1. Co to jest antropologia.

Antropologia to nauka o człowieku, to nauka badająca człowieka jako podłoże
biologiczne zjawisk społecznych oraz bada skutki tych zjawisk przejawiające się u
człowieka i całej ludzkiej populacji.
Antropologię dzielimy na:
-antropologię fizyczną



antropologia filogenetyczna zajmująca się pochodzeniem naszego

gatunku, ewolucją człowieka, rozwojem rodowym człowieka,


antropologia ontogenetyczna bada rozwój osobniczy człowieka,



antropologia populacyjna bada zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe,

uwarunkowania zmienności, historię i stan obecny,


antropologia stosowana to antropologia kliniczna, sportowa,

kryminalna, ergonomia.

– antropologię kulturową.

Antropologia

Antropometria

Biometria

(zespół metod matematycznych potrzebnych

do opracowania zgromadzonych materiałów pomiarowych)

właściwa (pomiar ciała)

antroposkopia (opis ciała)

Żywy osobnik
Cefalometria (pomiar głowy)

Cefaloskopia (opis głowy)

Somatometria (pomiar ciała)

Soma toskopia (opis ciała)

Szkielet
Kariometria (pomiar czaszki)

Karioskopia (opis czaszki)

Osteometria (pomiar kości szkieletu
pozaczaszk.)

Osteoskopia (opis kości szkieletu
pozaczaszk.)

Linie ciała

Linia środkowa przednia

Biegnie w środku ciała po przedniej powierzchni od wierzchołka głowy
przez mostek, spojenie łonowe do podstawy.

Linia środkowa tylna

Biegnie na tylnej powierzchni ciała od wierzchołka głowy przez środek
wyrostków kolczystych kręgów do podstawy.

Linia pachowa środkowa

Biegnie pionowo w dół od najwyższego zagłębienia dołu pachowego.

Linia pępkowa

Biegnie przez środkowy punkt pępkowy równolegle do podstawy.

Osie ciała

Oś główna (pionowa, podłużna) Od szczytu głowy do podstawy
Oś poprzeczna (pozioma)

Prostopadle do osi pionowej biegnie od prawej do lewej strony ciała

Oś strzałkowa

Prostopadle do pionowej i poprzecznej, kierunek przednio – tylny

Płaszczyzny ciała

Płaszczyzna strzałkowa

Przez oś podłużną ciała

Płaszczyzna czołowa główna Prostopadle do płaszczyzny strzałkowej przez oś podłużną
Płaszczyzna poprzeczna

Prostopadle do płaszczyzny strzałkowej

Płaszczyzna Frankfurca

Przez dolne brzegi oczodołu i górny brzeg guzka ucha, równolegle do
podstawy

2. Punkty – symbole, nazwy i definicje.

Punkt antropometryczny to ściśle określone miejsce na kośćcu lub człowieku żywym.

GŁOWA

-

glabella (g) - punkt leżący w miejscu najbardziej wysuniętym ku przodowi
kości czołowej między łukami brwiowymi nad nasadą nosa w linii środkowej
przedniej, służy do pomiaru długości głowy,

-

opisthocranion (op) – punkt leżący w miejscu najdalej wysuniętym ku tyłowi
czaszki na kości potylicznej w linii środkowej tylnej, służy do pomiaru
długości głowy,

-

euryon (eu) – leży najbardziej bocznie na czaszce od linii środkowej ciała, jest
parzysty, służy do pomiaru szerokości głowy,

-

zygion (zy) – leży najbardziej bocznie na łuku jarzmowym od linii środkowej
ciała, służy do pomiaru szerokości twarzy, jest parzysty,

-

nasion (n) – leży w miejscu połączenia obu kości nosowych z kością czołową
w linii środkowej przedniej, służy do pomiaru długości nosa i twarzy,

-

gnathion (gn) – leży najniżej na dolnym brzegu żuchwy w linii środkowej
przedniej, służy do pomiaru długości twarzy,

-

subnasale (sn) – leży na załamaniu linii podstawy nosa i powierzchni wargi
górnej w linii środkowej przedniej, służy do pomiaru długości nosa,

-

alare (al) – leży najbardziej bocznie na skrzydełkach nosa, służy do pomiaru
szerokości nosa, jest parzysty,

-

vertex (v) – najwyżej położony punkt na czaszce, która ustawiona jest w
płaszczyźnie francfurckiej,

-

besis (b) – podłoże, podstawa.

Pomiary głowy:

g – op – długość głowy,
eu – eu – szerokość głowy,
n – gn – długość twarzy,
zy – zy – szerokość twarzy,
n – sn – długość nosa,
al – al – szerokość nosa,
B – v – wysokość ciała.

