Polityka azylowa
Unii Europejskiej

M. Bainczyk, oprac. wł. oraz na
podstawie, E. Borawska-
K

ę

dzierzawska, K. Str

ą

k, PWBiS UE.

Polityka wizowa, azylowa i
imigracyjna, Warszawa 2009

Poj

ę

cie azylu i jego

podstawy w prawie
mi

ę

dzynarodowym

publicznym

Lit. m.in. W. Czapli

ń

ski, A.

Wyrozumska, Prawo
mi

ę

dzynarodowe publiczne,

Warszawa 2004

Szczególny

charakter polityk

unijnych

w zakresie

swobody

przepływu osób

Suwerenna

decyzja pa

ń

stwa

o tym, kto mo

ż

e

przebywa

ć

na

jego terytorium

Zasada

suwerenno

ś

ci

terytorialnej

pa

ń

stwa

Poj

ę

cie azylu – ochrona

udzielana osobie nie

posiadaj

ą

cej obywatelstwa

danego pa

ń

stwa na terytorium

tego pa

ń

stwa lub w jego

placówce dyplomatycznej lub

konsularnej

Azyl

dyplomatyczny

Azyl terytorialny

Regulacje i instytucje pmp
odnosz

ą

ce si

ę

do statusu uchod

ź

cy

Po I wojnie

ś

wiatowej rozpocz

ą

ł działalno

ść

Wysoki

Komisarz Ligii Narodów ds. uchod

ź

ców, zawarto pierwsze

umowy mi

ę

dzynarodowe reguluj

ą

ce status uchod

ź

cy

1938 r. konwencja dotycz

ą

ca mi

ę

dzynarodowego statusu

uchod

ź

ców

1946 r. Mi

ę

dzynarodowa Organizacja ds. Uchod

ź

ców

1951 r. Wysoki Komisarz ds. Uchod

ź

ców ONZ [UNHCR]

1957 r. konwencja genewska w sprawie statusu prawnego
uchod

ź

ców

1967 r. Protokół nowojorski

konwencje i zalecenia Rady Europy

Poj

ę

cie uchod

ź

cy wg. Konwencji

Genewskiej

OSOBA,

która na skutek

uzasadnionej obawy przed
prze

ś

ladowaniem

z powodu

swojej

rasy, religii,

narodowo

ś

ci, przynale

ż

no

ś

ci

do okre

ś

lonej

grupy

społecznej

lub z powodu

przekona

ń

politycznych

przebywa poza granicami
pa

ń

stwa, którego jest

obywatelem, i nie mo

ż

e lub

nie chce z powodu tych
obaw korzysta

ć

z ochrony

tego pa

ń

stwa,

RÓ

Ż

NICA

UCHOD

Ź

CA -

przemieszcza si

ę

do

innego pa

ń

stwa, aby

ratowa

ć

swoje

ż

ycie,

zdrowie lub wolno

ść

-

nie mo

ż

e liczy

ć

na opiek

ę

swojego pa

ń

stwa, które

jest zagro

ż

eniem dla

niego

UCHOD

Ź

CA/OSOBA

STARAJ

Ą

CA SI

Ę

O

STATUS UCHOD

Ź

CY

IMIGRANT – opuszcza
swój kraj w celu poprawy
sytuacji bytowej

Prawa uchod

ź

cy przewidziane

przez Konwencj

ę

Genewsk

ą

Art. 33 KG zasada non-refoulement – zakaz deportowania
uchod

ź

cy do kraju, w którym byłby nara

ż

ony na

prze

ś

ladowania

prawo do podejmowania pracy oraz działalno

ś

ci

gospodarczej

∗

Prawo do edukacji

∗

Prawo do opieki społecznej

wolno

ść

poruszania si

ę

po terytorium pa

ń

stwa

przyjmuj

ą

cego

Wydanie dokumentu to

ż

samo

ś

ci oraz dokumentu podró

ż

y

Obowi

ą

zek pa

ń

stwa przyjmuj

ą

cego w zakresie asymilacji i

naturalizacji

Zasady i warunki udzielania azylu okre

ś

la prawo krajowe, na

terenie UE prawo unijne

Ochrona uchod

ź

ców – dane 2007-

2008

Uchod

ź

cy

AFRYKA 2.608.000

AZJA 4.538.000

EUROPA 1.612.000

AMERYKA ŁACI

Ń

SKA*

41.000

AMERYKA PÓŁNOCNA
995.000

OCEANIA 84.000

ł

ą

cznie 9.878.000

Osoby staraj

ą

ce si

ę

o

status uchod

ź

cy

244.000

90.000

240.000

16.000

148.000

2.000

740.000

10 KRAJÓW, Z K TÓRYCH
POCHODZI NAJWI

Ę

KSZA

LICZBA UCHOD

Ź

CÓW (STAN

NA 1 STYCZNIA 2007R.)

