1

Wykład 32

Ks. Mirosław Łanoszka

Wierność jedynemu Bogu drogą ocalenia (Księga Habakuka).

Niezwykły Dzień Pana (Księga Sofoniasza)

Prowadzący: Dzisiejsze spotkanie poświęcimy kolejnym dwóm pismom proroków mniejszych: Księ-
dze Habakuka oraz Księdze Sofoniasza. Co wiemy o osobie proroka Habakuka i jego księdze?

Wykładowca: Kanon hebrajski, jak i chrześcijański, umieszcza Księgę Habakuka na ósmym miejscu w
zbiorze Dwunastu Proroków. Pismo to przekazuje nam tylko imię tytułowego proroka (Ha 1,1; 3,1), któ-
rego znaczenia nie potrafimy dokładnie określić. Wprawdzie jeden z dodatków greckich do Księgi Da-
niela (deuterokanoniczne opowiadanie o fałszywym kulcie smoka), wspomina proroka Habakuka, który
przyniósł posiłek przebywającemu w jaskini lwów Danielowi (Dn 14, 33-39), to jest on raczej inną po-
stacią niż autor księgi prorockiej noszącej jego imię. Chociaż nic więcej nie wiemy o osobistym życiu
Habakuka, to jednak księga dwukrotnie wspomina o jego prorockiej świadomości. Pierwszy raz, kiedy
opisuje moment oczekiwania proroka na Boże objawienie (Ha 2,1-3), natomiast za drugim razem ukazu-
je towarzyszący mu wewnętrzny stan po jego otrzymaniu (Ha 3,16). Na podstawie treści samego pisma
można jedynie w przybliżeniu ustalić czas działalności proroka. Prawdopodobnie Habakuk żył i działał
w Judzie pod koniec VII stulecia przed Chr. Księga mówi o Chaldejczykach (Ha 1,6) zamieszkujących
południe Mezopotamii, którzy na przełomie VII i VI w. przed Chr. podbili Asyrię (zburzenie Niniwy
612 r. przed Chr.), budując dzięki temu własne imperium ze stolicą w Babilonie. Możliwe, że brak pre-
cyzyjnych danych historycznych w tym dziele miał służyć temu, by dać pierwszeństwo orędziu religij-
nemu. W jego świetle została podkreślona władza Boga nad losami świata i ludzkości, by w zamęcie
dziejów historii wiedzieć wyraźnie, komu można w sposób pełny zaufać i pozostać wiernym (Ha 2,4).

Prowadzący: Jaka jest zatem treść Księgi Habakuka?

Wykładowca: Krótkie pismo proroka Habakuka posiada bardzo logiczną strukturę. Księga rozpoczyna
się dwoma paralelnymi dialogami proroka z Bogiem. W pierwszym z nich Habakuk skarży się na pa-
nującą wewnątrz społeczności izraelskiej przemoc, brak zgody i wszelką niesprawiedliwość (Ha 1,2-
4). W odpowiedzi na to wołanie Bóg zapewnia proroka, że bezbożni Izraelici, którzy uciskają swoich
braci, zostaną surowo ukarani przez najazd Chaldejczyków (Babilończyków) (Ha 1,5-11). W drugim
dialogu Habakuk protestuje przeciw okrucieństwu Babilonii, która nie tylko ukarała nieprzyjazną Asy-
rię i bezbożnych Izraelitów, ale również nielitościwie uciska całą Judę (Ha 1,12-17). W odpowiedzi na
ten lament Bóg zapowiada upadek Babilonii i ocalenie Judy. Kolejna część proroctwa zawiera wyrocz-
nie-groźby (pięć „biada”; Ha 2,6b-19), które prorok wypowiada przeciwko bezbożnemu najeźdźcy z
Babilonu. Księga Habakuka kończy się uroczystą modlitwą proroka, która jest hymnem ku czci Boga
panującego nad losami wszechświata i całej ludzkości. Pamięć wielkich dzieł Bożych, dokonanych w
historii Izraela, dodaje pewności, że i teraz Bóg ocali swój lud z babilońskiej opresji.

Prowadzący: Jaka jest zatem najważniejsza myśl Księgi Habakuka?

