M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

1

CHARAKTERYSTYKA BAKTERII

B

ARWIENIE METODĄ

G

RAMA

Historia

Metodę opracował w 1884 roku duński badacz, Christian Gram. Jest to typowy

przykład barwienia złożonego. Jest to obecnie najczęściej stosowana metoda barwienia, o

podstawowym znaczeniu taksonomicznym i diagnostycznym, która różnicuje bakterie na

dwie grupy wykazujące wiele różnic w strukturze i właściwościach cytochemicznych. Są to

bakterie gramdodatnie G(+) barwiące się na fioletowo i gramujemne G(-) barwiące się na

różowo.



Bakterie gramdodatnie – mają ścianę zbudowaną prawie wyłącznie z mureiny (zob.

materiały dodatkowe do ćwiczeń), zatrzymują barwnik podstawowy po utrwaleniu

go płynem Lugola i nie odbarwiają się pod wpływem alkoholu. Barwią się w

metodzie Grama na kolor fioletowy lub fioletowo-niebieski (laseczki, ziarniaki bez

tlenowych Neisseriaceae i beztlenowych Veilonellaceae).



Bakterie gramujemne – mają cieńszą ścianę komórkową, obok mureiny zbudowana

jest z lipopolisacharydów, białek, są bardziej odporne na działanie różnych substancji

chemicznych, nie zatrzymują kompleksu fioletu krystalicznego i płynu Lugola,

odbarwiają się alkoholem i przyjmują barwnik kontrastowy (safraninę lub fuksynę).

Barwią się na kolor różowy lub czerwono-różowy (pałeczki, ziarniaki – tlenowe

Neisseriaceae i beztlenowe Veilonellaceae).



Gram-chwiejność

.

Niektóre rodzaje bakterii mogą wykazywać zmiennie zabarwienie

(gramchwiejne, gramzmienne). Zjawisko to dotyczy najczęściej bakterii

gramdodatnich z rodzaju Bacillus, Clostridium, Corynebacterium, Propionibacterium.

Niektóre gatunki tych bakterii rosnąc w „starej” hodowli (późne fazy wzrostu) lub w

warunkach stresowych gdy dochodzi do wyczerpania się w pożywce składników

niezbędnych do syntezy ściany komórkowej tracą swoją typową barwliwość. Podobnie

zachowują się bakterie podczas podziału (etap wytwarzania przegrody podziałowej) gdy

cienka warstwa mureiny będzie się barwić jak u bakterii gramujemnych.

M

ECHANIZM BARWIENIA

Odczynniki

- barwnik podstawowy to roztwór fioletu krystalicznego, barwi wszystkie komórki na

kolor fioletowoniebieski,

- utrwalacz to płyn Lugola, zawarty w nim jod tworzy stosunkowo duże kompleksy

złożone z barwnika i jodu,

- odbarwiacz, inaczej roztwór stosowany do kąpieli różnicującej

- barwnik kontrastowy to safranina lub roztwór fuksyny – barwią na kolor inny niż

fiolet krystaliczny.

Decydujące znaczenie ma etap kąpieli różnicującej, powoduje on bowiem, że

kompleksy barwnika są wypłukiwane z komórek. Jeśli w ścianie komórkowej występują

wystarczająco duże pory, barwnik zostaje wypłukany. Jednak gdy ściana komórkowa nie jest

tak "dziurawa", barwnik pozostaje we wnętrzu komórki. W przypadku bakterii gramdodatnich

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

2

ściana komórkowa ma kilkadziesiąt warstw. Można to wyobrazić sobie jako kilkadziesiąt

nałożonych na siebie siatek. Mimo że oka każdej siatki są wystarczająco duże, aby kompleks

barwnika mógł wypłynąć z komórki, to po nałożeniu na siebie kilkudziesięciu takich siatek,

barwnik nie może już zostać wypłukany. Ponadto etanol powoduje odwodnienie ściany

komórkowej, następuje zmniejszenie pustej przestrzeni i zaciskanie się poszczególnych

warstw mureiny (uszczelnienie). W rezultacie kompleksy fioletu krystalicznego z jodem nie

mogą ulec wypłukaniu. W przypadku bakterii gramujemnych 1-2 warstwy mureiny nie są

przeszkodą i alkohol świetnie wypłukuje kompleksy barwnika. Ponadto ściana bakterii

gramujemnych zawiera więcej substancji lipidowych, które są rozpuszczane przez alkohol, co

powoduje dezorganizację struktury ściany komórkowej i dodatkowo uniemożliwia

zatrzymywanie barwnego kompleksu przez komórkę.

