę działania. A po drodze,
zmieniają i stawiają czoła instytucjom „w realu”.

Różnorodność   i   obfitość   dóbr   wspólnych   jest   już   tak   duża,   że   można   mówić   o   Sektorze   Dóbr
Wspólnych   w   dziedzinie   wiedzy,   kultury   i   twórczości.   Pomyślmy   o   setkach   milionów   zdjęć   na
Flickr.com   albo   o   milionach   haseł   Wikipedii   w   285   językach.   Pomyślmy   o   ponad   8000   wolnych
czasopism naukowych, omijających kosztowne kanały komercyjnej dystrybucji. Pomyślmy o wolnych
podręcznikach,   otwartym   nauczaniu   zapoczątkowanym   przez   MIT.   Pomyślmy   o   setkach   milionów
tekstów,   filmów   i   nagrań   dźwiękowych,   opublikowanych   na   licencji   Creative   Commons   dla
łatwiejszego   rozpowszechniania.   Niezliczone   są   te   cyfrowe   dobra   wspólne,   wytworzone   i
rozpowszechniane społecznościowo.

Wspólne zasoby naturalne są także produktywne, nawet jeśli nie są odnawialne. Jest wiele
społeczności zarządzających lasami, łowiskami i nawadnianiem. Acequias w Nowym Meksyku, ejidos w
Meksyku, ziemie Indian Amerykańskich i ich uświęcony związek z naturą

Dobra wspólne to także miejskie ogrodnictwo, ruch Slow Food, rolnictwo wspierane
społecznościowo

i ruch Transition Towns – wśród wielu innych. Szczegóły struktur i sposobów

rządzenia się są różne, zależnie od społeczności i rodzaju dobra wspólnego. Inne są potrzeby dóbr
niezbędnych do życia, inne – cyfrowych dóbr kultury. Ekonomia daru, obecna wśród badaczy,
couchsurferów czy dawców krwi, nie będzie użyteczna dla wspólnotowych ogrodów czy przestrzeni
publicznej.

Ale wspólne dla dóbr wspólnych są partycypacyjność, inkluzywność i zarządzanie współdzielonymi
zasobami. Odbudowują tkankę społeczną, której, jak sądzę, nie jest w stanie odbudować ani Rynek,
ani Państwo. Dobro wspólne ma uzdrawiającą logikę.

Kusi, aby odrzucić ten rodzaj innowacji jako marginalny i nieważny – ale te lokalne modele zaczęły się
rozprzestrzeniać i łączyć ze sobą. Działają na coraz większą skalę, zależnie od swoich zasobów i
możliwej koordynacji społecznej.

Jako system samorządności, dobro wspólne zapewnia kilka krytycznie ważnych możliwości, boleśnie
nieobecnych w systemie neoliberalnym.

•

Uzdolnienie ludzi do zwierzchności nad zasobami, których potrzebują.

http://idlenomore.com

http://ekoprojekty.pl/wp-content/uploads/2012/12/Rolnictwo-Wspierane-Spo%C5%82ecznie.pdf

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

•

Ustalenie i wymuszenie granic zrównoważonej działalności dla rynków.

•

Zagospodarowania „antybogactwa” - nieuchronnego odpadu rynków.

•

Całkowite wyłączenie pewnych obszarów spod działania rynków.

•

Zmniejszenie nierówności i zagrożeń socjalnych.

•

Przywrócenie osobistych relacji z naturą i między ludźmi.

•

Stworzenie nowej ramy dla pojęcia „rozwoju”.

Śpieszę dodać, że dobro wspólne nie jest panaceum. Ten model często zawodzi, z racji niewłaściwego
przywództwa albo błędnych zasad samorządu. W społecznościach bywa wiele niezgody i konfliktów.
Wciąż uczymy się, jakiego wsparcia teoretycznego potrzebują dobra wspólne, szczególnie na większą
skalę. Nie chcę tworzyć wrażenia, że dobra wspólne są magiczną różdżką, wolną od słabości wszelkich
ludzkich instytucji w historii.

Dobra wspólne są jednak zagrożone nie tylko przez wewnętrzną słabość. Rynek i Państwo traktują je
często jako łatwy łup, darmowe paliwo wzrostu gospodarczego, albo jako konkurencyjne zagrożenie.
Przecież dobro wspólne daje swoim opiekunom pewien zakres autonomii i kontroli nad swoim życiem
i zasobami. Pozwala ludziom uwolnić się z niezdrowej zależności od niestabilnych i drapieżnych sił
rynku.   Daje   im   większe   bezpieczeństwo   i   samowystarczalność,   pozwala   uniknąć   upokorzenia
dobroczynności i rządowej opieki społecznej.

