IMMUNOLOGIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
prof. dr hab. Andrzej K. Siwicki
Zespół Mikrobiologii i Immunologii Klinicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Immunomodulatory
ZASTOSOWANIE W OCHRONIE ZDROWIA
PSÓW I KOTÓW
Postęp w badaniach nad mechanizmami i koty są szczególnie narażone na dzia-
Streszczenie
obronnymi doprowadził do wyjaśnienia łanie ksenobiotyków (pestycydy, her-
roli szeregu zjawisk warunkujących pra- bicydy, metale ciężkie), a efektem ich
Immunomodulacja znalazła zastoso-
widłowe funkcjonowanie nieswoistych oddziaływania są zaburzenia w funk-
wanie w skutecznej ochronie zdrowia
komórkowych i humoralnych mecha- cjonowaniu układu odpornościowego
psów i kotów. Immunomodulatory natu-
nizmów obronnych oraz swoistej od- doprowadzające do immunosupresji.
ralne i syntetyczne wykazują działanie
powiedzi immunologicznej na antyge- Zjawisko to predysponuje do rozwoju
stymulujące na nieswoiste komórkowe
ny (patogeny). Układ immunologiczny chorób infekcyjnych, wywoływanych
i humoralne mechanizmy obronne oraz
funkcjonuje w oparciu o bardzo precy- często przez mikroorganizmy warun-
swoistą odpowiedz
immunologiczną.
zyjne mechanizmy autoregulacyjne, któ- kowo chorobotwórcze. Dość częstymi
Podawane również w karmie stymulują
re są nadzorowane przez komórki im- przyczynami zaburzeń w prawidłowym
odporność jelitową i wspomagają tera-
munokompetentne i wydzielane przez funkcjonowaniu układu odpornościo-
pię antybiotykową.
nie mediatory. To właśnie układ od- wego są:
pornościowy przede wszystkim chro- " nieprawidłowe żywienie lub niedoży-
Słowa kluczowe
ni czy osłania organizm przed wnik- wienie,
nięciem czynników patogennych, dzięki " niedobory witamin i mikroelemen-
pies, kot, immunomodulacja,
prawidłowo funkcjonującym barierom tów,
zdrowie zwierząt
ochronnym (skóra, błony śluzowe) oraz " stany stresowe oraz urazy spowo-
nieswoistym mechanizmom komórko- dowane oparzeniami, pobiciem czy
Abstract
wym (fagocytoza, cytotoksyczność i cy- potrąceniami przez samochód,
toliza komórek PMN i MN) i humoral- " ciąża, a szczególnie pierwsze tygodnie
The modulation of defence mechanisms
is one of the most important tools used nym (produkty komórek układu od- po ciąży,
in prevention and therapy of infectious pornościowego i innych tkanek). Do " infekcje bakteryjne i wirusowe,
diseases in dogs and cat. Natural and
szczególnie istotnych substancji wa- " chemioterapia czy antybiotykoterapia
synthetic immunomodulators stimulate
runkujących nieswoistą odporność hu- (np. tetracykliny),
the nonspecific cellular and humoral de-
moralną zaliczamy lizozym, interferony, " zaburzenia czynności gruczołów do-
fence mechanisms as well as the specific
dopełniacz, białka ostrej fazy oraz białka krewnych.
immune response. Administered per os
szoku termicznego (1, 3). Obserwuje się również wzrost zacho-
with pelleted feed, they activate the intes-
Układ immunologiczny jest stale na- rowań, w których zmniejszenie odpor-
tinal defence mechanisms and enhance
rażony na niekorzystne oddziaływanie ności jest spowodowane inną chorobą.
the effects of antibiotic treatments.
ksenobiotyków. Skażenie środowiska Przykładem takiego zjawiska są choroby
różnymi substancjami oraz oddziały- związane z nabytym niedoborem odpor-
Key words
wanie czynników stresowych ma bez- ności, jak syndrom niedoboru immuno-
pośredni wpływ na nieswoiste komór- logicznego kotów, wywołany przez retro-
dog, cat, immunomodulation,
kowe i humoralne mechanizmy obron- wirus FIV czy białaczka kotów wywołana
animal health
ne i swoistą odporność u zwierząt. Psy również przez retrowirus FeLV.
