Nowiny Lekarskie 2012, 81, 5, 558–563

PRACE POGLĄDOWE

MAGDALENA GONTARCZYK

CIAŁO I CIELESNOŚĆ W UJĘCIU WSPÓŁCZESNEJ NEUROPSYCHOLOGII

BODY AND CORPOREALITY IN TERMS OF MODERN NEUROPSYCHOLOGY

Instytut Psychologii, Zakład Metodologii i Diagnozy Psychologicznej

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Kierownik: prof. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis

Streszczenie

Wstęp. Ciało i cielesność, ze względu na swój szczególny charakter i znaczenie dla funkcjonowania człowieka w każdym
jego wymiarze, stanowi przedmiot badań i analiz na gruncie wielu dyscyplin naukowych. Wśród dyscyplin tych znajduje się
także neuropsychologia, która czerpiąc z rozwoju wiedzy na temat funkcjonowania mózgu i coraz bardziej złożonych metod
umożliwiających jego badanie (metod neuroobrazowania), stawia pytania o podłoże doświadczania i poczucia posiadania ciała,
odczuwania go jako całości będącej czymś więcej niż prostą sumą jego części czy o konsekwencje zmiany warunków (zewnętrznych
lub wewnętrznych) dla sposobu doświadczania własnego ciała.
Cel. Celem pracy jest próba udzielenia syntetycznej odpowiedzi na najczęściej formułowane na gruncie neuropsychologii pytania
dotyczące reprezentacji ciała. Koncentrują się one głównie na sposobach i mechanizmach kodowania, przetwarzania oraz
organizowania wiedzy o ciele – zarówno na poziomie psychicznym (z zaangażowaniem procesów psychicznych), jak i mózgowym
(ze wskazaniem obszarów i sieci leżących u podłoża reprezentacji), czego efektem jest swoisty mentalny model ciała.

Metodyka. Praca ma charakter przeglądowy i zastosowano w niej analizę publikacji, głównie artykułów oraz raportów z badań,
prowadzonych na gruncie neuropsychologii i szerzej pojętych neuronauk w ciągu ostatnich lat.
Wyniki. Poszukując odpowiedzi na formułowane pytania należy zwrócić uwagę, że choć wiele wiadomo na temat podstawowych
elementów związanych z doznawaniem ciała (tzw. somatopercepcji), to ciągle istnieje wiele niejasności dotyczących złożonych,
mentalnych i abstrakcyjnych modeli ciała (tzw. somatoreprezentacji).
Wnioski. Wyniki badań neuropsychologicznych, odnoszących się z jednej strony do iluzji związanych z ciałem oraz opartych
na obserwacjach pacjentów z uszkodzeniami mózgu z drugiej, pozwalają stwierdzić, że reprezentacja ciała jest konstruktem,
na który składa się co najmniej kilka elementów, odnoszących się do różnych aspektów doświadczania ciała i wiedzy o ciele,
które w typowych warunkach „współpracują” na nieświadomym poziomie, natomiast w wyniku uszkodzenia mózgu mogą ulec
selektywnemu zakłóceniu. Analizy neuropsychologiczne pokazują, iż reprezentacja ciała jest specyfi czna, odrębna od reprezentacji
innych obiektów i zjawisk, a jej sprawne funkcjonowanie jest uzależnione od integracji danych pochodzących z różnych źródeł oraz
koordynacji wielu, oddalonych od siebie obszarów mózgu, zarówno korowych, jak i podkorowych.

SŁOWA KLUCZOWE: neuropsychologia, reprezentacja ciała, dysfunkcje neuropsychologiczne, kora ciemieniowa, kora przedruchowa.

Summary

Introduction. Body and corporeality, because of their special nature and the signifi cance for human functioning in all its dimensions,
is the subject of studies and analyses on the ground of many scientifi c disciplines. One of such disciplines is neuropsychology, which
derives from the development of the knowledge about brain functioning and more and more complex methods of its investigating
(such as neuroimaging techniques). As a consequence, it poses the questions about basis of body experiencing and body ownership,
sense of the body as a whole, which is something more that a simple sum of its parts or about the results of conditions affecting the
way we experience our bodies.
Aim. The aim of the work is to answer synthetically the most frequent questions about body representation, which are posed in the
fi eld of neuropsychology. They are focusing mainly on means and mechanisms of coding, processing and organizing knowledge
about body – both on mental level (engaging mental processes), and on brain level (pointing to some regions and networks which are
the basis of body representation), which results in a specifi c mental model of a body.
Material and method. The work is a review, which uses analysis of publications, mainly articles and research reports in the area of
neuropsychology and neuroscience from recent years.
Results. Searching for the answers, it should be noticed that although much is known about basic elements connected with body experience
(somatoperception), there is still much of uncertainty about complex, mental and abstract models of a body (somatorepresentation).
Conclusions. The results of neuropsychological studies, referring to bodily illusions on the one hand and concerning observations
of patients with brain injuries on the other hand, let us state, that body representation is a complex construct, comprised of at least
several elements, related to various facets of body experience and body knowledge, which typically “collaborate” together but which
may be selectively impaired as a result of brain injury. Neuropsychological analyses suggest, that body representation is specifi c and
distinct from other objects and phenomena representations, and its effi cient functioning depends on integration of data coming from
various sources, as well as coordination of many distant, both cortical and subcortical brain regions.

