Dydaktyka jako nauka

Etymologia słowa

Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w

którym didaktikos znaczy pouczający,

a didaktika – uczę.

Geneza terminu



Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim

Jung, analizując działalność Wolfganga Radkego (językoznawcy i rzecznika

nauczania) opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania

Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania.



W podobny sposób rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński, autor dzieła „Wielka

dydaktyka”, przedstawiającą uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego.



Na początku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof

niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako

teorię nauczania wychowującego.



Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykę traktował jako

teorię uczenia się.



Współcześni traktują dydaktykę jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.

Zadania przypisane dydaktyce

1)

Epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania

uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem

charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.

1)

Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich

uwarunkowań i tendencji reform programowych.

1)

Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym

uwzględnieniem nowoczesnych metod, form

organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.

1)

Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat

powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Dydaktyka w systemie nauk

- nauka społeczna, pedagogiczna

- spełnia warunki dyscypliny naukowej:( posiada

własną terminologię, posiada własna metodologię,

posiada własny przedmiot badań).

Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe



Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi

badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.



Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to tzw.

metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np.: metodyka

nauczania języka polskiego, matematyki itd.



Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia

np. dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka nauczania początkowego.



Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami

nauczania. Z jednej strony stanowi podstawę teoretyczną wszystkim

metodom, z drugiej strony opiera się na wynikach badań

prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych.

Przedmiot i zadanie dydaktyki



Procesy: uczenie się i nauczanie – organizowane w sposób świadomy, systematyczny i
planowy.

• Czynności nauczyciela i uczniów

• Cele kształcenia

• Treści kształcenia

• Zasady kształcenia (reguły, normy)

• Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)

• Środki dydaktyczne

• Formy organizacyjne kształcenia

• Osiągnięcia szkolne

• Systemy dydaktyczne

Funkcje dydaktyki ogólnej

Teoretyczne o charakterze:

• Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa
prawidłowości rządzące procesem)
• Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)

Praktyczne – wskazują metody, formy organizacyjne i

środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.

Zadania dydaktyki jako nauki

• Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody,
formy organizacyjne, środki dydaktyczne.
• Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych
dla procesu nauczania i uczenia się
• Ustalanie opartych na określonych
prawidłowościach norm postępowania
• Analiza i opis systemów dydaktycznych
charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

System dydaktyczny



Na dany system dydaktyczny składa się całokształt zasad
dotyczących organizacji, treści, metod, środków
nauczania i uczenia się, które tworzą pewną spójną
wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji
społecznie akceptowanych celów kształcenia.



Wyróżnia się następujące systemy dydaktyczne, z których
każdy zbudowany jest ze szczegółowych podsystemów:



tradycyjny



progresywistyczny



współczesny

System tradycyjny



System tradycyjny reprezentowany był przez takich
pedagogów jak:



Herbart



Bell



Sturm



Komeński

Szkoła tradycyjna



treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty



wiedza jest przekazywana przez nauczyciela



uczniowie zazwyczaj są bierni



uczniowie nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania



dominacja uczenia się pamięciowego



uczniowie są zachęcani do nauki przez zewnętrzne motywy



ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania



panuje współzawodnictwo



szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa

jest wykonywana poza nią)



mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów

Szkoła progresywistyczna



treści nauczania podzielone są na interdyscyplinarne

bloki



uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę



nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów



uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach



uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania



przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów



sporadyczna kontrola wyników kształcenia



współpraca uczniów podczas wykonywania zadań



szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia

się

Układy treścinauczania



układ liniowy - polega na tym, że poszczególne partie
materiału tworzą pewien nieprzerwany ciąg powiązanych
ze sobą ogniw, które są zazwyczaj tylko raz przerabiane w
trakcie całej nauki szkolnej



układ koncentryczny - pewne treści kształcenia są co jakiś
czas powtarzane, a z każdym kolejnym razem ich zakres
jest stopniowo poszerzany o nowe wiadomości



układ spiralny - uczniowie mając cały czas na uwadze
problem wyjściowy, stopniowo poszerzają zakres
informacji z nim związanych

Teorie doboru treści

kształcenia

Materializm dydaktyczny

…podstawowym zadaniem szkoły jest przekazanie

uczniom jak największej wiedzy ze wszystkich
możliwych dziedzin nauki; realizacja programu
wymusza na nauczycielu pośpiech i
powierzchowność pracy, podczas gdy nauka uczniów
jest bardzo mało efektywna.

Formalizm dydaktyczny



zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść
kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania
zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów .
Celem szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i
uszlachetnianie zdolności i zainteresowań . Dlatego
głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania
powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego
przedmiotu ,jego przydatność do kształcenia i
rozwijania sił poznawczych uczniów .

Utylitaryzm dydaktyczny

według Deweya istotnym czynnikiem w zakresie

korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest
ani przyrodoznawstwo, ani literatura, ani historia,
ani geografia, lecz tylko indywidualna i społeczna
aktywność ucznia . Dlatego też przy doborze treści
kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach
typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając
właściwe miejsce gotowaniu, szyciu, robotom
ręcznym itp.

Teoria problemowo- kompleksowa

według Suchodolskiego : Na cel pracy dydaktyczno –

wychowawczej rzutuje dobór i układ treści

programowej . Treści te powinny dotyczyć

problemów współczesnego świata , a mianowicie

problemów z zakresu techniki , socjologii , ekonomii ,

sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w

programach dla szkół podstawowych powinien być

jednolity , natomiast zróżnicowanie należy

poprowadzić stopniowo na poziomach

ponadpodstawowych .

Strukturalizm

przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie , iż

programy nauczania są przeładowane materiałem , co

powoduje wiele ujemnych następstw , a postulat jego

redukcji pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki ,

której osiągnięcia powinny być uwzględniane w

programach szkolnych . Mechaniczna realizacja

wymienionego postulatu mogłaby zatem naruszyć zasadę

systematycznego układu treści kształcenia . Aby uniknąć

tego niebezpieczeństwa trzeba włączyć do programu

treści najważniejsze , stanowiące trwały dorobek danej

nauki nawiązując jednak i do jej historycznego źródła i

osiągnięć naukowych .

Egzemplaryzm

Wychodzili z założenia , że bezwzględnie konieczna jest

redukcja materiału nauczania przewidzianego w
dotychczasowych programach dla różnych typów
szkół . Redukcja ta nie powinna jednak prowadzić do
zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w
świadomości uczniów , gdyż pociągnęłoby to za sobą
wiele nie korzystnych skutków pedagogicznych i poza
pedagogicznych .

Materializm funkcjonalnhy

Okonia – podkreśla opracowania teorii która

zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i
umiejętności posługiwania się nią w procesie
przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej
teorii musi się znaleźć o integralnym związku
poznania z działaniem .Zgodnie z tym założeniem
podstawowym kryterium doboru i układu treści
programowych powinny być względy
światopoglądowe .

Teoria programowania dydaktycznego

w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas teorii ,

stanowi odpowiedź nie tyle na pytanie czego uczyć na

określonym szczeble dydaktyczno wychowawczym ,

co raczej jak to czynić w sposób optymalny . Dlatego

też rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do

starannej analizy treści kształcenia , a zwłaszcza

składających się na tę treść wiadomości oraz

zachodzących między nimi związków w tym celu

posługują się przeważnie metodą tzw. .macierzy

dydaktycznych oraz metodą grafów .