Spis treści
1. Co to jest grupa rówieśnicza?
2. Organizacja, struktura, typy i funkcje grup rówieśniczych.
3. Pierwotność i wtórność grup rówieśniczych.
4. Rola formalnych i nieformalnych grup rówieśniczych w procesie
uspołeczniania.
5. Mechanizmy oddziaływania grup.
6. Współczesne zagrożenia w rozwoju dzieci i młodzieży.
7. Możliwości i granice ingerencji w działalność grup rówieśniczych,
wychowawcze kierowanie grupami nieformalnymi.
1
1. Co to jest grupa rówieśnicza?
Grupa rówieśnicza  nazwa odnosi się do grup dziecięcych i
młodzieżowych. Jednak do końca nie jest to tak ograniczone, ponieważ każdy z
nas przez całe swoje życie znajduje się w kręgu jednej lub kilku grup
rówieśniczych. Rówieśnictwo oznacza wprawdzie pewną względną równość
wieku, ale pojęcie to zawiera również więcej charakterystycznych treści nazwy
grupy rówieśniczej.  Jest to więc organizm społeczny wyróżniony spośród
innych nie ze względu na cechę demograficzną  wieku, lecz ze względu na typ
więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. 1 Grupa
rówieśnicza jest to zatem grupa pierwotna.
Charles H. Cooley (1864-1929) - wybitny teoretyk i badacz grup
pierwotnych, tak definiuje to pojęcie:
 Przez grupy pierwotne rozumiem grupy charakteryzujÄ…ce siÄ™
współpracą i bezpośrednim kontaktem twarzą w twarz. Są one pierwotne pod
wieloma względami, przede wszystkim jednak ze względu na swą
fundamentalną rolę w kształtowaniu społecznej natury i ideałów jednostki.
Psychiczny rezultat bezpośredniego kontaktu stanowi tego rodzaju zespolenie
się indywidualności w jedna całość, że wspólne życie i wspólne cele grupy, w
pewnym przynajmniej zakresie, staja się treścią jaz
ni indywidualnej. W
najprostszy chyba sposób można określić tę całość za pomocą zaimka  my ;
zakłada on stopień sympatii oraz wzajemnej identyfikacji, którego naturalnym
wyrazem staje się wyrażenie  my . Człowiek żyje w poczuciu łączności z
całością i to uczucie wyznacza głównie jego dążenia. 2
1
T. Plich, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w: Pedagogika społeczna. Człowiek w
zmieniającym się świecie, praca zb. pod. red. T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s.175;
2
Cyt. za A. Kłoskowską, Małe grupy i społeczeństwo masowe, w:  Kultura i Społeczeństwo , T. III, 1969, nr 3,
z: Ch. H. Cooley, Social Organization, N. York 1909.
2
2. Organizacja, struktura, typy i funkcje grup rówieśniczych.
Każdemu z nas wydaje się, że grupy rówieśnicze to jest po prostu zbiór
kilku osób. Jednak już w najniższych poziomach funkcjonowania, czyli w
grupach dziecięcych tworzy się system wpływów, który póz
niej w grupach
młodzieńczych przybiera postać struktur, celów, ról społecznych itp.
a) Organizacja i typy grup rówieśniczych (znaczenia te odnoszą się do
siebie).
- Według Tadeusza Pilcha w oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i
młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych:
1) dziecięce grupy zabawowe, bandy;
2) młodzieżowe paczki, kliki;
3) młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze)3.
- Według Bronisława Misztala wyróżnia się cztery typy grup młodzieżowych, ze
względu na ich cechy:
1) Wiek członków  ze względu na tą cechę można wyróżnić dwa związki:
homogeniczne (składające się z osobników znajdujących się w tym
samym wieku lub podobnym) i heterogeniczne (składające się z
osobników różniących się wiekiem). W związkach heterogenicznych
można wyodrębnić takie, w których np. osoba młodsza należy do grupy
ludzi starszych (świadczy o pewnej dojrzałości i samodzielności tego
osobnika) lub np. osoba starsza należy do grupy ludzi młodszych
(świadczy o opóz
nieniu rozwojowym tego osobnika).
2) Płeć członków  wyróżnić tu można: grupy jednorodne (składające się z
samych chłopców albo dziewczynek) i grupy mieszane. Grupy chłopięce
mają charakter zabawowo-rekreacyjny, zaś dziewczęce mają charakter
zabawowo-konsumpcyjny.
3) Stopień spoistości  można określić przez częstotliwość kontaktów
między członkami lub przez podanie struktury socjometrycznej.
Wyróżniamy grupy zwarte i luz
ne. Grupy zwarte dążą do częstego
widywania się w celu wymiany wrażeń, funkcjonują w pełni, spełniają
funkcje zaplecza emocjonalnego i społecznego. Grupy luz
ne nie
funkcjonują w całej pełni, ich uczestnicy spotykają się nieregularnie,
spełniają funkcję zabawowo-rekreacyjną.
4) Społeczna podstawa funkcjonowania  wyodrębnić tu można związki
celowe i związki spontaniczne. Te pierwsze prowadzą działalność na
podstawie mniej lub bardziej sformalizowanych reguł, zasad i statusów,
3
Por. S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa 1974, s.155;
3
których przejawem zewnętrznym może być wydawanie swoim członkom
np. legitymacji. Związki spontaniczne w pierwszym okresie działalności
nie dysponują żadnymi zasadami, ale precyzują takie zasady z czasem.
Można wyróżnić trzy rodzaje związków spontanicznych: *zawiązujące się
samorzutnie na gruncie szkolnym, *powstałe dzięki faktowi wspólnego
zamieszkiwania swych członków na terenie tego samego np. osiedla,
*członkowie odznaczają się określonym sposobem zachowania.
b) Struktura grup rówieśniczych.
