Agata Szulc, Beata Galińska, Andrzej Czernikiewicz, Beata Konarzewska

Wyniki testów neuropsychologicznych w grupie pacjentów z pierwszym

epizodem schizofrenii.

Results of neuropsychological tests in first-episode schizophrenic patients.

Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku Kierownik: dr hab. Andrzej

Czernikiewicz

Słowa kluczowe:

Schizofrenia, funkcje poznawcze

Key words:

Schizophrenia, cognitive function

Obecnie uważa się, że zaburzenia funkcji poznawczych są jednym z pięciu podstawowych

wymiarów schizofrenii. U chorych na schizofrenię stwierdza się m.in. zaburzenia pamięci operacyjnej

i tzw. funkcji wykonawczych, związanych z poprawnym rozwiązywaniem problemów. Zmiany te
mogą wiązać się z zaburzeniami funkcjonowania płatów czołowych. Stwierdza się także zaburzenia w

zakresie uwagi, procesów selekcji i przetwarzania informacji (ośrodki podkorowe -np. wzgórze).
Również funkcje intelektualne u części pacjentów bywają zaburzone, nawet w okresie

przedchorobowym. Wyraża się to m.in. obniżonym ilorazie inteligencji. Hoff i in. (1999), stwierdziła,
że pacjenci ze schizofrenią charakteryzują się znaczną dysfunkcją poznawczą, która jest stabilna w

ciągu pierwszych pięciu lat choroby (Hoff i in., 1999). Z kolei Frith i in. (1991) obserwował
pogorszenie funkcji poznawczych u pacjentów w ciągu pierwszych pięciu łat choroby, a następnie

stabilizację tych zmian (Frith i in., 1991). Starsi pacjenci ze schizofrenią nie wydają się bardziej
zaburzeni pod względem funkcji poznawczych niż młodzi, jeśli weźmie się pod uwagę wpływ

procesu starzenia się (Calev, 1999). Stwierdzano również korelacje deficytów poznawczych z
objawami negatywnymi (Borkowska, 1999).

Celem niniejszej pracy była ocena wyników wybranych testów neuropsychologicznych u

pacjentów z pierwszym epizodem schizofrenii.

Materiał i metoda

Grupa badana objęła 19 pacjentów, w wieku 18-29 lat, średnio 22.4 lata (SD = 3,1), z

rozpoznaniem pierwszego epizodu schizofrenii wg ICD-10 i DSM-IY. Byli to pacjenci, którzy zostali

po raz pierwszy w życiu przyjęci do szpitala psychiatrycznego z podejrzeniem schizofrenii. Diagnoza
schizofrenii była weryfikowana pozytywnie przy wypisie (średnio po 2-ch miesiącach).

W grupie badanej było 5 kobiet (26%) i 14 mężczyzn (74%). Grupa kontrolna objęła 11 osób

dobranych wg płci, wieku i poziomu edukacji. Kryteria wykluczające z badania to: stwierdzenie

objawów świadczących o organicznym uszkodzeniu OUN (w oparciu o rutynowe badanie
neurologiczne i obrazowe MR), uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

•

Stan psychiczny został oceniony przy użyciu następujących skal:

•

Skali PANSS (skala do oceny objawów pozytywnych i negatywnych w schizofrenii) (Kay i in.,
1997).

•

Skali Calgary (skala do oceny depresji w schizofrenii) (Addington i in., 1993).

•

Skali CGI (Skala Ogólnej Oceny Klinicznej).

•

Skali GAF (Ogólna Skala Oceny Funkcjonowania wg DSM III R).

Ocena neuropsychologiczna objęła następujące testy:

•

Test Sortowania Kart Wisconsin (WCST) - ocena pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych.

•

Skala Inteligencji Wechslera (WAIS-R), (Słownik, Klocki, Arytmetyka) - ocena IQ.

•

Analiza statystyczna - zastosowano test U Manna-Whitneya, obliczono współczynniki
korelacji Pearsona, średnie i odchylenia standardowe (SD), przy użyciu programu Statistica

dla Windows.

Wyniki

Ocena stanu psychicznego grupy badanej jest przedstawiona w tabeli 1.

Tab. 1. Ocena stanu psychicznego pacjentów z grupy badanej.

Skala

Średnia

SD

CGI

4,9

0,9

GAP

46,3

10,8

PANSS - Całkowita 82,1

12,0

PANSS - Pozytywna 17,7

4,4

PANSS

-

Negatywna

23,2

6,1

PANSS - Ogólna

412

5,1

Calgary

7,5

6,0

2

Wyniki testów neuropsychologicznych przedstawia tabela 2.