KEY WORDS: neuropsychology, body representation, neuropsychological dysfunctions, parietal cortex, premotor cortex.

Ciało i cielesność w ujęciu współczesnej neuropsychologii

559

PRACE POGLĄDOWE

Wstęp

Nie ulega wątpliwości, iż ciało – jako podstawa nasze-

go fi zycznego istnienia, a także przedmiot badań wielu
dyscyplin naukowych – jest obiektem szczególnym. Jego
cechy oraz funkcjonowanie mogą być rozpatrywane na
wielu poziomach i z różnych punktów widzenia: fi zjolo-
gicznego, psychologicznego, społecznego, fi lozofi cznego
itp. Trudno też poddawać w wątpliwość jego znaczenie
oraz wpływ na całokształt ludzkiej egzystencji. Na pod-
stawie wyglądu ludzkiego ciała określamy płeć i wiek
osoby, z którą wchodzimy w interakcję, odczytujemy
doświadczane przez tę osobę emocje, komunikujemy się
[1, 2]. Ciało jest także istotnym narzędziem w poznawa-
niu przez nas rzeczywistości i pełni rolę swoistego punk-
tu odniesienia w tym procesie poznania – w odniesieniu
do ciała chociażby kodujemy przestrzeń i lokalizację
innych obiektów [3, 4]. Ponadto fi zyczne granice nasze-
go ciała stanowią granice między Ja a światem zewnętrz-
nym, a ono samo stanowi podwaliny poczucia siebie.
Poczucie przynależności części ciała do nas samych oraz
poczucie ciągłości własnego Ja, także cielesnego, mimo
zmian, jakie w nas zaszły, stanowi istotny element tożsa-
mości i samoświadomości [5].

Mimo oczywistości znaczenia ciała, wydaje się, że

ciągle stosunkowo wiele pytań dotyczących ciała i cie-
lesności pozostaje bez odpowiedzi. Wyrazem dążenia
do ich poszukiwania są podejmowane w ostatnich latach
liczne badania dotyczące doświadczania ciała, prowa-
dzone na gruncie wielu dyscyplin naukowych. Jedną
z tych dyscyplin jest neuropsychologia, która jako nauka
dotycząca związków między mózgiem a zachowaniem,
poszukuje relacji między strukturami i funkcjonowa-
niem mózgu a odczuwaniem własnego ciała, kształto-
waniem poczucia przynależności części ciała do nas
samych, tworzeniem mentalnych modeli ciała oraz prze-
twarzaniem wiedzy o ciele. Bogactwo i różnorodność
pytań zadawanych na gruncie neuropsychologii jest tak
duże, jak bogactwo doświadczeń cielesnych i różnorod-
ność aspektów związanych z jego funkcjonowaniem,
jednak poniższy tekst koncentruje się na wybranych
zagadnieniach. Poniżej zostaną przedstawione – zgodnie
z ujęciem współczesnej neuropsychologii – próby odpo-
wiedzi na następujące pytania:
1. Czy ciało jest specyfi czną kategorią percepcyjną,

semantyczną, leksykalną itp., to znaczy, czy dane
o ciele są kodowane i przetwarzane w specyfi czny,
niezależny od innych danych sposób?

2. Jak zorganizowane są dane o ciele? Jakie modele

mentalne ciała są konstruowane i jakie procesy psy-
chiczne biorą w tym udział?

3. Jakie są mózgowe mechanizmy tworzenia i utrzymy-

wania mentalnego modelu ciała? Jakie obszary móz-
gu, ich sieci czy układy leżą u podłoża reprezentacji
ciała?

4. Jakie właściwości ma reprezentacja ciała? Czy i jak,

znając prawidłowości jej mózgowej i psychologicznej
organizacji, można ją opisać w kategoriach wrodzo-
na/nabyta, niezmienna/plastyczna?