Najlepiej jeśli badanie wykonuje się na komórkach z 18-24 godzinnej hodowli, gdyż w

komórkach starych zdolność do tworzenia trwałego kompleksu z fioletem krystalicznym

maleje.

UWAGA!

Różnice w budowie ściany komórkowej bakterii gramdodatnich i gramujemnych

to w efekcie nie tylko odmienny wynik barwienia Grama, ale także poważne, o medycznym

znaczeniu, różnice w fizjologii tych bakterii.

P

ROTOKÓŁ BARWIENIA METODĄ

G

RAMA

1. odtłuścić szkiełko podstawowe przez trzykrotne przeciągnięcie przez płomień palnika

2. sporządzić cienki rozmaz i wysuszyć go w powietrzu

3. utrwalić w płomieniu palniku

4. zalać fioletem krystalicznym i barwić przez około 1 minutę, zlać barwnik

5. spłukać nadmiar barwnika wodą

6. zalać płynem Lugola na około 1 minutę, zlać barwnik

7. spłukać wodą

8. odbarwić, czyli zastosować kąpiel różnicującą – spłukać kilkakrotnie alkoholem aż do

wypłukania barwnika

9. przerwać działanie alkoholu - spłukać wodą

10. barwić kontrastowo safraniną przez 45 sekund

Staphylococcus aureus

(gramdodatnie)

Escherichia coli

(gramujemne)

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

3

11. spłukać wodą

12. wysuszyć bibułą i oglądnąć pod immersją

Gram(+)

Gram(-)

Pamiętaj!

Utrwalenie rozmazu ma dwojakie znaczenie. Po pierwsze, przeciąganie szkiełka nad

płomieniem powoduje, że bakterie bardzo silnie do niego przylegają, co zapobiegnie ich

zmyciu z powierzchni szkiełka w trakcie kolejnych manipulacji. Dlatego mówimy tutaj o

utrwaleniu preparatu. Po drugie - bakterie są zabijane - może mieć to pewne znaczenie przy

przygotowywaniu preparatów z gatunków patogennych, gdyż powoduje zwiększenie

bezpieczeństwa pracy.

MIKROFLORA ŻYWNOŚCI

Produkty żywnościowe są na ogół dobrym podłożem do rozwoju mikroflory. W skład

mikroflory środków spożywczych wchodzą zarówno saprofity jak i patogeny. Osobną grupę

stanowią mikroorganizmy wykorzystywane do produkcji żywności. Drobnoustroje

saprofityczne mogą powodować zmiany organoleptyczne i chemiczne prowadzące do

zepsucia artykułów żywnościowych. Występujące w żywności drobnoustroje patogenne mogą

być przyczyną zatruć pokarmowych, rzadko powodują one zmiany organoleptyczne produktu.

BAKTERIE WYKORZYSTYWANE W PRODUKCJI ŻYWNOŚCI

BAKTERIE FERMENTACJI MLEKOWEJ

Bakterie tej grupy wykorzystywane są w mleczarstwie do otrzymywania różnego

rodzaju produktów oraz ze względu na łatwość fermentacji cukrów i wytwarzanie znacznych

ilości kwasu mlekowego do produkcji kiszonek.

utrwalenie

fiolet krystaliczny

płyn Lugola

odbarwianie

barwienie kontrastowe

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

4

Bakterie fermentacji mlekowej dzieli się na homofermentatywne (wytwarzające prawie

wyłącznie kwas mlekowy i ślady produktów ubocznych) i heterofermentatywne

(wytwarzające mniej kwasu mlekowego, tworzące pewne ilości kwasu octowego,

bursztynowego, glicerol, mannitol, diacetyl i CO

2

). Zalicza się tutaj rodzaje:



Lactobacillus – długie cienkie G+ laseczki występujące pojedynczo, parami lub w

długich łańcuszkach. Należą do względnych beztlenowców, nie wytwarzają katalazy,

optymalna temp. do wzrostu to 30

0

C. Często występują jako komensale na błonach

śluzowych i w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt. Przykłady: L. acidophilus,

L. casei, L. bulgaricus, L. plantarum i L. brevis.



Streptococcus (Lactococcus) –ziarniaki nieprzetrwalnikujące, katalazoujemne,

występują pojedynczo lub w postaci dwoinek czy łańcuszków, G+ , wykorzystywane

w zakwasach mleczarskich w produkcji masła, serów i napojów fermentowanych.

