Czas. Stomatol., 2006, LIX, 5, 349-360
Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego
http://www.czas.stomat.net
Zespół Crouzona na podstawie piśmiennictwa
i obserwacji własnych
Crouzon s syndrome  review of literature and own observations
Małgorzata Zadurska 1, Barbara Siemińska-Piekarczyk 1,
Konrad Perkowski1, Janusz Piekarczyk2, Maciej Jagielak2
Z Zakładu Ortodoncji IS AM w Warszawie1
p. o. Kierownika: dr n. med. B. Siemińska-Piekarczyk
Z II Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie2
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Piekarczyk
Streszczenie Summary
Wprowadzenie: zespół Crouzona jest rzadkim ze- Introduction: Crouzon s syndrome is a rare genetic
społem wad wrodzonych o podłożu genetycznym. disorder. Congenital defects are caused by mutations
Jego występowanie jest związane z mutacjami genu in FGFR gene (fibroblast growth factor receptor).
FGFR (receptora czynnika wzrostu fibroblastów). The main symptoms include craniosynostosis
Dominującym objawem jest przedwczesne zarośnię- leading to increased intracranial pressure.
cie szwów czaszki, prowadzące do wzrostu ciśnie- Impaired development of craniofacial bones
nia śródczaszkowego. Zaburzenia rozwojowe części includes hypoplastic maxilla and the narrowing of
twarzowej czaszki obejmują hipoplazję szczęki i dental arches. Ophthalmic examination reveals:
zwężenia łuków zębowych. W badaniu okulistycznym hypertelorism, exophthalmos, atrophy of the optic
stwierdza siÄ™: hiperteloryzm, wytrzeszcz, zanik ner- nerve. Symptoms occur at birth. The progressive
wu wzrokowego. Objawy zwykle występują w okre- subtype of the syndrome, with initially poorly
sie okołoporodowym. Szczególnie niebezpieczna jest accented symptoms, is especially dangerous.
progresywna postać zespołu, której symptomy mogą Material and methods: Epidemiology, pathogenesis,
być początkowo słabo zaznaczone. clinical and radiological manifestations have been
Materiał i metody: omówiono epidemiologię, pato- discussed with particular emphasis on masticatory
genezÄ™, objawy kliniczne i radiologiczne, ze szcze- changes. Diagnostics of dysostosis craniofacialis
gólnym uwzględnieniem zmian w obrębie narządu and differential diagnosis were discussed. The
żucia. Przedstawiono metody diagnostyki dysostosis paper illustrates Crouzon s syndrome as manifested
craniofacialis oraz diagnostykę różnicową. Zapre- by patients who were admitted to the Department of
zentowano objawy zespołu Crouzona u pacjentów, Orthodontics of the Medical University in Warsaw
którzy zgłosili się do Zakładu Ortodoncji IS AM w to start comprehensive orthodontic and surgical
Warszawie w celu rozpoczęcia zespołowego leczenia treatment.
ortodontyczno chirurgicznego. Conclusion: The management of patients with
Podsumowanie: leczenie pacjentów z zespołem Cro- Crouzon s syndrome takes years and requires the
uzona jest wieloletnie i wymaga współpracy specja- co-operation of many specialists.
listów wielu dziedzin.
HASA
A INDEKSOWE: KEYWORDS:
zespół Crouzona, craniosynostosis, objawy klinicz- Crouzon s syndrome, craniosynostosis, clinical
ne, objawy radiologiczne, zmiany w narządzie żu- signs, radiological symptoms, changes in masticatory
cia system
349
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
Zespół Crouzona jest rzadkim zespołem wad złożony, podlegający wieloczynnikowej re-
wrodzonych, po raz pierwszy opisanym przez gulacji. Ocenia się, że mutacje genu kodu-
francuskiego neurologa Octave a Crouzona jÄ…cego FGFR 2 powodujÄ… co najmniej 5 ze-
w 1912 roku (10). Innymi określeniami tego społów wad wrodzonych w grupie kraniosy-
zespołu są: dysostosis craniofacialis, dysto- nostoz. Klinicznie różne zespoły: Crouzona,
nia craniofacialis,  zespół papuziej głowy . Pfeiffera, Aperta, Jacksona-Weissa, Baere-
Jest zaliczany do symetrycznych zaburzeń I Stevensona mają zbliżone podłoże genetycz-
i II Å‚uku skrzelowego. PodstawowÄ… jego ce- ne (13, 14, 15). Mutacje genu FGFR 2 powo-
chą jest przedwczesne zarośnięcie szwów dują aktywację receptora i zahamowanie pro-
czaszki, czyli kraniosynostoza. Po raz pierw- liferacji chondrocytów. Równowaga wzrostu
szy skutki przedwczesnego zarośnięcia szwów w obrębie szwów zostaje zachwiana, doj-
czaszki opisaÅ‚ Sömmering w 1800 roku (31). rzewajÄ…ce osteoblasty powodujÄ… ich zarasta-
Termin  craniostenosis został wprowadzony nie (3, 13, 14). Do chwili obecnej opisano
w 1851 roku przez Virchowa (35), który wy- około 30 mutacji w genomie FGFR 2, któ-
jaśnił wpływ zaburzenia wzrostu w obrębie re mogą spowodować zespół Crouzona (11).