Grupa rówieśnicza młodzieżowa według Tadeusza Pilcha tworzy określoną
strukturę stosunków międzyosobniczych. Struktura grupy zawiera trzy elementy
stosunków społecznych, które mogą występować w różnych wariantach:
- układ hierarchii wewnętrznej grupy;
- układ decyzji i system kanałów komunikacyjnych;
- układ i rodzaj więzi między członkami grupy4.
W grupach rówieśniczych można wyróżnić trojaki sens sprawowania
funkcji kierowniczych:
- Przodownictwo  według Aleksandra Kamińskiego są to osoby,
które przez swoje cechy osobowe (np. opiekuńczość), zostały
obdarzone przez grupę spontanicznym zaufaniem, gotowością do
współdziałania oraz pozytywnym nastawieniem emocjonalnym.
- Przywództwo  jest zdobywane przy aprobacie grupy lub bez
aprobaty. Wpływ na to mają kwalifikacje danej osoby. Ma głównie
sens organizacyjny i techniczny.
- Panowanie  zdobywane jest instrumentalnie, siłą. Wyraża się w
autorytarnym rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest
więzi emocjonalnych. Ma sens wyłącznie organizacyjny i
zadaniowy.
Charakter przywództwa zależy od stosunków w grupie, wielkości grupy
oraz zadań jakie ta grupa wykonuje, dlatego można wymienić przywództwo
autorytarne (koncentracja władzy, nieprzyjazne stosunki, system represji
społecznych), demokratyczne lub liberalne (cele zabawowe, towarzyskie, brak
silnego poczucia odrębności wobec otoczenia) lub chaotyczne (najczęściej
występuję w dziecięcych grupach rówieśniczych, częsta zmiana liderów, bezład
decyzyjny).
4
T. Plich, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w: Pedagogika społeczna. Człowiek w
zmieniającym się świecie, praca zb. pod. red. T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s.181;
4
R. Mucchielii wyróżnia pięć typów układów komunikacyjnych, które
dostarczają istotnych informacji o charakterze grupy oraz pełnią rolę
stymulatora aktywności grupy:
- układ szprychowy;
- układ bezpośredni;
- układ kołowy;
- układ łańcuchowy;
- układ scentralizowany.5
c) Funkcje grup rówieśniczych.
- Według Tadeusz Pilcha grupa rówieśnicza: wyznaje określony system
wartości, kreuje wzorce zachowań i egzekwuje ich przestrzeganie, dostarcza
motywacji do działania celowego, wyznacza role społeczne oraz zaspokaja
potrzebę przynależności i akceptacji u dziecka.
- Bronisław Misztal podzielił funkcje grup rówieśniczych na:
1) makrospołeczne (od tego, jakie funkcje spełniają grupy rówieśnicze w
danym środowisku zależą stany i procesy społeczne nie tylko
poszczególnych grup, ale przede wszystkim całych środowisk).
" funkcja egalitaryzacji struktury społecznej oraz pokonywania
barier tworzonych przez stereotypy;
" funkcja egalitaryzacji kultury oraz dystrybucji wartościowych
wzorów kulturowych;
" funkcja przekazywania do środowiska młodzieżowego i utrwalania
w nim niektórych schematów nierówności społecznej.
2) mikrospołeczne:
" funkcja prosta -> funkcja dostarczyciela wrażeń, przygód i nowych
doświadczeń;
" funkcja złożona -> funkcja zaplecza emocjonalnego i społecznego
młodzieży.6
5
T. Plich, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w: Pedagogika społeczna. Człowiek w
zmieniającym się świecie, praca zb. pod. red. T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s.182;
6
B. Misztal, Grupy rówieśnicze młodzieży, Wrocław 1974, s. 112-119.
5
3. Pierwotność i wtórność grup rówieśniczych.
- Według Jerzego Szmagalskiego dwudzielny podział grup na pierwotne i
wtórne zakorzenił się w naukach społecznych z inspiracji klasyka socjologii
Charlesa H. Cooley a (1864-1929). Według niego członkowie w grupie
pierwotnej charakteryzujÄ… siÄ™: intensywnymi interakcjami twarzÄ… w twarz, silnÄ…
osobistą identyfikacją z grupą, wzajemnymi silnymi więziami emocjonalnymi,
wielostronnymi stosunkami między sobą, trwałością więzi. Zaś członkowie
grupy wtórnej charakteryzują się: ograniczonymi interakcjami twarzą w twarz,
słabymi osobistymi identyfikacjami z grupą, słabymi wzajemnymi więziami
emocjonalnymi, jednostronnymi stosunkami, nietrwałymi więziami.7
- Według Tadeusz Pilcha związki rówieśnicze o charakterze grupy
pierwotnej i grupy celowej powinny posiadać następujące właściwości:
grupa pierwotna grupa celowa
1. członkostwo jest spontaniczne, 1. członkowie pochodzą z rekrutacji
nacechowane poczuciem formalnej
aprobujÄ…cego uczestnictwa
2. dominują więzi osobowe i po- 2. dominacja więzi rzeczowych
wszechna identyfikacja wzajemna i stosunków organizacyjnych
(znajomość) osobista
3. powyższe określa niewielkie 3. możliwe wielkie rozmiary grupy
rozmiary grupy pierwotnej o rozgałęzionej strukturze
organizacyjnej i terenowej
4. członkowie mają poczucie 4. struktura wewnętrzna sformalizo-
przynależności oraz odrębności wana z układem hierarchicznym
wobec otoczenia
5. grupa ustala świat wartości i wzor- 5. istnienie własnych celów iinteres-
ców o różnorodnych implikacjach ów dominujących nad interesami
dla członków i organizacji grupy indywidualnymi
6. istnieje umowny system kontroli 6. posiadanie formalnych wzorów
i doraz
nie określone sankcje zachowań egzekwowanych
formalnymi sankcjami
7. grupę cechuje zmienność 7. tendencje do centralizacji decyzji,
i okazjonalność celów, labilność koordynacji działalności i unifor-
struktury i wewnętrznej hierarchii mizmu organizacyjnego
8. przywództwo wynika z cech 8. wyspecjalizowane kierownictwo
osobowych i aprobaty grupy i wyalienowani przywódcy8
7
J. Szmagalski, Przewodzenie małym grupom. Działanie grupowe, Warszawa 1998, s. 13-14;
8
T. Plich, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w: Pedagogika społeczna. Człowiek w
zmieniającym się świecie, praca zb. pod. red. T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s.178;
6
4. Rola formalnych i nieformalnych grup rówieśniczych w
procesie uspołeczniania.
