KSIĘGA SOFONIASZA

Wstęp do Księgi Sofoniasza.

So 1. Tytuł. Sąd Pański.

So 2. Sąd nad obcymi narodami.

So 3. Sąd Boży nad Jerozolimą.

Wstęp do Księgi Sofoniasza

Sofoniasz (hebr. Sefanjah - "Jahwe ochronił") syn Kusziego, był według tytułu księgi potomkiem (króla ?) Ezechiasza; data urodzenia oraz dalsze szczegóły jego biografii nie są znane. Działał w pierwszym okresie panowania Jozjasza, przed reformą religijną r. 622, na terenie państwa judzkiego; równocześnie z nim głosili słowo Pańskie: młody Jeremiasz i inny prorok spośród zbioru "mniejszych" - Nahum.

Księga piętnuje wypaczenia religijne i zapowiada jako karę inwazję nieprzyjacielską, określaną tradycyjnym pojęciem dnia Pańskiego. Zarówno czas, jak i okoliczności najazdu każą przypuszczać, że chodzi o inwazję Scytów, którzy według świadectwa Herodota (I, 105) po rozgromieniu Kiaksaresa pod Niniwą (625) dotarli aż do wybrzeży Morza Śródziemnego, a może nawet do granic Egiptu. Z opanowanych podówczas terenów najbardziej spustoszone zostały Saron i Szefela, leżące w pasie nadmorskim, wspomnianym przez Sofoniasza (So 2,4-7). Judea prawdopodobnie nie została zajęta przez Scytów; wycofali się oni niebawem z Palestyny, co być może było okazją do słów So 3,14n. Sprzyjająca koniunktura polityczna, szczególnie zaś osłabienie Asyrii, pozwoliła Jozjaszowi na dokonanie reformy religijnej w r. 622, przygotowanej w pewnym znaczeniu przez działalność Sofoniasza.

Księga Sofoniasza powstała według zwykłego schematu utworów prorockich. Zawiera ona szereg przemówień Proroka bądź to o charakterze gróźb, bądź też pocieszających. Dzieli się ona na trzy części. Wstęp utworu stanowi tytuł, po którym następuje zapowiedź uniwersalnego sądu nad Judą i Jerozolimą (So 1,2-18). Z kolei nawołuje Prorok społeczność judzką do uczciwego trybu życia (So 2,1nn). W ostatnim swym przemówieniu So wzywa znów Jerozolimę do opamiętania (So 2,4-15). Celem pocieszenia ludu judzkiego zapowiada mu pomyślną przyszłość i odrodzenie moralne.

Chociaż pod względem treści zbliża się So niejednokrotnie do współczesnego sobie Nahuma (np. So 2,13 - Na 2,14; So 2,15 - Na 3,19), to jednak ujęcie kary jest u obu proroków różne: So głosi jej uniwersalizm, podczas gdy Na zajmował stanowisko bardziej ekskluzywne. Zakres proroctw So jest o wiele szerszy niż Na, który zajmuje się głównie upadkiem Niniwy. Obaj jednak prorocy widzieli w klęsce imperium asyryjskiego odrodzenie polityczne i religijne narodu.

Istotną cechą proroctwa Sofoniasza jest autentyzm, zwartość kompozycji i jednolita formacja tekstu. Ciągłość w treści i formie świadczy dobitnie o tym, że Prorok musiał spełnić swą misję w krótkim stosunkowo czasie. Stylem zbliżona jest Księga Sofoniasza raczej do prozy niż poezji; jej język jest na ogół czysty i gramatycznie poprawny (por. zwł. So 3,11-20). Całość księgi ustępuje jednak znacznie co do treści i formy Nahumowi oraz Jeremiaszowi. Krytyka nie wysuwa większych zastrzeżeń co do autentyczności księgi, z wyjątkiem pewnych nieznacznych dodatków z okresu po niewoli babilońskiej.

Na pierwszy plan wysuwa się w So dzień Pański, rozumiany jako sąd Boży i kara wymierzona Judzie, Jerozolimie i narodom obcym. Rolę wykonawców poruczono wojskom najeźdźczym. Prorok piętnuje niesprawiedliwość i synkretyzm swego narodu, wzorowany na bałwochwalstwie asyryjskim. Kara dosięgnie także Asyrię (podobnie jak cały świat, a nawet naturę - So 1,3), choć So nie mówi, który z narodów azjatyckich będzie aktorem tego dramatu. Jako przedstawiciel monoteizmu Prorok okazuje się bezkompromisowy; o Mesjaszu jednak nie wspomina.