szwów na kształt czaszki i dokonał podziału Prowadzone obecnie badania mają na celu
tych zniekształceń (3, 26, 19). ustalenie, które z tych mutacji odpowiadają
Kraniosynostozy występują z częstością 1 za wystąpienie określonych cech fenotypo-
na 2000 do 3000 urodzeń. Zespół Crouzona wych (14). Mutacja genu FGFR 3 odpowia-
stanowi około 4,5-5% schorzeń z tej grupy (2, da za występowanie dyzostozy czaszkowo-
14, 16), co odpowiada 15 do 16,5 przypadków -twarzowej z towarzyszącym zrogowaceniem
na 1000 000 urodzeń (2, 18, 27). Według in- ciemnym (2, 13, 34). Jest to rodzaj hiperkera-
nych autorów (5, 16) występuje częściej  1 na tozy z przebarwieniem skóry o brodawkowa-
25 000 urodzeń (40 na 1000 000). tej powierzchni, czasem określanej jako  ak-
Zespół Crouzona dziedziczy się w sposób samitna . Klinicznie zrogowacenie ciemne
autosomalny dominujący, z różną penetracją przybiera różne formy, najczęściej występuje
genu (2). U około 30 do 60% pacjentów wy- w okolicy zgięć kończyn i na szyi. Dla zespo-
wiad rodzinny jest ujemny  choroba nie wy- Å‚u Crouzona charakterystyczne jest wczesne
stępowała u wcześniejszych pokoleń i jest wy- pojawianie się zmian i ich występowanie w
nikiem nowej mutacji (11). Wykazano zwiÄ…zek okolicy ust (36).
między zaawansowanym wiekiem ojca dziec- Zespół Crouzona należy różnicować z
ka (powyżej 35 roku życia), a częstością po- zespołami: rzekomym Crouzona, Aperta,
wstawania mutacji genów prowadzących do Franceschettiego, Griega, Gorlina-Cohena,
wystąpienia zespołu (2, 11, 16). Waardenburga, Lowry ego (19). Objawy ze-
Kraniostenozy występują w ponad 100 ze- społu Crouzona, mogą wystąpić z różnym na-
społach wad wrodzonych (2, 14, 18).W gru- sileniem, w zależności od przypadku. Zmiany
pie tej stwierdza się mutacje 3 genów kodu- zwykle są widoczne już u noworodka lub po-
jących receptory czynnika wzrostu fibrobla- jawiają się w okresie niemowlęcym. Na szcze-
stów, tzw. FGF (15). Dysostosis craniofacialis gólną uwagę zasługuje tzw. progresywna po-
jest skutkiem mutacji genu FGFR 2 (2, 11, 13, urodzeniowa postać zespołu (9, 12). U pacjen-
14). Bierze on udział w procesie proliferacji tów dotkniętych tą postacią choroby, kształt
i dojrzewania chondrocytów. Jest to proces czaszki w okresie niemowlęcym jest prawidło-
350
2006, LIX, 5 Zespół Crouzona
wy. Kraniosynostoza rozpoczyna siÄ™ w okre- nie uwypuklona. Poprzeczny wymiar czaszki
sie pourodzeniowym, prowadząc do wzrostu jest zwiększony (1, 6, 26).Wzrost w obrębie
ciśnienia śródczaszkowego. Ze względu na szwów podstawy czaszki: klinowo-sitowe-
nietypowy przebieg, może zostać rozpoznana go, czołowo-sitowego i potyliczno-klinowe-
zbyt póz
no. Nieleczona chirurgicznie, dopro- go jest zahamowany (5, 30). Przedni i tylny
wadza do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu dół czaszki są skrócone. Częstą cechą dyso-
i narządu wzroku. Możliwość wystąpienia do- stosis craniofacialis jest występowanie zro-
datkowych zaburzeń i wad rozwojowych in- śniętych kręgów szyjnych, zwykle C2 i C3.
nych niż typowe, a także póz
nego wystąpienia Część autorów wiąże proces zrastania krę-
objawów wskazuje na konieczność prowadze- gów szyjnych ze zrastaniem szwów podsta-
nia kompleksowych badań i obserwacji rozwo- wy czaszki (mają one wspólne pochodzenie
ju pacjentów (8, 27). filogenetyczne). Histologicznie szwy podsta-
Podstawowe objawy sÄ… zwiÄ…zane z przed- wy czaszki sÄ… bowiem chrzÄ…stkozrostami, na-
wczesnym zarośnięciem szwu wieńcowego, tomiast kości sklepienia czaszki łączą wię-
strzałkowego i węgłowego. Zarastają rów- zozrosty. Carinci (5) uważa, że punktem, od
nież chrząstkozrosty podstawy czaszki, szwy którego rozprzestrzenia się stenoza czaszki
oczodołów i szczęki. Na skutek przedwcze- są właśnie chrząstkozrosty podstawy, dopie-
snego zarośnięcia szwów czaszki, zmienia ro póz
niej proces obejmuje więzozrosty kości
się jej kształt, co ujawnia się zwykle w okre- sklepienia. Inną cechą charakterystyczną dla
sie okołoporodowym. W celu odróżnienia od zespołu Crouzona jest kostnienie w obrębie
zniekształceń czaszki związanych z porodem, więzadła rylcowo-gnykowego (5).
prowadzona jest diagnostyka radiograficzna. Zmiany morfologiczne w dysostosis cranio-
U noworodków z zespołem Crouzona szwy facialis pociągają za sobą występowanie kom-
kostne zwykle nie są zarośnięte. Synostoza plikacji neurologicznych. Powszechnie stwier-
postępuje z wiekiem, szwy wieńcowy i strzał- dzane jest postępujące wodogłowie i posze-
kowy zarastają około 1 roku życia, węgłowy rzenie układu komór mózgu. Wzrost ciśnienia
póz
niej (25). Kształt czaszki pacjentów zale- śródczaszkowego jest największym zagroże-
ży od zakresu stenozy, czasu jej wystąpienia niem. Nieleczony, prowadzi do ślepoty, upo-
oraz kolejności i tempa zarastania szwów (7, śledzenia umysłowego lub śmierci pacjenta.