W świecie, w którym państwo zostało w dużej mierze zawłaszczone przez interesy bogaczy – świecie,
w którym władza obywateli nad demokratycznymi instytucjami władzy jest bardziej fikcją, niż
rzeczywistością – dobro wspólne daje ludziom sposób na przejęcie kontroli nad niektórymi chociaż
aspektami ich życia. Jak to znakomicie ujął Cycero: „Wolność to udział we władzy.”

Dobro wspólne kształtuje nowy organizm społeczny – i nowy jego metabolizm. Nowe/stare rodzaje
rządów. Decentralizuje władzę i wzmaga partycypację. Zachęca ludzi, aby wnosili swoją kreatywność
w   zdecentralizowane   struktury   poziome.   Nie   muszą   już   być   petentami   elit,   kierujących   wielkimi,
hierarchicznymi   machinami   eksperckimi.   Nie   muszą   już   pozostawać   biernymi   konsumentami,   ani
wyalienowanymi obywatelami, wierzącymi ślepo, że charyzmatyczny trybun, rządowa agenda, albo
jakaś korporacja rozwiąże ich problemy (gdy w rzeczywistości wielcy tego świata kierują się wyłącznie
własną, indywidualną, albo instytucjonalną, korzyścią). Udział w dobru wspólnym pozwala człowiekowi
stać się protagonistą własnego życia, co owocuje wielką radością i satysfakcją.

Z tych właśnie powodów, ruch na rzecz dóbr wspólnych staje się tak powszechny i międzynarodowy.
Oto szybki przegląd najwybitniejszych tego przykładów.

5. D

OBRO

SPÓLNE

–

RUCH

MIĘDZYNARODOWY

W Europie rozkwita zainteresowanie dobrem wspólnym, jako wizją i podstawą przebudowy życia
codziennego, politycznego i kulturalnego. W Niemczech ten temat zyskał już uwagę mainstreamu.
Fundacja Heinricha Bö lla była szczególnie aktywna w tej dziedzinie, szczególnie na ważnej
międzynarodowej konferencji na temat dóbr wspólnych w 2010 roku w Berlinie.

We Włoszech, w referendum na temat prywatyzacji miejskich wodociągów i innych zasobów wodnych
w kraju, 94% głosujących odrzuciło możliwość prywatyzacji. Krajowe zasoby wodne zostały jasno
określone jako dobro wspólne. Główną figurą we włoskim ruchu dóbr wspólnych jest burmistrz
Neapolu, Luigi de Magistris, który powołał asesora do spraw dóbr wspólnych, aby monitorować i
ulepszać lokalne działania w tej dziedzinie. Zachęca on też włoskich urzędników municypalnych do
wspierania inicjatyw lokalnych na rzecz dóbr wspólnych. Włochy starają się też przeprowadzić, jako
inicjatywę obywatelską, Europejską Kartę Dóbr Wspólnych, która ma bezpośrednio chronić różne ich
rodzaje

16 Obecnie Komisja Europejska WSPIERA koncepcję prywatyzacji zasobów wodnych w Grecji.

http://www.bastamag.net/IMG/pdf/1_Reponse_de_la_Commission_26092012.pdf

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

Wielu ludzi na Globalnym Południu uznaje wartość dóbr wspólnych, jako koncepcji ramowej:
autochtoni, grupy farmerów, jak Via Campesino, Światowe Forum Społeczne

, działacze na rzecz

rozwoju   w   mniejszych   krajach.   Kilka   miesięcy   temu,   Sąd   Najwyższy   Indii   oficjalnie   uznał   prawo
społeczności   dóbr   wspólnych   do   ochrony   przed   zawłaszczeniem   przez   rynek   –   w   tym   przypadku
chodziło o próbę zagarnięcia miejscowego stawu przez dewelopera. Rajastan przygotowuje formalny
zestaw przepisów mających chronić lasy, jeziora, ziemię orną i inne wspólne zasoby naturalne.

Boliwijczycy wpisali do swojej konstytucji bezpośrednie prawa Matki Ziemi – z prawem do
reprezentacji sądowej włącznie. Prezydent Evo Morales zachęca Narody Zjednoczone do przyjęcia
traktatu międzynarodowego o tych samych skutkach.

