1. Pojęcie i systematyka prawa cywilnego.
Prawo cywilne - to zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe między
równorzędnymi podmiotami prawa, normuje stosunki prawne o charakterze niemajątkowym,
szczególnie zaś chroni dobra osobiste, np.
zdrowie,
nazwisko,
twórczość naukową,
artystyczną,
tajemnicę korespondencji,
wolność sumienia i wyznania …

à

Zakres stosunków społecznych regulowanych przez prawo cywilne był różny w
poszczególnych systemach prawa. Stąd też różne definicje w poszczególnych państwach
i okresach historycznych.

à

około 3 tys. lat temu w Italii powstawały państwa-miasta. Obowiązywały w nich normy
współżycia społecznego, ustanawiano podatki, rozwody (wyrzucenie małżonka z
domu), przysposobienie dziecka. Normy dotyczyły : -prawa cywilnego, -prawa
rodzinnego,

à

nazwa „prawo cywilne” pochodzi z prawa rzymskiego , w którym ius civile (od słów:
ius- prawo i civis- obywatel) oznaczało normy prawa obowiązujące obywateli
rzymskich (prawo miejskie, prawo obywatelskie- bo wywodziło się z państwa-miasta).

à

w starożytnym Rzymie ius gentium -odnosiło się do norm prawa cywilnego
regulujących stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami. Tym terminem określano
przepisy i instytucje wspólne wszystkim narodom (prawo międzynarodowe).

à

w średniowieczu

- obowiązywało prawo świeckie (w odróżnieniu od prawa

kanonicznego).

à

w XVIII w. dużą rolę w rozwoju prawa cywilnego odegrał Kodeks Napoleona

à

prawo cywilne anglosaskie oparto o normy zwyczajowe.

* Prawo cywilne – wywodzące się z prawa ukształtowanego w starożytnym Rzymie przyjęło się
w Europie.
*Z prawa cywilnego (rzymskiego) wyodrębniły się - prawo:

-karne
-międzynarodowe,
-administracyjne,
-pracy – lata 80- te
-rodzinne i opiekuńcze ( mimo, że ma swój kodeks, pozostaje gałęzią prawa cywilnego)

Głównym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r.
Składa się z 4 ksiąg wskazujących na działy :

•

1 księga - przepisy ogólne

•

2 księga - prawo rzeczowe

•

3 księga - zobowiązania

•

4 księga - prawo spadkowe

2.

Źródła prawa cywilnego

Stosownie do art.87 ust.1 Konstytucji, źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są

−

konstytucja,

−

ustawy,

−

ratyfikowane umowy międzynarodowe

−

rozporządzenia.

−

akty prawa miejscowego

1

Źródłami stosowania prawa cywilnego są więc tylko wydane przez uprawnione organy
państwowe akty normatywne.
Kodeks cywilny – jest podstawowym i najważniejszym źródłem prawa cywilnego.
Jest to akt prawny ( ustawa ) z 23 kwietnia 1964r.- obowiązuje od 1 stycznia 1965r. (ok.1000
art.)
Dzieli się na 4 księgi wskazujące na działy :
1 księga – przepisy ogólne (słownik terminologiczny do ok. 120 art. – fundament dla reszty

prawa cywilnego)

2 księga – prawo rzeczowe, własność i inna prawa rzeczowe

–reguluje stosunki własnościowe i inne majątkowe ukształtowane jako prawa
bezwzględne skuteczne wobec każdego –cecha prawa rzeczowego.
Zawarte między art. 100-200 ( w środku są wykreślone art. w czasie PRL)

3 księga – prawo zobowiązaniowe. – obligacyjne zobowiązaniowe stosunki wobec innych (do

ok. 921 art.). Dzieli się na:
- część ogólną –słownik terminologiczny
- część szczegółową – przepisy dotyczące najmu, pożyczki, sprzedaży, rachunku
bankowego (sprzedaży uczyć się koniecznie)

4 księga - prawo spadkowe – reguluje następstwa śmierci i przejścia praw majątkowych na

spadkobierców

Prawo rodzinne i opiekuńcze – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy obowiązuje od 1.01.1965 r. -
ustawa z 1964 r. reguluje
1- Stosunki małżeńskie
2- Stosunki między rodzicami a dziećmi
- Opiekę i kuratelę
Prawo własności intelektualnej – obejmuje normy prawa cywilnego z zakresu:

−

prawa autorskiego

−

prawa wynalazczego

−

prawa ochrony znaków towarowych

−

prawa ochrony wolnej konkurencji

Prawo własności intelektualnej odnosi się do dóbr materialnych, chroni monopol twórczy
artysty, wynalazcy, chroni prawo do dysponowania nim p/podmiot.
Prawo handlowe (gospodarcze)- działalność gospodarczą reguluje prawo cywilne, karne,
administracyjne, niektóre akty prawa handlowego mają charakter administracyjny, cywilny,
karny nie zawsze tylko cywilny.
W skład wchodzi prawo bankowe, geologiczne, geodezyjne, górnicze, nieuczciwej konkurencji,
kosmiczne, kodeks spółek handlowych.