13). Wynika on z kierunku kompensacyjnego Występuje u około 60% pacjentów z zespołem
wzrostu pozostałych kości. Kierunek wzrostu Crouzona (25, 33). U około 30% pacjentów sto-
czaszki zależy z kolei od położenia szwów ak- sowane są zastawki komorowo-otrzewnowe w
tywnych względem szwów zarośniętych (3). celu zmniejszenia ciśnienia śródczaszkowego
Spośród opisanych przez Virchowa kształtów (25). Uważa się, że ciśnienie wzrasta do oko-
czaszek w kraniostenozach, najczęściej spo- ło 6 roku życia, a potem utrzymuje się na sta-
tykana jest brachycefalia. Jest ona skutkiem łym poziomie lub spada (32).Wzrost ciśnienia
obustronnego zarośnięcia szwu wieńcowego. śródczaszkowego jest wypadkową wielu czyn-
Czaszka jest skrócona w wymiarze przed- ników. Pierwotną przyczyną jest przedwcze-
nio-tylnym. Czoło jest cofnięte, ustawione sne zarośnięcie szwów czaszki i zmniejsze-
pionowo, z wydatną wypukłością. Nasada nie jej objętości. Wtórnie sytuację pogarszają:
nosa i okolica łuków brwiowych są cofnię- przewlekłe wklinowanie migdałków móżdżku,
te. Okolica kości skroniowych jest wyraz
- zmniejszenie odpływu żylnego, wodogłowie i
351
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
zwężenie dróg oddechowych (33). Badane są dobna u pacjentów nieleczonych chirurgicz-
przyczyny wzrostu ciśnienia żylnego w żyłach nie, jak i u pacjentów leczonych, niezależnie
szyjnych wewnętrznych. Podkreśla się rolę od wieku (17, 21, 32).
zwężenia otworu żyły szyjnej wewnętrznej i Najczęstszą i najbardziej wyraz
nÄ… cechÄ… ze-
przerostu opony twardej w tej okolicy (28). społu Crouzona, ujawniającą się często tuż
Przewlekłe wklinowanie migdałków móżdż- po urodzeniu, jest wytrzeszcz spowodowa-
ku występuje u większości (około 70-75%) ny spłyceniem oczodołów (1, 6). Spłycenie
pacjentów z zespołem Crouzona (16). Uważa oczodołów jest niejednokrotnie tak znacz-
się, że jest ono spowodowane wczesnym (do ne, że powoduje zwichnięcia gałek ocznych.
2 roku życia) zarośnięciem szwu węgłowego Cechą charakterystyczną jest także hiperte-
i zmniejszeniem objętości tylnego dołu czasz- loryzm i powiększone wejście do oczodołów
ki (16, 28). Upośledzenie umysłowe nie jest (5, 6). Wytrzeszcz, powodujący niedomykanie
cechą charakterystyczną dyzostozy czaszko- szpary powiekowej może prowadzić do kera-
wo-twarzowej. Pojawia się wtórnie, jako kon- topatii ekspozycyjnej (obrzęki, owrzodzenia
sekwencja utrzymującego się zwiększonego rogówki). Zaburzenia budowy przewodów no-
ciśnienia śródczaszkowego (20).Występuje u sowo-łzowych mogą dodatkowo pogarszać ten
około 3% pacjentów (7, 29). stan (1, 32). Obrzęk tarczy nerwu wzrokowe-
Nie ma obecnie bezpiecznych, bezinwa- go, występujący u około 35% pacjentów, jest
zyjnych metod, którymi można byłoby bez- skutkiem wzrostu ciśnienia śródczaszkowego.
pośrednio stwierdzić wzrost ciśnienia śród- Proces degeneracji postępuje, prowadząc do
czaszkowego. Rozpoznanie jest najczęściej zaniku nerwu wzrokowego, co stwierdza się u
stawiane na podstawie danych pośrednich: około 10% pacjentów (25). Innymi opisywa-
obecności wycisków palczastych, powiększe- nymi objawami są: ograniczenie pola widze-
nia układu komór mózgu i zmiany ich kształ- nia, krótkowzroczność, astygmatyzm, osłabie-
tu, obrzęku tarczy nerwu wzrokowego, zani- nie ostrości wzroku, oczopląs, zezy rozbieżne,
ku nerwu wzrokowego, zniekształceń czasz- ślepota (16, 18). Ograniczenie pola widzenia
ki, wymiotów oraz zmian w zachowaniu pa- jest zwykle jednym z pierwszych objawów za-
cjenta. Są to metody mało precyzyjne (21, grożenia ślepotą (32). Rzadko spotykaną ano-
32). Nawet niewielkie, przewlekłe podnie- malią jest niedorozwój powiek (1).