Wykładowca: Habakuk na początku księgi postawił sprawiedliwemu Bogu bardzo dramatyczne pytanie
o obecność zła i cierpienia w otaczającym go świecie. Prorok prosi Boga o wybawienie z ucisku narodu,
który jest Mu wierny. W odpowiedzi otrzymuje zapewnienie, że karą dla bezbożnych ciemiężycieli bę-
dzie najazd Chaldejczyków (Babilończyków). Wówczas prorok przeżywa następny dylemat, a mianowi-
cie, zastanawia się, jak pogodzić sprawiedliwość Boga z karzącą misją pogańskiego narodu, który reali-
zuje Boże plany. W odpowiedzi na tę wątpliwość Bóg zapowiada, że również Babilon zostanie surowo
ukarany za zło, którego się dopuścił. Proroctwo Habakuka zachęca nas do zawierzenia i zaufania Bogu,

2

który posiadając absolutną władzę nad stworzeniem i historią, panuje nad wszystkimi ludzkimi losami.
Bóg urzeczywistnia swój plan karząc bezbożnych, a ocalając wiernych wyznawców. Księga Habakuka
określa warunki tego wybawienia, które stanowią najważniejszą myśl całego pisma. Bóg odpowiadając
na drugą skargę proroka (Ha 1,12-17) mówi: „Oto zginie ten, co jest ducha nieprawego, a sprawiedliwy
ż

yć będzie dzięki swej wierze” (Ha 2,4). To kluczowe przesłanie Księgi Habakuka zostało później podję-

te w nauczaniu Apostoła Pawła, który w postawie wiary i wierności Bogu widział podstawowy warunek
osiągnięcia zbawienia dla wszystkich wierzących w Jezusa Chrystusa (Rz 1,17; Ga 3,11).

Prowadzący: A jakimi informacjami dysponujemy na temat osoby proroka Sofoniasza?

Wykładowca: Właściwie jedyne informacje na temat osoby Sofoniasza oraz epoki, w której działał,
znajdują się w tytule samej księgi. Hebrajskie imię proroka Cefan-jah znaczy „Oby Bóg (Jahwe) ochro-
nił”. Nagłówek tego niewielkiego dzieła przekazuje rodowód Sofoniasza, który wymienia jego przodków
aż do czwartego pokolenia, co jest nietypowe dla ksiąg prorockich. Sofoniasz realizował swoje posłan-
nictwo w Judzie, zwłaszcza w Jerozolimie, w czasach panowania króla Jozjasza (640-609 przed Chr.), w
latach poprzedzających jego reformę (622 r. przed Chr.). Przypomnijmy w tym miejscu, że podjęta przez
tego pobożnego władcę odnowa religijno-moralna Izraela była odpowiedzią na rządy jego poprzedni-
ków, bezbożnych królów: Manassesa (699-643 przd Chr.) oraz jego syna Amona (643-641 przed Chr.),
który był ojcem Jozjasza. Stary Testament przedstawia Manassesa jako najbardziej bezbożnego monar-
chę (2Krl 21,11; 23,26-27), który na dodatek najdłużej panował w Judzie. Niegodziwe postępowanie
tego władcy przejawiało się w budowie ołtarzy ku czci bóstw asyryjskich, czym doprowadził do profa-
nacji świątyni jerozolimskiej, a także sprowadził na naród niebezpieczeństwo apostazji religijnej. To nie
wszystko. Wielkim złem, którego się dopuścił, było złożenie własnego syna w ofierze całopalnej Molo-
chowi oraz to, że zajmował się wróżbiarstwem i magią (2Krl 21,5-6). Podobnie wyglądały rządy syna
Manassesa, Amona, które zostały przerwane jego śmiercią, w wyniku zamachu stanu (2Krl 21,19-26).
Cała ta sytuacja doprowadziła do jeszcze większego uzależnienia Królestwa południowego (Juda) od
Asyrii, która już sto lat wcześniej podbiła Królestwo północne (Izrael; 722 r. przed Chr.). Wobec ogromu
zła, jakie pozostawili po sobie poprzednicy Jozjasza, młody król rozpoczął zarówno reformę religijną,
jak i podjął próbę uniezależnienia Królestwa judzkiego spod asyryjskiej dominacji (2Krl 22-23). Z treści
Księgi Sofoniasza wynika, że prorok atakował bałwochwalcze praktyki, które były pozostałością po rzą-
dach Manassesa i Amona (So 1,5n), co każe umieścić jego działalność w początkowym okresie panowa-
nia Jozjasza. Jest całkiem prawdopodobne, że proroctwo Sofoniasza przyczyniło się do zainicjowania
słynnej reformy (622 przed Chr.), a może nawet stanowiło jej wczesny etap.

Prowadzący: Jakie orędzie przekazuje nam Księga Sofoniasza?