Tab. 2. Wyniki testów neuropsychologicznych w grupie chorych na schizofrenię i w grupie

kontrolnej.

Test Wisconsin:

Grupa badana

Grupa kontrolna

średnia

SD

Średnia

SD

P

Ogólna liczba błędów 45,7

27,6

30,4

14,8

Ns

Liczba

błędów

perseweracyjnych

21,1

12,1

13,5

6,8

Ns

Liczba

prób

potrzebnych

do

skompletowania 1-ej

kategorii

30,2

37,5

19,2

10,7

Ns

Liczba

kategorii

skompletowanych

3,8

2,3

5,5

0,9

<0,05

WAIS-R:
Słownik*

39,3

8,4

51,1

4,9

< 0,005

Klocki*

27,5

8,2

37,5

5,5

< 0,005

Arytmetyka

31,3

16,9

40,9

19,0

Ns

Ns - nieistotne statystycznie

W grupie chorych stwierdziliśmy generalnie gorsze wykonanie testu Wisconsin.

W grupie badanej pacjenci popełniali więcej błędów, w tym błędów perseweracyjnych oraz

potrzebowali więcej prób do skompletowania pierwszej kategorii. Liczba skompletowanych kategorii
była niższa wśród pacjentów (3,8 na 6 możliwych w porównaniu do 5,5 w grupie kontrolnej, p < 0,05).

Różnice istotne statystycznie stwierdziliśmy także w zakresie WAIS-R, w podskali Słownik i Klocki.
Wyniki były istotnie gorsze w grupie badanej.

Ponieważ badani pacjenci otrzymywali neuroleptyki, próbowaliśmy sprawdzić ich

ewentualny wpływ na wyniki testów. Każdą dawkę leku przyjmowanego w momencie badania

przeliczono na ekwiwalenty chloropromazyny, nie stwierdzono korelacji między tymi dawkami a
wynikami testów neuropsychologicznych.

Również nie stwierdziliśmy korelacji istotnych statystycznie między wynikami w skalach

opisujących stan kliniczny a wynikami testów neuropsychologicznych.

Dyskusja

Jedną z podstawowych funkcji psychicznych człowieka jest organizowanie myślenia,

konstruowanie jego strategii, co wiąże się z wykorzystywaniem tak zwanej „pamięci operacyjnej"

(working memory). Te właśnie funkcje wiążą się z aktywnością płatów czołowych mózgu, szczególnie

3

okolicy przedczołowej. Jednym z podstawowych narzędzi badających funkcje psychiczne płatów

czołowych mózgu jest „test sortowania kart Wisconsin" (Wisconsin Card Sorting Test -WCST).

Test ten został opracowany przez D.A. Granta i E.A. Berga w 1948 r. i służy do oceny pamięci

operacyjnej i funkcji wykonawczych i uważany jest za jedno z najważniejszych narzędzi oceny
uszkodzeń płatów czołowych. Jest szczególnie czułym narzędziem do wykrywania perseweracji.

Pacjenci schizofreniczni mają tendencję do perseweracji i nie zmieniają strategii działania, kiedy
zmienia się kryterium reakcji w trakcie wykonywania zadania.

Badania z użyciem tego testu w ostatnich trzech dekadach pozwoliły na poznanie i

potwierdzenie dysfunkcji płatów czołowych mózgu w przebiegu schizofrenii.

Badani przez nas pacjenci z pierwszym epizodem schizofrenii również uzyskali gorsze wyniki w
teście WCST podobnie jak w dotychczasowych doniesieniach (Bilder i in., 2000, Riley i in., 2000).

Z kolei WAIS-R pozwala ocenić jakość i charakter zależności między różnymi funkcjami

umysłowymi. Słownik jest testem mierzącym głownie rozumienie werbalne, zdolność reprodukcji

przyswojonej wiedzy, zakres i adekwatność w definiowaniu pojęć i zdolność uczenia się (Hornowska
1993). Słownik mierzy najlepiej czynnik ogólny inteligencji g - wymiar, który angażuje się we

wszystkich pozostałych funkcjach umysłowych. Słownik może być wykorzystywany do oceny
przedchorobowego funkcjonowania.

Badani przez nas pacjenci osiągali istotnie gorsze wyniki w tym teście co również może

świadczyć o ich gorszym funkcjonowaniu przedchorobowym.