sienie ciśnienia, przebiegające bez ostrych Dla rysów twarzy charakterystyczne są:
objawów, może spowodować upośledzenie skrócenie górnej wargi, zahamowanie wzro-
umysłowe pacjenta (25). Badania prowadzo- stu środkowego piętra twarzy (retrognacja),
ne na pacjentach z niezespołowymi synosto- wklęsły profil. W obrębie narządu żucia naj-
zami wykazały, że stosunkowo często (do częściej obserwowanymi zaburzeniami są:
47%), pojawiają się upośledzenia lżejszego hipoplastyczna, wąska szczęka, zwężenie łu-
stopnia określane jako zaburzenia uczenia się ków zębowych, podniebienie gotyckie, stło-
(oceniane zdolności to czytanie, pisanie, li- czenia i zaburzenia liczby zębów (hipodoncja
czenie, pamięć wzrokowa, koncentracja). Nie lub nadliczbowość), makrodoncja, wady z gru-
wykazano związku między występowaniem py zgryzów otwartych i przodozgryzów (7).
zaburzeń umysłowych a wykonanymi zabie- Występowanie rozszczepu podniebienia pier-
gami chirurgicznymi odbarczającymi mózg. wotnego i/lub wtórnego nie jest cechą charak-
Częstość występowania zaburzeń była po- terystyczną zespołu.
352
2006, LIX, 5 Zespół Crouzona
W analizie cefalometrycznej obserwuje się: i oskrzela (5, 29). Nieleczone zwężenie dróg
skrócenie szczęki, retrognację (zmniejszenie oddechowych może prowadzić do powstania
kąta SNA), wklęsły profil twarzy, zwiększo- serca płucnego (29).
ną szerokość żuchwy (wymiar Go-Go), pra- W obrębie ucha środkowego spotykane są
widłową długość gałęzi i podstawy żuchwy, deformacje różnego stopnia, najczęściej wy-
prawidłową wartość kąta żuchwy, kąt SNB w stępuje niedosłuch przewodzeniowy. U około
granicach normy lub zmniejszony, zmniejszo- 55% pacjentów obserwuje się zwężenie prze-
ną szerokość twarzy (rozmiar Zy-Zy) (6,24). wodów słuchowych, u około 13 % pacjentów
Inni autorzy wskazują na zwiększenie długo- są one niewykształcone. Pojawiające się wtór-
ści gałęzi żuchwy (23, 24). nie przewlekłe stany zapalne ucha środkowego
Wyniki badań stanu higieny jamy ustnej do- pogłębiają istniejące zaburzenia słuchu.
konane w Wielkiej Brytanii sÄ… zaskakujÄ…ce. Innym spotykanym zaburzeniem towarzy-
Higiena jamy ustnej, gorsza u pacjentów z szącym zespołowi Crouzona jest choroba
zespołem Crouzona, niż w grupie kontrolnej Meniera. Poza tym opisano przypadki braku
(wyższe wskaz
niki płytki, zapalenia dziąseł) błony bębenkowej, ankylozy młoteczka, de-
jest spowodowana stłoczeniami i trudnością z formacji strzemiączka, błędnika i ucha środ-
oczyszczaniem zębów. Jednocześnie, wartości kowego (16, 29).
PUW/PUWP są niższe niż w grupie kontrol- W przeszłości, cechami różnicującymi ze-
nej. Wyniki te są tłumaczone regularnymi wi- spół Crouzona z innymi zespołami wad wro-
zytami kontrolnymi i większą świadomością dzonych, m in. z zespołem Aperta, były prawi-
stomatologiczną pacjentów z dysostosis cra- dłowo rozwinięte kończyny (2, 4). Klinicznie
niofacialis (22). zauważalne zaburzenia rozwojowe dłoni i stóp
Często opisywane są zaburzenia dotyczą- są rzadko spotykane. Badania radiologiczne
ce drożności dróg oddechowych w zespole wskazują jednak na występowanie niewiel-
Crouzona. Zwężenia górnych i dolnych dróg kich, subklinicznych zmian, m. in. skrócenia
oddechowych występują u około 40% pacjen- lub hipoplazji paliczków oraz zrostów między
tów. Spowodowane są one skróceniem pod- kościami nadgarstka (4). Zmiany te nie mają
stawy czaszki i szczęki, zwężeniem lub nawet wpływu na powstawanie i dojrzewanie jąder
zarośnięciem nozdrzy, jam nosa i nosogardła. kostnienia w obrębie nadgarstka. Świadczy to
Wymiary nosogardła (wysokość i głębokość) o możliwości właściwej oceny wieku kostne-
oraz jamy nosa są zmniejszone. Zmiany te, go u pacjentów z dysostosis craniofacialis na
wraz z przerostem tkanki chłonnej nosogardła, podstawie zdjęć nadgarstka. Opóz
nienie wie-
wymuszają ustny tor oddychania. Zwężenie ku kostnego nie jest cechą charakterystyczną
dróg oddechowych czasem wymaga wykona- zespołu.
nia zabiegu tracheotomii (29). Często wystę- Dla określenia ekspresji klinicznej, pod-
pują bezdechy senne o różnym stopniu na- stawowe znaczenie mają zdjęcia rentgenow-
silenia. Przypadki występowania chrzęstnego skie czaszki (ocena szwów, asymetrii, zabu-
mankietu w tchawicy są opisywane wyłącznie rzeń kształtu kości). Tomografia komputerowa
u pacjentów z kraniosynostozami, w tym dyzo- umożliwia ponadto ocenę mózgowia i innych
stozie czaszkowo-twarzowej. Mogą być ogra- tkanek miękkich. W niemowlęctwie propono-
niczone do kilku łuków, a w najcięższych po- wane jest wykonywanie pomiarów kraniome-
staciach obejmować tchawicę, jej rozwidlenie trycznych na zdjęciach TK, zamiast na stan-
353
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
dardowych odległościowych zdjęciach bocz- zgryz otwarty całkowity, nieprawidłowości zę-
nych głowy, co jest uwarunkowane między bowe, wysoko wysklepione podniebienie, łuki
innymi trudnościami technicznymi przy wy- zębowe zwężone, kształtu zbliżonego do trój-
konywaniu zdjęć rentgenowskich głowy u nie- kąta (ryc. 1c, d).
mowlÄ…t (6).