Przykłady: S. lactis, S. cremoris



Leiconostoc – G+ ziarniaki, duże często nieregularne, występują pojedynczo, w

dwoinkach, tetradach lub krótkich łańcuszkach, wytwarzają znaczne ilości diacetylu i

związków pokrewnych, nadających charakterystyczny zapach masłu. Przykłady: L.

cremoris, L. dextranicum.

BAKTERIE FERMENTACJI OCTOWEJ

Bakterie octowe w procesie niepełnego utleniania substratu powszechnie okreslanego

jako „fermentacja octowa” utleniają etanol do kwasu octowego. Morfologicznie są to G-

pałeczki, katalazo dodatnie, wybitnie tlenowe, kształt prostych pałeczek lub koko pałeczek,

występują pojedynczo w parach lub łańcuszkach. Na podłożach płynnych rosną w postaci

kożuszka, niekiedy pełzającego po ściankach naczynia. Są szeroko rozpowszechnione w

przyrodzie. Do produkcji octu uzywa się gatunków należących do rodzaju Acetobacter.

Przykłady: A. orleanense, A. curvum, A. xylinum i A. aceti.

MIKROORGANIZMY NIEPOŻĄDANE W ŻYWNOŚCI

BAKTERIE G+

Ziarniaki.



Rodzaj Micrococcus

- bakterie szeroko rozpowszechnione w przyrodzie (powietrzu, kurzu, wodzie)

- optymalna temperatura wzrostu 25-30



C, niektóre gatunki są ciepłooporne, niektóre

rosną w niskich temperaturach, małe wymagania odżywcze,

- są tlenowcami (niektóre utleniają glukozę z pożywki), wytwarzają katalazę,

powodują psucie się produktów konserwowanych solą, mleka pasteryzowanego (M.

varians), margaryny, serów, żywności przechowywanej w chłodniach,

- kolonie są nieprzejrzyste i wyraźnie zabarwione (od cytrynowożółtego do

czerwonego).



Rodzaj Staphylococcus

- gronkowce występują na powierzchni ciała ludzi i zwierząt, na błonach śluzowych, w

nosogardzieli, a także w glebie i wodzie,

- gramdodatnie, przekraczają średnicę 1



m, są nieruchliwe,

- kolonie gładkie, okrągłe, lekko wypukłe, od białych do pomarańczowych

- względne beztlenowce, choć wykazują wzrost w obecności tlenu,

- wzrost w temperaturze 15-46



C i pH 4,2-9,3,

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

5

o S. aureus (gronkowiec złocisty) – odpowiedzialny za powszechnie

występujące zatrucia pokarmowe, infekcje miejscowe wszystkich tkanek i

narządów oraz uogólnione: ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich

(czyraki, jęczmienie, liszajec, ropnie, ropowice, zapalenie szpiku kostnego,

septyczne zapalenie stawów, zapalenie wsierdzia, zapalenie płuc),

o S. epidermidis (gronkowiec naskórkowy) – czynnik etiologiczny szpitalnych

posocznic, zapalenie wsierdzia,

o S. saprophyticus (gronkowiec saprofityczny) – odpowiada za 10-20% zakażeń

dróg moczowych.