So 1

Tytuł

1 Słowo Pańskie, które zostało skierowane do Sofoniasza, syna Kusziego, syna Gedaliasza, syna Amariasza, syna Ezechiasza, za dni Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego. Jr 1,2

1,1. Chronologia i rodowód. We wstępnym dopisku Księga Sofoniasza jest datowana na okres panowania króla Jozjasza (640-609 przed Chr.). Jozjasz wstąpił na tron jako mały chłopiec, zatem aż do 622 przed Chr. (zob. 2 Krl 22,1) władzę w Judzie sprawowała rada regencyjna składająca się z kapłanów i królewskich urzędników. Ponieważ w okresie wygnania i czasach bezpośrednio go poprzedzających było kilka osób noszących imię Sofoniasz, umieszczenie krótkiego rodowodu pomaga określić osobę, która wypowiedziała zebrane tutaj proroctwa (por. podobną praktykę polegającą na dodawaniu informacji o imieniu proroka do listy proroctw, zawartych w tekstach z Mari oraz w asyryjskich rocznikach Assarhaddona).

Sąd Pański

2 Całkowicie usunę wszystko z powierzchni ziemi – wyrocznia Pana: 

3 Usunę ludzi i bydło, usunę ptactwo podniebne i ryby morskie, i zgorszenia wraz z bezbożnymi; i wytępię człowieka z powierzchni ziemi – wyrocznia Pana. Oz 4,3+

1,3 i zgorszenia. Lekcja wehammak szelôt według tekstu hebr. W BJ: „sprawię, że się potkną”, wehikszaltî, na zasadzie domysłu.

4 I wyciągnę rękę przeciwko Judzie i przeciw wszystkim mieszkańcom Jeruzalem; i wytępię z tego miejsca pozostałości Baala oraz imiona sług bałwochwalczych wraz z kapłanami. 2Krl 23,4n 2Krl 23,12

1,4 sług bałwochwalczych. Termin stosowany wyłącznie w odniesieniu do kapłanów służących idolom.

— wraz z kapłanami. Glosa dodana za tekstem hebr. W BJ pominięta.

1,4. Reforma Jozjasza. Nadużycia w sferze kultu i bałwochwalstwo opisane w tych wersetach zapowiadają działania podjęte przez Jozjasza po 622 przed Chr. (zob. komentarz do 2 Krn 34). Kiedy Jozjasz mógł już oczyścić świątynię i usunąć cudzoziemskich bogów, posągi i kapłanów, uczynił to w imię przywrócenia zasad przymierza (zob. 2 Krl 23,24-25). Podobna reforma została przeprowadzona przez Ezechiasza ok. osiemdziesięciu lat wcześniej (2 Krl 18,4). W obydwu przypadkach osłabienie monarchii asyryjskiej przyczyniło się do podjęcia przez mniejsze królestwa, takie jak Juda, kroków w celu odzyskania politycznej i religijnej niepodległości.

5 [Wytępię] także tych, którzy na dachach oddają pokłon wojsku niebieskiemu, i tych, którzy oddają pokłon, przysięgając na Pana i przysięgając na Milkoma, Pwt 4,19 2Krl 21,3-5 1Krl 11,7 1Krl 11,33 2Krl 23,13

1,5 przysięgając. W drugim stychu jest to dodatek za tekstem hebr., będący dittografia. W BJ pominięty.

— „Milkom”, za rkpsami grec, przekładem syr. i Wulgatą. Tekst hebr.: „ich król”.

— Sofoniasz oskarża prócz pozostałości kananejskich (w. 4) także kulty astralne Asyrii oraz kulty bogów sąsiednich (Milkom, bóg ammonicki), zachwaszczające kult Jahwe.

1,5. Kult zastępów niebieskich. Kult zastępów niebieskich (gwiazd) oznaczał oddawanie boskiej czci ciałom niebieskim (bóstwu słońca i księżyca, a szczególnie Wenus; w Babilonii, odpowiednio, Szamaszowi, Sinowi i Isztar) i odgrywał ważną rolę w większości starożytnych religii. Bóstwa te, panujące nad kalendarzem i upływem czasu, zmianami pór roku i pogodą, uważane były za najpotężniejsze z bogów. Dostarczały one ludziom znaków, z których odczytywano omeny, spoglądały też na wszystkich z góry. U schyłku II tysiąclecia przed Chr. dokonano ważnej kompilacji omenów niebieskich - zapisanej na siedemdziesięciu tabliczkach znanych jako Enuma Anu Enli - których radzono się przez prawie tysiąc lat. Pieczęcie pochodzące z obszaru ówczesnego Izraela dowodzą, że bóstwa astralne były bardzo popularne. Mezopotamscy astrologowie znali wiele gwiazdozbiorów (wiele z nich, chociaż nie wszystkie, odpowiada znanym obecnie, inne zostały odkryte przez Greków). Nie znano jednak wówczas jeszcze zodiaku. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Krn 33,5.