Zaburzeniom morfologicznym towarzyszy-
Zespół Crouzona może być rozpoznany u
ły zaburzenia czynności narządu żucia: prze-
płodu, za pomocą rezonansu magnetycznego
trwały niemowlęcy typ połykania, ustny tor
i badania ultrasonograficznego. W przypad-
oddychania, upośledzone żucie, wada wymo-
ku dodatniego wywiadu rodzinnego wskaza-
wy (seplenienie).
ne jest poradnictwo genetyczne i badania pre-
Wykonano analizÄ™ modeli diagnostycznych
natalne. Opisano badania genetyczne blasto-
i zdjęcia rentgenowskie (pantomogram, tele-
cyst przed implantacją, u rodziców z zespołem
rentgenogram boczny głowy  ryc. 1e, f).Wcze-
Crouzona planujących zabieg zapłodnienia in
śniej, w związku z prowadzonym leczeniem
vitro. Tylko te blastocysty, w których wyklu-
neurochirurgicznym, wykonano tomografiÄ™
czono wystąpienie zespołu były implantowa-
komputerową (ryc. 1g). Na zdjęciu pantomo-
ne (2).
graficznym stwierdzono obecność wszystkich
zawiązków zębów stałych. Badanie TK wy-
Obserwacje
kazało przewlekłe wklinowanie migdałków
móżdżku i obecność wycisków palczastych,
Obserwacja 1
które są pośrednim objawem podwyższonego
Chłopiec zgłosił się do leczenia w Zakładzie
ciśnienia śródczaszkowego. W związku z po-
Ortodoncji IS AM w Warszawie w wieku 8 lat
stępującym wodogłowiem u pacjenta w wieku
i 3 miesięcy. Zespół Crouzona nie występował
1,5 roku wykonano zabieg wszczepienia za-
w rodzinie pacjenta. Schorzenie rozpoznano w
stawki komorowo-otrzewnowej w celu zmniej-
niemowlęctwie.
szenia ciśnienia śródczaszkowego. Została ona
Wykonano badania kliniczne ogólne oraz
usunięta po dwóch miesiącach. Rozwój umy-
miejscowe  zewnÄ…trzustne, wewnÄ…trzustne i
słowy pacjenta jest prawidłowy.
czynnościowe. Rozwój fizyczny chłopca prze-
Analiza cefalometryczna telerentgenogramu
biegał na poziomie 90 centyla. Rysy twarzy
bocznego głowy wykazała retrognatyczny typ
były charakterystyczne dla zespołu Crouzona:
twarzy, neutralnÄ… sagitalnÄ… relacjÄ™ podstaw.
czaszka skrócona w wymiarze przednio-tyl-
KÄ…t SNA wynosiÅ‚ 65,1°, SNB = 67,8°. KÄ…t
nym, nieco zwiększony poprzeczny wymiar
ANB wskazywał na III klasę szkieletową i wy-
czaszki, wysokie, pionowo ustawione czoło z
nosiÅ‚ -2,8°. Pomiar Wits -9,9 mm. KÄ…t żuchwy
wydatną wypukłością, zahamowanie wzrostu
wykazywał prawidłową wielkość (GntGoAr
środkowego piętra twarzy, spłaszczenie oko-
= 131,1°). DÅ‚ugość trzonu i gaÅ‚Ä™zi żuchwy
licy podoczodołowej i wklęsły profil, wąski,
były prawidłowe (odpowiednio 62,3 mm i 45,7
 papuzi nos, skrócenie górnej wargi. Badanie
mm). Długość szczęki była prawidłowa i wy-
układu wzrokowego wykazało: spłycenie
nosiła 40,4 mm. Żuchwa wykazywała znacz-
oczodołów, hiperteloryzm, wytrzeszcz i zez
nÄ… posteriorotacjÄ™, SGo/NMe = 54,5%. KÄ…t
rozbieżny (ryc. 1a, b).
W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono: nosowo-wargowy był powiększony i wynosił
uzÄ™bienie mieszane, przodozgryz caÅ‚kowity, 125,6°. KÄ…t NS  ML wynosiÅ‚ 60,2°.
354
2006, LIX, 5 Zespół Crouzona
Ryc. 1. Obserwacja 1. Rysy twarzy 8-letniego pacjenta z zespołem Crouzona; a  profil prawy, b  en face.
Warunki zgryzowe; c  strona prawa, d  en face. Badania radiologiczne; e  pantomogram, f  teleradio-
gram boczny głowy, g  tomografia komputerowa, rekonstrukcja 3D.
355
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
Obserwacja 2
niczne ogólne oraz miejscowe  zewnątrzust-
Pacjentka została skierowana z Kliniki ne, wewnątrzustne i czynnościowe. Rysy twa-
Chirurgii Szczękowo-Twarzowej do leczenia rzy pacjentki były charakterystyczne dla ze-
w Zakładzie Ortodoncji IS AM w Warszawie społu Crouzona: czaszka skrócona w wymia-
w wieku lat 18. Zespół Crouzona nie wystę- rze przednio-tylnym, zwiększony poprzecz-
pował w rodzinie. Schorzenie rozpoznano w ny wymiar czaszki, zahamowanie wzrostu
niemowlęctwie. Przeprowadzono badania kli- środkowego piętra części twarzowej czaszki,
Ryc. 2. Obserwacja 2. Rysy twarzy 18-letniej pacjentki z zespołem Crouzona; a  profil prawy, b  en face.