TUŁÓW

-

acromion (a) – leży na najbardziej wysuniętym brzegu wyrostka barkowego
łopatki, jest parzysty, służy do pomiaru szerokości barków,

-

suprasternale (sst) – leży na górnym brzegu wcięcia jarzmowego rękojeści
mostka w linii środkowej przedniej, służy do pomiaru długości tułowia,

-

symphysion (sy) – leży na górnym brzegu spojenia łonowego w linii
środkowej przedniej, służy do pomiaru długości tułowia,

-

xiphoidale (xi) – leży na przedniej powierzchni mostka w miejscu połączenia
jego trzonu z wyrostkiem mieczykowatym w linii środkowej przedniej, służy
do pomiaru głębokości klatki piersiowej,

-

thoracospinale (ths) – leży na wyrostku kolczystym kręgu piersiowego na
wysokości punktu Xi, służy do pomiaru głębokości klatki piersiowej,

-

thoracolaterale (thi) – leży na bocznej powierzchni żeber na bocznej ścianie
tułowia w płaszczyźnie poziomej przechodzącej przez punkt Xi, jest parzysty,
służy do pomiaru szerokości klatki piersiowej,

-

iliocristale (ic) – leży najbardziej bocznie na brzegu grzebienia kości
miedniczej, służy do pomiaru szerokości bioder,

-

iliospinale (is) – leży na kolcu biodrowym przednim górnym, służy do
pomiaru szerokości miednicy,

-

omphalion (om) – środkowy punkt pępka.

Pomiary tułowia:
a – a – szerokość barków,
xi – ths – głębokość klatki piersiowej,
thi – thi – szerokość klatki piersiowej,
sst – sy – długość tułowia,
ic – ic – szerokość bioder,
is – is – szerokość miednicy.

KOŃCZYNA GÓRNA

-

acromion (a),

-

radiale (r) – leży na górnym brzegu główki kości promieniowej przy luźno
opuszczonej kończynie wzdłuż tułowia w pozycji nawrócenia, służy do
pomiaru długości ramion i przedramienia,

-

stylion (sty) – leży na szczycie wyrostka rylcowatego kości promieniowej,
służy do pomiaru długości przedramienia, ręki oraz dłoni z nadgarstkiem,

-

dactylion (da) – to punkt leżący na najdalszych końcach palców, służy do
pomiaru długości ręki, palców,

-

phalangion (ph) – to końcowy punkt bliższej główki na grzbietowej stronie 1
paliczka palców, służy do pomiaru długości palców, dłoni,

-

metacarpale radiale (mr) – najbardziej bocznie położony punkt na
powierzchni bocznej dłoni na wysokości stawów śródręcznopalcowych po
stronie promieniowej, służy do pomiaru szerokości dłoni,

-

metacarpale ulnare (mu) – najbardziej bocznie położony punkt na
powierzchni bocznej dłoni na wysokości stawów śródręcznopalcowych po
stronie łokciowej, służy do pomiaru szerokości dłoni,

Pomiary kończyny górnej:

a – da – długość kończyny górnej,
a – r – długość ramienia,
r – sty – długość przedramienia,
sty – da – długość ręki,
sty – ph – długość palców,
mr – mu – szerokość dłoni.

KOŃCZYNA DOLNA

-

symphysion (sy),

-

trochanterion (tro) – leży na najwyższym brzegu krętarza wielkiego kości
udowej, służy do pomiaru szerokości bioder, długości kończyny dolnej,
długości podudzia,

-

tibiale (ti) – leży na górnym brzegu przyśrodkowego kłykcia kości
piszczelowej, służy do pomiaru uda i podudzia,

-

malleolare internum (mli) – leży na dolnym brzegu wyrostka kości
piszczelowej (kostka przyśrodkowa), służy do pomiaru długości podudzia,

-

metatarsale tibiale (mtt) – leży na przyśrodkowym brzegu stopy w miejscu
odpowiadającym połączeniu kości śródstopia i palców tzn. na granicy dolnej
główki kości śródstopia i pierwszego paliczka palucha, służy do pomiaru
szerokości stopy,

-

metatarsale fibulare (mtf) – leży na bocznym brzegu stopy w miejscu
odpowiadającym połączeniu śródstopia i palców tzn. na granicy dolnej główki

kości śródstopia i pierwszego paliczka piątego palca, służy do pomiaru
szerokości stopy,

-

akropodion (ap) – najbardziej wysunięty ku przodowi punkt stopy paluch albo
drugi palec, służy do pomiaru długości stopy,

-

pternion (pte) – najbardziej ku tyłowi wysunięty punkt stopy (guz piętowy),
słuzy do pomiaru długości stopy.