Grupa formalna - typ grupy społecznej charakteryzujący się
sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą,
sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami
odgrywanymi przez członków takiej grupy.
Struktura tego typu grupy charakteryzuje siÄ™ przede wszystkim bezosobowymi,
rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji
konkretnego celu i powstajÄ… zazwyczaj na bazie prawa publicznego. 1*
Grupa nieformalna typ grupy społecznej charakteryzujący się płynną,
elastyczną strukturą przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie
wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną.
W obrębie dużych grup społecznych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj
jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w
zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają
więzi. 2*
Nazwa grupy rówieśniczej odnosi się do grup dziecięcych i
młodzieżowych. Każdy z nas tkwi przez całe życie w kręgu jednej lub kilku
grup rówieśniczych.
Wg T. Plicha grupa rówieśnicza to : "organizm społeczny wyróżniony
spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną wieku, lecz ze względu
na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo". 3*
Grupa rówieśnicza dziecięca powstaje w wyniku naturalnej potrzeby
zabawy i kontaktu dzieci. Małe dzieci przejawiają chęć zabawy grupowej, chęć
zainteresowania swoje osobą. W dalszym rozwoju grupa rówieśnicza nabiera
coraz większego znaczenia. Okres dorastania - orientacja społeczna to krąg
rodziny, towarzyski. Te kręgi stanowią układ odniesienia, który wywiera wpływ
na orientację życiowa młodych ludzi. Grupa rówieśnicza dzieci powstaje
spontanicznie, bez ingerencji starszych "zagarnia" każde dziecko, tworzy
mechanizmy regulujące ich wzajemne zachowania. Stanowi dla każdego
uczestnika pierwotne środowisko. Wg Floriana Znanieckiego dziecięca grupa
rówieśnicza powstała bez udziału dorosłych. Cechuje ja prostota ustroju
wewnętrznego, ustawiczna zmienność form życia zbiorowego, zabawy, celów.
W zachowaniach spontanicznych grup dziecięcych przebija się konflikt
nastawień wyniesionych z domu lub innych środowisk opiniotwórczych a
żywiołową potrzebą "dzikiej zabawy". U dzieci żądza zabawy bierze górę nad
rygorami wprowadzonymi przez dom.
Opozycja dziecka wobec dorosłych jest naturalnym składnikiem procesu
socjalizacji. Jeżeli w rodzinie nie da się ugasić buntu to dziecko będzie miało
poparcie w konflikcie w grupie rówieśniczej. W grupach dziecięcych jest system
wpływów, który w miarę upływu czasu przybiera postać struktur.
7
Wg Kamińskiego specyficzny typ kierowania grupą to przodownictwo :
osoby sÄ… obdarzone przez grupÄ™ niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem,
pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania.
Drugi rodzaj funkcji kierowniczej to przywództwo jest zdobywane przy
aprobacie członków grupy niekiedy mimo tej aprobaty może wynikać np.
zamożność, osiągnięcia. Trzeci typ : panowanie (władza) - zdobywana głównie
siłą. Pozbawiona więzi emocjonalnych. Ma sens organizacyjny. Demokratyczne
lub liberalne przywództwo dominuje w grupach, których zadania zawierają cele
towarzyskie. Dziecięce grupy cechuje przywództwo chaotyczne. Nieformalna
grupa rówieśnicza wyznaje określony system wartości, kreuje wzorce zachowań
i egzekwuje ich przestrzeganie. Grupa rówieśnicza zaspokaja niezwykle ważną
u dziecka potrzebę przynależności i akceptacji. Jeżeli dziecko nie znajduje
akceptacji w domu rodzinnym to szuka tego na zewnątrz. Następuje wtedy silna
identyfikacj członka z grupą.
Wg Misztala "... od tego jakie funkcje spełniają grupy rówieśnicze w
danym środowisku zależą stany i procesy społeczne nie tylko poszczególnych ale
przede wszystkim całych środowisk" 4*. Grupa młodzieżowa organizuje czas
wolny swych członków, pełni funkcje dostarczyciela wrażeń, przygód i
doświadczeń. O tej funkcji wspomina
K. Przecławski : "grupa zaspokaja potrzeby poznawcze, potrzebę nowych
doświadczeń. Ułatwia poznanie wielu działań nieznanego świata, którego
nie pokazuje ani szkoła, ani dom" 5*.
Grupa rówieśnicza spełnia też funkcję zaplecza emocjonalnego i
społecznego młodzieży, sprzyja dostrzeganiu w ludziach tego, co piękne.
Wg Misztala jeżeli rodzice starają się dać dziecku wszystko, co tylko
zapragnie, ale nic poza tym, zajęci są pieniędzmi to grupa rówieśnicza może
stać się tym ciałem, do którego zwróci się młody człowiek. Grupa rówieśnicza
uczy samodzielności, pomaga w poznaniu własnych wartości. "Wydaje się że
grupa rówieśnicza jest tym środowiskiem, w którym następuje faktyczna
polaryzacja ról męskich i żeńskich, w których stosunki między płciami
przybierajÄ… odpowiednie proporcje" 6*.
