Dr hab. inż. Michał LISOWSKI, prof. P.Wr.

[e-mail]

Uwaga: poniższe materiały maja charakter autorski na prawach rękopisu. Ich udostępnianie
bez zgody autora, a także rozpowszechnianie jest prawnie zabronione.

NORMALIZACJA TECHNICZNA

Norma techniczna a przepis prawny

Należy odróżnić normę techniczną od normy prawnej wyrażonej w przepisie

prawnym. Norma techniczna, nazywana powszechnie normą, jest ustanowiona przez
organizację normalizacyjną i nie jest przepisem prawnym. Przepis prawny jest zapisem normy
prawnej ustanowionej przez upoważniony organ państwa. Przestrzeganie przepisów prawnych
jest obowiązkowe i zagwarantowane przymusem państwowym. Przestrzegania norm
technicznych jest dobrowolne, chyba że norma jest przywołana w przepisie prawnym, który
nakazuje jej stosowanie. Wówczas norma ta staje się częścią przepisów prawnych. Często
przepisy prawne zalecają stosowanie norm technicznych, pozostawiając ewentualną
możliwość ich niestosowania, jeżeli jest to uzasadnione. Na przykład, w Dyrektywach Unii
Europejskiej zawarte są sformułowania iż domniemywa się, że jeżeli wyrób spełnia
wymagania norm zharmonizowanych z dyrektywą, to spełnia wymagania tej dyrektywy.

Zatem można udowodnić, że wyrób spełnia wymagania dyrektywy w oparciu o inne

kryteria niż zawarte w normie, ale kryteria te nie mogą być niższe niż zawarte w normach. W
praktyce, dla oceny zgodności wyrobu z dyrektywami, norm zharmonizowanych nie stosuje
się tylko wówczas, jeżeli jest ich brak dla danego wyrobu. Wówczas opracowuje się kryteria
oceny w oparciu o normy na podobne wyroby, osiągnięcia nauki i techniki, wiedzę i
doświadczenie. Kryteria te zastępują normę dla danego wyrobu.

W normie PN-N-45020:2000 Podstawy działalności normalizacyjnej - Normalizacja i

dziedziny związane - Terminologia, która jest tłumaczeniem międzynarodowego dokumentu
normalizacyjnego ISO/IEC Guide 7, zawarta jest następująca definicja normy:

Przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę

normalizacyjną dokument – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – ustalający
zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub
ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonej
dziedzinie.

Wyjaśnienia wymaga określenie „konsens”. Według cytowanej normy PN-N-

45020:2000 konsens jest ogólnym porozumieniem, charakteryzującym się brakiem
zasadniczego sprzeciwu znaczącej części zainteresowanych w odniesieniu do istotnych
zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywania poglądów wszystkich zainteresowanych
stron i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk. Konsens nie musi oznaczać jednomyślności.

Normy są dokumentami normatywnymi stosowanymi na zasadzie dobrowolności.

Ustalają one zasady, wytyczne lub charakterystyki dotyczące różnej działalności. Ich
stosowanie jest korzystne dla wszystkich zainteresowanych stron. Postanowienia normy
powinny:

być oparte na podstawach naukowych oraz danych sprawdzonych pod względem słuszności
technicznej, ekonomicznej i użytkowej;

uwzględniać aktualny stan wiedzy oraz poziom techniki osiągnięty lub możliwy do
osiągnięcia w najbliższym czasie;

być możliwe do realizacji oraz absolutnie sprawdzalne.

Normalizacja

W normie PN-N-45020:2000 zawarta jest następująca definicja normalizacji:

Działalność mająca na celu uzyskanie optymalnego stopnia uporządkowania w określonej
dziedzinie, poprzez ustalenie postanowień przeznaczonych do powszechnego i
wielokrotnego stosowania, dotyczących istniejących lub możliwych do zaistnienia
problemów technicznych.

Działalność normalizacyjna polega w szczególności na opracowywaniu, publikowaniu

i stosowaniu norm.

Ważnymi korzyściami wynikającymi z normalizacji są poprawa przydatności

wyrobów, procesów i usług do celów, którym maja one służyć, zapobieganie powstawaniu
barier w handlu oraz ułatwienie współpracy technicznej.

Przedmiotem normalizacji może być wyrób, proces lub usługa. Może nim być

dowolny materiał, składnik, wyposażenie, system, interfejs, protokół, procedura, funkcja,
metoda lub działalność.

Grupa powiązanych ze sobą przedmiotów normalizacji nazywa się dziedziną

normalizacji. Dziedzinami normalizacji są np. budowa maszyn, transport, rolnictwo,
elektrotechnika, telekomunikacja. Według międzynarodowego systemu klasyfikacji norm
ICS (International Classification for Standards) dziedzin normalizacji jest 41, które dalej
podzielone są na 351 grup tematycznych, a te z kolei na podgrupy.