Zanim jednak odpowiedzi te zostaną sformułowane,

warto wskazać na źródła, z których pochodzą dane leżą-
ce u podstaw formułowanych wniosków. Po pierwsze,
licznych danych dostarczają badania osób z uszkodze-
niami mózgu (czy ogólnie: układu nerwowego), u któ-
rych obserwuje się zaburzenia doświadczania i reprezen-
tacji ciała. Na podstawie danych o patologii konstruuje
się modele pozwalające wyjaśniać doświadczanie ciała
zarówno w warunkach patologicznych, jak i typowych.
Po drugie, istotne źródło informacji stanowią badania
osób zdrowych, prowadzone w dwóch zasadniczych
nurtach: a) wywoływanie złudzeń związanych z ciałem
dzięki manipulacji danymi sensorycznymi (np. wywoły-
wanie złudzenia gumowej ręki) [6], b) badania z zastoso-
waniem metod neuroobrazowania, rejestrujących aktyw-
ność mózgu podczas specyfi cznych zadań, wymagają-
cych wykorzystania danych związanych z ciałem [7].

Ciało jako specyfi czna kategoria

Badania podejmowane na gruncie współczesnej neu-

ropsychologii zdają się potwierdzać szczególność ciała
– ich wyniki wskazują, iż ciało jest swoistą kategorią,
nie tylko biologiczną, ale również percepcyjną, koncep-
tualną i leksykalną [8, 9]. Reprezentacja ludzkiego ciała
nie jest wykorzystywana w percepcji innych obiektów –
reprezentacja przestrzennych relacji między częściami
ciała nie jest używana dla innych bodźców przestrzen-
nych, to znaczy relacji między częściami innych obiek-
tów złożonych. Zaburzenia lokalizacji części ciała, trud-
ności z wyodrębnianiem ich z całości mogą być zatem
niezależne od zaburzeń wyodrębniania części innych
obiektów złożonych [10]. Ponadto, o specyfi cznym prze-
twarzaniu informacji przestrzennych dotyczących ciała
świadczy fakt, iż zadania polegające na mentalnej rota-
cji obiektów i izolowanych części ciała wymagają zaan-
gażowania innych obszarów mózgu – odpowiednio kory
ciemieniowej oraz kory ciemieniowej i przedruchowej
jednocześnie [11]. Inaczej zatem kodowane są informa-
cje dotyczące przestrzeni osobniczej i pozaosobniczej,
co potwierdzają także obserwacje pacjentów z zespołem
pomijania stronnego, u których możliwe jest pomijanie
przestrzeni zewnętrznej bez pomijania jednej strony
własnego ciała lub odwrotny wzorzec zaburzeń [12].

Wątpliwości budzi fakt, czy i w jakim zakresie repre-

zentacja własnego ciała wykorzystywana jest w percep-
cji ciał innych osób, czy te dwie reprezentacje stanowią
raczej odmienne, niezależne modele. Części badaczy
udało się wskazać dysocjację między poziomem wyko-
nania zadania dotyczącego własnego ciała i ciała innej
osoby – na przykład Felician i współpracownicy [za: 13]
przedstawiają w swej pracy dwójkę pacjentów, z któ-
rych jeden nie potrafi ł wskazywać części ciała na sobie,
a potrafi ł zrobić to na rysunku i eksperymentatorze, dru-
gi natomiast był w stanie wskazać własne części ciała,
a nie był zdolny do ich identyfi kowania na badającym.
W literaturze przedmiotu można jednak odnaleźć tak-
że opisy osób, które niezdolne były zarówno do loka-
lizowania części własnego ciała, jak i ciał innych osób
(eksperymentatora, ciał przedstawionych na rysunkach

Magdalena Gontarczyk

560

PRACE POGLĄDOWE

lub fotografi ach), co świadczyłoby o wykorzystaniu tej
samej reprezentacji w odniesieniu do własnego ciała
i innych ciał [10].

Odrębność ciała jako specyfi cznej kategorii zdają się

potwierdzać również przypadki specyfi cznych zaburzeń
językowych związanych z nazwami części ciała. Nazwy
te są najprawdopodobniej kodowane niezależnie od nazw
obiektów należących do innych kategorii. Współczes-
na literatura przedmiotu przedstawia opisy pacjentów,
u których zaobserwowano takie specyfi czne zaburzenia
językowe, bez trudności w zakresie innych kategorii.
Na przykład Suzuki i współpracownicy [za: 14] opisa-
li pacjenta, który miał trudności w rozumieniu jedynie
nazw części ciała, przy zachowanych sprawnościach
językowych dotyczących innych kategorii leksykalno-
semantycznych. Podobny defi cyt stwierdzono u pacjenta
po udarze lewopółkulowym, badanego przez Laiaconę
i zespół [14]. Dennis nazwał opisany przez siebie defi cyt
anomią części ciała i interpretował go jako zakłócenie
leksykalnej selekcji w ramach swoistej kategorii, jaką
stanowią części ciała [14].