Rodzaj Enterococcus – paciorkowce kałowe

Są gramdodatnie, nieco owalne, duże (ok. 2,5



m) ziarniaki, w preparatach tworzą pary,

czasem krótkie łańcuszki lub nieregularne skupiska. Względne tlenowce, na podłożu płynnym

rosną dyfuzyjnie, na stałym tworzą duże (2 mm), szarawoprzejrzyste kolonie. Są to bakterie

ciepłooporne, choć rosną też w niskich temperaturach (4-5



C), dobrze przeżywają proces

zamrażania i warunki pasteryzacji stosowane w przemyśle spożywczym. Bytują głównie w

przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt – używane są jako wskaźnik zanieczyszczenia

kałowego wody i środków spożywczych (pasteryzowanych lub mrożonych). Czasami są

spotykane w jamie ustnej – patogeny oportunistyczne, przyczyniają się do zakażenia dróg

moczowych, bakteremii, zapalenia wsierdzia. Powszechnie występują w różnych rodzajach

żywności, są przyczyną psucia się pasteryzowanych konserw mięsnych przechowywanych w

chłodniach, mleka i pasteryzowanych produktów mlecznych, powodują też zielenienie

powierzchni mięsa. Nadmierny rozwój enterokoków i produkcja przez nie amin biogennych

(w produktach białkowych) jest przyczyną zatruć pokarmowych lub reakcji alergicznych u

ludzi. Przykłady: E. faecalis, E. faecium.

Laseczki
B

AKTERIE PRZETRWALNIKUJĄCE

B

ACILLACEAE

Przetrwalnikowanie, czyli tworzenie endospor jest cechą wspólną bakterii z rodziny

Bacillaceae, obejmującej bardzo zróżnicowane fizjologicznie rodzaje: Bacillus i Clostridium.

Większość gatunków bakterii przetrwalnikujących bytuje w środowisku naturalnym jako

organizmy saprofityczne. Niektóre jednak, np. laseczka wąglika (B. antracis), laseczka

jadu kiełbasianego (C. botulinum), laseczka tężca (C. tetani), należą do groźnych

drobnoustrojów chorobotwórczych. Wśród bakterii przetrwalnikujących występują

laseczki tlenowe (rodzaj Bacillus) oraz beztlenowe (Clostridium), gatunki mezofilne i

termofilne, a także bakterie osmofilne. Bakterie te są szeroko rozpowszechnione w

przyrodzie: w glebie i wodzie, na częściach roślin, w psującej się żywności, treści żołądkowej

zwierząt przeżuwających, w mule, osadach wód powierzchniowych, gorących źródłach.



Rodzaj Bacillus

Bakterie rodzaju Bacillus, dzięki możliwości tworzenia przetrwalników, są szeroko

rozpowszechnione w przyrodzie. Zawdzięczają to także zdolnościom adaptowania się do

warunków środowiska i aktywnemu rozwojowi w otoczeniu o dużej rozpiętości temperatur,

pH i zasolenia. Można je spotkać w glebie, w wodach słodkich i słonych, mule, osadach

wód powierzchniowych, gorących źródłach, na różnych częściach roślin, w przewodzie

pokarmowym zwierząt czy psującej się żywności.

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

6

Są tlenowymi lub względnie beztlenowymi, gramdodatnimi laseczkami, często

tworzącymi układy łańcuszkowe. Są to cylindryczne, ruchliwe komórki o przeciętnych

długościach 1-3



m, ale bywają też większe (Bacillus meganterium zalicza się do jednych z

największych bakterii).

Przetrwalniki są wytwarzane tylko w procesach tlenowych, nie barwią się w barwieniu

Grama, przetrzymują proces pasteryzacji – poważny problem dla przemysłu konserwowego.

Chorobotwórczość

Wśród bakterii Bacillus jedynie B. anthracis jest uważany za gatunek silnie

patogenny dla człowieka i innych ssaków (a nawet kręgowców). Endospory tego gatunku, są

bardzo odporne na warunki środowiska i mogą wiele lat oczekiwać w glebie czy wodzie. Ich

przedostanie się do żywności powoduje chorobę zwaną wąglikiem, której śmiertelność wśród

zwierząt sięga 100%. U ludzi stykających się zawodowo z materiałem pochodzenia

zwierzęcego (szczególnie skóry, wełna, sierść) choroba ma łagodniejszy przebieg, choć jej

postaci płucna lub jelitowa także mogą przebiegać ciężko i prowadzić do śmierci.

Z B. anthracis blisko spokrewniony jest B. cereus, wywołujący zatrucia

pokarmowe, lokalne infekcje ran, choroby oczu, posocznicę i in. Ze względu na swoje

występowanie w glebie, zatrucia tymi laseczkami są dość powszechne (łatwość przedostania

się do produktów spożywczych, szczególnie niedokładnie umytych owoców, warzyw).