Brazylia   stała   się   pierwszym   krajem   „wolnej   kultury”.   Dzięki   byłemu   ministrowi   kultury   cyfrowej,
muzykowi Gilberto Gil, wielu Brazylijczyków zrozumiało i pokochało wolne oprogramowanie, Creative
Commons, wolną kulturę, kulturę remiksu itp. Licencje Creative Commons są stosowane w ponad 80
jurysdykcjach na całym świecie. W tym roku opublikowaliśmy ważną antologię, ponad 70 esejów na
temat dóbr wspólnych, pod tytułem The Wealth of the Commons: Another World is Possible Beyond the
Market   and   State  .   Jestem   jej   współredaktorem,   razem   z   Silke   Helfrich.   Książka   jest   zbiorem   73
artykułów,  około  90  autorów  z całego  świata.  Niemieckie  wydanie  wyszło  w kwietniu tego  roku,
wersja   angielska   –   dopiero   co.   Commons   Strategies   Group   i   Fundacja   Böll   a   planują   też   ważną
konferencje   na   temat   dóbr   wspólnych   w   maju  2013,  na   której   będziemy   próbowali   zbadać,   jak  i
dlaczego dobro wspólne działa jako społeczno-ekonomiczno-polityczna encja, na poziomie mikro i
makro.

Współpracowałem także intensywnie z prof. B. Westonem

, znanym międzynarodowym znawcą

prawa i praw człowieka, nad nową wizją prawa i zasad rządzenia, łączących prawa człowieka i zasady
dobra wspólnego w nowy paradygmat. Nasza książka wyjaśniająca nowe idee -  Green Governance:
Ecological Survival, Human Rights and the Law of the Commons  - wyjdzie w styczniu 2013 nakładem
Cambridge   University  Press.  „Green  Governance”   proponuje   wszechobejmującą  wizję,   jak   prawo   i
polityka mogą chronić dobra wspólne od grodzeń – a nawet wspierać je aktywnie – proponując także,
jak do tego celu można wykorzystać istniejące instytucje i zasady.

Rozwija się tez międzynarodowa edukacja na temat dóbr wspólnych. W Londynie powstała School of
Commoning. W Niemczech – Summer School of the Commons. Podobne działania prowadzi się w
Barcelonie i Buenos Aires. W zeszłym roku współpracowałem z Institute for Training and Research ONZ
nad czteroczęściowym kursem na temat dóbr wspólnych

Rosnąca liczba „transnarodowych plemion” tworzy swoje dobra wspólne, co powoduje, że wszelkie
innowacje rosną jak grzyby po deszczu. Mogą one nie przyznawać się do etosu dóbr wspólnych, ale ich
różne praktyki społeczne z pewnością przyjmują podstawowe cechy: partycypację, inkluzywność,
rzetelność, oddolną innowacyjność, odpowiedzialność.

Wszyscy oni starają się połączyć produkcję, konsumpcję i samorządność w jeden spójny paradygmat
zmiany.

• The Solidarity Economy • The Transition Town • Alterglobaliści • Water activism • The Landless
Workers   Movement   /   Via   Campesino   •   Ruch   Wolnego   i   Otwartego   Oprogramowania   •   Creative
Commons • Wikipedyści • Open access publishing • Open Educational Resources (OER) movement •
Partie Piratów • Ruch Occupy  •

Te grupy w żadnym razie nie tworzą jednego, zwartego frontu. Są wysoce eklektyczne. Ale niosą w
sobie wielką energię i innowacyjność – i współpracują ze sobą. Konfederowanie się na tak wczesnym
etapie wskazuje na powstawanie nowego rodzaju globalnego ruchu – luźno koordynowanego ruchu
ruchów.

Sądzę, że dobra wspólne staną się ogniskiem dla tej energii, bo ich koncepcja ma wiele wyraźnych

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowe_Forum_Spo%C5%82eczne

http://www.unitar.org/new-record-enrollment-e-learning-course-global-commons

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl

OBRO

SPÓLNE

JAKO

NOWY

ARADYGMAT

zalet. Przede wszystkim – brak konkurencji. Nie znam żadnej alternatywnej koncepcji politycznej czy
filozoficznej o takiej głębi i zasięgu, jak dobro wspólne. Jest tak częściowo dlatego, że koncepcja
dóbr wspólnych nie jest sztywną, totalizującą ideologią. Jest światopoglądem i wrażliwością
ekumeniczną z ducha i z umysłu. Jest otwarta i dostępna dla różnych kultur i społeczności.

Po drugie, dobra wspólne mają szacowną tradycje w prawie, sięgającą wstecz do Imperium
Rzymskiego, a także do Magna Carta i towarzyszącego jej Charter of the Forest. Ta tradycja jest
wielkim źródłem wiedzy, wiarygodności i wzorców dla współczesnych innowacji prawnych.