Wykładowca: W wyniku długiego procesu redakcyjnego Księgi Sofoniasza zostały zestawione mniejsze
jednostki literackie, które pomimo późniejszych dodatków interpretacyjnych, odzwierciedlają pierwotne
orędzie proroka. Pismo to składa się z dwóch grup wypowiedzi prorockich, z których jedna dotyczy sądu
Bożego (So 1,2-2,15), natomiast druga napomnień i obietnic (So 3,1-20). Sąd Boży nastąpi w Dniu Pana,
który jest przewodnim motywem Księgi Sofoniasza. Prorok zapowiada ten dzień w sposób niezwykle
obrazowy i dynamiczny jako wielki kataklizm o kosmicznej rozmiarach, któremu będą towarzyszyć
spektakularne zjawiska przyrodnicze (So 1,14-18). Proroctwo Sofoniasza jest jedynym miejscem w ca-
łym Starym Testamencie, gdzie Dzień Pana został nazwany „dniem gniewu” (So 1,15), co stało się inspi-
racją do powstania w średniowieczu liturgicznego hymnu Dies irae (Dzień gniewu). Przez określenie
Dnia Pana dniem Jego gniewu należy rozumieć przede wszystkim stanowcze wyrażenie sprzeciwu Boga
wobec wszelkiego zła, które zostanie unicestwione w tym ostatecznym czasie. W związku z zapowiedzią
sądu Bożego, prorok mówi o zagładzie wszystkich mieszkańców ziemi (So 1,2-3.18), jednak swoje sło-
wa kieruje przede wszystkim do mieszkańców Jerozolimy, dla których Dzień Pana nie będzie, zgodnie z
ich oczekiwaniami, momentem ocalenia i chwały. Izrael jako naród Bożego wybrania i przymierza po-
siada szczególne zobowiązania moralne, dlatego grzechy tego ludu zostaną sprawiedliwie osądzone i
surowo ukarane w Dniu Pana. W tym dniu dokona się również Boży sąd nad narodami sąsiadującymi z

3

Izraelem, które dokonywały licznych najazdów i zbrodni wobec ludu Bożego. Sofoniasz, mówiąc o bli-
skości i nieuchronności karzącego Dnia Pana, chciał skłonić odbiorców tego proroctwa do nawrócenia,
stąd druga grupa jego wypowiedzi dotyczy napomnień i obietnic. Pomimo powszechnego upadku mo-
ralnego i ogłoszonego Dnia Pana, istnieje nadzieja na odwrócenie Bożych wyroków z powodu tak zwa-
nych ubogich ziemi (So 2,3), którzy nie posiadając dóbr materialnych zaufali Bogu i tylko od Niego
oczekują ocalenia. Sofoniasz w obliczu bliskiego Dnia Pana wzywa wszystkich do autentycznego na-
wrócenia. Miłosierny i dobry Bóg pragnie ocalić sprawiedliwych i nawróconych grzeszników. Bóg nie
chce nikogo unicestwić, ale doprowadzić do uznania popełnionego zła, by w ten sposób zainicjować
wewnętrzną przemianę. Szansę ocalenia mają tylko ludzie pokorni i ubodzy, którzy swoją ufność złożą
w Bogu, jedynym i niezawodnym Zbawcy. Proroctwo Sofoniasza kończy się zbawczymi zapowiedziami
dla Izraelitów, które są powodem ich wielkiej radości. Ostatecznym źródłem odnowienia Izraela jest peł-
na miłości obecność Boga, prawdziwego Zbawiciela, pośród swojego ludu.

Ks. Piotr Łabuda

1 i 2 List św. Piotra

Prowadzący: Dwa listy św. Piotra, mimo, iż różnią się one od siebie, bardzo często łączone są ze sobą.
Dlaczego?

Wykładowca: Tak początek pierwszego jak i drugiego Listu św. Piotra wskazuje wyraźnie autora dzieła:
„Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa” (1 P 1,1); „Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa” (2 P 1,1).
Wprowadzenia te, sprawiają, że łączymy ze sobą oba pisma mimo, iż ich treść i problematyka są różne.

Prowadzący: Czy Pierwszy List św. Piotra mówi nam coś o autorze?

Wykładowca: Pierwszy List św. Piotra zawiera bardzo niewiele informacji na temat autora pisma. Po-
mimo tego można jednak bez trudności zidentyfikować autora dzieła, którym jest Piotr, apostoł Jezusa
Chrystusa (1 P 1,1), świadek cierpień i chwały Mistrza z Nazaretu (1 P 5,1), prezbiter (1 P 5,1), mający
przy sobie Marka (1 P 5,13). Za Piotrem, jako autorem listu przemawiają bardzo liczne nawiązania do
wydarzeń ewangelicznych i słów Chrystusa, których Piotr był świadkiem. Ponadto wydaje się, iż ob-
raz, jaki nam się jaki w listu odpowiada obrazowi apostoła, który Widacza się, szczególnie w mowach
Piotrowych w Dziejach Apostolskich.

Prowadzący: Czy również świadectwa zewnętrzne jak również i kolejne wieki zgodnie przyjmują Pio-
trowe autorstwo pierwszego listu?

Wykładowca: Począwszy od świadectw Papiasza z Hierapolis i Polikarpa ze Smyrny, czy Klemensa
Rzymskiego, przez wypowiedzi Orygenesa, Atanazego, Cyryla Aleksandryjskiego, Cyryla Jerozolim-
skiego, Epifaniusza, Ambrożego, Hieronima, przyjmowano, iż Piotr jest autorem listu.