Typologia grup młodzieżowych; ze względu na :
- wiek,
- płeć,
- stopień spoistości,
- społeczną podstawę funkcjonowania.
Typy postaw młodzieży w stosunku do środowisk młodzieżowych :
- negatywna - ujemna ocena środowiska rówieśniczego,
- ambiwalentna - elementy negatywne i pozytywne oceny środowiska
rówieśniczego ,
- pozytywna - dodatnia ocena środowisk rówieśniczego.
8
Trzy typy grup rówieśniczych :
1) dziecięce grupy zabawowe, bandy
2) młodzieżowe paczki, kliki,
30 młodzieżowe grupy dewiacyjne ( gangi, bandy przestępcze).7*
Literatura :
1* http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_formalna,
2* http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_nieformalna,
3* T. Plich, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze , w:
Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, praca zb. pod.
red . T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s.175,
4* B. Misztal, Grupy rówieśnicze młodzieży, Wrocław 1974, s.115,
5* K. Przecławski, Instytucje wychowawcze w wielkim mieście,
Warszawa 1971, s.69,
6* B. Misztal, Grupy rówieśnicze młodzieży, Wrocław 1974, s.119,
7* S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa
1974, s.155.
9
5. MECHANIZMY ODDZIAA
YWANIA GRUP
Mechanizm oddziaływania grupy na jednostkę jest tym silniejszy im
bardziej pierwotna jest dana grupa. Grupa ma wpływ na wyobrażenia o sobie,
ponieważ widzimy własne odbicie w gestach innych, którzy dla nas są kimś
ważnym9. Także nasze wartości oraz przekonania ulegają wpływom, gdyż
mamy skłonność do przyjmowania wartości grupy, z którą się utożsamiamy, i z
którą są związane \nasz wyobrażenia o sobie. Przedmiotem oddziaływania jest
również nasze zachowanie w ramach określonych ról oraz motywacje, ponieważ
stosujemy siÄ™ do norm obowiÄ…zujÄ…cym w grupie pierwotnej i przejmujemy jej
wartości i przekonania oraz dopasowujemy do nich nasz sposób postępowania
oraz wykonywanie ról10. Na nasze emocje i uczucia również wpływa grupa,
ponieważ nasz stany emocjonalne zależą od kontaktów z osobami, które są
ważne dla nas. Wojciech Jakubowski opisuje cztery mechanizmy oddziaływania
grup, które wymienia S. Mika11:
a. mechanizm modelowania (czasem nazywamy naśladownictwem) 
uważa się, że naśladowanie jest podstawowym mechanizmem
społecznego uczenia się. Modelem zachowania mogą być rodzice,
przyjaciele, grupa rówieśnicza czy TV. Np. w grupie  naśladujemy
zachowania, by być akceptowanym przez innych;
b. mechanizm nagradzania i karania  taka sytuacja ma miejsce wtedy,
kiedy grupa uczy swoich członków obowiązujących w niej norm. Kary są
stosowane wtedy, kiedy jednostka nie przestrzega norm, zaÅ› nagrody
kiedy jednostka zachowuje się zgodnie z normami. Osoby, które
przestrzegają norm grupowych są częściej pozytywnie postrzegane przez
grupę, może to się wyrażać tym, że takich ludzi się lub, poważa, chce się
z nimi współpracować, przyjaz
nić. Osoby takie mogą uzyskać np. wyższe
stanowiska. Natomiast osoby nie przestrzegajÄ…ce norm panujÄ…cych w
grupie są odrzucane, nieakceptowane. Społecznie osoby takie nazywane
są dewiantami i są najczęściej usuwane z grupy by nie niszczyć jej
spójności.
c. mechanizm wewnętrzny  polega na tym, że dany członek grupy
zauważa różnice między zachowaniem innych członków a swoim
własnym. Przeżywa stan napięcia, by go zlikwidować zaczyna zmieniać
swoje zachowanie i upodabnia je do zachowań członków grupy
d. mechanizm zewnętrzny  polega na tym, ze członek grupy sam zauważa
rozbieżność między zaakceptowanymi przez siebie normami grupowymi
a własnym zachowaniem. Rozbieżność ta może powodować napięcie,
które jednostka zmniejszy przez zmianę swojego zachowania (np. osoba
9
Jonathan H. Turner  Socjologia: koncepcje i ich zastosowania str. 104
10
Jonathan H. Turner  Socjologia: koncepcje i ich zastosowania str. 104
11
Wojciech Jakubowski:  Społeczna natura człowieka str. 66-68
10
wierząca redukuje napięcie aktem spowiedzi). Mechanizm ten będzie
działał w zależności od siły związku z grupą.
W wielu sytuacjach zachowujemy się podobnie np. wielu ludzi spóz
nia
się do pracy lub wielu regularnie do niej uczęszcza. Można uznać, że podobnie
zachowania większości ludzi są skutkiem stosowania się do przestrzegania
pewnych norm społecznych12. Zjawisko takie nazywane jest konformizmem.
Konformizm  jest to postawa zgody z obowiÄ…zujÄ…cymi normami,
wzorami, zasadami13.
Aronson uważał, że konformizm to zmiana zachowań lub własnej opinii
pod wyobrażonym naciskiem jakiejś osoby lub grup ludzi. Najczęściej jest tak,
że gdy wchodzimy do nowej grupy możemy mieć inną opinię, inne cele, ale
zaczynamy zmieniać je by sprostać oczekiwaniom grupy. Ulegamy naciskom
grupy i rezygnujemy ze swojego zdania by móc przynależeć, być
akceptowanym przez grupÄ™.
Aronson wymienia trzy rodzaje zachowań konformistycznych14:
1. Uleganie  jednostka w swoim zachowaniu kieruje siÄ™ uzyskaniem
nagrody lub uniknięcia kary. Zachowanie to trwa tak długo jak obiecuje
siÄ™ nagrodÄ™ lub grozi karÄ….