Pomiary kończyny dolnej:

B – sy – długość kończyny dolnej,
sy – ti – długość uda,
ti – mli – długość podudzia,
ap – pte – długość stopy,
mtt – mtf – szerokość stopy.

Instrumenty pomiarowe:

-

antropometr – do pomiaru wysokości ciała, zasięg 210 cm,

-

cyrkiel kabłąkowy duży – do 50 cm, do pomiaru szerokości ciała,

-

cyrkiel kabłąkowy mały – do 30 cm, do pomiaru np. głowy,

-

cyrkiel liniowy – do pomiaru szerokości łokcia, kolana, dł. nosa, szerokości nosa,

-

taśma antropometryczna – do pomiaru obwodów ciała,

-

kaliper (fałdomierz) – do pomiaru grubości fałdów skórno-tłuszczowych,

Wymiary wykonujemy po lewej stronie ciała, bez obuwia.

Wskaźnik antropologiczny – to stosunek wielkości dwóch lub więcej cech np. masy ciała do
wysokości. Informuje o kształcie określonej części ciała, o wzajemnych proporcjach różnych jego
odcinków i stopnia otłuszczenia czy też odżywienia, ruchomości klatki piersiowej.

3. Typologia – 4 typologie – opisz jedną.

To usystematyzowanie rozmaitych rodzajów i typów budowy ciała ludzkiego pod
względem podobieństwa i różnic poszczególnych cech.

Typologia I (wg Sigand’a).
a) typ trawienny:

-

szeroka twarz,

-

szeroka klatka piersiowa o rozwartym kącie Charpy’ego,

-

wysoko położony pępek.

b) typ oddechowy:

-

wydłużona twarz,

-

silnie rozwinięty odcinek związany z układem oddechowym,

-

długie kończyny i klatka piersiowa,

-

ostry kąt Charpy’ego,

-

nisko położony pępek.

c) typ mięśniowy:

-

prostokątna twarz,

-

równomierna proporcje tułowia w stosunku do kończyn,

-

silnie rozwinięta klatka piersiowa,

-

silnie rozwinięte mięśnie.

d) typ mózgowy:

-

silni rozwój części mózgowej,

-

smukła sylwetka ciała,

-

słabe umięśnienie,

-

długie kończyny,

-

ostry kąt Charpy’ego.

Typologia II (wg Kretschmera).
a) typ atletyczny (migrena, epilepsja):

-

silna budowa ciała,

-

silny rozwój kośćca i mięśni,

-

długie kończyny o szerokich dłoniach i stopach,

-

szeroka twarz i szyja,

-

silnie wysklepiona klatka piersiowa,

-

kąt Charpy’ego około 90

o

,

-

szerokie barki, wąska miednica.

b) typ pikniczny (cukrzyca, miażdżyca):

-

drobny szkielet,

-

słabo rozwinięte mięśnie,

-

tendencja do odkładania tkanki tłuszczowej,

-

szerokie barki i miednica,

-

szeroka twarz, krótka szyja,

-

kąt Charpy’ego powyższej 90

o

,

-

przewaga wymiarów szerokościowych nad długościowymi.

c) typ leptosomatyczny:

-

smukła budowa ciała, mała masa,

-

przewaga wymiarów długościowych nad szerokościowymi,

-

kąt Charpy’ego ostry,

-

wąskie barki i miednica,

-

wąska twarz, długa szyja,

-

płaska klatka piersiowa.

Typologia III (wg Sheldon’a – skala od 1-7).
a) endomorfia – ocenia otłuszczenie ciała,
Endomorf – silny rozwój narządów trawiennych, duże otłuszczenie ciała, krótki kark i
głowa, silna klatka piersiowa, duży brzuch.
b) ektomorfia – ocenia smukłość budowy,
Ektomorf – delikatna budowa ciała, silny rozwój układu nerwowego i skóry, duży
stosunek powierzchni do masy ciała, długa twarz, wąskie barki i wąskie biodra.
c) mezomorfia – ocenia tęgość,
Mezomorf – kanciasta i masywna budowa ciała, silny rozwój mięśni, dobrze
wykształcony szkielet, przewaga klatki piersiowej nad brzuchem, długie kończyny,
szerokie biodra.

Typologia IV (wg Wanke’go).
a) typ J.