Patogenami są także Bacillus alvei, B. popilliae i B. larvae wywołujące choroby pszczół.

Pozostałe gatunki uważa się za saprofity, jakkolwiek mogą wywołać infekcje w przypadku

osłabienia organizmu.

Znaczenie dla przemysłu

Znaczenie dla przemysłu spożywczego i przetwórczego ma fakt, że przetrwalniki są

odporne na pasteryzacje. Mogą być przenoszone do różnych produktów żywnościowych

(mięsa i jego przetworów, produktów mleczarskich, zbożowych, owocowo-warzywnych,

przypraw). Powodują psucie się różnych produktów: hydrolizują skrobię (śluz, ciągliwość

miękiszu pieczywa, nieprzyjemny zapach), kwaśne zepsucie konserw owocowo-warzywnych,

wady serów (gorzki smak, wzdęcia), speptonizowany skrzep mleka („na słodko”), zepsucie

mleka zagęszczonego.



Rodzaj Clostridium

Są to gramdodatnie beztlenowe laseczki przetrwalnikujące. Są szeroko

rozpowszechnione, gł. w glebie, występują także w przewodzie pokarmowym (C.

perfingens), mogą zanieczyszczać produkty żywnościowe (przez kurz, ziemię). Rozmiary

komórek zależą od gatunku i są różne, przetrwalniki okrągłe lub owalne nadają

komórkom charakterystyczny kształt rakiety tenisowej, pałeczki dobosza, osełki.

Większość gatunków orzęsiona – perytrychalnie, i bardzo ruchliwa, nieliczne wytwarzają

otoczki. Substancją zapasową są wielocukry podobne do skrobi. Nie wytwarzają katalazy.

Przetrwalniki są ciepłooporne i tworzą się tylko w warunkach beztlenowych. Nie barwią

się metodą Grama.

Rodzaj liczy około 120-160 gatunków, z czego 70-80% jest saprofityczna, ok. 25 to niezbyt

groźne patogeny, a 13 to groźne patogeny (dla ludzi: C. botulinum (grupa I, II i III), C.

difficile, C. histolyticum, C. novyi, C. perfringens, C. septicum, C. sordellii, C. tetani,).



Clostridium botulinum (laseczka jadu kiełbasianego) – wywołuje botulizm klasyczny

(zatrucie pokarmowe toksyną znajdującą się w produktach żywnościowych), botulizm

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

7

niemowląt (źródło – miód), botulizm przyranny, różne szczepy w obrębie gatunku

wytwarzają 8 typów egzotoksyn (A,B,C1,C2,D,E,F,G). Wytwarza owalne przetrwalniki

położone subterminalnie, jest ruchliwy.



Clostridium tetani – laseczka tężca, wytwarza terminalne endospory, gatunek ruchliwy,

wytwarza egzotoksynę.



Clostridium difficile – wytwarza duże, owalne subterminalne spory i 2 rodzaje toksyn:

toksynę A i toksynę B, powoduje choroby (poantybiotykowe rzekomobłoniaste zapalenie

jelita grubego, biegunki poantybiotykowe), w sytuacji gdy prawidłowa mikroflora

zostanie zniszczona (np. antybiotykami).



Clostridium perfringens, Clostridium novyi, C. sordellii, C. hystolyticum, C. septicum, C.

bifermentans – laseczki powodujące zgorzel gazową (gangrenę), martwicę mięsni

(bakterie „żywią się” tkanką mięśni) lub tkanki łącznej z tworzeniem gazu i znamionami

ogólnej toksemii, na skutek zakażenia rozległych ran, ze zmniejszonym krążeniem (słaby

dopływ tlenu).