Warunki zgryzowe; c  strona prawa, d  en face. Badania radiologiczne; e  pantomogram, f  teleradio-
gram boczny głowy
356
2006, LIX, 5 Zespół Crouzona
spłaszczenie okolicy podoczodołowej i wklę- Obserwacja 3
sły profil, skrócenie wargi górnej. Badaniem Pacjent zgłosił się do leczenia w Zakładzie
okulistycznym rozpoznano: spłycenie oczodo- Ortodoncji IS AM w Warszawie w wieku lat
łów, wytrzeszcz, hiperteloryzm, zez rozbieżny 12. Zespół Crouzona nie występował w ro-
i oczopląs (ryc. 2a, b). U pacjentki występowa- dzinie. Schorzenie rozpoznano w niemow-
ło wodogłowie, niewymagające wszczepienia lęctwie. Przeprowadzono badania klinicz-
zastawki. Nie wykazuje ona żadnych niepra- ne ogólne oraz miejscowe  zewnątrzustne,
widłowości rozwoju umysłowego. wewnątrzustne i czynnościowe. Rysy twarzy
W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono: pacjenta były charakterystyczne dla zespo-
uzębienie stałe, przodozgryz całkowity, zgryz łu Crouzona: czaszka skrócona w wymia-
krzyżowy częściowy boczny obustronny, nie- rze przednio-tylnym, zwiększony poprzeczny
prawidłowości zębowe  stłoczenia, wysoko wymiar czaszki, zahamowanie wzrostu środ-
wysklepione gotyckie podniebienie, łuki zę- kowego piętra twarzy, spłaszczenie okolicy
bowe zwężone, górny w kształcie zbliżonym podoczodołowej, wklęsły profil i skrócenie
do trójkąta, dolny trapezoidalny (ryc. 2c, d). górnej wargi. Małżowiny uszne odstające.
Zaburzeniom morfologicznym w obrębie na- Z objawów ocznych stwierdzono: spłycenie
rządu żucia towarzyszyły zaburzenia czynno- oczodołów, wytrzeszcz, hiperteloryzm (ryc.
ści: ustny tor oddychania, upośledzone żucie, 3a, b). W badaniu okulistycznym stwierdzo-
wada wymowy (seplenienie). no zanik lewego nerwu wzrokowego i wadÄ™
Wykonano analizę modeli diagnostycz- wzroku. Pacjent nie wykazuje żadnych nie-
nych i zdjęcia rentgenowskie (pantomogram prawidłowości rozwoju umysłowego.
i telerentgenogram boczny głowy ryc. 2e, f). W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono:
Pantomogram wykazał obecność zawiązków uzębienie mieszane, przodozgryz całkowity,
wszystkich zębów stałych, zdjęcie teleradio- zgryz krzyżowy częściowy boczny obustron-
graficzne  obecność charakterystycznych dla ny, nieprawidłowości zębowe  stłoczenia zę-
zespołu Crouzona wycisków palczastych. W bów, wysoko wysklepione gotyckie podnie-
analizie cefalometrycznej telerentgenogramu bienie, zwężony górny łuk zębowy, w kształ-
bocznego głowy stwierdzono retrognatyczny cie zbliżonym do trójkąta, dolny prawidłowej
profil twarzy i doprzednią sagitalną relację szerokości (ryc. 3c, d). Zaburzeniom morfolo-
podstaw. KÄ…t SNA = 68,6°, SNB = 72,9°. KÄ…t gicznym w obrÄ™bie narzÄ…du żucia towarzyszy-
ANB = -4,4°, wskazywaÅ‚ na III klasÄ™ szkieleto- Å‚y zaburzenia czynnoÅ›ci: ustny tor oddychania
wą. Pomiar Wits wynosił -3,9 mm. Kąt żuchwy i upośledzone żucie.
wykazywał prawidłową wielkość (GntGo Ar Wykonano analizę modeli diagnostycz-
= 122,2°). nych i zdjÄ™cia rentgenowskie: pantomogram
Długość trzonu żuchwy była prawidłowa i telerentgenogram boczny głowy (ryc. 3e, f).
(72,7 mm). Telerentgenogram wykazał obecność wycisków
Długość gałęzi żuchwy była zwiększona palczastych, pantomogram  obecność zawiąz-
i wynosiła 67,9 mm. Długość szczęki była ków wszystkich zębów stałych. W analizie cefa-
zmniejszona i wynosiła 45,4 mm. Żuchwa wy- lometrycznej telerentgenogramu bocznego gło-
kazywała anteriorotację (SGo/NMe 66,2 %). wy stwierdzono retrognatyczny profil twarzy i
KÄ…t NS  ML wynosiÅ‚ 41,8°, kÄ…t nosowo-war- doprzedniÄ… sagitalnÄ… relacjÄ™ podstaw. KÄ…t SNA
gowy byÅ‚ w normie i wynosiÅ‚ 104,4°. = 75,2°, SNB = 81,3°. KÄ…t ANB = -6,1° wska-
357
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
Ryc. 3. Obserwacja 3. Rysy twarzy 12  letniego pacjenta z zespołem Crouzona; a profil prawy, b en face.