-

słaba budowa ciała,

-

długi tułów,

-

wąskie barki,

-

średnio szeroka miednica,

-

płaska klatka piersiowa,

-

mała masa ciała w stosunku do wysokości,

kobieta: głęboka klatka piersiowa, wąska miednica.

b) typ A.

-

długi tułów,

-

wąskie barki,

-

szeroka miednica,

-

beczkowata klatka piersiowa,

-

duża masa ciała do wysokości,

kobieta: głęboka klatka piersiowa.

c) typ V.

-

krótki tułów,

-

szerokie barki,

-

wąska miednica,

-

płaska klatka piersiowa,

-

duża masa do wysokości,

kobieta: mała masa do wysokości.

d) typ H.

-

krótki tułów,

-

szerokie barki i miednica,

-

beczkowata klatka piersiowa,

-

średnia masa ciała,

kobieta: głęboka klatka piersiowa, mała masa ciała.

4. Wymień sposoby oceny stanu odżywienia (5 sposobów).

a) ocena opisowa:
-

odżywienie bdb (otyłość) – duży pokład tłuszczu, fałdy tłuszczowe na szyi i
brzuchu, przewężenia w okolicy stawów, dołki łokciowe i na stawach
śródręcznopalcowych,

-

odżywienie dobre – wygładzenie skóry, znaczna grubość fałdów tłuszczowych
na brzuchu i na kończynach,

-

odżywienie mierne – brak cech otłuszczenia, bark cech wychudzenia,

-

odżywienie słabe – wyraźnie zarysowane żebra, obojczyk, łopatki, kości
twarzowe uwypuklone,

-

odżywienie niedostateczne – kości wystają spod skóry, wyraźnie zarysowane
wszystkie wyrostki kostne.

b) ocena za pomocą wskaźników:
-

Queteleta,

-

Bornharda,

-

Broca-Brygsha,

-

Oedera,

-

WHR,

-

BMI.

c) ocena za pomocą norm grubości fałdów skórno-tłuszczowych (brzuch, pod

łopatką).

d) ocena za pomocą wzorów:
nadwaga (%) = [(masa ciała – ciężar należny)/ciężar należny]*100

25% nadwagi – otyłość miernego stopnia,
50% nadwagi – otyłość znacznego stopnia,

100% nadwagi – otyłość olbrzymia.

e) Typologie somatyczne:
-

Kretschmera,

-

Wankego,

-

Sheldon’a,

-

Sigand.

5. Wymień metody wyznaczania komponentów ciała (bezpośrednie, pośrednie).
Metody bezpośrednie:

a) Metoda anatomiczna – wyróżnia:
-

skórę, tłuszcz, narządy wewnętrzne, tkankę nerwową, mięśnie, kości,

metoda pracy: sekcja zwłok.
b) Metoda chemiczna – wyróżnia:
-

tłuszcz, wodę w całości, białka, główne składniki mineralne,

metody pracy: sekcja zwłok.

Metody pośrednie:

a)

Metoda chydrometryczna – wyróżnia:

-

wodę całkowitą, wodę wewnątrz i zewnątrzkomórkową,
b)

Metoda hydrolityczna – pośrednio ocenia się ilość tłuszczu, wody i

ciała beztłuszczowego na podstawie pomiaru rozcieńczonego izotopu K42.
c)

Metoda radiometryczna – pośrednio ocenia się udział poszczególnych

komponentów na podstawie zawartości potasu przy wykorzystaniu
rozcieńczonego w organizmie izotopu K40.
d)

Metoda desytometryczna – wykorzystuje gęstość ciała (masa ciała i

objętość) do oznaczenia tłuszczu i masy ciała szczupłego.
e)

Metoda rentgenometryczna – pomiar grubości warstwy tłuszczowej,

kości lub mięśni na rentgenogramach.
f)

Metoda somatometryczna – na podstawie pomiaru wysokości i masy

ciała, grubości fałdów skórno – tłuszczowych, obwodów i średnie części ciała
ustala się zawartość poszczególnych komponentów.
g)

BIA – bioelektryczna analiza impedancji – wykorzystuje pomiar oporu

elektrycznego ciała.

6. Przedstaw podział rzędu naczelnych (schemat).

NACZELNE (rząd)

Lemury

Wyraki

Małpy(podrzędne)

Szerokonose

Wąskonose

Zwierzokształtne Gibonowate Człekokształtne

Goryl

Szympans

Człowiekowate

Homo sapiens

7. Wymień ogniwa ewolucji w kolejności ich powstawania (opisać).

Dryopiteki – grupa, która dała początek człowiekowatym.
Australopiteki:

-

prowadziły naziemny, dwunożny tryb życia,

-

żywiły się małymi zwierzętami, ziarnem, owocami,

-

posługiwały się prymitywnymi narzędziami, ośćmi, zębami, kamieniami,

-

były prognatyczne,

-

wyróżnia się ich dwie części:

a) duże masywne do 2 m wysokości,
b) małe, delikatne do 1,3 m wysokości.

