1

mgr Jolanta Sadek

Podstawowe pojęcia anatomii.

Postać człowieka jako całość. Osie, płaszczyzny i kierunki ciała

Określenia orientacyjne w przestrzeni.

Pozycja anatomiczna

 Jest to położenie ciała człowieka według określonego wzoru.
 W oparciu o pozycję anatomiczną powstały miana położenia i kierunku, płaszczyzny

i osie ciała ludzkiego.

Położenie ciała w pozycji anatomicznej (ryc.1):

– postawa stojąca, wyprostowana,
– kończyny górne zwisające swobodnie po obu stronach tułowia,
– powierzchnie dłoni zwrócone są do przodu,
– głowa i oczy zwrócone do przodu,
– pięty złączone,
– śródstopie wraz z palcami odwiedzione nieco na zewnątrz,

W celu określenia wzajemnego położenia narządów i ich części
posługujemy się kilkoma umownymi osiami i płaszczyznami
przeprowadzonymi przez ciało.

I. Osie ciała

1. Osie pionowe lub długie axes verticales / longitudinales)

– Wyznaczają kierunek górny i dolny (directio superior et inferior.
– W życiu płodowym kierunek ten określa się jako głowowy i ogonowy (directio

cranialis et caudalis)

– Na kończynach pojęciu kierunek górny odpowiada określenie bliższy (proxymalis),

kierunek dolny odpowiada pojęciu dalszy (distalis).

– Najdłuższą oś pionową, biegnącą od szczytu głowy do podstawy ciała nazywamy

osią główną;

– Na przecięciu płaszczyzny czołowej i strzałkowej.
– Dokoła osi pionowych odbywają się ruchy obrotowe (rotatio). Ruchy obrotowe w

stawach kończyn wykonywane do wewnątrz nazywamy nawracaniem (pronatio),
a na zewnątrz odwracaniem (supinatio).

2. Osie poprzeczne lub poziome (axes transversales / horizontales)

– Są prostopadłe do osi pionowych
– Biegną od strony prawej do lewej, określając kierunek boczny i przyśrodkowy

(directio lateralis et medialis)

– Na przecięciu płaszczyzny czołowej i poprzecznej

– Dokoła tych osi wykonywane są ruchy zgięcia (flexio) i prostowania (extensio), ruchy

obwodzenia (circumductio)

3. Osie strzałkowe (axes sagittales)

– mają kierunek przednio-tylny,
– na przecięciu płaszczyzny strzałkowej i poprzecznej
– określają kierunek przedni (brzuszny) oraz tylny (grzbietowy).

Ryc.1

2

– w stosunku do tej osi używa się określeń: kierunek przedni (directio anterior),

czołowy (frontalis) lub brzuszny (ventralis)
oraz kierunek tylny (directio posterior), potyliczny (occipitalis) lub grzbietowy
(dorsalis),

– dokoła tych osi zachodzą ruchy zgięcia bocznego (flexio lateralis), odwodzenia

(abductio) i przywodzenia (adductio).

II. Płaszczyzny ciała.

Płaszczyzny ciała odpowiadają osiom, przez które przechodzą

1. Strzałkowe (plana sagittalia),

o

określone przez oś strzałkową i pionową,

o

biegną pionowo od przodu do tyłu;

o

jedna z płaszczyzn, biegnąca przez oś główną, stanowi płaszczyznę pośrodkową
(planum medianum) albo płaszczyznę symetrii, dzielącą ciało na dwie połowy:
część prawą (dexter) i lewą (sinister)

o płaszczyzna strzałkowa równoległa do płaszczyzny pośrodkowej to płaszczyzna

przypośrodkowa (planum paramedianum)

o

w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej kierunek może być przyśrodkowy
(medialis) lub boczny (lateralis). (z dwóch narządów jeden np. leży bardziej
przyśrodkowo, drugi bardziej bocznie i zgodnie z tym na każdym z nich możemy
odróżnić powierzchnię przyśrodkową (facies medialis) i boczną (lateralis) lub
brzeg czy koniec przyśrodkowy i boczny.)

2. Czołowe (plana frontalia),

o

in. pł. wieńcowa (coronales) wyznaczana przez szwy wieńcowe

o

określone przez oś poprzeczną i oś pionową;

o

biegną prawie równoległe do czoła;

o

dzieli ciało na część przednią (anterior) i tylną (posterior)

3. Poprzeczne lub poziome (plana transversalia s. horizontalia),

o

określone przez oś poprzeczną i strzałkową (pionową);

o

biegną poziomo i pod kątem prostym do płaszczyzn strzałkowych i czołowych

o

dzielą ciało na część górną (superior) i dolną (inferior).