Warunki zgryzowe; c  strona prawa, d  en face. Badania radiologiczne; e  patomogram, f teleradiogram
boczny głowy
zywaÅ‚ na III klasÄ™ szkieletowÄ…. Pomiar Wits wy- wynosiÅ‚ 32°, kÄ…t nosowo-wargowy byÅ‚ zwiÄ™k-
nosiÅ‚ -9,9 mm. KÄ…t żuchwy wykazywaÅ‚ prawi- szony i wynosiÅ‚ 124,5°.
dÅ‚owÄ… wielkość (GntGoAr = 119,1°). Obserwowani pacjenci wykazujÄ… charakte-
Długość trzonu żuchwy była prawidłowa rystyczne dla zespołu Crouzona zniekształ-
(70,7 mm). Długość gałęzi żuchwy była zwięk- cenia mózgowej i twarzowej części czasz-
szona i wynosiła 59,3 mm. Długość szczęki ki: skrócenie w wymiarze przednio-tylnym,
wynosiła 45,8 mm. Żuchwa wykazywała ante- wklęsły profil, zahamowanie wzrostu środko-
riorotację (SGo/NMe = 69,3%). Kąt NS  ML wego piętra twarzy, skrócenie górnej wargi.
358
2006, LIX, 5 Zespół Crouzona
genesis. Cleft Palate Craniofac. J., 1994, 31, 3,
Wspólnymi cechami w obrębie narządu wzro-
201-209.  6. Carr M., Posnick J. C., Pron G.,
ku były: hiperteloryzm, wytrzeszcz i zez roz-
Armstrong D.: Cranio-orbito-zygomatic mea-
bieżny. Stwierdzono u nich wzrost ciśnienia
surments from standard CT scans in unoperated
śródczaszkowego, którego pośrednim obja-
Crouzon and Apert infants: comparison with nor-
wem była obecność wycisków palczastych na
mal controls. Cleft Palate Craniofac. J., 1992, 29,
zdjęciach rentgenowskich czaszki.
2, 129-136.  7. Charazińska Z.: Z problematyki
W obrębie narządu żucia obserwowano: leczenia szczękowo-ortopedycznego pacjentów z
dyzostozÄ… czaszkowo-twarzowÄ…. Czas. Stomatol.,
przodozgryzy całkowite, stłoczenia zębów,
1977, XXX, 10, 831-840.  8. Cohen S.R., Dauser
wysoko wysklepione podniebienia. Wadom
R.C., Górski J.L.: Insidious onset of familial cra-
zgryzu towarzyszyły zaburzenia czynności
niosynostosis. Cleft Palate Craniofac. J., 1993, 30,
narządu żucia.
4, 401-405.  9. Conolly J.P., Gruss J., Seto M.L.,
Analiza cefalometryczna zdjęć bocznych
Whelan M.F., Ellenbogen R., Weiss A., Buchman
głowy wykazała zmniejszenie kąta SNA u troj-
S.R., Cunningham M.L.: Progressive postnatal
ga pacjentów. Budowa żuchwy pierwszego,
craniosynostosis and increased intracranial pres-
sure. Plast. Reconstr. Surg., 2004, 15, 113, 1313-
rozwijającego się pacjenta jest prawidłowa i
1323.  10. Crouzon O.: Dysostose cranio faciale
zgodna z wynikami badań Carinci (5). U po-
hereditaire. Bull. Soc. Med. Hop. Paris, 1912, 33,
zostałych pacjentów stwierdzono zwiększoną
545 555.
długość gałęzi żuchwy, co potwierdza badania
Perzyny i Ostrowskiego (30).
11. Glaser R. L., Jiang W., Boyadjiev S. A., Tran
A.K., Zachary A.A., Van Maldergem L., Johnson
Leczenie pacjentów z zespołem Crouzona
D., Walsh S., Oldridge M., Wall S. A., Wilkie O.
jest wieloletnie i wymaga współpracy specja-
M., Wang Jabs E.:Paternal origin of FGFR2 muta-
listów wielu dziedzin. Obserwowani pacjen-
tions in sporadic cases of Crouzon syndrome and
ci rozpoczęli obecnie leczenie ortodontyczne,
Pfeiffer syndrome. Am. J. Hum. Genet., 2000, 66,
które jest przygotowaniem do właściwego le-
768-777.  12. Hoefkens M. F., Vermeij-Keers C.,
czenia chirurgicznego.
Vaandrager J. M.: Crouzon syndrome: phenotypic
signs and symptoms of the postnatally expressed
Piśmiennictwo subtype. J. Craniofac. Surg., 2004, 15, 233-240.
 13. Hollway G. E., Suthers G. K., Haan E. A.,
Thompson E., David D. J., Gecz J., Mulley J. C.:
1. Abdallah A. M., Nelson L. B.: A severe form
of Crouzon s disease: Clinical and radiologi- Mutation detection in FGFR 2 craniosynostosis
syndromes. Hum. Genet., 1997, 99, 251-255.  14.
cal correlation. J.Pediatr. Ophthalmology and
Strabismus, 1998, 35, 4, 230-231.  2. Abou- Ibrahimi O. A., Zhang F., Eliseenkowa A. V., Itoh
N., Linhardt R. J., Mohamadi M.: Biochemical
Sleiman P. M., Apessos A., Harper J. C., Serhal
P., Delhanty J. D. A.:Pregnancy following preim- analysis of pathogenic ligand-dependent FGFR2
plantation genetic diagnosis for Crouzon syndro- mutations suggests distinct pathophysiologi-
me. Mol. Hum. Reprod., 2002, 8, 3, 304-309.  3. cal mechanisms for craniofacial and limb abnor-
Alden T. D., Lin K. Y., Jane A.: Mechanisms of malities. Hum. Mol. Genet., 2004, 13, 19, 2313-
premature closure of cranial sutures. Child s Nerv. 2324.  15. Ingersoll R. G., Paznekas W. A., Tran
Syst., 1999, 15, 670-675.  4. Anderson P. J., Hall A. K., Scott A. F.: Fibroblast growth factor recep-
C. M., Evans R. D., Jones B. M., Hayward R. D.: tor 2 (FGFR2): genomic sequence and variations.
Hand anomalies in Crouzon syndrome. Skeletal Cytogenet. Cell Genet., 2001, 94, 121-126.  16.