Dopiero w XIX wieku pojawiły się pojedyncze głosy kwestionujące autorstwo Piotra czy też sugerują-
ce, iż list Piotra jest homilią chrzcielną posiadającą dodatkowo jedynie wstęp i zakończenie. Powodem
takich opinii stały się podobieństwa dostrzeżone między 1 Listem Piotra, listami Pawła czy Jakuba,
dobry i poprawny język grecki piotrowego listu, czy też milczenie autora na temat prześladowań
chrześcijan. Zarzuty te jednak nie wydają się w pełni przekonujące. Odpierając je można stwierdzić, iż
w osobie Sylwana należy, jak się wydaje doszukiwać się źródła piękna języka greckiego, którym został
napisany 1 List św. Piotra, jak również jego podobieństwo do Listów św. Pawła. Piotr również wspo-
mina o prześladowaniach, widząc w nich poniekąd zwyczajne doświadczenia uczniów Chrystusa.

Prowadzący: A zatem, jeśli Piotr jest autorem listu, to musiał on powstać przed jego śmiercią.

4

Wykładowca: Z treści Listu dowiadujemy się, że autor był świadkiem Chrystusowej męki i uczestni-
kiem Jego chwały (1 P 5,1). Miał on także towarzyszy – Sylwana i Marka – którzy byli z nim i wspo-
magali go w pisaniu Listu. Rzecz ciekawa – obaj oni byli bliskimi współpracownikami apostoła Pawła.
Wzmianka o Sylwanie, pełniącego rolę sekretarza apostoła (1 P 5,12), pozwala ustalić datę powstania
Listu. Musiało to mieć miejsce po ewangelizacji Azji Mniejszej (50-57 r.), a także po powstaniu wiel-
kich listów Pawłowych, w których Sylwan miał swój udział (56-62 r.). Pod uwagę trzeba także wziąć
początek prześladowań Nerona o których Piotr milczy (lipiec 64 roku) i śmierć apostoła. A zatem za-
sadnym wydaje się pogląd, wedle którego Pierwszy List św. Piotra powstał najprawdopodobniej około
63/64 roku w Rzymie, przy pomocy Sylwana.

Prowadzący: Do kogo św. Piotr w sposób szczególny kieruje swoje pismo?

Wykładowca: Piotr adresuje swoje przesłanie do „przybyszów wśród rozproszenia w Poncie, Galacji,
Kapadocji, Azji i w Bitynii” (1 P 1,1). Być może jest to wskazanie na diaspory judeochrześcijan. Na
podstawie jednak kolejnych wersetów, w których Piotr zachęca adresatów, by nie wracali do dawnego,
grzesznego sposobu postępowania, wydaje się, że pismo apostoła skierowane jest do chrześcijan po-
chodzenia pogańskiego. Być może, należeli oni do ludzi ubogich, na co wskazują zachęty i upomnienia
Piotra (1 P 2,18-25).

Prowadzący: Czy list Piotra posiada jakąś wyraźną budowę – strukturę?

Wykładowca: Jest niezwykle trudnym zadaniem jednoznacznie wyodrębnić w Liście Piotra jasną struk-
turę. Podział jest trudny, gdyż w piśmie znajduje się szereg zachęt poprzedzielanych zdaniami doktry-
nalnymi. Najogólniej można podać następujący schemat – budowę Pierwszego Listu Apostoła Piotra:

Adres, pozdrowienia i dziękczynienie (1,1-12).

I. Pierwsza zachęta: zerwać z dawnym sposobem życia (1,13-2,10).

II. Druga zachęta: stosowanie poznanych zasad do życia codziennego (2,11-3,12).

III. Trzecia zachęta: Chrystus wzorem, w perspektywie sądu Bożego (3,13-4,11).

IV. Czwarta zachęta wobec grożących prześladowań (4,12-19) i końcowe zachęty (5,1-11).

Epilog i pozdrowienia (5,12-14).

Zatem można powiedzieć, iż List Piotra posiada strukturę epistolarną. Niemniej jednak w tej strukturze
rzeczywiście można doszukiwać się homilii, stąd też według niektórych List ten mógł powstać pod
wpływem liturgii paschalnej lub liturgii chrzcielnej.

Jest rzecz jasna prawdziwym twierdzenie, iż List Piotra jest głęboko zakorzeniony w tradycji kateche-
tycznej pierwotnego Kościoła. Wszak zadaniem Listu Piotra było zachęcić i umocnić w wierze chrze-
ś

cijan, których gorliwość malała na skutek różnych prześladowań i niedogodności. Mając to na uwa-

dze, wydaje się, iż Piotr wykorzystał pouczenia i napomnienia, które były używane podczas chrztu.
Chcąc uwzględniać więc powiązania z liturgią chrzcielną, można mówić, iż bardziej uprawomocnioną
nazwą dla Listu św. Piotra jest miano homilii sakramentalnej, która przybrała formę epistolarną. Być
może Apostoł Piotr był autorem głównym, któremu w zredagowaniu Listu pomógł jego towarzysz i
sekretarz Sylwan.