Międzynarodowa klasyfikacja norm

01

Zagadnienia ogólne. Terminologia. Normalizacja. Dokumentacja

03

Usługi. Organizacja, zarządzanie i jakość. Administracja. Transport. Socjologia

07

Matematyka. Nauki przyrodnicze

11

Technika medyczna

13

Środowisko. Ochrona zdrowia. Bezpieczeństwo

17

Metrologia i pomiary. Zjawiska fizyczne

17.020

Metrologia i pomiary. Zagadnienia ogólne

17.040

Pomiary długości i kąta

17.060

Pomiary objętości, masy, gęstości, lepkości

17.080

Pomiary czasu, prędkości, przyspieszenia, prędkości kątowej

17.100

Pomiary siły, ciężaru i ciśnienia

17.120

Pomiary przepływów

17.140

Akustyka i pomiary zjawisk akustycznych

17.160

Drgania, wstrząsy i pomiary drgań

17.180

Optyka i pomiary zjawisk optycznych

17.200

Termodynamika i pomiary temperatury

17.220 Elektryczność. Magnetyzm. Pomiary zjawisk elektrycznych i magnetycznych

17.220.01

Elektryczność. Magnetyzm. Zagadnienia ogólne

17.220.20 Pomiary wielkości elektrycznych i magnetycznych

17.220.99

Inne normy dotyczące elektryczności i magnetyzmu

17.240

Pomiary promieniowania

19

Badania

19.020

Warunki i metody badawcze. Zagadnienia ogólne

19.040

Badania środowiskowe

19.060

Badania mechaniczne

19.080

Badania elektryczne i elektroniczne

19.100

Badania nieniszczące

19.120

Analiza sitowa. Przesiewanie

21

Zespoły mechaniczne i części ogólnego zastosowania

23

Pneumatyka i hydraulika ogólnego zastosowania

25

Przemysł maszynowy

27

Energetyka

29

Elektrotechnika

31

Elektronika

33

Telekomunikacja. Technika audio i wideo

35

Technika informatyczna. Wyposażenie biurowe

37

Technika obrazu

39

Mechanika precyzyjna. Jubilerstwo

43

Pojazdy drogowe

45

Kolejnictwo

47

Budowa statków. Konstrukcje morskie

49

Lotnictwo i kosmonautyka

53

Urządzenia transportu bliskiego

55

Pakowanie, przechowywanie i transport

59

Technologia tekstylna i skórzana

61

Przemysł odzieżowy

65

Rolnictwo

67

Przemysł spożywczy

71

Przemysł chemiczny

73

Górnictwo i kopaliny

75

Technologia przetwórstwa ropy naftowej i technologie związane

77

Hutnictwo

79

Technologia drewna

81

Przemysł szklarski i ceramiczny

83

Przemysł gumowy i tworzyw sztucznych

85

Przemysł papierniczy

87

Przemysł farb i barwników

91

Budownictwo i materiały budowlane

93

Inżynieria lądowa i wodna

95

Wojskowość. Obronność

97

Sprzęt do użytku domowego i handlowego. Rozrywki. Sport

99

Bez nazwy

Dziedzinom normalizacji przyporządkowano liczby od 1 do 99. Ponieważ dziedzin

jest 41, nie wszystkim liczbom z tego przedziału przyporządkowano dziedziny normalizacji.

Istniejące luki liczbowe można wykorzystać w przyszłości, gdy pojawi się nowa dziedzina
normalizacji, bez konieczności zmian numeracji dziedzin. Poziom pierwszy klasyfikacji
(dziedziny) oznaczony jest dwoma cyframi, np.

17 „Metrologia i pomiary. Zjawiska

fizyczne”

. Drugi poziom klasyfikacji (grupa tematyczna) ma oznaczenie trzycyfrowe

oddzielone kropką od poziomu pierwszego, np.

17.220 „Elektryczność. Magnetyzm. Pomiary

zjawisk elektrycznych i magnetycznych”.

Trzeci poziom (podgrupa) ma oznaczenie

dwucyfrowe oddzielone kropką od poziomu drugiego, np.

17.220.20 „Pomiary wielkości

elektrycznych i magnetycznych”

.

Szczeble normalizacji

Normalizacji można przyporządkować kilka szczebli. Szczebel normalizacji jest to

geograficzny, polityczny lub ekonomiczny zasięg normalizacji. Mamy więc normalizację:
• międzynarodową,
• regionalną,
• krajową,
• administracyjno- terytorialną,
• zakładową.

W normalizacji międzynarodowej mogą uczestniczyć jednostki normalizacyjne

wszystkich krajów.

W

normalizacji

regionalnej

mogą

uczestniczyć

odpowiednie

jednostki

normalizacyjne tylko jednego geograficznego, politycznego lub ekonomicznego regionu
świata, na przykład Europy.

Normalizacja krajowa prowadzona jest tylko na szczeblu jednego kraju.
Normalizacja administracyjno-terytorialna jest prowadzona na szczeblu jednostki

administracyjno-terytorialnego podziału kraju, np. jednego stanu w USA.