Organizacja danych o ciele

W związku ze specyfi ką ciała jako bodźca, specyfi cz-

ne wydają się także sposoby organizacji danych o ciele.
W dyskusji o tych sposobach wymienia się dwa poziomy
analizy: somatopercepcję i somatoreprezentację. Pierwsza
odnosi się do procesu odczuwania i postrzegania ciała,
konstruowania spostrzeżeń i doświadczeń związanych
z ciałem oraz utrzymywania percepcyjnej stałości zwią-
zanej z ciałem. Druga natomiast odnosi się do mentalnego
modelu, w którym ciało jest niejako przedmiotem poznaw-
czej refl eksji. Somatoreprezentacja zatem to zestaw mode-
li wyższego rzędu, zawierających wiedzę, przekonania
oraz ustosunkowanie się do ciała [9]. Odmienne są mecha-
nizmy zaburzeń pojawiających się na tych dwóch pozio-
mach: zaburzenia somatopercepcji występują najczęściej
na skutek uszkodzeń pierwotnej kory somatosensorycz-
nej, natomiast zaburzenia somatoreprezentacji są zazwy-
czaj efektem uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzial-
nych za integrowanie danych o ciele [15]. Warto zwrócić
uwagę, iż o ile dość dobrze znane i opisane są mechani-
zmy somatopercepcji, zwłaszcza te związane z podstawo-
wymi, prostymi doznaniami, o tyle ciągle niezbyt wiele
wiadomo o reprezentacjach bardziej abstrakcyjnych, kon-
struowanych na bazie prostych doznań cielesnych, ale
mających charakter modeli wyższego rzędu, na których
koncentruje się część badań neuropsychologicznych pro-
wadzonych w ostatnich latach [9].

Należy podkreślić, iż istnieje co najmniej kilka spo-

sobów ujmowania reprezentacji ciała oraz ich typologii,
tworzonych w oparciu o różne kryteria. Bazując na kry-
terium rodzaju informacji o ciele oraz analizie defi cytów,
będących konsekwencją uszkodzenia mózgu Schwoebel
i współpracownicy [14, 16] wyróżniają trzy typy repre-
zentacji ciała:

schemat ciała (ang.

–

body schema) – to dynamiczna

reprezentacja względnych pozycji części ciała, która
tworzona jest na bazie danych sensorycznych (wzro-

kowych, dotykowych, przedsionkowych i proprio-
ceptywnych) oraz motorycznych;
mapa topologiczna (ang.

–

body structural description)

– koduje lokalizację części ciała oraz określa granice
ciała i relacje odległości; opiera się przede wszystkim
na danych wzrokowych;
reprezentacja leksykalno-semantyczna (ang.

–

body

semantics lub body image) – zawiera nazwy części
ciała i koduje wiedzę o tych częściach, ich funkcjach
oraz relacjach.
Należy zwrócić uwagę, że ze względu na odmienny

sposób kształtowania powyższych reprezentacji oraz
udział odmiennych źródeł danych i mechanizmów
w podtrzymywaniu wymienionych typów reprezentacji,
możemy mówić o reprezentacjach własnego ciała oraz
ciała w ogóle (ciała jako obiektu). I tak, schemat ciała,
ze względu na fakt, iż pochodzi od szczególnych danych
sensorycznych dostępnych tylko nam samym (dane
przedsionkowe i proprioceptywne), dotyczyć może jedy-
nie własnego ciała, natomiast mapa topologiczna i repre-
zentacja leksykalno-semantyczna są bardziej uniwersal-
ne, zawierają informacje nie tylko o własnym ciele, ale
także ciałach innych osób (ciele jako obiekcie).

Dowodem na istnienie powyższych typów reprezen-

tacji są wyniki badań pacjentów, u których stwierdzo-
no po udarze mózgu lezje ograniczone do jednej pół-
kuli. Analizy pozwalają stwierdzić dysocjacje między
poziomem wykonania zadań wymagających odwołania
się do różnych informacji o ciele (na przykład pacjent
może być niezdolny do wskazywania wymienionych
przez eksperymentatora części na własnym ciele, ale
zachowana jest wiedza semantyczna na temat ciała, lub
odwrotnie) [16].