Prowadzący: Jakie główne tematy porusza apostoł Piotr w swoim przesłaniu?

Wykładowca: Pierwszy List św. Piotra nie posiada szczególnie bogatej doktryny. Należy jednak pa-
miętać, iż apostoł nie chciał dawać podstaw wiary, gdyż adresaci doskonale je już znali. Celem jego

5

pisma było raczej pogłębienie wśród chrześcijan nadziei, szczególnie wobec rosnących trudności. Stąd
też Piotr ukazuje czytelnikom osobę Chrystusa. Czyni tak, by czytelnicy mogli uświadomić sobie na
nowo potęgę życia, jakie jest w Panu. Piotr podkreśla także zwycięski charakter otrzymanej nadziei,
która jest źródłem radosnego działania w życiu. Autor przypomina, iż adresaci zostali wybrani przez
Boga w Jezusie Chrystusie i są częścią jego narodu. Pragnie głębiej ich zakorzenić, stąd przypomina
im Jego ofiarę i cierpienia. Wszystko zaś po to, aby chrześcijanie mogli Go naśladować. Zwycięstwu
bowiem Chrystus nie może się nic, ani nikt oprzeć. Stąd też wierzący winni być związani z Tym, który
jest fundamentem wspólnoty chrześcijańskiej.

Kolejnym, niezwykle ważnym zagadnieniem poruszanym przez apostoła Piotra jest temat nadziei.
Swój początek nadzieja bierze od Boga. Jest ona Bożym darem udzielonym człowiekowi dzięki zmar-
twychwstaniu Chrystusa. Przedmiotem nadziei jest królestwo, które zostało zapewnione wierzącym.
Konsekwencją nadziei jest właściwe postępowanie wierzących.

Pierwszy List św. Piotra podkreśla także misję ludu Bożego w świecie. To bowiem właśnie Bóg wy-
brał ludzi, aby Mu służyli i głosili Jego Dobrą nowinę po całej ziemi. Stąd też w Pierwszym Liście św.
Piotra znajdujemy myśl o wybraniu i kapłaństwie wiernych. Służba Boża dokonuje się w Kościele, w
którym szczególną odpowiedzialnością obciążeni są starsi wspólnoty, którzy to mają podtrzymywać
praktykowanie miłości braterskiej. Mówiąc o misji ludu Bożego w świecie, Piotr wskazuje także obo-
wiązki wynikające i dotyczące życia politycznego, społecznego i rodzinnego. Chrześcijanin jest bo-
wiem odpowiedzialny za wiarę wszechświata. Wykorzystując wszelkie możliwe sposobności winno
się oświecać i głosić Ewangelię.

Prowadzący: Określenie kolejnego listu Piotra – Drugi List – sugeruje, iż jest to kolejny List apostoła.
Czy tak jest rzeczywiście?

Wykładowca: Opinia, iż to Piotr jest autorem również i Drugiego Listu nie znajduje wśród komentato-
rów zbyt wielu zwolenników. Wydaje się, iż pierwszy i drugi List św. Piotra został napisany przez in-
nego autora. Co więcej, Drugi List Piotra, bliższy jest Listowi Judy, niż Pierwszemu Listowi, którego,
jak to wcześniej zostało powiedziane, autorem jest św. Piotr.

Prowadzący: Co zatem można powiedzieć o autorze Drugiego Listu św. Piotra?

Wykładowca: Pytanie o autorstwo Drugiego Listu Piotra stawiano od starożytności, co więcej, wątpli-
wości co do osoby autor Drugiego Listu trwają wśród komentatorów po dzień dzisiejszy. Wciąż nie
udaje się znaleźć zadowalającego rozwiązania.

Sam autor listu przedstawia się, jako „Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa” (2 P 1,1). Po-
twierdzeniem jego wiarygodności jest fakt, iż był obecny przy przemienieniu Chrystusa (2 P 1,16-18).
Znamiennym jest, że autor nie relacjonuje przemienienia na podstawie tradycji synoptycznej, ale poda-
je własny, nieznany z relacji synoptyków opis. Autor pisze także, że to sam Jezus przepowiedział czas
jego śmierci (2 P 1,14), co potwierdza Ewangelia Jana (J 21,18n.). Wspomina również swój wcześniej-
szy list (2 P 3,1), co ma też potwierdzenie, w wielu paralelach literackich między 1 i 2 Listem.