1,5. Moloch [BT: Milkom]. Zob. komentarz do Kpł 18,21 i Pwt 18,10. Wielu uważa, że Moloch był bogiem świata umarłych, wobec tego jego kult zawierał rytuały kananejskie związane z kultem zmarłych przodków. Pochodząca z XVIII w. przed Chr. fenicka inskrypcja wspomina o ofiarach składanych Molochowi przed bitwą przez wojowników Cylicji i ich nieprzyjaciół.

6 i tych, którzy się odwracają od Pana i którzy Pana nie szukają, i nie pytają o Niego. 

7 Milczcie przed obliczem Pana Boga, gdyż bliski jest dzień Pański, bo już przygotował Pan ofiarę, poświęcił swoich zaproszonych. Ha 2,20 Za 2,17 Ap 8,1

1,7 Ten wiersz zaczyna się wezwaniem liturgicznym. Ukazuje dzień Jahwe jako ofiarę (Iz 34,6; Jr 46,10; Ez 39,17) składaną z mieszkańców Judy. Zaproszeni są tożsami z „poświęconymi” na ofiarę, jak w Jr 12,3.

8 W dniu zaś ofiary Pańskiej Ja ześlę karę na książąt i synów królewskich, i na wszystkich, którzy się ubierają w szaty cudzoziemskie. Wj 3,16+

1,8-9 W okresie nieletniości Jozjasza rządzą ludzie dworu podporządkowanego Asyrii.

1,8. Szaty cudzoziemskie. Ponieważ Juda znajdowała się pod obcym panowaniem (Asyrii, Egiptu i Babilonu) przez ponad sto lat, nie jest niczym zaskakującym, że urzędnicy państwowi i ludzie pragnący zjednać sobie przychylność zwierzchników ubierali się w cudzoziemskie stroje i przejmowali obce zwyczaje. Nie posiadamy pewnych informacji na temat stroju judejskiego i babilońskiego z tego okresu, pochodzących ze źródeł pisanych, dlatego nie można przeprowadzić porównania. Różnice mogły polegać na rodzajach ubiorów, które noszono, oraz ich stylu, a ponadto materiałach, sposobie tkania lub używanych barwnikach. Późniejsze przykłady przejmowania obcych wzorów można znaleźć w okresie hellenistycznym.

9 I w owym dniu ześlę karę na każdego, który przeskakuje próg, na tych, którzy napełniają dom swego pana gwałtem i oszustwem.

1,9 ześlę karę. Dosł.: „nawiedzę”. „Nawiedzenie” przez Jahwe jest zawsze specjalną interwencją, pomyślną lub nie; tu służy ukaraniu.

— który przeskakuje próg. BJ: „którzy wstępują na Stopień” (niewątpliwie chodzi o podstawę tronu), to osoby zbliżające się do króla.

1,9. Wstępowanie na próg. Próg był zwykle wykonany z pojedynczego kamienia umieszczonego w drzwiach, nieco powyżej poziomu podłogi. W zewnętrznej części progu wycinano gniazda, w których poruszały się bramy lub drzwi. Wysokość progu zapobiegała wypadnięciu drzwi. Wejścia zawsze uważano za miejsce święte i narażone na szczególne niebezpieczeństwo. Zgodnie z panującymi przesądami nastąpienie na próg mogło umożliwić demonom wdarcie się do wnętrza domu. Podobne zabobony przetrwały na Bliskim Wschodzie i w Azji, od Syrii przez Irak aż do Chin. Nie posiadamy jednak starożytnych informacji na temat tych przesądów.

10 I rozlegnie się owego dnia – wyrocznia Pana głośne wołanie od Bramy Rybnej i lament z drugiej strony [miasta] oraz huk wielki od strony pagórków. Ne 3,3

1,10. Brama Rybna. Jerozolima miała wiele bram, które służyły mieszkańcom różnych dzielnic. Brama Rybna stanowiła przejście przez północny mur miasta i znajdowała się dokładnie na zachód od wieży Chananeela (Ne 12,38-39). Badania archeologiczne potwierdzają, że prowadziła ona na grzbiet łączący zabudowania świątyni z równiną Beniamina. Nazwa bramy pochodzi przypuszczalnie od znajdującego się w pobliżu targu rybnego założonego przez kupców z Tyru.

1,10. Nowa dzielnica [BT: „druga strona miasta”]. Ta część Jerozolimy powstała, gdy Ezechiasz zbudował pierwszy mur obronny wokół zachodnich wzgórz miasta (2 Km 32,5). Manasses najwyraźniej naprawił te mury w okresie swojego panowania (2 Krn 33,14). Prace wykopaliskowe prowadzone w Awigad ujawniły istnienie muru z VII w. przed Chr. liczącego 67,5 m długości i 7,2 m wysokości. Mógł on otaczać całe zachodnie wzgórze, dostarczając dodatkowej obrony północnej części miasta.