BAKTERIE G –



Rodzaj Pseudomonas

Bakterie powszechnie występujące w otoczeniu człowieka. Zanieczyszczają surowce i

produkty spożywcze, stwarzając problemy w czasie przechowywania. Są to pałeczki proste

lub zakrzywione, mają zdolność ruchu, rosną w temp. 4 – 43

0

C, wiele szczepów może

rozwijać się również w temp. bliskiej 0

0

C – szczepy psychrotrofowe powodujące psucie się

żywności przechowywanej chłodniczo. Typowe tlenowce, mają małe wymagania i mogą

rozwijać się w środowiskach ubogich w związki odżywcze. Często są przyczyną wad mleka,

powodując gorzknienie i śluzowacenie, przechowywanych chłodniczo jaj, zmian zapachu,

barwy oraz śluzowatości powierzchni mięsa surowego (P. fluorescens, P. putida, P.

marginalis). Patogenny gatunek Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej) –

wywołuje ropne powikłania pooperacyjne, pooparzeniowe, zakażenia dróg moczowych,

zakażenia rogówki oka. Charakteryzuje się opornością na wiele antybiotyków i środków

dezynfekcyjnych. Gatunek ten występuje powszechnie w środowisku naturalnym i

zanieczyszcza zarówno wodę jak i surowce przemysłu spożywczego pochodzenia roślinnego i

zwierzęcego oraz pomieszczenia produkcyjne, narzędzia, pojemniki i urządzenia.



Rodzina Enterobacteriaceae

Do tej rodziny należy wiele drobnoustrojów mających znaczenie w mikrobiologii i analizie

produktów żywnościowych. Wiele ich rodzajów powoduje u człowieka zaburzenia przewodu

pokarmowego i dlatego znajomość ich jest bardzo ważna z punktu widzenia higieny

żywności. Są to zdecydowanie chorobotwórcze pałeczki durowe i duru rzekomego

(Salmonella) oraz czerwonki (Shigella), a ponadto względnie chorobotwórcze pałeczki

okrężnicy (Escherichia coli) i odmieńca (Proteus vulgaris), inne stanowią normalną

mikroflorę przewodu pokarmowego, choć mogą być chorobotwórcze.

Wyróżnia się kilka rodzajów: Escherichia, Salmonella, Proteus, Shigella, Yersinia, Serratia,
Klebsiella, Enterobacter.

M

IKROBIOLOGIA ŻYWNOŚCI

Ćwiczenie 2

WTŻ II rok

___________________________________________________________________________

http://www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/

8

Przykłady bakterii wykorzystywanych w przemyśle spożywczym:

1. BAKTERIE FERMENTACJI MLEKOWEJ

- Pediococcus sp.

- Lactobacillus sp. (L. acidophilus, L. casei, L. bulgaricus, L. delbruckii)

- Streptococcus sp. (S. lactis, S. cremoris)

- Leuconostoc sp. (L. cremoris, L. dextranicum)

2. BAKTERIE FERMENTACJI OCTOWEJ

- Acetobacter sp. (A. orleanese, A. xylinum, A. aceti)

Przykłady bakterii niepożądanych w żywności:

- Micrococcus sp. (M. luteus)

- Staphylococcus sp. (S. aureus)

- Enterococcus sp. (E. faecalis)

- Leuconostoc sp. (L. mesenteroides)

- Lactobacillus sp. (L. brevis, L. viridescens)

- Bacillus sp. (B. subtilis, B. cereus, B. coagulans)

- Clostridium sp. (C. putrefaciens, C. sporogenes, C. histolyticum, C. butyricum,

C. perfringens, C. botulinum)

- Pseudomonas sp. (P. fluorescens, P. aeruginosa)

- Escherichia sp. (E. coli)

- Salmonella sp. (S. typhi)

- Shigella sp. (S. desynteriae)

- Yersinia enterocolitica

- Serratia marcescens

- Proteus vulgaris

- Listeria monocytogenes

- Campylobacter jejuni

Wybrane bakterie chorobotwórcze:

- Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc)

- Bacillus anthracis (laseczka wąglika)

- Mycobacterium tuberculosis (prątek gruźlicy)

- Mycobacterium leprae (prątek trądu)

- Haemophilus influenzae (pałeczka grypy – nazwa nieprawidłowa, grypa

choroba wirusowa)

- Brucella abortus (pałeczka Banga, pałeczka ronienia)

- Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych)

- Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki)

- Legionella pneumophila

- Helicobacter pylori

- Vibrio cholerae (przecinkowiec cholery)

- Clostridium tetani (laseczka tężca)

- Treponema pallidum (krętek blady)