Radiol., 1997, 26, 113-115.  5. Carinci F., Kabbani H., Raghuveer T. S.: Craniosynostosis.
Avantaggiato A., Curioni C.: Crouzon Syndrome: Am. Family Physician, 2004, 69, 12, 2863-2869.
Cephalometric analysis and evaluation of patho-  17. Kapp-Simon K. A.:Mental development and
359
M. Zadurska i in. Czas. Stomatol.,
learning disorders in children with single suture 28. Rollins N., Booth T., Shapiro K.: MR venog-
craniosynostosis. Cleft Palate Craniof. J., 1998, raphy in children with complex craniosynosto-
35, 3, 197-203.  18. Khan S. H., Nischal K. K., sis. Pediatr. Neurosurg., 2000, 32, 308-315.  29.
Dean F., Hayward R. D., Walker J.: Visual out- Scheid S. C., Spector A. R., Luft J. D.: Tracheal
comes and amblyogenic risk factors in cranio- cartilaginous sleeve in Crouzon syndrome. Int.
synostotic syndromes: a review of 141 cases. Br.
J. Pediatr. Otorhinolaryngol., 2002, 65, 147-152.
J. Opht., 2003, 87, 999-1003.  19. Kopyść Z.  30. Sgouros S., Natarajan K., Hockley A. D.,
(red.): Kompendium zespołów i rzadkich cho-
Goldin J. H., Wake M.: Skull base growth in cra-
rób dziecięcych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
niosynostosis. Pediatr. Neurosurg., 1999, 31, 281-
Warszawa, 1984, 130-131.  20. Manikoglu B.,
293.
Manikoglu A.: A father and son with nonsevere
31. Sommering S. T.: Vom baue des mensch-
form of Crouzon s syndrome. Ear, Nose Throat J.,
lichen korpers. 1st ed., Leipzig, Germany, Voss
2000, 79, 5, 368-369.
1800.  32. Stavrou P., Sgouros S., Willshaw H.
21. Mouradian W. E.: Controversies in the di-
E., Goldin J. H., Hockley A. D., Wake M. J. C.:
agnosis and management of craniosysnostosis. A
Visual failure caused by raised intracranial pres-
panel discussion.Cleft Palate Craniof. J., 1998, 35,
sure in craniosynostosis. Child s Nerv. Syst.,
3, 190-193.  22. Mustafa D., Lucas V. S., Junod
1997, 13, 64-67.  33. Tamburrini G., Di Rocco
P., Evans R., Mason C., Roberts G. J.: The den-
C., Velardi F., Santini P.: Prolonged intracranial
tal health and caries-related microflora in children
pressure (ICP) monitoring in non-traumatic pe-
with craniosynostosis.Cleft Palate-Craniofac. J.,
diatric neurosurgical diseases. Med. Sci. Monit.,
2001, 38, 6, 629-635.  23. Perzyna B., Ostrowski
2004, 10, 4, 53-63.  34. Torley D., Bellus G. A.,
J.: Wielkość żuchwy w zespole Crouzona.
Munro C. S.: Genes, growth factors and acantho-
Czas. Stomatol., 1988, XLI, 9, 565-573.  24.
sis nigricans. Br. J. Dermatol., 2002, 147, 1096-
Pospieszyńska M.: Ocena cefalometryczna zmian
1101.  35. Virchow H. R.: Ueber den Cretinismus,
twarzowej części czaszki w zespole Crouzona.
namentlich in Franken, und ueber pathologi-
Czas. Stomatol., 2005, LVIII, 2, 124-128.  25.
sche Schaedelforamen. Verh. Phys. Med. Ges.
Renier D., Lajeunie E., Arnaud E., Marchac D.:
Wuerzburg, 1852, 2, 230 271.  36. Wilkes D.,
Management of craniosynostoses. Child s Nerv.
Rutland P., Pulleyn L. J., Reardon W., Moss C. J.,
Syst., 2000, 16, 645-658.  26. Richtsmeier J. T.,
Ellis P., Winter R. M., Malcolm S.: A recurrent mu-
Grausz H. M., Morris G. R., Marsh J. L., Vannier
tation, ala391glu, in the transmembrane region of
M. W.: Growth of the cranial base in craniosynos-
FGFR3 causes Crouzon syndrome and acanthosis
tosis. Cleft Palate Craniofac. J. 1991, 28, 1, 55-
nigricans. J. Med. Genet., 1996, 33, 744-748.
-67.  27. Rokicki W., Rokicka A.: Współistnienie
zespołu Crouzona z ubytkiem przegrody między- Otrzymano: dnia 4.I.2005 r.
komorowej serca. Wiad. Lek., 2003, LVI, 5-6.  Adres autorów: 02-005 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59.
360