Obniżenie wydolności układu od-
pornościowego postępuje wraz z wie-
kiem zwierzęcia. Obserwuje się wyraz
ny
spadek aktywności komórkowych i hu-
moralnych mechanizmów obronnych
u psów powyżej 8. roku życia, a u ko-
tów powyżej 7. roku życia. Istnieje więc
konieczność stosowania w takich przy-
padkach preparatów stymulujących czy
korygujących upośledzoną reaktywność
układu odpornościowego. Takie zada-
nie mogą spełniać preparaty o działa-
niu immunostymulującym czy immu-
nomodulującym.
W ostatnim dziesięcioleciu prowadzo-
ne są intensywne badania doświadczalne
i kliniczne, mające na celu ocenę wpływu
naturalnych i syntetycznych preparatów,
wykazujących działanie immunotropowe,
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2007
48
www.weterynaria.elamed.pl
IMMUNOLOGIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
na komórkowe i humoralne mechanizmy z antygenem szczepionkowym wzmaga- Stosowanie immunomodulatorów sta-
obronne i odporność przeciwzakaz
ną. ją przeciwko niemu swoistą odpowiedz
je się więc wymogiem chwili w profilak-
Zastosowanie takich preparatów nieza- typu komórkowego czy humoralnego. tyce i terapii chorób u psów i kotów. Im-
leżnie od stanu kondycyjnego i zdrowot- Również w określonych warunkach munomodulatory znalazły zastosowanie
nego zwierzęcia może spowodować zmia- powodują powstanie odpowiedzi swo- w leczeniu przewlekłych, nie poddają-
ny w układzie immunologicznym, które istej przeciwko określonemu antyge- cych się chemioterapii, bakteryjnych za-
określamy ogólnie jako zjawisko immu- nowi, który podany bez adiuwantu nie paleń skóry oraz przewlekłych zapaleń
nomodulacji, a preparaty indukujące ta- indukuje odpowiedzi komórkowej czy ucha zewnętrznego. Działanie takie wy-
kie zmiany jako immunomodulatory. humoralnej. Adiuwanty wykazują swo- kazują: preparat Lydium-KLP oraz wy-
Aktualnie tę grupę preparatów dzieli- je działanie przez: zwalnianie resorpcji ciągi bakteryjne przygotowane z Propio-
my na środki wykazujące działanie im- i degradacji antygenu, nieswoistą ak- nibacterium acnes czy P. avidum, zawarte
munostymulujące (wzmagające) oraz tywację makrofagów i limfocytów oraz w preparacie KP-40. Podobne działanie
immunosupresyjne (obniżające) na nie- wywołanie miejscowej reakcji zapalnej. wykazuje preparat Baypamun HK, który
swoiste i swoiste mechanizmy obronne. Liczne badania wykazały, że większość jest stosowany w terapii stanów zapal-
Podział ten nie odzwierciedla w pełni za- immunostymulatorów naturalnych po- nych układu oddechowego oraz wyka-
kresu działania tych preparatów i słu- chodzenia grzybiczego czy bakteryjne- zujący działanie korygujące upośledzoną
ży jedynie łatwiejszemu zrozumieniu go wykazuje działanie charakteryzujące odporność nieswoistą po zabiegach ope-
ich oddziaływania na układ immunolo- adiuwanty (1). racyjnych. Jest również wysoce przydatny
giczny. Większość znanych preparatów Pozytywny wpływ na organizm oraz w stymulowaniu odporności nieswoistej
może wykazywać zarówno działanie sty- wzmacniające działanie na mechanizmy u osobników starszych (6).