11 Narzekajcie, mieszkańcy Moździerza, bo cały lud Kanaanu został zgładzony; wytraceni zostali wszyscy, którzy odważają srebro.

1,11 Moździerz („misa”) jest dzielnicą Jerozolimy (w centrum? na południu?).

— Kananejczycy często oznaczają kupców (por. Oz 12,8; Iz 23,8; Prz 31,24; itd.).

1,11. Dzielnica handlowa [BT: „Moździerz”]. Podobnie jak inne części miasta, lamentem i płaczem zanosi się teraz Moździerz, czyli dzielnica handlowa. Sądząc po hebrajskim słowie maktesz (misa lub moździerz; zob. Prz 27,22), dzielnica ta znajdowała się w jednej z niecek lub depresji w dolinie Tyropeon i w VII w. przed Chr. otoczona została miejskimi murami.

12 Wówczas tak będzie: z pochodniami przeszukam Jeruzalem i ukarzę mężów zamarłych nad wybornym winem, którzy mówią w swych sercach: Nie uczyni Pan dobrze i źle nie uczyni. Jr 48,1 Jr 5,12+ Ps 9,4 Ps 14,1

1,12 zamarłych. BJ: „zgnuśniałych”, dosł.: „zgęstniałych”, jak wino, którego nie ściągnięto.

13 Majętność ich będzie na łup wydana, a domy ich – na spustoszenie. Zbudowali domy, lecz nie będą [w nich] mieszkać; zasadzili winnice, ale nie będą pili z nich wina. Pwt 28,30-33+ Mi 6,15

14 Bliski jest wielki dzień Pański, bliski i rychły on bardzo; szybszy jest dzień Pański od gońca i od mocarza niecierpliwszy. Am 5,18+ Iz 42,13 Lb 10,35

1,14-18 Jak u Amosa (5,18-20) i Izajasza (2,6-22) „dzień” jest straszliwym objawieniem potęgi Jahwe; Bóg pojawia się jako wojownik (por. Wj 15,3; 2 Sm 5,24; Ps 18,8-15; itd.), ale obraca swą broń przeciw swemu grzesznemu ludowi. Ten poemat natchnął Joela (2,1-11) i średniowiecznego autora Dies irae.

1,14 i od mocarza niecierpliwszy. BJ: „To mocarz teraz okrzyk wydaje wojenny”. Inne możliwe tłumaczenie: „nawet mocarz wydaje okrzyk przerażenia”.

1,14. Dzień Pański. Zob. wstawkę umieszczoną obok komentarza do Jl 2.

15 Dzień ów będzie dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia, dniem ciemności i mroku, dniem chmury i burzy, Jl 2,2

16 dniem trąby i okrzyków wojennych – przeciwko miastom obronnym i przeciw basztom wysokim. Jl 2,1+

17 I udręczę ludzi, że chodzić będą jak niewidomi, ponieważ zawinili przeciwko Panu; i jak kurz krew ich będzie rozlana, a jak gnój ich jelita. Jr 9,21

18 Ani ich srebro, ani ich złoto nie zdoła ich ocalić w dniu gniewu Pana, gdyż ogień Jego zapalczywy strawi całą ziemię; bo dokona zagłady – zaiste strasznej – wszystkich mieszkańców ziemi. Ez 7,19 Pwt 4,24+

So 2

Sąd nad obcymi narodami

1 Zbierzcie się! Zgromadźcie się! – narodzie bez wstydu –

2,1-3 Zagrożenie dniem Jahwe pozwala trwać nadziei nawrócenia. Zbawienie jest obiecane „pokornym” (lub: „ubogim”) — w. 3.

2,1 Zbierzcie się! Słowo rzadko występujące, różnie interpretowane: „zgromadźcie się”, „wejdźcie w siebie samych”, „pochylcie się”. Podobieństwo do słowa oznaczającego źdźbło słomy zachęca, by dostrzec tu obraz gromadzenia na klepisku zboża do młocki (por. w. 2).

2 zanim pojawi się wyrok, a dzień uleci jak plewa; zanim przyjdzie na was zapalczywość gniewu Pańskiego, zanim przyjdzie na was dzień gniewu Pańskiego. Oz 13,3

2,2 pojawi się wyrok. Według tekstu hebr.: ledet hoq, „narodziny dekretu”. BJ: „ (zanim) nie będziecie przepędzeni”, lo’ tiddahequ, na zasadzie domysłu.