Podsumowując, należy zwrócić uwagę, iż reprezen-

tacja ciała jest pewnym modelem, konstruktem, któ-
ry – co dość oczywiste – jest czymś zupełnie innym
niż samo ciało. Możliwe jest funkcjonowanie pełnej
reprezentacji, choć ciało jest niekompletne (na przykład
w zjawisku kończyny fantomowej) lub sytuacja odmien-
na – zaburzenie reprezentacji, podczas gdy ciało istnieje
i funkcjonuje względnie sprawnie (jak w zespole pomi-
jania stronnego) [17]. Tak jak ciało nie jest prostą sumą
jego części, tak również reprezentacja ciała nie może być
traktowana jako prosta suma poszczególnych elementów
składowych [18]. W niezakłóconych warunkach typy
reprezentacji funkcjonują razem, współdziałają, wcho-
dzą w interakcje, umożliwiając wykonywanie bardziej
lub mniej złożonych czynności.

Mózgowe mechanizmy doświadczania

i reprezentacji ciała

Doświadczanie ciała – choć może wydawać się dość

proste i oczywiste – ma bardzo złożony mechanizm, anga-
żujący zarówno procesy typu dół – góra, jak i góra – dół,
przebiegające głównie na nieuświadamianym poziomie
[4]. Mechanizm ten opiera się na skoordynowanym funk-
cjonowaniu wielu obszarów mózgu, pełniących w nim
specyfi czną rolę, a poszukiwanych na gruncie dyna-
micznie rozwijających się w ostatnich latach neuronauk.

Ciało i cielesność w ujęciu współczesnej neuropsychologii

561

PRACE POGLĄDOWE

Poniższa tabela przedstawia najczęściej omawiane obsza-
ry mózgu ze wskazaniem roli, jaką pełnią (Tabela 1).

Jak wskazano powyżej, anatomiczne podłoże repre-

zentacji ciała nie może być sprowadzone do jednego, kon-
kretnego i precyzyjnie zlokalizowanego obszaru mózgu
– są one rozprzestrzenione w różnych jego częściach
[28]. Dla prawidłowego funkcjonowania somatopercep-
cji i somatoreprezentacji istotne są połączenia między
wymienionymi obszarami, przede wszystkim między
czołowymi i ciemieniowymi [11, 20]. Choć poszukiwa-
nia obszarów istotnych dla percepcji i reprezentacji cia-
ła koncentrują się głównie na korze mózgowej, należy
także wspomnieć o roli struktur niższego rzędu, takich
jak wzgórze, jądra podstawy oraz móżdżek [20, 30].
W kształtowaniu i utrzymywaniu modelu ciała podkre-
śla się głównie rolę prawej półkuli. Odpowiada ona za
identyfi kację cielesnego obrazu Ja, odróżnianie siebie
od innych, utrzymywanie granic między Ja a światem
zewnętrznym czy manipulowanie ciałem w przestrzeni.
Wydaje się, że uszkodzenia prawej półkuli w większym
stopniu zaburzają doświadczanie ciała niż uszkodze-
nia lewej półkuli [31]. Należy jednak docenić także rolę
lewej półkuli, na którą bezsprzecznie wskazują przyto-
czone wyżej wyniki analiz.

Właściwości reprezentacji własnego ciała

Analiza doświadczania własnego ciała w ciągu życia

człowieka oraz badania nad zjawiskami związanymi
ze zmianami w doświadczaniu cielesności pozwalają
na stwierdzenie, iż pewne podstawowe elementy repre-
zentacji własnego ciała mają charakter wrodzony i nie-
zmienny. Wniosek ten poparty jest następującymi obser-
wacjami:
1) już w życiu płodowym dziecko potrafi sięgnąć dło-

nią do twarzy i umieścić palec w ustach. Świadczy to

o istnieniu koordynacji ręka – usta już w tak wczes-
nym okresie życia, a zatem sugeruje istnienie wro-
dzonego elementu „szablonu motorycznego”, koor-
dynowanego centralnie, opierającego się na danych
proprioceptywnych [32];

2) noworodki są zdolne do imitacji ruchów mimicznych.