Ryc.2. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I,

a płaszczyzna strzałkowa, osie podłużne i strzałkowe
b płaszczyzna poprzeczna (pozioma), osie poprzeczne i strzałkowe
c płaszczyzna czołowa (wieńcowa), osie podłużne i poprzeczne

1 płaszczyzna strzałkowa
2 płaszczyzna strzałkowa pośrodkowa
3 płaszczyzna czołowa
4 płaszczyzna poprzeczna
5 oś strzałkowa
6 oś poprzeczna
7 oś podłużna

3

Ryc.3

Ryc. 4

Anterior


Płaszczyzna
czołowa

Superior

Inferior

Posterior

4

Przydatne określenia.
Opisując wzajemne położenie struktur używa się następujących terminów:
– pośredni (intermedius) - leżący pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami
– środkowy (medius) - leżący w środku odległości pomiędzy dwoma (podobnymi)

strukturami

– poprzeczny (transversus; transversalis) - leżący prostopadle do osi długiej
– podłużny (longitudinalis) - leżący równolegle do osi długiej ciała lub struktury
– osiowy (axialis) - leżący w osi (długiej)
– wewnętrzny (internus) - zawarty w pewnej przestrzeni lub strukturze, prowadzący lub

skierowany do niej

– zewnętrzny (externus) - leżący poza pewną przestrzenią lub strukturą, prowadzący poza

jej obręb, położony bardziej powierzchownie w porównaniu z wewnętrznym

– głęboki (profundus) - leżący wewnątrz pewnej przestrzeni, względnie daleko od jej granic
– powierzchowny (superficialis) - leżący względnie blisko granic pewnej przestrzeni
– środkowy; ośrodkowy (centralis) - czynnościowo nadrzędny; rzadziej geometrycznie

leżący w środku

– obwodowy (periphericus; peripheralis) - czynnościowo podrzędny, oddalony od

czynnościowego ośrodka; rzadziej leżący geometrycznie na obwodzie

Specjalne miana dotyczą struktur kończyn:
– bliższy (proximalis) - znajdujący się bliżej połączenia kończyny z tułowiem, zwrócony ku

przyczepowi kończyny nazywamy bliższym; górny w pozycji anatomicznej

– dalszy (distalis) - znajdujący się dalej od połączenia kończyny z tułowiem; dolny

w pozycji anatomicznej

dla kończyny górnej:
o

łokciowy (ulnaris) - znajdujący się po stronie kości łokciowej;
przyśrodkowy (medialis)w pozycji anatomicznej

o promieniowy (radialis) - znajdujący się po stronie kości promieniowej;

boczny (lateralis) w pozycji anatomicznej

na dłoni
o

dłoniowy (palmaris; volaris) - przedni w pozycji anatomicznej

o grzbietowy (dorsalis)

dla kończyny dolnej:
o

strzałkowy (fibularis) - znajdujący się po stronie kości strzałkowej; boczny w pozycji
anatomicznej

o piszczelowy (tibialis) - znajdujący się po stronie piszczeli; przyśrodkowy w pozycji

anatomicznej

o podeszwowy (plantaris) - dolny w pozycji anatomicznej
o na stopie grzbietowy (dorsalis)

Ruchy ciała i ich części zachodzące wokół poszczególnych osi i w poszczególnych
płaszczyznach
Ruchy

Płaszczyzny i osie

• zginanie (flexio)
• prostowanie (extensio)

płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma

Płaszczyzna
poprzeczna

5

• odwodzenie (abductio)
• przywodzenie (adductio)

płaszczyzna czołowa, oś strzałkowa

• nawracanie (pronatio)
• odwracanie (supinatio)

płaszczyzna pozioma, oś pionowa.

• obwodzenie (circumductio)

płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma.

6

7

8

Piśmiennictwo:
1. Biel Andrew - Trail Guide to the Body
2. Blandine Calais-Germain - Anatomy of movement
3. Bochenek Adam - Anatomia człowieka tom I
4. Kapandji Adalbert – The physiology of the joint, part I, The upper limb
5. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, 2000
6. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I
7. www.courses.vcu.edu - ryc.1
8. http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/plane - ryc. 3
9. homepage.smc.edu/.../anatomicalposition.gif -

ryc.4