2. Identyfikacja  dana jednostka chce upodobnić się do osoby lub grupy
ludzi, pod których jest wpływem, akceptuje cele grupy, obowiązujące w
niej normy, postawy.
3. Internalizacja (uzewnętrznienie)  jest to najbardziej trwałe następstwo
wpływy czy nacisku grupowego. Jednostka przyjmuje za własne normy,
wartości, postawy czy poglądy, które pochodzą od jakiejś osoby czy
grupy. Przyjmuje je jednak nie dlatego, że chce uniknąć kary czy aby
uzyskać nagrodę ale dlatego, że jest przekonywana, że te wartości, normy
są słuszne.
Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej.
Grupa rówieśnicza dzieci powstaje spontanicznie bez zamysłu i
ingerencji starszych. Zagarnia każde dziecko tworząc naturalne mechanizmy
regulujące ich wzajemne zachowania, wewnętrzną organizację i pełniąc
doniosłe funkcje wychowawcze wobec jej uczestników15.
Według Floriana Znanieckiego dziecięca grupa rówieśnicza, która
powstała bez udziału dorosłych nie ma określonego kształtu organizacyjnego. A
zatem nie posiadająca tradycji wzorców czy celów głównie do zabawy, do
żywiołowego wyładowania energii, którego nie krępują żadne zakazy, normy.
Zachowania grupy reguluje jedynie aktualne i zmienne nastawienie
członków grupy lub osobników, którzy potrafią narzucić grupie woje projekty.
12
Wojciech Jakubowski:  Społeczna natura człowieka str. 69
13
 Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych wyd. Wiedza Powszechna
14
Wojciech Jakubowski:  Społeczna natura człowieka str. 74-75
15
Tadeusz Pilch, Irena Lepalczyk  Pedagogika społeczna str.179-180
11
Grupę rówieśniczą cechuje ustawiczność zmienność form życia
zbiorowego, zabawy, celów. Wynika to z krzyżowania się w życiu grupy
zmiennych i sprzecznych nastawień jej członków: przodownictwa,
podporządkowania, rywalizacji, współdziałania.
W zachowaniach grupy dziecięcej można dostrzec konflikt między
wzorami wyniesionymi z domu rodzinnego, a żywiołową potrzebą
nieskrępowanej zabawy. Żądza zabawy rówieśniczej bierze górę nad rygorami
narzucanymi przez dom lub dorosłe społeczeństwo jest przyczyną konfliktu,
który może komplikować proces socjalizacji młodego człowieka. Z tego
konfliktu rodzi się bunt wobec świata dorosłych. Jeżeli rodzina lub najbliższe
otoczenie nie potrafi umiejętnie tych postaw buntowniczych wygasić to dziecko
ucieknie do grupy rówieśniczej, gdzie znajdzie zrozumienie i wsparcie. Jeżeli
dziecko przejmie negatywne cechy grupy może to z
le wpłynąć na jego
przyszłość.
12
6. Współczesne zagrożenia w rozwoju dzieci i młodzieży
Nazwa grupy rówieśniczej odnosi się w pierwszym rzędzie do grup
dziecięcych i młodzieżowych. Owe grupy charakteryzują specyficzne okresy
życia człowieka: dzieciństwo ,a więc faza niedojrzałości we wszystkich
zakresach warunkująca brak odpowiedzialności dziecka za siebie i innych,
młodość-faza dojrzałości potencjalnej powiązana z podejmowaniem części
odpowiedzialności(za siebie, ale jeszcze nie za innych)[1]
Najnowsze sondaże przeprowadzone w instytucjach edukacyjnych wskazują na
znaczne zróżnicowanie i skalę zagrożeń młodzieży zachowaniami
patologicznymi(agresja i przemoc wobec rówieśników, palenie papierosów,
picie alkoholu, zażywanie narkotyków, uczestnictwo w sektach, podkulturach,
przestępczość, objawy demoralizacji, prostytucja, czyli zagrożenie
niedostosowaniem społecznym)[2]
Grupa rówieśnicza zaspokaja u dziecka niezwykle ważną potrzebę
przynależności i akceptacji. Jeśli dziecko nie doznaje poczucia akceptacji i
przynależności we własnej rodzinie gwałtownie szuka go na zewnątrz, płacąc za
nie konformizmem i uległością.[3]Młodzież dopiero kształtuje swoją tożsamość
i poszukuje ukierunkowania stąd mniej odporna będzie na sięganie po pozorne,
ucieczkowe sposoby rozładowania własnych frustracji(uzależnienia), częściej
sięgnie po zastępcze sposoby realizacji własnych, niezbywalnych
potrzeb(przestępczość, subkultury, podkultury, sekty).
Młodzież szkolna tworzy współdziałające grupy rówieśnicze. Zdarza się iż one
także mogą być zagrożeniem. Są to niektóre grupy nieformalne. Należą do nich
osobnicy z zaniedbanych i odrzuconych środowisk domowych. Szukają oni
zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głównie uznania w grupie
rówieśniczej, wśród podobnych sobie nieprzystosowanych, wykraczających
stopniowo na drogę przestępców młodocianych prezentujących buntowniczą i
konspiracyjną postawę wobec dorosłych.
Istnieją także grupy młodzieży, które kwestionują wszelkie zwyczaje kulturowe
dorosłych negują ich styl życia i zwyczaje.
çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚
1.E.Wysocka, Oblicza współczesnej młodzieży: cechy, dążenia, zagrożenia i
problemy, ,,Pedagogika Społeczna ,2001, nr1.str 43
2.E.Wysocka, Oblicz współczesnej młodzieży: cechy, dążenia, zagrożenia i
problemy, ,,Pedagogika Społeczna , 2001, nr1.str 49
13
3.T. Pilch, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w: Pedagogika
społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, praca zbiorowa. Pod red. T.