— jak plewa. Za grec. Tekst hebr.: „kwiat”.

3 Szukajcie Pana, wszyscy pokorni ziemi, którzy wypełniacie Jego nakazy; szukajcie sprawiedliwości, szukajcie pokory, może się ukryjecie w dzień gniewu Pańskiego. Am 5,4+ Iz 57,15

2,3 „Pokorni” lub „ubodzy”, hebr. anawîm. Ubodzy zajmują w Biblii ważne miejsce. Jeśli w literaturze mądrościowej ubóstwo, rěsz, uważa się czasem za skutek lenistwa (Prz 10,4, ale por. Prz 14,21; 18,12), to prorocy wiedzą, że ubodzy są przede wszystkim uciśnionymi, anîjîm, dlatego też przyzywają oni sprawiedliwości dla słabych, małych, dallîm, i biednych, ’ebjônîm (Am 2,6n; Iz 10,2; por. Hi 34,28; Syr 4,ln; Jk 2,2n). Pwt, za Wj 22,20-26; 23,6, jest ich echem poprzez humanitarne prawodawstwo (Pwt 24,10n). Wraz z So słownictwo dotyczące ubóstwa nabiera odcienia moralnego i eschatologicznego (3,11n; por. Iz 49,13; 57,14-21; 66,2; Ps 22,27; 34,3n; 37,11ln; 69,34; 74,19; 149,4; zob. też Mt 5,3+; Łk 1,52; 6,20; 7,22). Anawîm są w sumie Izraelitami podporządkowanymi woli Bożej. W epoce Sept termin anaw (lub anî) coraz bardziej wyraża ideę altruizmu (Za 9,9; por. Syr 1,27). To do „ubogich” zostanie posłany Mesjasz (Iz 61,1; por. Iz 11,4; Ps 72,12n; Łk 4,18). On sam będzie pokorny i łagodny (Za 9,9; por. Mt 11,29; 21,5), a nawet udręczony (Iz 53,4; Ps 22,25).

4 Bo Gaza będzie opuszczona, Aszkelon zaś w pustynię się obróci, Aszdod w samo południe wypędzą, i Ekron będzie zburzony. Joz 13,2+ Am 1,6-8 Iz 14,28-32 Jr 47 Ez 25,15-17

2,4-7 Sofoniasz wylicza (z wyjątkiem Gat, być może już zniszczonego) skonfederowane miasta filistyńskie, „związek morski”. Podejmując technikę literacką z Iz 10,29-31 i Mi 1,10-15 wyprowadza za pomocą gry słów z nazw Gaza i Ekron zapowiedź nieszczęścia.

2,4. Miasta filistyńskie w końcu VII w. przed Chr. Po zakończeniu kampanii prowadzonych przez Sargona II i Sennacheryba u schyłku VIII w. przed Chr. oraz zdobyciu i zniszczeniu wielu filistyńskich miast, zostały one odbudowane przez Asyryjczyków, zaś kilka weszło w okres rozkwitu, stając się ważnymi ośrodkami produkcji oliwy z oliwek (szczególnie Timna i Ekron). Prace archeologiczne potwierdziły istnienie ośrodków, w których wytwarzano oliwę z oliwek i gdzie istniał również przemysł tkacki (wnioskuje się o tym na podstawie dużej ilości ciężarków do krosien znajdowanych w odpowiednich warstwach archeologicznych). Są też ślady wskazujące na obecność Egiptu w Filistei po upadku imperium asyryjskiego (zob. komentarz do Ez 25,15). Miasta te zostały zniszczone w 600 przed Chr. w czasie kampanii prowadzonych przez Nabuchodonozora.

5 Biada zamieszkującym wybrzeże morskie – narodowi Kreteńczyków! Słowo Pańskie przeciwko wam; Kanaanie, ziemio filistyńska: Zniszczę cię, bo zabraknie mieszkańców. Am 9,7 Pwt 2,23 Jr 47,4

6 I będzie wybrzeże morskie pastwiskiem – legowiskiem pasterzy i [miejscem] na zagrody dla trzód. 7 Będzie także pas morski dla Reszty z domu Judy: tam będą oni paśli swe stada, w domach Aszkelonu będą się wieczorem wylegiwali, bo nawiedzi ich Pan, Bóg ich, i odmieni ich los. 

8 Słyszałem urąganie Moabu i bluźnierstwa synów Ammona, którymi lżyli mój lud, rozpierając się w swoich granicach. Lb 22,36+ Pwt 2,19+ Am 1,13-2,3 Iz 15-16 Jr 48,1-49,6 Ez 25,1-11

9 Dlatego: Na moje życie – wyrocznia Pana Zastępów, Boga Izraela: Moab będzie jak Sodoma, a synowie Ammona jak Gomora: ziemią cierni, kopalnią soli i pustynią na wieki. Reszta ludu mego ich złupi, a ci, co pozostaną z mego narodu, przejmą ich posiadłości. Rdz 19,1+ Iz 14,2 Za 2,13

2,9 Według Rdz 19,30-38 Ammon i Moab to potomkowie zbiegłego z Sodomy Lota.