Już kilka dób po urodzeniu dzieci potrafi ą naśla-
dować wyrazy mimiczne swoich opiekunów (np.
wysuwać język, otwierać usta). Dzięki wrodzonemu
(choć także kształtowanemu później, w ciągu życia)
wyposażeniu w podstawowe elementy schematu cia-
ła potrafi ą zastosować postrzegane ruchy opiekunów
jako plan dla czynności motorycznej, wykonywanej
za pomocą własnego ciała [33];

3) możliwe jest wystąpienie zjawiska kończyny fanto-

mowej u osób, które urodziły się bez kończyny. Ist-
nieje zatem wrodzony element reprezentacji ciała,
niezależny od danych sensorycznych, które w sytua-
cji wrodzonego braku kończyny są nieobecne [33].
Z drugiej strony, reprezentacja ciała nie jest sztyw-

na i statyczna, ale może podlegać zmianom – zarówno
w warunkach typowych, jak i zmienionych na skutek
celowego oddziaływania eksperymentalnego lub będą-
cych wynikiem uszkodzeń ciała czy jego zmian. Świad-
czy o tym:

dostosowywanie się reprezentacji ciała do zmienia-

–

jących się w ciągu życia jego właściwości – mimo
zmian kształtu, rozmiaru, wyglądu itp. zachowana
jest ciągłość Ja cielesnego;
możliwość wywołania (poprzez manipulację danymi

–

sensorycznymi) złudzenia przynależności do ciała
przedmiotów, na przykład gumowej ręki [6];
zjawisko reorganizacji map somatosensorycznych

–

u osób po amputacji kończyn, polegające na zanika-
niu reprezentacji amputowanej kończyny przy jed-

Tabela 1. Obszary mózgu istotne dla percepcji i reprezentacji ciała
Table 1. Brain regions crucial for body perception and body representation

Obszar

Wyniki / dowody / wnioski

Pierwotna kora
somatosensoryczna

Uszkodzenia pierwotnej kory somatosensorycznej powodują defi cyty w zakresie propriocepcji i dotyku;
istotne znaczenie tego obszaru dla odbioru i przetwarzania bodźców płynących z różnych części ciała [15]

Tylna kora ciemieniowa
prawej półkuli

Uszkodzenia tego obszaru powodują zmiany w świadomości ciała – zarówno objawy negatywne (np.
utrata poczucia przynależności kończyny), jak i pozytywne (np. dodatkowe kończyny); znaczenie
obszaru dla świadomości ciała i poczucia przynależności ciała [4, 15, 16, 19, 20]

Kora ciemieniowa półkuli
dominującej dla mowy

Uszkodzenia tego obszaru powodują zaburzenia zdolności do lokalizowania części ciała; udział
w kodowaniu lokalizacji części ciała i relacji odległości między nimi [9, 21]

Styk skroniowo-
-ciemieniowy (ang. TPJ,
temporoparietal junction)

Stymulacja TPJ wywołuje uczucie oddzielenia się od ciała; znaczenie TPJ dla integracji
i przetwarzania danych o Ja, odróżniania typu ja-inni, przyjmowania egocentrycznej perspektywy
wzrokowo-przestrzennej, mentalnej rotacji własnego ciała [22, 23, 24, 25]

Prawa i lewa boczna kora
potyliczno-skroniowa
(ang. EBA, extrastriate
body area)

Istotnie większa aktywacja tego obszaru podczas prezentowania rysunków ludzkiego ciała i części
ciała w porównaniu do obiektów nieożywionych oraz innych gatunków ssaków; udział w analizie
specyfi cznego kategorialnie obiektu, jakim jest ludzkie ciało; odróżnianie siebie od innych, a także
ludzi od zwierząt i obiektów nieożywionych [8, 16, 26]

Kora przedruchowa

Aktywacja obszaru podczas złudzenia gumowej ręki; istotna rola w kształtowaniu poczucia
posiadania własnego ciała [4, 27, 28]

Obszar wyspy
(prawa półkula)

Aktywacja podczas złudzenia gumowej ręki oraz rozpoznawania własnych fotografi i; istotne
znaczenie tej struktury dla odczuwania ciała jako całości, świadomości cielesnej, przynależności
części ciała oraz poczucia sprawstwa [20, 29]

Magdalena Gontarczyk

562

PRACE POGLĄDOWE

noczesnym powiększaniu się korowej reprezentacji
sąsiadujących z nią w homunculusie okolic ciała [34]
oraz możliwość wycofania się tych zmian po trans-
plantacji kończyny [35];
zmiana organizacji map somatosensorycznych na

–

skutek operacyjnego wydłużania kończyny dolnej
(powiększanie się reprezentacji stopy w fazie wydłu-
żania kończyny) [36].

Wnioski

Analiza danych pochodzących z badań prowadzo-

nych na gruncie współczesnej neuropsychologii pozwa-
la stwierdzić, iż ciało jest specyfi czną kategorią, a dane
o ciele są kodowane i przetwarzane w swoisty, odręb-
ny od danych związanych z innymi kategoriami, spo-
sób. Dowodem tego są chociażby specyfi czne dla ciała
zaburzenia, które mogą występować niezależnie od defi -
cytów w innych sferach. Warto jednak zwrócić uwagę,
że wiedza o ciele (najprawdopodobniej ze względu na
jego znaczenie) wydaje się dość odporna na zakłócenia
i zaburzenia w wyniku uszkodzenia mózgu i pozostaje
zachowana mimo znacznych defi cytów w innych kate-
goriach [8].