Afganistan 2.108.000

Irak* 1.451.000

Sudan 686.000

Somalia 464.000

DR Kongo 402.000

Burundi 397.000

Wietnam 374.000

Turcja 227.000

Angola 207.000

Birma 203.000

(* We wrze

ś

niu 2007 r. liczb

ę

t

ę

szacowano na 2 mln

10 KRAJÓW, K TÓRE

NAJCZ

ĘŚ

CIEJ UDZIELAJ

Ą

AZYLU (STAN NA 1
STYCZNIA 2007R.)

Pakistan* 1.044.000

Iran 968.000

Stany Zjednoczone 844.000

Syria 702.000

Niemcy 605.000

Jordania 500.000

Tanzania 485.000

Wielka Brytania 301.000

Chiny 301.000

Czad 287.000

UNHCR

AGENDA ONZ DO SPRAW UCHOD

Ź

CÓW - pełna

nazwa to Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do
spraw Uchod

ź

ców [obecnie – António Guterres]

powstała w 1951 r.

Zakres działania: ochrona prawna i pomoc materialna;
dach nad głow

ą

, edukacja. UNHCR koordynuje dostawy

odpowiednich produktów i

ś

wiadczenie usług oraz

zarz

ą

dza albo pomaga w zarz

ą

dzaniu obozami dla

uchod

ź

ców. Pomoc w integracji w kraju przyjmuj

ą

cym

albo w przesiedleniu do innego kraju

Na pocz

ą

tku 2007 r. liczba osób obj

ę

tych mandatem

UNHCR wynosiła 32,9 mln (uchod

ź

cy, bezpa

ń

stwowcy,

ludzie wewn

ę

trznie przesiedleni)

Wspólny europejski
system azylowy

Podstawy prawne dla unijnej
polityki azylowej – art. 78 TfUE

Unia

rozwija wspóln

ą

polityk

ę

w dziedzinie

azylu, ochrony uzupełniaj

ą

cej i

tymczasowej ochrony

, maj

ą

c

ą

na celu przyznanie odpowiedniego

statusu ka

ż

demu

obywatelowi pa

ń

stwa trzeciego

wymagaj

ą

cemu

mi

ę

dzynarodowej ochrony

oraz maj

ą

c

ą

na celu zapewnienie

przestrzegania

zasady non–refoulement

. Polityka ta musi by

ć

zgodna

z Konwencj

ą

genewsk

ą

z dnia 28 lipca 1951 roku i Protokołem z dnia

31 stycznia 1967 roku dotycz

ą

cymi statusu uchod

ź

ców, jak równie

ż

z

innymi odpowiednimi traktatami.

Ś

RODKI PRZYJMOWANE PRZEZ WE MUSZ

Ą

BY

Ć

ZGODNE TAK

Ż

E Z:

•

EKPCZ

•

MPPrPiO

•

Konwencj

ą

Narodów Zjednoczonych w sprawie zakazu stosowania

tortur oraz innego nieludzkiego lub poni

ż

aj

ą

cego traktowania

•

Konwencj

ą

Praw Dziecka

Rodzaje ochrony

mi

ę

dzynarodowej

w

ś

wietle prawa

unijnego

Przyznanie statusu

uchod

ź

cy

Ochrona

uzupełniaj

ą

ca

Ochrona

wysiedle

ń

ców

Przedmiot unijnej polityki azylowej
– art. 78 ust. 2 TfUE

2. Do celów ust

ę

pu 1 Parlament Europejski i Rada, stanowi

ą

c zgodnie ze zwykł

ą

procedur

ą

prawodawcz

ą

, przyjmuj

ą ś

rodki dotycz

ą

ce

wspólnego europejskiego

systemu azylowego

obejmuj

ą

cego:

a)