2,8-9. Moab i Amon u schyłku VII w. przed Chr. Podobnie jak wszystkie małe królestwa z obszaru Syro-Palestyny, Moab i Ammon były wasalem Asyrii w VIII i VII w. przed Chr. Dowodem tego są wzmianki o czterech królach Moabitów pojawiające się w rocznikach asyryjskich (od czasów Tiglat-Pilesera III do panowania Asurbanipala). Można sądzić, że królestwa te uzyskały jakiś stopień niepodległości pod koniec VII w. przed Chr., kiedy w Asyrii zapanował chaos (zob. komentarz do Ez 25,8). Jednak Józef Flawiusz podaje, że zostały podbite przez Babilończyków wkrótce po upadku Jerozolimy (zob. komentarz do Ez 25,2).

10 To ich spotka za ich pychę, lżyli bowiem i wynosili się ponad lud Pana Zastępów. 11 Straszny dla nich okaże się Pan, bo sprawi, że znikną wszystkie bóstwa ziemi, i będą Mu oddawać pokłon, każdy z miejsca swego, wszystkie pogańskie wybrzeża.

2,11 wybrzeża. BJ: „wyspy”. Ta obietnica nawrócenia „wysp”, pomijająca Moab i Ammon, jest bez wątpienia dodatkiem, który — jak się wydaje — zależy od Iz 41,1.5; 42,4.10.12; 49,1; 51,5.

12 Także wy, Kuszyci, moim mieczem pobici będziecie. Iz 18-20 Jr 46 Ez 29-32

2,12 Kuszyci. BJ: „Etiopczycy”. Etiopia oznacza tu Egipt, w którym na krótko przed Sofoniaszem panowali faraonowie etiopscy (715-663 — XXV dynastia). Wyrocznia — jak się wydaje — jest niekompletna.

2,12. Kuszyci w końcu VII w. przed Chr. Nie jest jasne, co skłoniło proroka do wypowiedzenia wyroczni przeciwko Etiopii. Kuszyci nie panowali w Egipcie od czasu wyparcia w 664 przed Chr. ich dynastii przez dynastię saicką, do której należał Psametych I. Chociaż ten faraon o rdzennie egipskim pochodzeniu sprzymierzył się z Asyrią po 616 przed Chr., nie ma żadnej wzmianki o jakimś konkretnym wydarzeniu ani kampanii w Palestynie w inskrypcjach tego władcy i jego następców w okresie poprzedzającym kampanię z 609 przed Chr. podjętą przez faraona Neko. Niektórzy komentatorzy sugerują, że ta wzmianka o Kusz powinna być rozumiana w połączeniu z Mezopotamią (możliwe, że podobnie jest w Rdz 10,8), ponieważ poprzedza proroctwo przeciwko Asyrii.

13 I wyciągnie On rękę na północ, i zniszczy Asyrię, i obróci Niniwę w pustkowie, w step suchy jak pustynia.

2,13-15 Nieprzyjaciel w pełnym tego słowa znaczeniu, dręczący Judę od prawie wieku.

2,13. Asyria pod koniec VII w. przed Chr. Po śmierci Asurbanipala w 627 przed Chr. spory jego dziedziców i potencjalnych następców doprowadziły do osłabienia imperium asyryjskiego, które też wkrótce się rozpadło. Upadek przyspieszyły dwa czynniki. Pierwszym były drakońskie praktyki administracyjne. Nienawiść do Babilończyków została dodatkowo podsycona przez stosowanie taktyki terroru podczas wojny (zob. wstawkę na temat oblężenia Lakisz umieszczoną obok komentarza do 2 Krn 32,9). Pojawienie się koalicji Medów i Persów spowodowało, że armii asyryjskiej przeciwstawił się równy jej rywal. W 612 przed Chr. zdobyta i zniszczona została stolica Asyrii, Niniwa (zob. komentarz do Iz 13,1). Potęgę Asyrii ostatecznie zdruzgotano w bitwie pod Karkemisz w 605 przed Chr. Ziemie Asyrii podzielili między sobą Egipcjanie i Neobabilończycy (zob. komentarz do Iz 31,8).

14 I będą się wylegiwać pośród niej stada, wszelkie rodzaje zwierząt; tak sowa, jak jeż zanocują na głowicach jej kolumn, a w oknie słychać będzie pohukiwania, od samego progu będzie rumowisko, obalone dźwigary cedrowe.