mulujące, jak i supresyjne na komórko- obronne w obrębie przewodu pokarmo- Stymulowanie odporności przeciwwi-
we i humoralne mechanizmy obronne, wego posiadają probiotyki. Są to żywe rusowej w okresach zagrożenia nosów-
a zakres działania jest ściśle uzależniony mikroorganizmy, należące do rodzaju ką oraz parwowirozą u psów dało bardzo
od gatunku zwierzęcia, dawki preparatu Lactobacillus i Bifidobacterium, które po- pozytywne efekty. Do preparatów wyso-
oraz aktywności układu immunologicz- dawane w postaci gotowych preparatów ce skutecznych w profilaktyce chorób
nego. W ostatnich latach w immuno- farmaceutycznych lub w przetworach wirusowych psów zalicza się lewamizol,
logii klinicznej pojawiło się określenie mlecznych wywierają korzystny wpływ Baypamun HK oraz methisoprinol (izo-
 środki potęgujące lub korygujące re- na organizm poprzez poprawę równo- prynozynę). Methisoprinol jest związ-
aktywność immunologiczną . Zalicza- wagi mikroflory jelitowej. Ich korzyst- kiem złożonym, wykazującym działanie
ne są do nich biopreparaty oraz związ- ne oddziaływanie jest wynikiem kon- stymulujące na odporność przeciwwi-
ki syntetyczne, które wzmagają komór- kurowania z bakteriami patogennymi rusową, stwierdzono także jego bezpo-
kowe i humoralne mechanizmy obronne o receptory na komórkach nabłonko- średnie hamujące działanie na replika-
oraz swoistą odpowiedz
odpornościową wych, wytwarzania substancji o działa- cję wielu wirusów. Szczególnie istotne
po supresji indukowanej np. mikroor- niu przeciwwirusowym i przeciwbak- było wykazanie immunokorygującego
ganizmami (wirusy, bakterie), antybio- teryjnym, zakwaszania treści jelitowej działania methisoprinolu u psów star-
tykami czy innymi chemioterapeutyka- i hamowania wzrostu niektórych bak- szych, z upośledzoną reaktywnością im-
mi (1, 4, 7, 8). terii oraz wzmacniania mechanizmów munologiczną. Obserwowano również
Mechanizm działania immunosty- odpornościowych w obrębie błony ślu- pozytywne wyniki stosowania immu-
mulatorów na komórkowe i humoral- zowej przewodu pokarmowego. Znala- nomodulatorów w leczeniu stanów za-
ne mechanizmy obronne oraz odpor- zły zastosowanie szczególnie we wspo- palnych układu oddechowego, wywo-
ność przeciwzakaz
ną jest złożony, ale maganiu leczenia przewlekłych nie- łanych herpeswirusem (CHV), adeno-
większość z nich wykazuje działanie swoistych zapaleń jelit wywołanych wirusem typu 2 (CA V-2) czy wirusem
stymulujące aktywność metaboliczną czynnikami infekcyjnymi lub nieinfek- parainfluenzy psów (CPI). W tych przy-
i fagocytarną neutrofili i monocytów/ cyjnymi oraz zapobieganiu biegunkom padkach oprócz antybiotykoterapii za-
makrofagów, ponadto zwiększają one po terapii antybiotykowej. Wzrost an- leca się stosowanie równoległe immu-
aktywność limfocytów T i B oraz po- tybiotykooporności bakterii patogen- nostymulatorów naturalnych czy syn-
ziom cytokin przez nie wydzielanych, nych jest czynnikiem determinującym tetycznych, które wzmagają aktywność
pobudzają produkcję swoistych prze- ograniczenie stosowania tej grupy le- komórek immunokompetentnych (fago-
ciwciał przez komórki plazmatyczne, ków w profilaktyce i terapii chorób in- cyty, limfocyty) oraz pobudzają wydzie-
wzmagają syntezę i wydzielanie interfe- fekcyjnych. Alternatywą jest wzmaganie lanie interferonów (2, 5, 10).