2. Pojęcie i struktura stosunku cywilnoprawnego
Art. 1.

(1)

Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i

osobami prawnymi.
Art. 1 kc Kodeks reguluje stosunki cywilnoprawne (prawo w ogóle reguluje stosunki
cywilnoprawne).
Cechy stosunku cywilno prawnego
-

Stosunki cywilno prawne – metoda regulacji stosunku, każdy podmiot ma autonomiczną
pozycję prawną, nie można wbrew jego woli tego stosunku mu narzucić, wchodzi w nie
dobrowolnie.

-

W pozostałych stosunkach istnieje podporządkowanie jednego podmiotu drugiemu.
Najczęściej państwo jest stroną tego stosunku i to ono decyduje, nie ma autonomii.

-

Odpowiedzialność odszkodowawcza – jeśli podmiot stosunku ponosi taką odpowiedzialność
jest to stosunek cywilno prawny

2

Kryterium, które różnicuje stosunek prawny: majątkowy i niemajątkowy (w ograniczonym
zakresie) charakter :

−

stosunki cywilnoprawne mają charakter majątkowy (większość),

−

stosunki cywilnoprawne o charakterze niemajątkowym - np. dochodzenie ojcostwa

stosunek cywilno à kształt, budowa
Przeważa koncepcja że stosunek cywilno prawny składa się z trzech elementów:
I element stosunku cywilnoprawnego: strony tego stosunku tworzone przez podmioty
(najczęściej są to dwa podmioty, czasem wiele, wyjątek spółka jednoosobowa)
Zwykle : to stosunki dwustronne ( może być więcej stron) – po każdej ze stron może wystąpić
więcej niż 1 podmiot.
Stronami mogą być:
-

1. osoby fizyczne

-

2. osoby prawne

-

3. jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi, ale którym przyznano zdolność
prawną

II elementem który buduje każdy kodeks prawny jest treść stosunku tj. prawa i obowiązki
podmiotów.
III elementem jest przedmiot stosunku cywilnoprawnego
Przedmiot - obiekty, których dotyczą prawa i obowiązki podmiotów.
-są to najczęściej rzeczy lub dobra niematerialne, również dobra osobiste, zdrowie, tajemnice
korespondencji, wynalazek, twórczość, utwór .
W ramach przedmiotów są: materialne i niematerialne dobra- prawnie regulowane :
-przedsiębiorstwa
-gospodarstwa rolne, kompleksy, agregaty.

4. Normy prawa cywilnego (względne i bezwzględnie obowiązujące).
Podział na:

−

normy względnie obowiązujące,

−

normy bezwzględnie obowiązujące

Norma bezwzględnie obowiązująca - ius cogens

•

norma imperatywna,

•

kogentna

Normy bezwzględnie obowiązujące – zawierają dyspozycje, których zastosowanie nie może
być wolą stron ani wyłączone ani ograniczone.

- to taki przepis czy norma w prawie cywilnym, która ma zawsze zastosowanie.
Np.: zakup ziemi- w formie aktu notarialnego musi być sporządzony akt przeniesienia
własności nieruchomości. Akt notarialny- norma bezwzględnie obowiązującą, umowy
takiej nie można spisać na zwykłej kartce papieru.
Norma bezwzględnie obowiązująca dominuje w prawie rzeczowym,
zobowiązaniowym, spadkowym, rodzinnym. Są to najczęściej formy czynności
prawnej, zobowiązania solidarne

Normy względnie obowiązujące – (ius dispositivum, dyspozytywne) – są stosowane wtedy, gdy
strony nie uregulowały danego stosunku prawnego w sposób odmienny.
Mają większe zastosowanie w prawie cywilnym.
Mają zastosowanie gdy podmiot nie zastosuje wyłączenia.
Norm jest bardzo dużo, jak strony nie uregulują umowy inaczej, to obowiązują normy względnie
obowiązujące.

3

http://notatek.pl/prawo-cywilne-wyklady-2?notatka