2,14 sowa. Lekcja kôs na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: qôl, „głos”.

— rumowisko. Za tekstem hebr. Grec: „kruk”.

— obalone dźwigary cedrowe. BJ: „cedr został wykorzeniony”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „wykorzenił cedr”.

15 Oto wrzaskliwe miasto, które bezpiecznie się rozsiadło, które mówiło w swym sercu: Ja i nikt więcej! Jakim się stało pustkowiem, legowiskiem dzikich zwierząt. Każdy, kto obok niego przechodzi, pogwizduje i ręką potrząsa. Iz 47,8 Iz 47,10 Jr 18,16 Jr 19,8 Jr 49,17

So 3

Sąd Boży nad Jerozolimą

1 Biada buntowniczemu i splugawionemu miastu, co stosuje ucisk! 

2 Nie słucha głosu i nie przyjmuje ostrzeżenia, nie ufa Panu i nie przybliża się do swego Boga. Am 4,6n

3 Jego książęta są pośród niego lwami ryczącymi, sędziowie jego wieczornymi wilkami, które nic do rana nie pozostawią. Ez 22,25-26

3,3. Książęta są pośród niego lwami ryczącymi. Porównanie książąt Judy do ryczących lwów przywołuje lamentację z Ps 22,12-21, w której cierpiącemu zagrażają ryczące lwy, po czym następuje prośba do Pana o wybawienie z ich paszcz (zob. też Jr 2,30). W literaturze asyryjskiej jaskinia lwów jest metaforą złych i skłóconych dworzan królewskich.

4 Prorocy jego – to zarozumialcy i ludzie wiarołomni, jego kapłani zbezcześcili świętość – pogwałcili Prawo. 

5 Pan sprawiedliwy jest w jego środku, nie czyni niesprawiedliwości. Każdego rana wydaje wyrok, o świcie On nie zawiedzie. Ale nikczemnik nie zna wstydu. Pwt 32,4 Ps 101,8+

6 Wytraciłem narody, ich twierdze są zniszczone, spustoszyłem ich ulice, tak że nie ma przechodniów; ogołocone są ich miasta, tak że nie ma nikogo, nie ma mieszkańców. 

7 Mówiłem: Ty przynajmniej Mnie uszanujesz, przyjmiesz ode Mnie upomnienie. Jej przybytek nie zostanie usunięty. Zaiste ilekroć ją nawiedzałem, tym bardziej śpieszyli znieprawiać wszystkie swoje czyny. Am 4,6n

3,7 Jej przybytek. Za tekstem hebr. BJ.: „sprzed jej oczu”. Według grec. i syr.

8 Przeto oczekujcie Mnie – wyrocznia Pana – w dniu, gdy powstanę na świadectwo, bo postanowiłem zgromadzić narody, zebrać królestwa, aby wylać na nie moje oburzenie, cały mój gniew zapalczywy, bo ogień mej zazdrości pochłonie całą ziemię.

3,8 na świadectwo. BJ: „jako oskarżyciel”. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „na złupienie” (lub: „na zawsze”).

— na nie. Według tekstu hebr. W BJ: „na was”, na zasadzie domysłu.

— Pierwotny tekst w. 8 musi stanowić zamknięcie w. 6-7, obwieszczając ukaranie Judy wobec pogan, jak Am 3,9-11. Obecny — zmieniony — tekst hebr. obwieszcza ukaranie narodów. Zakończenie w. 8 jest — jak się wydaje — podjęciem 1,18 dla wprowadzenia 3,9-20.

9 Wtedy bowiem przywrócę narodom wargi czyste, aby wszyscy wzywali imienia Pana i służyli Mu jednomyślnie. Ml 1,11

3,9 jednomyślnie. Za tekstem hebr., dosł.: „jednym ramieniem”. BJ: „pod tym samym jarzmem”, za grec. i przekładem syr.

3,9. Oczyszczenie warg. W rytuałach mezopotamskich oczyszczenie warg jest symbolem oczyszczenia całej ludzkiej osoby. Uważano to za rzecz konieczną, szczególnie w przypadku kapłanów-wróżbitów, by mogli stanąć przed boską radą lub donieść o tym, czego byli świadkami.

10 Z tamtej strony rzek Kusz wielbiciele moi – moi rozproszeni – dar Mi przyniosą. Iz 18,7

3,10 moi rozproszeni. Dodatek w tekście hebr. W BJ pominięte. — Ta obietnica nawrócenia Etiopczyków (por. Iz 18,7; 19,18-25; 45,14) prawdopodobnie nie jest autentyczna, jak obietnica z 2,11 może pochodzić z okresu po wygnaniu; glosa tekstu hebr. przekształca ją w obietnicę dla rozproszonych Żydów.