Pilcha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995
Są to subkultury młodzieżowe takie jak hipisi, gitrowcy, skinhedzi, punki.
Młodzież ta odrzuca dorosłych, dąży do stworzenia własnych wzorów,
zanegowania kultury dominującej w społeczeństwie.
Powracając do uzależnień wśród młodzieży jedna z psychologicznych koncepcji
wyjaśnia uzależnienia jako wynik samoleczenia różnych dysfunkcji osobowości
i swych problemów adaptacyjnych. Osoby te są zazwyczaj dojrzałe
emocjonalnie lecz posiadają niedorozwinięty system wewnętrznej kontroli.
Wyróżniają się bardzo wygórowanymi wymaganiami i oczekują
natychmiastowego zaspokajania potrzeb.
Pojawia się w tym okresie też nowe zagrożenie oddziałujące na psychikę dzieci i
młodzieży  uzależnienie od komputera, internetu i agresywnych gier
komputerowych  stosunkowo słabo rozpoznane, jeszcze o zasięgu
ograniczonym ich dostępnością, ale już widoczne.[4] Współczesne mass -
media są rodzajem zbiorowego wychowawcy. Niewątpliwie media pełnią rolę
wychowawczą, pod warunkiem iż dzieci
i młodzież korzystają z nich z programów dla nich przeznaczonych. Często
jednak dzieje siÄ™ inaczej. Rodzice nie majÄ… pod kontrolÄ… tego, co oglÄ…dajÄ… ich
dzieci. W takim przypadku media tylko uzależniają a w wielu przypadkach
deprawują. Niejednokrotnie zauważamy, iż programy telewizyjne, gry
komputerowe, czasopisma, strony internetowe kierowane do dzieci i młodzieży
są pełne mniej lub bardziej zamaskowanej przemocy, okrucieństwa, erotyzmu.
Destrukcyjny wpływ mediów polega na wytwarzaniu nieuzasadnionych potrzeb
wywołanych agresywną reklamą .W tej sytuacji wielkim zagrożeniem dla
rozwoju dzieci i młodzieży jest fakt, że większość wychowanków spędza wiele
godzin dziennie przed telewizorem czy komputerem. Przeważająca część dzieci
i młodzieży poświęca więcej czasu na kontakt z mediami niż kontakt z
rodzicami lub na pobyt w szkole.
Podsumowując należy stwierdzić, iż w dzisiejszej rzeczywistości dzieci
i młodzież są narażone na wielorakie niebezpieczeństwa, które powodują wielką
porażkę w życiu młodego człowieka, rozumianą często jako utratę sensu życia.
Rozumiejąc istotę problemu nauczyciele powinni się czuć odpowiedzialni za
młodzież i wspólnie z rodzicami pomóc im bezpiecznie wkroczyć w dorosłość.
çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚çÅ‚-
4. E. Wysocka, Oblicza współczesnej młodzieży: cechy, dążenia, zagrożenia i
problemy, ,,Pedagogika Społeczna , 2001, nr1, str. 50
14
7. Możliwości i granice ingerencji w działalności grup
rówieśniczych, wychowawcze kierowanie grupami nieformalnymi.
Już w 3 roku życia dzieci łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy, w
wieku przedszkolnym staje się to regułą. W wieku szkolnym wzrasta wyraz
nie
wpływ grupy rówieśniczej na jej członków. Najbardziej ścisłe związki powstają
w małych grupach rówieśniczych i w paczkach, które tworzą się zależnie od
wieku dzieci na różnych zasadach. W młodszym wieku szkolnym - przede
wszystkim w celu wspólnych zabaw i zajęć, w okresie dojrzewania - także w
celu wymiany poglądów i zwierzeń, rozmów i dyskusji. Organizacja małych
grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie
równorzędności jej członków. Mimo to więz
między członkami takiej grupy jest
bardzo silna, stopień solidarności - wysoki. Członkowie takiej grupy oddziałują
na siebie nawzajem.
Instynktywiści tłumaczyli tworzenie grup społecznych instynktami.
Wyróżnia się obecnie niezliczoną ilość instynktów, jednak najważniejsze z nich
to instynkt afiliacji i agresji. Determiniści społeczni natomiast upatrywali w
oddziaływaniach wychowawczych możliwość kształtowania zachowań ludzkich
i przystosowania się do grupy. Obecnie zauważymy dążenie do połączenia tych
idei w jedną całość. Zarówno instynkty jak i wychowanie wpływają na
osobowość społeczną jednostki, a tym samym na grupy rówieśnicze tworzone
przez te jednostki.
Grupa społeczna w psychologii społecznej i socjologii to zbiór co
najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie
współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania
własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym
systemem norma i wartości.
15
W całokształcie oddziaływań wychowawczych na jednostkę, grupa
rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji. Zaspokaja ona
te potrzeby społeczne, których wychowawcy, reprezentujący pokolenie
dorosłych, nie są w stanie zaspokoić. Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w
grupie rówieśniczej  w zależności od pełnionej tam roli - wzmacnia poczucie
własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki. Mechanizm
socjalizacji przez przynależność do grupy rówieśniczej polega także na tym, że
włączającemu się do grupy zależy na uznaniu jej członków. Na uznanie to
trzeba sobie zasłużyć, podobnie jak trzeba zdobyć sympatię kolegów
zachowujÄ…c siÄ™ zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi w grupie normami i sankcjami.
Podsumowując możemy stwierdzić, ze grupa rówieśnicza jest to
określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku, między
którymi pod wpływem styczności bezpośrednich powstają z reguły więzi
przyjaz
ni .Grupy rówieśnicze są podstawową formą życia społecznego
młodzieży, klasa natomiast ją odwzorowuje dlatego bardzo ważne dla każdego
nauczyciela jest znajomość procesów, które w niej zachodzą .Czynnikami
wiążącymi w grupie rówieśniczej są oprócz wieku przynależności do wspólnej
struktury organizacyjnej, występowanie określonych kontaktów, brak istotnych
różnic w poziomie wiedzy i rozwoju intelektualnym jej członków.