Pomimo jednak tych zgodności i podobieństw widoczne są znaczne różnice między pierwszym a dru-
gim Listem Piotra. Dotyczą one przede wszystkim słownictwa, stylu i zapatrywań na określone tematy,
co przemawia za pseudonimicznym charakterem drugiego listu. O ile bowiem istnieją pewne przesłan-
ki potwierdzające Piotrowe autorstwo omawianego Listu, to jednak przeciwko autorstwu Piotra można
podać liczniejsze i bardziej – jak się wydaje – przekonywujące argumenty.

Wobec wszystkich argumentów potwierdzających i odrzucających autorstwo Piotra wydaje się słusz-
nym twierdzenie, iż autorem 2 Listu św. Piotra jest jakiś uczeń Piotra, należący już do drugiego poko-
lenia chrześcijan. Chrześcijanie drugiego pokolenia widząc wypełnianie się znaków, o których słuchali

6

chociażby w Ewangelii Marka, czy Mateusza, jak również widząc problemy wewnętrzne wspólnot,
czuli się zagrożeni. Stąd też, jak uważają niektórzy, jeden z uczniów Piotra, niejako uosabia się ze
swoim Mistrzem i aby zapobiec trudnościom wiary, bazując na nauce księcia apostołów, staje się jak-
by głosem Piotra. Stąd też Drugi List otrzymuje formę swoistego listu i testamentu. W takim ujęciu
autorem mógł być judeochrześcijanin o dobrej znajomości kultury hellenistycznej, który pisząc List
posłużyłby się pseudoepigrafie.

Jest jednak spora grupa komentatorów, którzy nie zgadzają się z powyższym stanowiskiem, zaś różni-
ce między Drugim a Pierwszym Listem tłumaczą, w duchu myśli św. Hieronima, pracą redakcyjną ja-
kiegoś piotrowego sekretarza-redaktora. Być może zatem powstanie i zredagowanie omawianego Listu
nastąpiło po ułożeniu 1 pisma Piotra, przed jego śmiercią. Nie wiemy jednak, czy został on napisany
na polecenie Piotra, a następnie przeredagowany, czy też uczeń Piotra po prostu zebrał i spisał słowa
Piotrowe.

Prowadzący: Czy zatem – mając na względzie różne opinie dotyczące autorstwa Drugiego Listu św.
Piotra – można podać, przynajmniej w przybliżeniu, czas i miejsce jego powstania?

Wykładowca: Mając na względzie opinie komentatorów negujących autentyczność Piotrowego autor-
stwa można przyjąć, iż Drugi List został napisany najwcześniej w latach 70-90, choć są i tacy którzy tą
datę przesuwają aż na lata około 150 roku, argumentując to tym, iż w II wieku Drugi List Piotra nie był
jeszcze dziełem znanym.

Większość jednak komentatorów wskazuje lata wcześniejsze, najczęściej stwierdzając, iż nie należy
precyzować daty powstania, bo jest to niemożliwe. Stąd też podają oni ogólnie, iż List ten powstał na
przełomie I i II w. Są też i tacy, którzy uważają, iż List ten zawiera tradycję charakterystyczną jednak
dla czasów Piotra. Stąd też List mógł powstać w Aleksandrii, gdzie przez dłuży czas prowadził ewan-
gelizację Marek, współpracownik św. Piotra. I właśnie tu, w Aleksandrii, według nich, List został
przyjęty. Inni za miejsce prawdopodobne powstania Drugiego Listu wymieniają tereny Egiptu, Rzymu
czy Antiochii. Jeśli natomiast przyjmiemy Piotrowe autorstwo Drugiego Listu, to musiałby on powstać
w Rzymie w ostatnich latach życia św. Piotra, czyli około 64-67 roku.

Prowadzący: Do kogo kierował swoje przesłanie św. Piotr?

Wykładowca: W Drugim Liście Piotra nie ma wyraźnego adresata. Mógł on jednak być adresowany
tak do konkretnej wspólnoty, ale i do szerokiego kręgu odbiorców. Należy pamiętać, iż jest to list po-
wszechny, a zatem skierowany nie tyle, do konkretnego kościoła partykularnego, ale do wszystkich
wspólnot chrześcijańskich.

Przyjmując jednak, że autorem Listu jest sam św. Piotr, bądź ktoś z jego bezpośredniego otoczenia,
komentatorzy stwierdzają, iż List ten adresowany był do tej samej wspólnoty, do której zostało skie-
rowane pierwsze pismo.

Czytając list można odnieść wrażenie, iż adresaci znają naukę i pisma judaistyczne, gdyż autor często
nawiązuje do tej tematyki. A zatem mogli oni pochodzić ze społeczności judaistycznej. Mogli jednak
pochodzić ze środowiska hellenistycznego, gdyż autor sięga po tekst Septuaginty, a także podaje w
tekście imiona w brzmieniu greckim. Być może zatem, jak wskazują niektórzy list ten mógł powstać w
Aleksandrii.