Pitekantrop:

-

były istotami dwunożnymi,

-

od dzisiejszego człowieka różniły się ich pojemnością puszki mózgowej,

-

masywne wały nadoczodołowe,

-

był niski, ale silnie umięśniony,

-

znał ogień i umiał go podtrzymywać,

-

znał prymitywne narzędzia,

-

datuje się łowiectwo,

-

występowała struktura społeczna oparta na rodzinie monogamicznej.

Człowiek neandertalski:

-

szczebel przejściowy między pitekantropami a homosapiensem,

-

pojemność mózgowa czaszki zbliżona do homosapiens,

-

zmniejszenie zębów policzkowych,

-

prognatyzm twarzy w części podnosowej,

-

kości bardzo masywne,

-

krótkie kończyny, beczkowata klatka piersiowa, masywne umięśnienie,

-

uprawiali zbieractwo, łowiectwo (polowano na żubry, mamuty)

-

byli koczownikami, żyli w 30 – osobowych grupach,

-

posługiwali się narzędziami kamiennymi,

-

używali mowy artykułowanej.

Homosapiens - człowiek myślący, kopalny – to forma końcowa fazy ewolucji
człowiekowatych.

-

posiadał dużą pojemność puszki mózgowej,

-

czoło ustawione bardziej pionowo, wysokie, pozbawione wałów
nadoczodołowych,

-

cieńsze kości pokrywowe mózgoczaszki,

-

mniejszy progmatyzm twarzy, nos dość długi,

-

mniejsze zęby,

-

wysoki,

-

posługiwał się dobrze obrabianymi narzędziami.

Szczegółowe zmiany ewolucyjne:

-

szybko postępująca zmiana sylwetki,

-

zmiana funkcji kręgosłupa,

a) wytwarza się podwójne esowate wygięcie,
b) kość krzyżowa,
c) odcinek piersiowy i ogonowy ulega skróceniu,

-

zmiana roli i znaczenia miednicy,

d) u zwierząt talerz biodrowy służy połączeniu kończyn dolnych z
kręgosłupem,
e) u człowieka talerz biodrowy dźwiga całą masę narządów,
f) miednica ulega skróceniu i poszerzeniu,
g) talerz biodrowy bardziej wklęsły,

-

zmiany czaszki,

h) zwiększenie puszki mózgowej,
i) redukcja części twarzowej czaszki,
j) uzębienie,

-

zmiana proporcji poszczególnych części ciała,

k) skrócenie kończyn górnych i tułowia,
l) spłaszczenie klatki piersiowej,

-

stopa,

m) organ marszowo – podporowy,
n) palec zatraca funkcje chwytne,
o) redukcja palców z wyjątkiem palucha,
p) wydłużenie kości stępu,
q) ukształtowanie się wysklepienia stopy,

-

zmiany w układzie mięśniowym,

-

zmiany w układzie krążenia,

r) przesunięcie i ułożenie ukośne serca,
s) lepsze unaczynienie kończyn górnych,
t) redukcja naczyń krwionośnych kończyn dolnych,
u) rozwinięcie tętnicy pośladkowej, strzałkowej, piszczelowej,

-

redukcja owłosienia ciała,

a) wykształcają się rzęsy i brwi,

-

upośledzenie funkcji zmysłowych,

a) pogorszenie wzroku, słuchu, węchu,

-

zmiany w aktywności ruchowej.

Filogeneza rozwoju człowieka – to kompleks procesów i przekształceń, które
doprowadziły do wyodrębnienia się naszych przodków ze świata innych zwierząt oraz
przekształceń jakim podlegali przechodząc od zwierząt przez pośrednie ogniwa łańcucha
ewolucji do dzisiejszej postaci człowieka.

Ewolucja – zespół przemian przystosowujących populację do zmian środowiskowych
polegających na stopniowych zmianach składu genetycznego populacji.