Na forum grupy dziecko broni słuszności swego stanowiska, uczy się
samodzielnego podejmowania różnych decyzji, samodzielnego myślenia,
tworzenia czegoś nowego, przeżywa różnego rodzaju porażki, dzięki którym
uczy się wytrwałości, cierpliwości w dążeniu do celu, odporności w razie
niepowodzenia. Grupa rówieśnicza jest niekwestionowaną częścią życia
nastolatków. Daje poczucie przynależności, zrozumienia, akceptacji. Grupy
rówieśnicze są pomostem nastolatka do odpowiedzialnego świata dorosłych.
Jednak one same mogą stanowić poważne z
ródło konfliktów i stresów.
Niewskazane oddziaływania grupy to: używanie żargonu (szczególnie
16
wulgaryzmów), lekceważąca postawa wobec zasad i autorytetów, skłonność do
naruszenia więzi rodzinnej, odrzucanie wzorów ustalonych w rodzinie itp.
Rolę grupy w okresie dorastania podkreśla D. Ekiert-Grabowska
 przyjaz
ń jest niezmiernie ważna. Jednostka żyje życiem grupy. To, co
postanawia grupa rówieśników jest dla dziecka prawem. Jego ubiór, fryzura,
język, zainteresowania są pod władzą i kierunkiem grupy. On lub ona zrobi
niemal wszystko, by zyskać uznanie w grupie 16.
Nieformalna grupa rówieśnicza jest nierozpoznawalna czy słabo
rozpoznawalna dla czynnika (np. wychowawcy) zewnętrznego. Jest dla
 nieczłonka grupy po prostu hermetyczna. Ten fakt jest zresztą głównym
spoiwem grupy, ochroną przed inwigilacją zewnętrzną, warunkuje poczucie
swobody z jednej strony oraz poczucie  inności , oryginalności celu i programu
z drugiej. Nie wolno jednak z góry przesądzać, że grupa nieformalna cechuje się
wyłącznie negatywnymi wartościami (z naszego punktu widzenia) czy
działaniami. Sami zresztą byliśmy lub jesteśmy nadal członkami jakichś grup
nieformalnych, które stanowiły i stanowią dla nas dużą wartość życiową.
Pozycję szczególną w grupie sprawuje jej przywódca, który ma
możliwość sprawowania kontroli nad pozostałymi członkami grupy ale jest
także przez nią kontrolowany. Aby utrzymać swe przywództwo musi on ściśle
przestrzegać norm cenionych przez grupę. Przywódca nie tylko kontroluje to co
się dzieje wewnątrz grupy, ale także jej relacje ze światem zewnętrznym, co daje
mu możliwość podejmowania decyzji zgodnych z oczekiwaniami grupy. Dopóki
decyzje te są akceptowane przez grupę, dotąd jest on przywódcą. Przywódca
posiada władzę nad grupą co daje mu prawo wymuszania na członkach
zachowań zgodnych z interesami grupy. Przywódca może sprawować władzę na
wiele sposobów. Często o możliwości wychowawczej ingerencji w grupę
nieformalną decyduje stosunek przywódcy grupy do środowiska zewnętrznego
(np. wychowawcy).
16
Ekiert-Grabowska D.,  Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej , WSiP, Warszawa, 1982; s. 43
17
Wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Proces
wychowawczy to socjalizacja jawna, zamierzona i celowa. Polega na wdrażaniu
określonego postępowania poprzez wskazanie jednostce wzorów, jak należy
postępować w sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania
wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Proces wychowawczy
dokonuje siÄ™ poprzez perswazjÄ™, nagradzanie i karanie.
Do młodych ludzi trudno trafić, a im bardziej zwarta grupę tworzą, tym
jest to trudniejsze. Samo nawiÄ…zanie kontaktu nie wystarczy. Konieczne jest
zaangażowanie tej grupy w działania i nawiązanie współpracy. Problem
pogłębia fakt, że młodzi ludzie są podejrzliwi, a nawet manifestują wrogość, w
stosunku do profesjonalistów mieszających się w ich życie. Dlatego praca z
młodzieżą ma tak duże znaczenie. Dzięki ochotniczemu charakterowi działań i
koncentracji na danej wspólnocie pracownicy i organizacje młodzieżowe mają
lepszą niż inni możliwość nawiązania kontaktu i zbudowania opartych na
zaufaniu relacji z młodymi ludz
mi.
Młodzi ludzie cierpią z powodu podwójnego wizerunku. Z jednej strony,
media i politycy często przedstawiają ich jako biernych albo jako potencjalnych
przestępców, podczas, gdy z drugiej strony w reklamach i filmach są oni
portretowani jako aktywni, wpływowi, szczęśliwi i silni. W rzeczywistości,
jedynie niewielka część młodzieży może identyfikować się z którąkolwiek z
tych grup. Wielu z młodych ludzi o mniejszych szansach żyje pod presją
otoczenia i boryka się z różnymi trudnościami.
Jest to bariera, którą pracownicy młodzieżowi muszą przezwyciężyć, aby
dotrzeć do wszystkich młodych ludzi. Pracownik młodzieżowy powinien
zaproponować wszystkim młodym ludziom możliwość wzięcia udziału w
zajęciach, jednak ostateczna decyzja należy do samych zainteresowanych.