Prowadzący: Jak się zatem ma kwestia autorstwa i kanoniczności – natchnienia Drugiego Listu św.
Piotra?

Wykładowca: Sprawą zasadniczą, kiedy pragnie się mówić o natchnieniu Drugiego Listu św. Piotra,
jest dokonanie rozróżnienia między autentycznością a kanonicznością. O ile bowiem wciąż trwają dys-

7

kusje dotyczące autentyczności Listu – czyli kwestii, czy autorem Listu jest sam św. Piotr, czy któryś z
jego uczniów, to kanoniczność Listu jest niepodważalna i opiera się na wielu starożytnych świadec-
twach tradycji.

Prowadzący: Czy mówiąc o rodzaju literackim, pismo św. Piotra, można określić mianem listu?

Wykładowca: W odróżnieniu od Pierwszego Listu, który miał jedynie wstęp, Drugi List św. Piotra po-
siada tak wstęp jak i zakończenie oraz kilku częściowe rozwinięcie. Wydaje się więc, że dzieło to
można zaliczyć do listów.

Jednak niektórzy komentatorzy podkreślają, iż List Piotra mając formę listu, jest równocześnie testa-
mentem apostoła. Wydaje się, iż opinie takie są uprawomocnione, gdyż w pierwszych wiekach często
używana była taka forma, tym bardziej, iż pewne zwroty Listu pozwalają traktować to dzieło jako „te-
stament Piotra”. Uznanie jednak Listu Piotra, jako Testamentu, prowadzi do przyjęcia stanowiska, iż
List należy do literatury pseudoepigraficznej i został napisany po śmierci Piotra.

Prowadzący: Czy Drugi List św. Piotra jest kontynuacją teologii zawartej w pierwszym piśmie apostoła?

Wykładowca: Zasadniczo całość rozważań teologicznych Drugiego Listu św. Piotra skoncentrowana
jest na kwestiach dotyczących paruzji i postępowaniu innowierców.

W Liście Jezus Chrystus zostaje nazwany Panem i Zbawicielem, który powtórnie przybędzie na zie-
mię. Pewność nadejścia Chrystusa wynika tak ze świadectwa Apostołów i Ksiąg Starego Przymierza.
Opóźnienie paruzji jest dla odstępców okazją do szyderstw. To jednak nie powinno zniechęcać wierzą-
cych, gdyż inny jest czas u Boga, inny zaś u ludzi. On czeka na wszystkich ludzi, gdyż chce doprowa-
dzić każdego człowieka do zbawienia.

Charakterystyczna dla Drugiego Listu św. Piotra jest nauka o sądzie, który objawi się w świecie przez
ogień oczyszczający i przemieniający. Autor poucza, że w dzień Pański Słowo Boże zniszczy obecny
ś

wiat i da początek nowej erze: nowego nieba i nowej ziemi.

Innym tematem teologicznym Listu jest nawiązanie do natchnienia ksiąg świętych (2 P 1,21). List Pio-
tra w niezwykły sposób łączy wiarę, którą należy czerpać z właściwej interpretacji Pisma. Stąd też list
ten często określany jest, jako „list prawowierności”. List św. Piotra zawiera także naukę o aniołach
nazwanych „chwałami”, i o uczestnictwie w Boskiej naturze, co dokonuje się z łaski i powołania Bo-
ż

ego.

Ks. Michał Bednarz

Stary Testament dopuszcza możliwość rozwodów.

Prowadzący: Dlaczego Stary Testament dopuszcza możliwość rozwodów?

Wykładowca: Kiedy zastanawiamy się nad postępowaniem ludzi Starego Testamentu, zwłaszcza jeśli
nas oburza, musimy zawsze pamiętać o dramacie pierwszych ludzi. Zbuntowali się przeciw Bogu, ode-
szli od Niego i w następstwie tego czynu w ciągu następnych wieków zapominali o Stwórcy i powoli
odchodzili od zasad, które są zgodne z Jego wolą. W różnych dziedzinach życia nastąpiła degradacja -
upadek. To wszystko było nie tylko krzywdą wyrządzaną Bogu, ale sprowadzało także nieszczęścia na
ludzi. Jednak począwszy od Abrahama, sytuacja zaczęła ulegać stopniowo zmianie. Izraelici, pouczani
przez proroków i mędrców, porzucali dawne, złe obyczaje. Tak było również w dziedzinie małżeństwa
i rodziny, chociaż trudno jeszcze mówić o radykalnej zmianie.

8

Prowadzący:

Jak w czasach Jezusa Izraelici patrzyli na małżeństwo?