8. Cechy typowe naczelnych.

-

stosunkowo duży mózg i silnie rozwinięte kresomózgowie,

-

skomplikowana budowa i silnie rozwinięta kora mózgowa,

-

na powierzchni przyśrodkowej płata tylnego bruzda ostrogowa,

-

zamknięte lub prawie zamknięte od strony dołu skroniowego oczodoły
skierowane ku przodowi,

-

palce kończyn chwytne z przeciwstawnością palca pierwszego, zdolność do
odwracania i nawracania dłoni,

-

paznokcie przynajmniej na jednym palcu,

-

obojczyk wchodzi w skład obręczy barkowej,

-

klatka piersiowa jest spłaszczona przy znacznej szerokości,

-

opieranie się na całej stopie podczas ruchów lokomocyjnych,

-

jedna para sutek,

-

macica płaska a łożyska dyskoidalne,

-

układ zębów cechuje heterodoncja.

9. Zagrożenia globalne i regionalne.

10. Ontogeneza.

Inaczej rozwój osobniczy – jest to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia
komórki jajowej przez plemnik do kresu życia osobniczego.

11. Rozwój – podaj jego procesy (4 procesy).

Rozwój jest to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące
po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu. Wykazuje zróżnicowanie się
tego obiektu pod określonym względem. Rozwój ma charakter programowy, jeżeli w jego
wyniku powstaje nowa wyższa jakość.

Rozwój fizyczny – kompleks morfofunkcyjnych właściwości organizmu stanowiących
miarę jego fizycznych zdolności.

Procesy rozwoju:
a) replikacja genetyczna – podwajanie się zawartych w chromosomach informacji

genetycznej w trakcie mitozy.

b) wzrost – powiększanie się masy organizmu co związane jest z aktywnością

metaboliczną komórek.

c) różnicowanie komórek pod względem struktury i funkcji.
d) histo i organogeneza (tworzenie tkanek i organów charakteryzujących się określoną

funkcją).

12. Przedstaw czynniki rozwoju osobniczego.

a) Endogenne genetyczne – determinatory rozwoju np. genetyczne

zdeterminowanie płci, dojrzewanie płciowe, kształtowanie różnic
dymorficznych, kształtowanie odporności biologicznej.

b) Endogenne paragenetyczne – stymulatory rozwoju np. wiek rodziców,

kolejność urodzeń, tryb życia matki w okresie ciąży.

c) Egzogenne – modyfikatory rozwoju – biogeograficzne (flora, fauna, zasoby

mineralne, skład gleby, powietrza), społeczno-kulturowe (charakter i wielkość
środowiska, poziom wykształcenia, standard życia, tradycje, zwyczaje).

13. Co to jest wiek rozwojowy, wymień jego kryteria (6 kryt.).

Inaczej wiek biologiczny – stopień zaawansowania w rozwoju osobnika danych cech i
właściwości morfologicznych, fizjologicznych, motorycznych, psychicznych i
społecznych ujmowanych na tle populacji.

Kryteria wieku rozwojowego:

a) wiek kostny (stopień skostnienia kości),
b) wiek zębowy (stopień wyrzynania się zębów),
c) wiek drugorzędowych cech płciowych,
d) wiek osiągnięcia dojrzałości płciowej (u dziewcząt pierwsza menstruacja, u

chłopców pierwsza ejakulacja),

e) wiek cech morfologicznych (stopień zaawansowania w rozwoju somatycznym

– masa, wysokość ciała),

f) wiek cech sprawności fizycznych (stopień zaawansowania w rozwoju

zdolności motorycznej).

14. Podaj aspekty rozwoju (3 aspekty).

15. Co to jest trend sekularny.

Inaczej 100-letni jest to ciąg zmian fenotypowych zachodzących stopniowo z pokolenia
na pokolenie i postępujących w stałym kierunku pomimo krótkotrwałych fuktulacji.

Zjawisko to polega na:

a) smukleniu ciała – zwiększanie się wysokości ciała w stosunku do masy ciała,
b) poszerzaniu się pasa barkowego przy niewielkim zwężeniu bioder,
c) zmianach proporcji długości kończyn górnych do dolnych przy względnie

stałej długości tułowia.

Zmiany wysokości ciała na dekadę – 1,5 – 2 cm.
Zmiany masy ciała na dekadę – 2 kg.

Przyczyny:

d) poprawa warunków bytowych i ekonomicznych populacji,
e) poprawa warunków życiowych,
f) poprawa warunków higienicznych,
g) opieka lekarska, profilaktyka i ochrona zdrowia,
h) rola zmian czynników kulturowych, świadomości społecznej,
i) zwiększanie się stopnia urbanizacji i środowisk zamieszkania,
j) koncepcja wpływu zjawisk kosmicznych, promieniowania cieplnego, wpływ

warunków geofizycznych,

k) trend sekularny jest wyrazem wieloletniego (100- letniego) rytmu

biologicznego, który wiąże się z cyklicznością niektórych zjawisk
kosmicznych,

l) trend sekularny jest czynnikiem genetycznych zmian zachodzących między

kolejnymi pokoleniami zamieszkującymi dany obszar,

m) zwiększanie się heterogenności populacji w następstwie przemieszczania się

ludności i zwiększania się promienia krzyżowania.