jednolity status azylu

dla

obywateli pa

ń

stw trzecich

, obowi

ą

zuj

ą

cy w całej Unii;

b) jednolity status

ochrony uzupełniaj

ą

cej

dla obywateli pa

ń

stw trzecich, którzy nie

uzyskawszy azylu europejskiego, wymagaj

ą

mi

ę

dzynarodowej ochrony;

c) wspólny system

tymczasowej ochrony wysiedle

ń

ców

, na wypadek masowego

napływu;

d) wspólne procedury

przyznawania i pozbawiania jednolitego

statusu azylu lub

ochrony uzupełniaj

ą

cej;

e) kryteria i mechanizmy ustalania

Pa

ń

stwa Członkowskiego odpowiedzialnego za

rozpatrywanie wniosku

o udzielenie azylu lub ochrony uzupełniaj

ą

cej;

f) normy dotycz

ą

ce

warunków przyjmowania osób ubiegaj

ą

cych si

ę

o azyl

lub o

ochron

ę

uzupełniaj

ą

c

ą

;

g)

partnerstwo i współprac

ę

z pa

ń

stwami trzecimi

w celu zarz

ą

dzania przepływami

osób ubiegaj

ą

cych si

ę

o azyl lub o ochron

ę

uzupełniaj

ą

c

ą

lub tymczasow

ą

.

Tworzenie WESA

Cel systemu; zapobieganie wtórnemu przepływowi osób w UE oraz
ograniczenie nadu

ż

ywania statusu uchod

ź

cy

Adresaci systemu; obywatele P3/bezpa

ń

stwowcy – CUDZOZMIECY

(Protokół nr 29 do TWE)

Pocz

ą

tki tworzenia systemu: USCH i KWUSCH

Konwencja dubli

ń

ska

I etap tworzenia WESA [1999-2004]; TA, Program z Tampere; minimalna
harmonizacja prawodawstwa PCZ

II etap tworzenia WESA od 2005, Program haski

Ocena systemu przez KE; Zró

ż

nicowane zasady przyznawania azylu przez

PCZ; Konieczna poprawa koordynacji mi

ę

dzy PCZ w zakresie udzielania

azyl/ustanowienie Urz

ę

du Europejskiego; Zwi

ę

kszenie solidarno

ś

ci

pomi

ę

dzy PCZ

III etap Traktat z Lizbony - system jednolitych rozwi

ą

za

ń

prawnych

Dotychczas podj

ę

te działania -harmonizacja

minimalna prawa PCZ w zakresie udzielania
statusu uchod

ź

cy

Okre

ś

lenie pa

ń

stwa wła

ś

ciwego dla

rozpatrzenia wniosku o przyznanie statusu

uchod

ź

cy [rozporz

ą

dzenie!!!]

Warunki przyjmowania osób

ubiegaj

ą

cych si

ę

o azyl

Procedura nadania statusu uchod

ź

cy

Warunki udzielenia ochrony mi

ę

dzynarodowej

Okre

ś

lenie pa

ń

stw wła

ś

ciwego dla

rozpatrzenie wniosku azylowego –
system dubli

ń

ski

Rozp. Rady 343/2003/WE

1.

PCZ, które wydało zezwolenie na pobyt cudzoziemca

2.

PCZ, które wydało wiz

ę

3.

PCZ, przez którego granic

ę

nast

ą

pił nielegalny wjazd

4.

PCZ, do którego wje

ż

d

ż

a cudzoziemiec, a które zniosło

obowi

ą

zek wizowy

5.

Pa

ń

stwo, w którego strefie mi

ę

dzynarodowej lotniska

zło

ż

ono wniosek

Zasada ochrony nieletnich oraz ł

ą

czenia rodzin

Ś

rodki wspomagaj

ą

ce:

DubliNet
EURODAC
Punkty kontaktowe

EURODAC

System informatyczny utworzony na
podstawie decyzji Rady 2725/2000/WE

Cel; okre

ś

lenie PCZ wła

ś

ciwego dla

rozpatrywania wniosku o nadanie statusu
uchod

ź

cy

Ś

rodek; porównanie odcisków palców

osób ubiegaj

ą

cych si

ę

o azyl, osób

zatrzymanych w zwi

ą

zku z nielegalnym

przekroczeniem granicy zew.,
cudzoziemców nielegalnie przebywaj

ą

cy w

jednym z PCZ

Minimalne normy dotycz

ą

ce przyjmowania

osób ubiegaj

ą

cych si

ę

o azyl

Dyr. 2003/9/WE

Prawa osób od momentu zło

ż

enia wniosku, a

ż

do wydania ostatecznej decyzji

Pr. do informacji, prawo do opieki socjalnej –
zakwaterowanie, wy

ż

ywienie, odzie

ż

; prawo do

posiadania dokumentu, swoboda
przemieszczania si

ę

, dost

ę

p małoletnich do

edukacji, pomoc prawna, opieka medyczna i
psychologiczna, po 6 miesi

ą

cach od zło

ż

enia

wniosku dost

ę

p do rynku pracy (warunki

reguluje PCZ)

Warunki ubiegania si

ę

o status

uchod

ź

cy lub ochron

ę

mi

ę

dzynarodow

ą

Dyr. 2004/83/WE

Dyrektywa zawiera definicj

ę

uchod

ź

cy

oraz precyzuje akty prze

ś

ladowania i

powody prze

ś

ladowania

Dyrektywa zawiera prawa osób
posiadaj

ą

cych status uchod

ź

cy oraz

obj

ę

tych ochron

ą

uzupełniaj

ą

c

ą

Specjalne prawa dla tzw. grup wra

ż

liwych;

kobiet, dzieci, ofiar przemocy

158 Gruzinów i Czeczenów okupowało we wtorek w Legnicy poci

ą

g relacji

Wrocław-Drezno. Twierdzili,

ż

e chc

ą

dojecha

ć

do Strasburga, bowiem

zamierzaj

ą

wzi

ąć

udział w marszu i protestowa

ć

przeciwko opieszało

ś

ci władz

polskich i złym warunkom panuj

ą

cym w polskich o

ś

rodkach pobytowych

.

Minimalne normy dotycz

ą

ce

procedury nadania lub cofni

ę

cia

statusu uchod

ź

cy

Dyrektywa 2005/85/WE

Dost

ę

p do procedury

Prawo do przebywania na terytorium PCZ

Sprawy rozpatrywane indywidualnie, obiektywnie i
bezstronnie

Prawo do wysłuchania przed podj

ę

ciem decyzji przez organ

pa

ń

stwa członkowskiego

Prawo do pomocy prawnej, tłumacza oraz kontaktu z Biurem
UNHCR

Decyzje wydawane na pi

ś

mie, z uzasadnieniem prawnym i

faktycznym oraz informacj

ą

o mo

ż

liwo

ś

ci odwołania si

ę

Prawo do odwołania si

ę

od decyzji, tak

ż

e do s

ą

du

Ochrona

mi

ę

dzynarodowa

wg. dyr.

2004/83/WE

uchod

ź

ca - obywatel pa

ń

stwa trzeciego,

który posiadaj

ą

c uzasadnion

ą

obaw

ę

bycia

prze

ś

ladowanym z powodów rasowych,

religijnych, narodowo

ś

ciowych, przekona

ń

politycznych lub członkostwa w okre

ś

lonej

grupie społecznej znajduje si

ę

poza krajem,

którego jest obywatelem, i jest niezdolny do
wykorzystania b

ą

d

ź

nie chce wykorzysta

ć

ochrony takiego pa

ń

stwa

Ochrona uzupełniaj

ą

ca dla osób,

które nie kwalifikuj

ą

si

ę

do uznania

za uchod

ź

ców, ale którym grozi

powa

ż

na krzywda w pa

ń

stwie ich

obywatelstwa; kara

ś

mierci lub

egzekucja; tortury, niehumanitarne,

lub poni

ż

aj

ą

ce traktowanie

Podmioty

dopuszczaj

ą

ce si

ę

aktów

prze

ś

ladowania

lub dokonuj

ą

ce

krzywdy

pa

ń

stwo

Partie polityczne

lub organizacje

kontroluj

ą

ce

pa

ń

stwo

Inne podmioty, w

wypadku, gdy

pa

ń

stwo nie mo

ż

e

lub nie chce

zapewni

ć

ochrony

Przesłanki

przyznania

statusu uchod

ź

cy

Definicja powodów

prze

ś

ladowania

Akty prze

ś

ladowania; akty

przemocy fizycznej ,

psychicznej, aktów przemocy

seksualnej;