Ponadto, dane o ciele organizowane są w reprezen-

tację ciała, składającą się z różnych rodzajów modeli,
opierających się na odmiennych danych i procesach, na
których odrębność można wskazać u pacjentów z uszko-
dzeniami mózgu (zdecydowanie trudniejsze jest wska-
zanie i badanie dysocjacji u osób zdrowych). U podłoża
doświadczania i reprezentacji ciała leży funkcjonowa-
nie oraz połączenie wielu obszarów mózgu, wśród któ-
rych szczególną uwagę zwraca się na okolice czołowe
i ciemieniowe oraz ich połączenia, najprawdopodobniej
stanowiące – według aktualnego stanu wiedzy – anato-
miczny substrat poczucia ucieleśnienia i świadomości
cielesnej.

Niewątpliwie zagadnienia związane z doświadcza-

niem ciała oraz reprezentacją ciała wymagają dalszych
systematycznych badań i wnikliwej eksploracji, której
jak się wydaje sprzyja i będzie sprzyjał obserwowany
w ostatnich latach dynamiczny rozwój neuronauk oraz
postęp technologiczny, pozwalający stosować coraz
bardziej wyszukane narzędzia badawcze. W badaniach
tych, niezależnie od szczegółowości i stopnia zaawan-
sowania stosowanych metod, należy pamiętać, iż wytłu-
maczenie wielu zjawisk związanych z doświadczaniem
ciała byłyby niemożliwe, gdyby uznać mózg jedynie za
narząd biernego odbioru danych. Badania reprezentacji
ciała pokazują, że mózg stanowi dynamiczny układ – nie
tylko odbiera dane, ale również integruje i organizuje
informacje oraz interpretuje ich znaczenie [18].

Piśmiennictwo

Slaughter V., Stone V.E., Reed C.: Perception of faces and

1.

bodies. Similar or different? Curr. Directions in Psychol.
Sci. 2004, 13, 6, 219–223.

Felician O., Anton J., Nazarian B. i wsp.: Where is your

2.

shoulder? Neural correlates of localizing others’ body
parts. Neuropsychol. 2009, 47, 1909–1916.
Higuchi T., Imanaka K., Patla A.E.: Action-oriented repre-

3.

sentation of peripersonal and extrapersonal space: insights
from manual and locomotor actions. Jpn. Psychol. Res.
2006, 48, 3, 126–140.
Giummarra M.J., Gibson S.J., Georgiou-Karistianis N.

4.

i wsp.: Mechanisms underlying embodiment, disembo-
diment and loss of embodiment. Neurosci. Biobehav. Rev.
2008, 32, 143–160.
Sokolik M.: Kliniczna problematyka poczucia tożsamo-

5.

ści. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warsza-
wa 1988.
Botvinick M., Cohen J.: Rubber hands „feel” touch that

6.

eyes see. Nature, 1998, 391, 756.
Taylor J.C., Wiggett A.J., Downing P.E.: Functional fMRI

7.

analysis of body and body part representations in the
extrastriate and fusiform body areas. J. Neurophysiol.,
2007, 98, 3, 1626–1633.
Kemmerer D., Tranel D.: Searching for the elusive neural

8.

substrates of body part terms: a neuropsychological study.
Cognitive Neuropsychol., 2008, 25, 4, 601–629.
Longo M.R., Azañόn E., Haggard P.: More than skin deep:

9.

Body representation beyond primary somatosensory cor-
tex. Neuropsychol., 2010, 48, 3, 655–668.
Reed C.L., Farah M.J.: The psychological reality of the

10.

body schema: a test with normal participants. J. Exp. Psy-
chol. Hum. Percept. Perform., 1995, 21, 334–343.
Sekiyama K.: Dynamic spatial cognition: Components,

11.

functions, and modifi ability of body schema. Jpn. Psycho.
Res., 2006, 48, 3, 141–157.
Guariglia C., Antonucci G.: Personal and extrapersonal

12.

space: a case of neglect dissociation. Neuropsychol., 1992,
30, 11, 1001–1009.
Corradi-Dell'Acqua C., Rumiati R.I.: What the brain

13.

knows about the body: evidence for dissociable represen-
tations [w:] Santoianni F., Sabatano C. (red.): Brain devel-
opment in learning environments: embodied and percep-
tual advancements. Cambridge Scholars Publishing, New-
castle 2007, 50–64.
Laiacona M., Allamano N., Lorenzi L. i wsp.: A case of

