SKARGA PIOTR




PIOTR SKARGA (1536-1612)

 

Piotr Skarga urodził
się w Grójcu na Mazowszu, w ubogiej, mieszczańskiej rodzinie.
Po ukończeniu Akademii Krakowskiej otrzymał święcenia
kapłańskie i wyjechał na dalsze studia do Rzymu. Tam wstąpił
do zakonu jezuitów. Po powrocie do Polski stał się gorliwym
organizatorem szkolnictwa jezuickiego. Zakładał liczne kolegia
jezuickie w całym kraju, a od 1579 r. został pierwszym rektorem
Akademii w Wilnie. Bierze żywy udział w walce z różnowiercami,
zwalczając ich piórem, kaznodziejskim słowem, posuwając się
nawet do politycznych interwencji. Opowiada się za zjednoczeniem
kościoła wschodniego z zachodnim.

Bardzo pożyteczna i
owocna jest także działalność filantropijna księdza Skargi,
założyciela stowarzyszeń opiekuńczych w rodzaju
"Bractwa Miłosierdzia", czy "Banku
pobożnego", spełniającego rolę kasy pożyczkowej
dla ludzi ubogich.

We wszystkich tych tak różnorodnych
dziedzinach rozwinął Skarga ogromną gorliwość w pracy,
zapał, poświęcenie i bezinteresowność. Te cechy jego
charakteru zostały docenione przez króla Zygmunta III
Wazę, który powołał go na stanowisko nadwornego kaznodziei,
którą to funkcję pełnił Skarga przez 24 lata. Aby
obiektywnie przedstawić postać tego tego publicysty i
żarliwego patrioty należy dodać, że w 1606 roku sprzeciwił
się uchwaleniu sejmowego edyktu tolerancyjnego dla różnowierców,
przez co przyczynił się pośrednio do wybuchu rokoszu
Zebrzydowskiego, skierowanego przeciwko antyreformacyjnej
i absolutystycznej polityce Zygmunta III Wazy.

Dzieła pisarskie Piotra
Skargi były ściśle związane z jego działalnością
religijną, społeczną i polityczną. Najważniejszym dziełem
nadwornego kaznodziei są wydane w 1597 roku "Kazania sejmowe".
Nie należą one do literatury religijnej, lecz są doskonale
ułożonym traktatem politycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako
katolik i patriota autor walczył o przywrócenie w Polsce jedności
religijnej, wzmocnienie władzy królewskiej
oraz usunięcie krzywd społecznych i niesprawiedliwych praw.
Osiem kazań o osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych
niedomaganiach Rzeczypospolitej, o
sposobach ich
przezwyciężenia.

"Kazania
sejmowe" Skargi są najszlachetniejszym dziełem polskiej
literatury politycznej XVI wieku. Wyraziła się w nich cała
osobowość twórcy, człowieka wielkiego serca i wielkiego
ducha, który całe swe życie poświęcił trzem ideałom:
miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu.
Obdarzony wspaniałą wymową jako kaznodzieja wywierał na
słuchaczy wpływ tak potężny, że nazwano go "tyranem dusz
ludzkich". W obrazach pełnych grozy i napięcia
dramatycznego roztaczał wizję upadku państwa
i jego ostatecznej
katastrofy, jeśli naród się nie opamięta, win i błędów nie
poprawi. Niestety, nie oglądał ani opamiętania, ani poprawy,
toteż w chwili zniechęcenia pisał: "Nie wiem, czem się
dzieje, iż nie pomaga mi poselstwo Twoje i wołanie moje; do
pokuty rzadki bardzo powstaje; twarda rola
strudziła wołu starego, a pracy na niej w dobrem żniwie nie
znać; chytre ryby od sieci twojej uciekając, poimać się nie
dają".

W zakresie formy
wypowiedzi Skarga nawiązuje do stylu Starego Testamentu, w którym
zapowiada się upadek Jerozolimy i zgubę
grzesznego narodu izraelskiego. Utwór należy do gatunku publicystyki
dydaktycznej, w której osoba pouczająca głosi prawdy
nieomylne. Skarga doskonale opanował sztukę starożytnej
retoryki, stosują często pytania retoryczne, przeciwstawienia,
ciągi epitetów, zdań łączonych wciąż tym samym spójnikiem
i szyk przestawny, co doskonale wzmagało dramatyzm wypowiedzi.