16. Co to jest rytm biologiczny, np. dobowy, sezonowy, miesięczny.

Rytm biologiczny jest to cykliczna, regularna powtarzalność przebiegu różnych
życiowych procesów występujących w organizmach roślinnych, zwierzęcych i człowieka.

Podział biorytmów ze względu na przyczyny występowania:

a)

rytmy endogenne – wrodzone, wywołane bodźcami płynącymi z

samego organizmu, polegające na automatyzmie,
b)

rytmy egzogenne – wywołane są bodźcami płynącymi z otaczającego

środowiska przyrodniczego oraz społecznego.

Podział biorytmów ze względu na częstość występowania:

A - mikrorytmy,
B - mezorytmy,
C - makrorytmy.

Podział biorytmów ze względu na przebieg zjawiska:

-

sinusoidalne,

-

symetryczne – niesinusoidalne,

-

asymetryczne.

Rytm dobowy - cyrkalny.
Regulator rytmu wyznacza obrót Ziemi dookoła własnej osi – „dawcą czasu jest Słońce”.
Czas trwania rytmu – 20-28 godzin (najczęściej 24 godz.).
Rytm dobowy jest rytmem endogennym, polega jednak kształtującemu i modyfikującemu
działaniu czynników środowiskowych, tj.:

-

charakter i intensywność pracy zawodowej,

-

czasowego stosunku pracy do wypoczynku,

-

organizacji życia społecznego.

godz. 3-4

godz. 9-11

godz. 12-15

godz.16-18

godzina śmierci I szczyt przedpołudniowy

II szczyt popołudn.

Rytm tygodniowy.
7-dniowa cykliczność różnych funkcji.
Jest to rytm sztuczny – ukształtowany w określonych kręgach kulturowych, jest związany
z organizacja pracy, wynika z podziału: 6 dni pracy, 1 dzień wypoczynku.
Tygodniowy rozkład sprawności fizycznej i wydolności:

-

w II połowie tygodnia przeciętnie wyższa,

-

w poniedziałek wydolność niższa,

-

w czwartek, piątek wydolność optymalna,

-

w sobotę spadek wydolności (poziom wyższy od poniedziałku),

-

w niedzielę – pogorszenie.

Rytm okołomiesięczny.
Rytm księżycowy, rytm menstruacyjny (czas trwania 28 dni), rytm fizyczny (23 dni),
rytm psychiczny (28 dni), rytm intelektualny (33 dni).
Wyznacza go cykl 30 lub 15 dobowy, powtarza się 1 lub 2 razy w czasie księżycowego
miesiąca.

-

nasilenie aktywności biologicznej w zależności od faz księżyca,

-

cykliczność procesów rozmnażania.

Rytmy te związują się w momencie urodzenia. Od dnia urodzenia liczy się ich
cykliczność.

Rytm sezonowy.
Rytm związany z fotoperiodycznością – ze zmianami pór roku oraz ze zmianami
temperatury i wilgotności powietrza.
Szczególne znaczenie spełnia promieniowanie ultrafioletowe.

-

biologiczna zima – od 16.11. do 15.02.

-

biologiczna wiosna – od 16.02. do 15.05.

-

biologiczne lato – od 16.05. do 15.08.

-

biologiczna jesień – od 16.08 do 15.11.

najwyższe obniżenie wydolności występuje w przedwiośniu – od 16.02. do 25.03. –
przestrojenie organizmu:

-

wzrasta podstawowa przemiana materii,

-

zmienia się skład i lepkość krwi,

-

występują zakłócenia układu krążenia,

-

zwiększa się podrażnienie skóry,

-

nie jest wskazany wysiłek fizyczny.

Drugie minimum wydolności – około 15.10.
Najkorzystniejszy jest koniec biologicznego lata – początek biologicznej jesieni, przełom
sierpnia i września.

Rytm wieloletni.

-

abiotyczny – cykliczne występowanie plan słonecznych, cykliczne zmiany w
promieniowaniu słonecznym, okresowe następstwa zmian klimatu,

-

biologiczny – cykliczne pojawianie się owadów i gryzoniów, cykliczne
nasilanie się niektórych chorób (grypa, gruźlica).