14.

impaired naming and knowledge of body parts, Are limbs
a separate sub-category? Neurocase, 2006, 12, 307–316.
Berlucchi G., Aglioti S.: The body in the brain: neural bas-

15.

es of corporeal awareness. Trends Neurosci., 1997, 20,
560–564.
Schwoebel J., Coslett H.B.: Evidence for multiple, distin-

16.

ct representations of the human body. J. Cogn. Neurosci.,
2005, 17, 4, 543–553.
de Vignemont F.: Ghost buster: the reality of one’s own

17.

body. Theoria et Historia Scientiarum, 2003, 7, 1, 121–140.
de Vignemont F., Tsakiris M., Haggard P.: Body mereolo-

18.

gy. [w:] Knoblich G., Thornton I.M., Grosjean M. i wsp.
(red.): Human body perception from the inside out. Oxford
University Press, New York 2006, 147–170.
Botvinick, M.: Probing the neural basis of body ownership.

19.

Science, 2004, 305, 685, 782–783.
Vallar G., Ronchi R.: Anosognosia for motor and sensory

20.

defi cits after unilateral brain damage: a review. Restorative
Neurol. Neurosci., 2006, 24, 247–257.

Ciało i cielesność w ujęciu współczesnej neuropsychologii

563

PRACE POGLĄDOWE

Corradi-Dell’Acqua C., Hesse M.D., Rumiati R.I. i wsp.:

21.

Where is a nose with respect to a foot? The left posterior
parietal cortex processes spatial relationships among body
parts. Cereb. Cortex, 2008, 18, 2879–2890.
Lopez C., Halje P., Blanke O.: Body ownership and embo-

22.

diment: vestibular and multisensory mechanisms. Neuro-
physiol. Clin., 2008, 38, 149–161.
Blanke O., Mohr C., Michel C.M. i wsp.: Linking out-of

23.

-body experience and self processing to mental own-bo-
dy imagery at the temporoparietal junction. J. Neurosci.,
2005, 25, 3, 550–557.
Terhune D.B.: The incidence and determinants of visual

24.

phenomenology during out-of-body experiences. Cortex,
2009, 45, 2, 236–242.
De Ridder D., Van Laere K., Dupont P. i wsp.: Visualizing

25.

out-of-body experience in the brain. N. Eng. J. Med., 2007,
357, 1829–1833.
Astafi ev S.V., Stanley C.M., Shulman G.L. i wsp.: Extra-

26.

striate body area in human occipital cortex response to the
performance of motor actions. Nat. Neurosci., 2004, 7, 5,
542–548.
Ehrsson H.H., Spence C., Passingham R.E.: That’s my

27.

hand! Activity in premotor cortex refl ects feeling of owner-
ship of a limb. Science, 2004, 305, 875–877.
Churchland P.S.: Self-representation in nervous system.

28.

Science, 2002, 296, 5566, 308–310.

Craig A.D.: How do you feel – now? The anterior insula

29.

and human awareness. Neurosci., 2009, 10, 59–70.

Schutter D.J.L.G., Kammers M.P.M., Enter D. i wsp.:

30.

A case of illusory own-body perceptions after transcranial
magnetic stimulation of the cerebellum. The Cerebellum,
2006, 5, 238–240.
Devinsky O.: Right cerebral hemisphere dominance for

31.

a sense of corporeal and emotional self. Epilepsy & Behav.,
2000, 1, 60–73.
Gallagher S., Butterworth G.E., Lew A. i wsp.: Hand-

32.

mouth coordination, congenital absence of limb, and evi-
dence for innate body schemas. Brain Cogn., 1998, 38,
53–65.
Gallagher S., Meltzoff A.: The earliest sense of self and

33.

others: Merleau-Ponty and recent developmental studies.
Philos. Psychol., 1996, 9, 213–236.
Ramachandran V.S., Blakeslee S.: Phantoms in the brain:

34.

probing the mysteries of the human mind. William Mor-
row & Company, New York 1998.
Giraux P., Sirigu A., Schneider F. i wsp.: Cortex reorgani-

35.

zation in motor cortex after graft of both hands. Nat. Neu-
rosci., 2001, 4, 7, 691–692.
Di Russo F., Committieri G., Pitzalis S. i wsp.: Cortical

36.

plasticity following surgical extension of lower limbs. Neu-
roImage., 2006, 30, 172–183.

Adres do korespondencji:
Instytut Psychologii UMCS
Plac Litewski 5
20-080 Lublin