Po trzecie, dobra wspólne dają poważny szkielet intelektualny dla krytyki kultury rynku i
dowartościowania ludzkich wspólnot oraz kooperacji.

Po czwarte, dobra wspólne obejmują liczne, pomyślnie działające, modele społeczno-gospodarcze, w
wielu przypadkach przewyższające to, co oferuje Państwo lub Rynek.

W końcu, dobro wspólne zachęca nas, abyśmy użyli całej naszej ludzkiej wyobraźni do rozwiązania
najważniejszych problemów społecznych; żąda od nas, abyśmy byli więcej niż tylko konsumentami i
wyborcami, ale aktywnymi uczestnikami, budującymi nowy świat.

W   szerszej   perspektywie,   dobro   wspólne   daje   silne   narzędzie   do   wymyślenia   na   nowo   zasad
rządzenia,   gospodarki   i   administracji,   w   chwili,   gdy   istniejący   porządek   już   się   wyczerpał.   Dobro
wspólne pomaga ożywić praktykę demokracji, w chwili gdy konwencjonalne instytucje polityczne są
dysfunkcyjne, skorumpowane, niereformowalne, albo wszystko naraz. Dobro wspólne wskazuje, że
społeczeństwa   naprawdę   mogą   wykorzystać   współpracę   i   oddolną   energię   do   rozwiązania
problemów – i wskazuje też nowe sposoby rządzenia się, poza – lub w konstruktywnym partnerstwie z
– demokracją przedstawicielską.

Jednakże dobro wspólne to nie magiczna różdżka. To jedynie przestrzeń, droga, rusztowanie.
Potrzebuje społeczności, jej uczestników, aby zaistnieć. Jak powiedział wielki historyk dóbr
wspólnych, Peter Linebaugh, „There is no commons without commoning

” - to praktyka społeczna i

etyczna konstytuuje dobro wspólne. Dobro wspólne to także czasownik, nie tylko rzeczownik. To nie
jest coś, co możemy oddać w ręce polityków czy biurokratów.

To bardzo ważny punkt. Dobro wspólne to nie tylko idea polityczna. To osobiste doświadczenie i
tożsamość. Alain Lipietz, polityk francuski, studiujący tematykę dobra wspólnego, wywodzi termin
„commons” z czasów Wilhelma Zdobywcy, od normańskiego słowa commun, pochodzącego z kolei od
munus, oznaczającego zarówno podarek, jak i obowiązek jego odwzajemnienia.

Sądzę,   że   potrzebujemy   odzyskać   świat,   w   którym   wszyscy   dostajemy   dary   –   i   wszyscy   mamy
zobowiązania.   To   bardzo   ważny   sposób   bycia   człowiekiem.   Ekspansja   scentralizowanych   struktur
politycznych   i   rynkowych   tragicznie   przesłoniła   naszą   potrzebę   otrzymywania   i   odwzajemniania
darów.   We   wszystkim   polegamy   dziś   na   pieniądzu   lub   państwowej   biurokracji.   Osobiste
zaangażowanie i zobowiązania moralne nie są już koniecznie potrzebne do życia. I w dużej mierze
straciliśmy wiarę w to, co Ivan Illich nazwał „domeną potoczną” - przestrzeni codziennej, w której
możemy tworzyć, kształtować i negocjować nasze życie. Sądzę, że potrzebujemy umocnienia tego, co
nazywam Prawem Potocznym – prawem dobra wspólnego.

Pokrzepiający jest głęboki odzew, jaki ta idea ma pośród tak wielu rozmaitych ludzi na całym świecie –
filipińskich   farmerów,   brazylijskich   artystów   remiksu,   amsterdamskich   hackerów,   niemieckich
kooperatystów,   amerykańskich   odbiorców   wolnej   kultury,   włoskich   działaczy   miejskich.   Wszelkie
rodzaje inicjatyw z obszaru dóbr wspólnych spontanicznie pojawiają się w niezliczonych środowiskach,
otwierając nowe, interesujące, możliwości i synergie.

Jest to zachęcające, bowiem jeśli teoria nie nadąża za praktyką, to znak, że dzieje się coś potężnego.
W czasie, gdy stare struktury i koncepcje po prostu przestały działać, dobro wspólne daje nam powód,
aby mieć nadzieję. A my bardzo potrzebujemy jakiejś wiarygodnej ścieżki do przodu.

20 Nie ma dóbr wspólnych bez wspólnoty...

Spolszczenie: CC-BY-SA 2012

https://freelab.org.pl