ronów, lizozymu oraz innych substancji nieswoistych mechanizmów obronnych Immunostymulatory naturalne pocho-
warunkujących odporność humoralną oraz podwyższanie odporności prze- dzące ze ściany komórkowej Staphylococ-
i komórkową. Przedstawiony efekt od- ciwzakaz
nej, co w znaczący sposób po- cus aureus (SPA) czy Propionibacterium ac-
działywania preparatów tej grupy doty- prawi efekt terapeutyczny. Zastosowa- nes oraz heterologiczny interferon zna-
czy zarówno związków naturalnych, jak nie preparatów wykazujących działanie lazły zastosowanie w ukierunkowanej
i syntetycznych. Jest on bardzo uprosz- immunomodulujące w znaczący sposób terapii białaczek kotów (FeL). Wysoką
czony, a prezentowany ogólny efekt dzia- poprawia efekt leczenia antybiotykami. przydatność w immunoterapii białaczek
łania jest ściśle uzależniony od aktual- Wykazano, że stosowanie immunosty- u kotów wykazuje również preparat syn-
nego stanu wydolności układu odpor- mulatorów jako uzupełnienie antybio- tetyczno-roślinny Acemanan. W skład
nościowego, wielkości dawki preparatu, tykoterapii znacznie skraca czas lecze- preparatu wchodzi kompleks polime-
schematu podawania czy gatunku zwie- nia, przyspiesza okres rekonwalescencji, ru mannozy aktywowanej ekstraktem
rzęcia (1, 9, 11). szczególnie u zwierząt starszych, u któ- aloe vera. Preparat ten wykazuje działa-
W tym miejscu musimy również rych dość często występuje upośledze- nie stymulujące aktywność fagocytarną
wspomnieć o adiuwantach, czyli środ- nie komórkowych i humoralnych me- mikrofagów i makrofagów oraz indukuje
kach, które podawane równocześnie chanizmów obronnych. uwalnianie interferonu (IFN-g) i interleu-
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2007
50
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE IMMUNOLOGIA
kiny-1 (IL-1). Prowadzone są również ba- ne i zyskały obecnie miano nowocze-
dania nad wykorzystaniem immunomo- snej metody profilaktyki i terapii, cho-
dulatorów w profilaktyce i terapii FAIDS ciaż znane są już od dawna. Stosował je
(feline acquired immunodeficiency syndrom). już w 1907 roku Coley, w postaci nie-
Zakażenie FIV powoduje u kotów immu- oczyszczonej mieszaniny bakteryjnej,
nosupresję, podobną jak u ludzi po zaka- która powodowała okresowe remisje
żeniu HIV. Przebieg choroby oraz objawy choroby nowotworowej u ludzi. Nie-
kliniczne przypominają AIDS. Wstępne stety, toksyczne efekty uboczne terapii
badania dowodzą, że stosowanie immu- spotkały się z brakiem akceptacji. Rów-
nomodulacji w przypadku zakażenia FIV nież w medycynie weterynaryjnej od lat
daje pozytywne efekty przez indukcję IFN z powodzeniem stosuje się tzw. terapię
oraz przez hamowanie replikacji wirusa bodz
cową, przez stosowanie takich pre-
w zakażonych limfocytach T. Uzyskano paratów, jak: biowetadina, neowetadina,
bardzo obiecujące wyniki badań przy za- biotropina, delbetowet, panodina czy
stosowaniu methisoprinolu w profilakty- wetastimina.
ce i terapii FIV (8).
Efekty stosowania immunomodu- Piśmiennictwo
latorów w profilaktyce i terapii cho- 1. Allison A.C., Byars N.B.: Immunological ad-
juvants.  Adv. Med. Exp. Biol. , 1992, 327,
rób infekcyjnych u psów i kotów jedno-
133-141.
znacznie wskazują, że istnieje celowość
2. Czerwińska E.: Skuteczność preparatu Par-
wprowadzania tych preparatów do prak-
woglobin P. w profilaktyce i leczeniu parwo-
tyki. Leki te działają na różnych etapach
wirosowej choroby psów.  Życie Weteryna-
funkcjonowania układu odpornościo-
ryjne , 1995, 9, 300-302.
wego, posiadają różny stosunek do en-
3. Deptuła W., Tokarz-Deptuła B.: Wybrane
dogennych aktywatorów komórkowych,
dane z zakresu immunologii psów i kotów.
a w konsekwencji ingerują w procesy
 Magazyn Weterynaryjny , 2003, 12, 79,
wzbudzania zjawisk odpornościowych.