Pracownicy młodzieżowi mogą co najwyżej obrać sobie za cel rzeczywiste
dotarcie do pewnych słabo reprezentowanych grup młodzieży. Przede
wszystkim ważne jest, aby zdać sobie sprawę, jakie bariery mogą uniemożliwiać
18
integracyjną pracę z młodzieżą. Idealistycznie nastawionemu pracownikowi
młodzieżowemu może
być trudno zrozumieć, dlaczego młodzi ludzie nie biorą razem z innymi udziału
w zajęciach rozrywkowych. Trzeba jednak pamiętać, że dla nich priorytetem
będzie zadbanie o własne potrzeby i sprostanie wyzwaniom, jakie stawia przed
nimi życie. Pracownicy młodzieżowi powinny uwzględnić te potrzeby.
Prowadząc zajęcia edukacyjne, pracownicy młodzieżowi chcą rozszerzać
horyzonty i umiejętności młodych ludzi. Zgodnie z  trzema czynnikami
powodzenia (wyzwanie, możliwości i związek), zajęcia powinny odrywać
młodych ludzi od rutynowych czynności i oferować im możliwość spróbowania
lub nauczenia się czegoś nowego. Jeśli jednak oczekiwania będą zbyt
wygórowane, młodzież z pewnością się wycofa.
Wiedza o członkach grupy, zjawiskach, które w niej występują i
dynamice zmian jakie w niej zachodzą jest niezbędnym warunkiem skutecznych
oddziaływań wychowawczych nauczyciela.
Narzędzie szybkiego i możliwie dokładnego badania dynamiki grupowej,
a zwłaszcza panujących w niej stosunków interpersonalnych, stanowią techniki
socjometryczne. Techniki te są częścią składową tzw. Socjometrii, czyli nauki
zajmującej się ilościowym mierzeniem właściwości psychicznych cechujących
grupę jako całość oraz stosunków w niej panujących. Socjometria jako nauka
powstała w 1934 roku. Jednym z jej twórców jest J.L. Moreno.
Badanie metodą socjometryczną polega na zadaniu wszystkim członkom
danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań dotyczących różnych
rodzajów stosunków społecznych, takich jak wzajemne sympatie, zaufanie,
popularność, przywództwo i inne. W odpowiedzi osoba badana ma podać
nazwisko lub nazwiska osób, z którymi chciałaby najbardziej wejść w kontakt,
przy zaistnieniu pewnych umownych warunków podanych w założeniu.
19
W oparciu o badania socjometryczne wychowawca zdobywa wnikliwÄ… i
bardziej wszechstronną orientację stosunków wzajemnych w grupie i pozycji
poszczególnych wychowanków.
W grupach, w których wychowawca nie panuje nad istniejącym w nich
życiem społecznym, mogą rozwijać się niepożądane formy zachowania,
tolerowane lub akceptowane przez członków grupy. Rola wychowawcy, który
nie jest członkiem grupy i nie tkwi w grupie, jest inna niż rola przywódcy grupy.
Wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, że oprócz spostrzeganego
przezeń zewnętrznego nurtu życia grupy istnieje drugi nurt  wewnętrzny, mało
dostrzegalny, bo dostępny tylko członkom. Ten drugi nurt może być ważniejszy
dla życia grupy niż ten zewnętrzny, oficjalny. Wychowawca powinien starać się
poznać ten ukryty nurt i, jeśli jest on destrukcyjny i aspołeczny, osłabiać jego
działanie. W tym celu wychowawca powinien współpracować z grupą, a nie
dyrygować nią, szukać przyczyn niepowodzeń wychowawczych i usuwać je.
Jeżeli wychowawcy są rzeczywistymi przyjaciółmi wychowanka, jeżeli
wychowanek chętnie zwraca się do wychowawców ze swoimi kłopotami,
wówczas wychowawcy mogą w dyskretny sposób oddziaływać na wybór
korzystnej wychowawczo paczki. W przypadku wrogiego stosunku
wychowawców do wszelkich form uczestnictwa wychowanka w grupach
nieformalnych, wychowawcy tracą kontakt nad tą sferą wpływów.
Podsumowując możliwości ingerencji w nieformalna grupę rówieśniczą
jest wiele. Najważniejszym problemem jest wybór drogi wpływu na dana grupę
i sposób eliminacji zjawisk i zachowań niepożądanych. Wybór ten może
stanowić o sukcesie bądz
klęsce danych metod wychowawczych.
20
8. Bibliografia.
1) Bańko M., Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa
2005;
2) Ekiert-Grabowska D., Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP,
Warszawa 1982;
3)  Encyklopedia Gazety Wyborczej , PWN, Agora SA, Kraków 2005-
2006;
4) Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1995;
5) Jakubowski Wojciech, Społeczna natura człowieka;
6) Kłoskowska A. , Małe grupy i społeczeństwo masowe, w:  Kultura i
Społeczeństwo , T. III, 1969, nr 3, z: Ch. H. Cooley, Social Organization,
N. York 1909;
7) Kowalski S. , Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa 1974;
8) Misztal B. , Grupy rówieśnicze młodzieży, Wrocław 1974;
9) Okoń W., Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992;
10) Plich T. , Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, w:
Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, praca zb.
pod. red. T. Plicha, I. Lepalczyk, Warszawa 1995;
11) Przecławski K. , Instytucje wychowawcze w wielkim mieście,
Warszawa 1971;
12) Przetacznikowa M., WÅ‚odarski Z., Psychologia wychowawcza,
PWN, Warszawa 1980;
13)  Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych , wyd. Wiedza
Powszechna;
14) Strona internetowa Wikipedia Polska: http://pl.wikipedia.org/;
15) Strona internetowa Wikipedia Polska:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_formalna;
21
16) Strona internetowa Wikipedia Polska:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_nieformalna;
17) Szmagalski J. , Przewodzenie małym grupom. Działanie grupowe,
Warszawa 1998;
18) Turner Jonathan H., Socjologia: koncepcje i ich zastosowania;
19) Wysocka E. , Oblicza współczesnej młodzieży: cechy, dążenia,
zagrożenia i problemy, ,,Pedagogika Społeczna , 2001, nr1
22