ś

rodki prawne,

administracyjne, policyjne;

oskar

ż

enia lub kary, które maj

ą

charakter nieproporcjonalny

lub dyskryminuj

ą

cy; czyny

zwi

ą

zanych z płci

ą

lub

traktowaniem dzieci

Zwi

ą

zek

pomi

ę

dzy

powodami a

aktami

prze

ś

ladowania

Prawa osób posiadaj

ą

cych status

uchod

ź

ców lub obj

ę

tych ochron

ą

uzupełniaj

ą

c

ą

Zakaz wydalenia do pa

ń

stwa pochodzenia

Prawo do informacji

Prawo pobytu (uchod

ź

cy co najmniej 3 lata, osoby obj

ę

te ochron

ą

uzupełniaj

ą

c

ą

– 1 rok)

Prawo do poruszania si

ę

po terytorium pa

ń

stwa przyjmuj

ą

cego

Prawo podejmowania pracy, działalno

ś

ci gospodarczej, szkolenia

zawodowego

Prawo małoletnich do edukacji

Prawo do opieki medycznej

Prawo do

ś

wiadcze

ń

socjalnych

Udział w programach integracyjnych lub przygotowaniu do powrotu

[uchod

ź

com powinny przysługiwa

ć

przynajmniej te same prawa i pomoc co

innym legalnie przebywaj

ą

cym w danym kraju cudzoziemcom]

Ochrona udzielana wysiedle

ń

com

Dyrektywa 2001/55/WE

Ochrona czasowa - procedura zapewnienia, w przypadku
zagro

ż

enia wyst

ą

pienia lub wyst

ą

pienia rzeczywistego napływu

wysiedle

ń

ców, gdy istnieje zagro

ż

enie,

ż

e system azylowy

danego pa

ń

stwa nie b

ę

dzie w stanie ud

ź

wign

ąć

takiego napływu

Wysiedle

ń

cy – osoby, które zostały zmuszone do opuszczenia

swojego pa

ń

stw pochodzenia lub zostały z niego ewakuowane,

nie mog

ą

bezpiecznie i na stałe do tego pa

ń

stwa powróci

ć

ze

wzgl

ę

du na:

1.

Konflikt zbrojny

2.

Katastrof

ę

naturaln

ą

Nadanie ochrony czasowej przez PCZ lub na podstawie decyzji
Rady w stosunku do grupy osób na okres 1 roku

Obowi

ą

zki pa

ń

stw członkowskich; dokumenty pobytowe,

zakwaterowanie, edukacja, pomoc medyczna i społeczna,
udzielenie zezwole

ń

na prac

ę

i prowadzenie działalno

ś

ci

gospodarczej

Europejski Fundusz na rzecz
Uchod

ź

ców

Ustanowiony w ramach programu ogólnego
„Solidarno

ść

i zarz

ą

dzanie programami

migracyjnymi”

Okres funkcjonowania 2008-2013

Ś

rodki: 628 mln euro

Przeznaczenie; przyjmowanie uchod

ź

ców oraz

procedury azylowe; integracja osób,

Stałe dotacje (300 – 500 tys. euro), reszta

ś

rodków dzielona wg. aktualnej liczby osób

obj

ę

tych WESA

Wybrane dane dotycz

ą

ce sytuacji

uchod

ź

ców w Polsce

Zwi

ę

kszenie si

ę

liczby wniosków przed wej

ś

ciem

Polski do strefy Schengen

2007 r. 4 563 wnioski obejmuj

ą

ce 10 048 osób,

wzrost o blisko 40% w porównaniu z 2006 r.

2007 r. 21 o

ś

rodków dla osób ubiegaj

ą

cych si

ę

o status uchod

ź

cy, w których przebywało około

6300 osób

Zjawisko imigracji wtórnej – Niemcy, Austria,
Francja

W 2008 r. przyj

ę

to około 1900 cudzoziemców,

którzy wg.systemu dubli

ń

skiego powinni zło

ż

y

ć

wniosek o nadanie statusu w Polsce

Implementacja prawa unijnego do
prawa polskiego

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2006 r. Nr
234, poz. 1695, z pó

ź

n. zm.)

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o
cudzoziemcach (Dz. U. z 2006 Nr 234 poz.1694
z pó

ź

n. zm.)

Urz

ą

d ds. Cudzoziemców

Rada ds. Uchod

ź

ców