Test Klocki bada: zdolność spostrzegania i analizowania form, umiejętność rozpoznawania

konfiguracji, zdolność do rozkładania całości na komponenty. Badani przez nas pacjenci osiągali

istotnie gorsze wyniki w tym teście. Niskie wyniki mogą świadczyć o słabej integracji wzrokowo-
ruchowo-przestrzennej, problemach z percepcją wzrokową (Zakrzewska, 1993).

Uzyskane przez nas wyniki wskazują na występowanie zaburzeń funkcji poznawczych (w

tym funkcji wykonawczych i koordynacji wzrokowo-ruchowo-przestrzennej) w schizofrenii już na

początku procesu chorobowego. Można też podejrzewać, że zaburzenia te występują przed
ujawnieniem się pełnego obrazu choroby.

Piśmiennictwo

Addington D., Addington J., Maticka-Tyndale E.: Assessing depression In schizophrenia: The Calgary
Depression Scalę. Br J Psychiatry 1993, 163, suppl. 22, 39-44.

Bilder R.M., Goldman R.S., Robinson D., Reiter G., Bell L.: Neuropsychology of first-episode
schizophrenia: initial characterization and clinical correlates. Am J Psychiatry 2000,157, 549-559.

Borkowska A.: Współczesne metody badań neuropsychologicznych w zaburzeniach psychicznych.
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1999, 8,153-164.

Calev A.: Neuropsychołogy of schizophrenia and related disorders. In "Assessment of
neuropsychological functions in psychiatrie disorders." 1999, American Psychiatrie Press, Inc.

4

Frith C.D., Leary J., Calhill C.: Performance on neuropsychological tests: demographic and clinical

correlates of resułts of these tests.. Br J Psychiatry 1991,195, suppł. 13, 26-29.
Hoff A.L., Sakuma M., Wieneke M., Horon R., Kushner M., DeLisi E.L.: Longitudinal

neuropsychological follow-up study of patients with first-episode schizophrenia. Am J Psychiatry
1999,156,1336-1342.

Hornowska E.: Słownik. W. Skala Inteligencji Wechslera WAJS-R. Brzeziński J., Hornowska E. (red.)
Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 1993, 168-182.

S. Kay S.R., Fiszbein A., Opłer L.A.: The Positive and Negative Syndrom Scalę iPAXSS) for
Schizophrenia. Schizophr. Buli. 1987,13, 2, 261-276.

Riley E. M., McGovern D., Mockler D., Doku Y.C.K.: Neuropsychological functioning in first-episode
psychosis - evidence of specific deficits. Schizophrenia Research 2000, 43, 47-55.

Zakrzewska M.: Klocki. W. Skala Inteligencji Wechslera WAIS-R. Brzeziński J., Hornowska E. (red.)
Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. 1993, 255-274.

Podsumowanie

Istnieje wiele dowodów na występowanie zaburzeń funkcji poznawczych w schizofrenii, nie

jest jednak jasne, czy zmiany te są stałe i nie rozwijają się w trakcie choroby.

Celem niniejszej pracy była ocena funkcji poznawczych u pacjentów z pierwszym epizodem

schizofrenii. Zbadano 19 pacjentów i 11 zdrowych osób (odpowiednio dobranych) przy pomocy

następujących testów: WCST, WAIS-R: podskale Słownik, Klocki, Arytmetyka.

W grupie chorych na schizofrenię stwierdzono gorsze wykonywanie testu WCST, a także

gorsze wyniki w WAIS-R (Słownik, Klocki - różnica istotna statystycznie).

Powyższe wyniki potwierdzają hipotezę, że zaburzenia funkcji poznawczych w schizofrenii

występują już na początku procesu chorobowego.

Summary

Cognitive impairment is a córę symptom of schizophrenia. Neuropsychological studies of

patients with schizophrenia have demonstrated that cognitive impairment is a prominent feature of
the illness, but it is not clear that ii is present at illness onset, and that it is generally stable over time.

The aim of this study was to examine cognitive frmctioning in a group of subjects with first-episode of
schizophrenia. Fifteen patients with first-episode schizophrenia and U heałthy volunteers completed a

comprehensive cognitwe battery of tests (WCST, WAIS-R (Yocabulary, Błock Design, Arithmetic) and
were assessed on multiple clinical measurement (PANSS, CDSS, CCI, GAF). Significant worse

performance of WCST and two dimensions of WAIS-R (Vocabulary, Block Design) was observed in a
group of patients. This study supports the view that neurocognitive dysfunc-tion may begin in onset

of schizophrenia.

5

Adres do korespondencji:

Klinika Psychiatrii AMB
16-070 Choroszcz k. Białegostoku

6