21-24.
Pomimo znacznego zróżnicowania ich
4. Kampen K.R.: Immunomodulators  the ho-
działania na poszczególne etapy odpo-
pes, expectations, and reality.  J. Vet. Allergy
wiedzi komórkowej czy humoralnej, nie
and Clin. Immunol. , 1995, 3, 123-127.
udało się uzyskać do tej pory preparatów
5. Nolte I.: The therapy of chronik diseases of the
monoswoistych. Rzutuje to pozytywnie
respiratory tract in dogs and cats.  Tierarztl.
na możliwości terapeutyczne i perspek-
Praxis , 1992, 20, 301-305.
tywy wykorzystania klinicznego. Kontro-
6. Siwicki A.K., Krzyżanowski J., Bartosz-
lowana immunomodulacja uważana jest
cze J., Mizak Z., Paluch S., Szmigielski S.,
obecnie za jeden z najbardziej obiecują- Jeljaszewicz J., Pulverer G.: Adjuvant pro-
cych kierunków farmakoterapii i stwarza
perties of killed Propionibacterium avidum
nowe, nieograniczone możliwości tera- KP-40 in vaccination of dogs against canine
pii chorób zakaz
nych i nowotworowych parvovirosis.  Dtsch. Tierarztl. Wschr. ,
1998, 105, 186-190.
psów i kotów.
7. Siwicki A.K., Platt-Samoraj A.: Immuno-
Aktualnie wprowadza się do praktyki
modulacja u psów  aktualny stan wiedzy.
immunomodulatory naturalne czy synte-
 Magazyn Weterynaryjny , Suplement
tyczne, podawane w specjalnie skompo-
psy, 2000, 48-50.
nowanej karmie. Do takich preparatów
8. Siwicki A.K.: Możliwości modulowania od-
zalecanych per os należą glukany, chito-
porności u psów i kotów.  Magazyn Wetery-
zan, lewamizol oraz HMB, nowy prepa-
naryjny , 2003, 12, 79, 26-28.
rat wykazujący stymulujące działanie na
9. Van Kampen K.R.: Immunotherapy and cy-
komórkowe i humoralne mechanizmy
tokines.  Semin. Vet. Med. Surg. (Small
obronne oraz odporność przeciwzakaz
ną
Animals), 1997, 12, 186-192.
u zwierząt. Ich cechą jest dobre wchłania-
10. Winiarczyk S., Pomorski Z., Blimke Z.,
nie się z przewodu pokarmowego, a po-
Sitkowski W., Tuszkin I., Zalewski A.:
dawane profilaktycznie aktywują również
Preparat Baypomun w leczeniu stanów za-
odporność jelitową. Są wysoce przydatne
palnych układu oddechowego psów.  Med.
jako preparaty wspomagające w leczeniu
Wet. , 1998, 54 (8), 533-536.
chorób infekcyjnych układu pokarmowe-
11. Wybran J.: Immunomodulation.  Curr.
go. Szczególnie zalecane są do stosowa-
Opin. Immunol. , 1989, 1, 251-252.
nia w okresach największego zagrożenia
chorobami zakaz
nymi, po zmianie diety
pokarmowej, w okresie rekonwalescencji prof. dr hab. Andrzej Krzysztof Siwicki
po zabiegach chirurgicznych oraz u psów Zespół Mikrobiologii
starszych, powyżej 8. roku życia, w celu i Immunologii Klinicznej
poprawy wydolności układu odporno- Wydział Medycyny Weterynaryjnej
ściowego (badania własne). Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Immunomodulatory syntetyczne i na- 10-917 Olsztyn, ul. Oczapowskiego 13
turalne są coraz powszechniej stosowa- e-mail: [e-mail]
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2007
51
www.weterynaria.elamed.pl