Wykładowca: W chwili przyjścia Jezusa ewolucja obyczajów żydowskich osiągnęła już bardzo wysoki
poziom, chociaż nie był to jeszcze stan idealny. śycie małżeńskie w wielu szczegółach było zgodne z
wolą Stwórcy. Izraelici, mimo ważnych względów narodowo-etniczno-politycznych i mimo słabości
ludzkich, zrezygnowali powoli z barbarzyńskich wzorców postępowania w małżeństwie. A w miarę
upływu wieków ideałem stało się jednożeństwo, czyli małżeństwo monogamiczne. Jedna sprawa nie
była wciąż jasna, a mianowicie dopuszczalność rozwodów. Izraelici uważali, że takie postępowanie
jest zgodne z Prawem Mojżesza, które nie określało jednak szczegółowo przyczyn dopuszczających tę
możliwość. Uważano, że - zgodnie z Księgą Powtórzonego Prawa - mąż może oddalić swoją żonę,
jeżeli „znalazł u niej coś odrażającego" (Pwt 24,1). O co jednak chodzi w tym wypadku? Określenie
jest bowiem bardzo ogólne a w każdym razie nie jest jednoznaczne i dlatego nauczyciele Pisma dysku-
towali nad jego znaczeniem. Z tego też względu w judaizmie czasów Chrystusa istniały zasadniczo
dwie główne szkoły wyjaśniające ten tekst. Z jednej strony występował surowy kierunek, którego re-
prezentantem był rabbi Szammaj. Uważał, że muszą być poważne racje dotyczące dziedziny seksual-
nej, aby można było rozwiązać małżeństwo. Sądził, że jedynie cudzołóstwo kobiety jest wystarczają-
cym motywem. Ale z drugiej strony istniał kierunek reprezentowany przez rabbiego Hillela, który był
zdania, że mężczyzna nie musi nawet podawać powodu oddalenia żony. Wystarczy jakakolwiek błaha
nawet racja, która burzy harmonię domową i rodzinną. Jeżeli więc mężczyzna znajdzie sobie kobietę
piękniejszą, mądrzejszą, zaradniejszą, albo jeżeli żona źle przygotowała posiłek, np. przypaliła jedze-
nie, to jest to powód wystarczający. Sytuacja kobiety była nie do pozazdroszczenia, a nawet tragiczna.
Prawo zwyczajowe sprzyjało bowiem mężowi. Udzielanie rozwodu było jego przywilejem. Chociaż z
drugiej strony należy zaznaczyć, że nie było to bynajmniej zjawisko zbyt częste, gdyż nauczyciele Pi-
sma stosowali różne środki i zabiegi utrudniające rozwód, aby za wszelką cenę chronić małżeństwo.

Prowadzący: Co Jezus zmienił w tej dziedzinie? Czy przyniósł coś nowego?

Wykładowca: Jezus przyszedł między innymi w tym celu, aby jeszcze pełniej objawić, kim jest Bóg,
ale także po to, aby udoskonalić życie ludzi. W Kazaniu na Górze powiedział: „Nie przyszedłem
znieść, ale wypełnić” (Mt 5,17). Przyszedł również po to, aby skorygować pewne nadużycia i dewia-
cje, do jakich doszło w praktyce życia małżeńskiego w okresie Starego Testamentu. Pewnego dnia sta-
nęli przed Nim faryzeusze (Mt 19,1-9). A Ewangelista dodaje, że przyszli, gdyż chcieli „Go wystawić
na próbę, i zadali Mu pytanie: «Czy wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu?»”. Chcieli
poznać Jego zdanie na ten temat. Nie przyszli jednak w tym celu, aby zapytać, czy dopuszczalny jest
rozwód. Pragnęli tylko poznać racje – które według Jezusa – usprawiedliwiają go. Prawdopodobnie
nawiązali do wspomnianego poglądu Hillela i jego zwolenników, gdy pytali: „Czy wolno oddalić żonę
z jakiegokolwiek powodu?” Chrystus nie wdał się jednak w spory rabinów na temat przyczyn rozwo-
du. Jego odpowiedź była jednoznaczna; była zdecydowanym i całkowitym przekreśleniem zgody na
rozwód. Ci, którzy postawili Mu pytanie, zrozumieli dobrze, że potępił oddalanie żony i dlatego pra-
gnęli obalić Jego twierdzenie, odwołując się do przepisów Prawa: „Czemu więc Mojżesz polecił dać
jej list rozwodowy i odprawić ją?” Odpowiadając, Chrystus sprostował wymieniony przepis Prawa.
Stwierdził, że nie jest to wcale przykazanie, ale ustępstwo. Przypomniał słuchaczom, że małżeństwo
utraciło doskonałość „przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych”. Przepis pozwalający mężowi
odsunąć żonę był zawsze niezgodny z prawem ustanowionym przez Boga kiedyś, na początku. Był
czasowy i czekał na zniesienie. Ten moment właśnie nadszedł.

Pytanie: Do kogo jest adresowany Pierwszy List św. Piotra?