3,10. Rzeki Kusz. Jak wspomnieliśmy, w So 2,12, Kusz może oznaczać kilka różnych miejsc, najczęściej jednak bywa nazwą obszaru oddawanego w przekładach jako „Etiopia”. Jest to mylące, bowiem obszar Kusz oznacza nie współczesną Etiopię (Abisynię), lecz obszar ciągnący się wzdłuż Nilu bezpośrednio na południe od Egiptu - starożytną Nubię (dzisiaj to teren współczesnego Sudanu). W starożytności granicą pomiędzy Egiptem i Nubią była zwykle I lub II katarakta Nilu. Należy uznać za mało prawdopodobne, by Nubia kiedykolwiek sięgała znacznie poza VI kataraktę na wysokości Chartumu. Werset ten może zatem odnosić się do obszaru Błękitnego i Białego Nilu w Górnym Egipcie. Ponieważ nic nam nie wiadomo, by Izraelici zostali rozproszeni w rejonie Nubii, istnieje również możliwość, że w tekście chodzi o rzeki w Mezopotamii (zob. Rdz 2,13).

11 W dniu tym nie będziesz się wstydzić wszystkich twoich uczynków, przez które dopuściłaś się względem Mnie niewierności; usunę bowiem wtedy spośród ciebie pysznych samochwalców twoich, i nie będziesz się więcej wywyższać na świętej mej górze. So 2,3+

3,11-13 Ta wyrocznia obwieszcza realizację ideału przedstawionego w 2,3 i daje jeden z najdoskonalszych opisów „ducha ubóstwa” w ST.

12 I zostawię pośród ciebie lud pokorny i biedny, a szukać będą schronienia w imieniu Pana. 

13 Reszta Izraela nie będzie czynić nieprawości ani wypowiadać kłamstw. I nie znajdzie się w ich ustach zwodniczy język, gdy paść się będą i wylegiwać, a nie będzie nikogo, kto by [ich] przestraszył. Iz 53,9 Ap 14,5

14 Wyśpiewuj, Córo Syjońska! Podnieś radosny okrzyk, Izraelu! Ciesz się i wesel z całego serca, Córo Jeruzalem! Iz 12,6 Iz 54,1 Za 2,14

3,14-18 Te dwa psalmy, a przynajmniej drugi, zostały dodane, by zbiór miał zakończenie.

15 Oddalił Pan wyroki na ciebie, usunął twego nieprzyjaciela; Król Izraela, Pan, jest pośród ciebie, nie będziesz już bała się złego. Iz 40,2

16 Owego dnia powiedzą Jerozolimie: Nie bój się, Syjonie! Niech nie słabną twe ręce! 

17 Pan, twój Bóg, jest pośród ciebie, Mocarz, który zbawia, uniesie się weselem nad tobą, odnowi [cię] swoją miłością, wzniesie okrzyk radości. Jr 32,41 Iz 62,5

3,17 Czwarty stych według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „zamilknie”.

18 Pozbawionych świąt zgromadzę, bo do ciebie należeli. Ciężary nakładane na nią – hańbą. Lm 2,6

3,18b-20 W. 20 jest wariantem w. 19, zależnego od Mi 4,6. Wyrocznie te pochodzą prawdopodobnie z okresu wygnania.

3,18 Pozbawionych świąt. Za tekstem hebr., dosł.: „udręczeni poza świętem”. BJ: „jak w dni święta”, według grec. i przekładu syr., łącząc z wierszem poprzedzającym.

— Drugi stych w BJ: „Odwróciłem od ciebie nieszczęście”. „nieszczęście”, hawwah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: haju, „byli”.

— Końcowy stych za tekstem hebr., dosł.: ,brzemię na niej hańba”. BJ: „abyś nie była już okryta hańbą”, za grec, przekładem syr. i Targumem.

19 Oto Ja dokonam [zagłady] wszystkich, którzy cię uciskali w owym czasie, a zachowam chromych i wygnanych zgromadzę; i uczynię z nich chwałę i sławę na całej ziemi, gdzie zaznali wstydu.

3,19 Końcowy stych w BJ: „gdy dokonam ich odbudowy” (lub: „gdy znów przyprowadzę ich wygnańców”), beszub ’et szebutehem, na zasadzie domysłu (por. w. 20). Tekst hebr.: boszetam, „ich wstyd”.

20 W owym czasie was przywiodę, a będzie to w czasie, gdy was zgromadzę; albowiem dam wam imię i chwałę u wszystkich narodów ziemi, gdy odmienię wasz los na waszych oczach – mówi Pan. Mi 4,6