* Ciekawostka
Trend sekularny jest przykładem rytmu wieloletniego (nasilanie się fal przyrostów
ludności, cykl olimpijski rozwoju wyników sportowych).

17. Co to jest akceleracja rozwoju.

Akceleracja rozwoju polega na przyspieszeniu tempa wzrastania i rozwoju organizmu,
które prowadzi do wcześniejszego osiągnięcia kolejnych etapów rozwoju, czyli do
wcześniejszego osiągnięcia końcowych wymiarów, kształtów i funkcji organizmu.
Współczesne dziecko jest starsze morfologicznie o około 3 lata od dziecka z końca XIX
wieku.
Przejawy akceleracji:

-

wcześniejsze dojrzewanie (menstruacja),

-

wcześniejsze zakończenie procesu kostnego szkieletu i kształtowanie się
ostatecznych wymiarów ciała,

-

wcześniejsza inwolucja migdałków, szyszynki i grasicy,

-

obniżanie się wieku chorób wieku dziecięcego,

-

zmienia się kolejność niektórych stadiów rozwoju.

18. Okresy rozwoju – w kolejności.

19. Co to jest dymorfizm płciowy (dwupostaciowość płci).

Dymorfizm to dwupostaciowość organizmu przejawiająca się zróżnicowaniem
morfologicznym, fizjologicznym, psychicznym mężczyzn i kobiet. Dymorfizmem określa
się, więc dwukierunkowe przeobrażenia cech człowieka w zależności od płci.
Płeć to zespół cech organizmu żywego zwanych cechami płciowymi warunkujących
udział tego organizmu w rozmnażaniu płciowym.
I rzędowe cechy płciowe – są zdeterminowane przez chromosomy płciowe w zygocie.
Warunkuje to rozwój wewnętrzny i zewnętrzny narządów płciowych oraz dróg
wyprowadzających.
II rzędowe cechy płciowe – są to właściwości różniące mężczyznę od kobiety rozwijające
się pod wpływem chromosomów płci. Przejawia się to w różnicy owłosienia, umięśnienia,
otłuszczenia.
III rzędowe cechy płciowe – uwarunkowane są również czynnikami
wewnątrzwydzielniczymi, nie ulegają wpływom środowiska. Zalicza się tu przejaw
zachowań seksualnych związanych z instynktem.
IV rzędowe cechy płciowe – są to cywilizacyjno – kulturowe czynniki wzmagające cechy
płci, np. cechy ubioru.
Płeć chromosonalna – określona jest rodzajem chromosomów płciowych.
Płeć chronatynowa – określona jest obecnością ciałek Barra.
Płeć gonadalna – zależy od typu gonad (jądra u mężczyzn, jajniki u kobiet).
Płeć hormonalna – uwarunkowana jest ilością i jakością wydzielonych hormonów
płciowych.
Płeć somatyczna – określona jest rozwojem wewnętrznych narządów płciowych, na
podstawie rozwoju gonad i dróg wyprowadzających oraz przez obecność prącia i moszny
u mężczyzn i sromu u kobiet.
Płeć metrykalna – ustalona przy urodzeniu na podstawie budowy zewnętrznych narządów
płciowych.
Płeć psychiczna – poczucie przynależności do danej płci.
Zaburzenia rozwoju płciowego: zespół Turnera, zespół Klinefeltera, obojnactwo-
hermofrodytyzm, wnętrostwo, wirilizm.
Ocen stopnia dymorfizmu płciowego:
I Ocena Liczbowa – wskaźnik Mollisona, wskaźnik dymorfizmu, wskaźnik Skibińskiej.
II Ocena Opisowa (skrajnie żeński - 111, skrajnie męski - 222).

20. Podaj różnice w budowie: czaszki, miednicy, kośćca, bud. somatycznej,

funkcjonowaniu.

21. Jakie znasz rodzaje asymetrii.

Asymetria morfologiczna – różnice w wielkości i kształcie organów lub części ciała
leżących po prawej i lewej stronie osi organizmu, polegające na dominacji prawej
kończyny, lewej połowy głowy, itd.

Asymetria funkcjonalna – związana z dominacją jednej z półkul mózgowych
(zazwyczaj lewej), znajduje wyraz w różnej częstości posługiwania się jedną z
kończyn (zwykle prawą) w czynnościach precyzyjnych, podczas gdy druga kończyna
pełni funkcje podporowe.

Asymetria dynamiczna – znajduje wyraz w różnicach między prawą i lewą kończyną
w obszerności ruchu, sile, twardości i elastyczności mięśni.