Normalizacja zakładowa prowadzona jest na szczeblu jednego zakładu, firmy lub

koncernu. Obecnie w Polsce ten szczebel nie funkcjonuje.

Na szczeblu międzynarodowym funkcjonują dwie organizacje normalizacyjne:

• Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO (International Organization for

Standardization), która powstała w 1947 r. Polska jest jej członkiem założycielem.

• Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna IEC (International Electrotechnical

Commission), która powstała w 1906 r. Polska jest jej członkiem od 1923 r.

Na szczeblu europejskim funkcjonują trzy organizacje normalizacyjne:

• Europejski Komitet Normalizacyjny CEN (Comminée Européen de Normalisation),
• Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki CENELEC (Comminée Européen de

Normalisation Electrotechnique),

• Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych ETSI (European Telecommunication

Standards Institute).

Na szczeblu krajowym w Polsce funkcjonuje Polski Komitet Normalizacyjny.

Informacje o jego działalności można znaleźć na stronie internetowej

www.pkn.pl

.

Cele normalizacji

Ogólne cele normalizacji wynikają z definicji normalizacji. Są nimi:

• zapewnienie odpowiedniej funkcjonalności, czyli zdolności wyrobu, procesu lub usługi

do spełnienia określonych zadań w danych warunkach;

• zapewnienie kompatybilności, czyli dostosowanie wyrobów, procesów lub usług do

łącznego korzystania z nich w określonych warunkach, tak aby spełniały odpowiednie
wymagania bez powodowania niedopuszczalnych oddziaływań wzajemnych;

• zapewnienie zamienności;
• regulowanie różnorodności;
• uzyskanie odpowiednio wysokiego stopnia bezpieczeństwa, przy czym bezpieczeństwo

rozumiane jest jako brak nieakceptowanego ryzyka szkód;

• ochrona środowiska;
• ochrona wyrobu, czyli zabezpieczenie wyrobu przed wpływem warunków klimatycznych

lub innych niekorzystnych warunków

w czasie eksploatacji, transportu lub

przechowywania.

Typy norm

Można wyróżnić następujące typy norm:
• podstawowa,
• terminologiczna,
• wyrobu,
• badań,
• procesu,
• usługi,
• interfejsu,
• danych.

Norma podstawowa obejmująca szeroki zakres zagadnień lub zawierająca ogólne

postanowienia dotyczące jednej, określonej dziedziny. Norma podstawowa może być normą
do bezpośredniego stosowania lub może służyć jako podstawa do opracowywania innych
norm.

Norma terminologiczna dotyczy terminów, zawiera zwykle ich definicje oraz, w

niektórych przypadkach, ich objaśnienia, ilustracje i przykłady.

Norma wyrobu (dawniej nazywana normą przedmiotową) określa wymagania, które

powinny być spełnione przez wyrób lub grupę wyrobów w celu zapewnienia ich
funkcjonalności.

Norma badań dotyczy metod badań. Może zawierać także postanowienia dotyczące

badań, na przykład pobierania próbek, wykorzystania metod statystycznych, kolejności badań.

Norma procesu określa wymagania, które powinny być spełnione przez proces w celu

zapewnienia jego funkcjonalności.

Norma usługi określa wymagania, które powinny być spełnione przez usługę w celu

zapewnienia jej funkcjonalności. Normy usługi mogą być opracowywane w takich
dziedzinach jak pralnictwo, hotelarstwo, transport, usługi samochodowe, telekomunikacja,
ubezpieczenia, bankowość, handel.

Norma interfejsu określa wymagania dotyczące kompatybilności wyrobów lub

systemów w miejscach ich wzajemnego łączenia.

Norma danych zawiera wykaz właściwości, dla których powinny być podane

wartości lub inne dane w celu dokładnego określenia wyrobu, procesu lub usługi.

Prawne podstawy normalizacji w Polsce

Podstawą prawną funkcjonowania w Polsce normalizacji jest Ustawa z dnia 12

września 2002 r. o normalizacji z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2002 r. nr 169, i inne
zawierające zmiany – ostatnia zmiana z 2006 r. w Dz. U. nr 170, poz. 1214).

Na mocy tej ustawy powstał Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), który jest

państwową jednostką organizacyjną (art. 9). PKN kieruje Prezes powoływany na okres 5 lat
przez Premiera (art. 15 i 16) Do zadań Prezesa należy m.in. zatwierdzanie i wycofywanie,
w imieniu PKN, Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych na wniosek
komitetów technicznych. Przy PKN działa Rada Normalizacyjna (art. 18). Do zadań Rady
należy m.in. opiniowanie projektów Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych.

Zasadnicza praca nad tworzeniem Polskich Norm odbywa się w komitetach

technicznych. Komitetom technicznym poświęcony jest artykuł 23 ustawy. Ustępy 1 – 5 tego
artykułu brzmią następująco:
1. Komitety techniczne realizują cele wymienione w art. 3 poprzez opracowywanie Polskich
Norm i innych dokumentów normalizacyjnych w określonych zakresach tematycznych, między
innymi poprzez udział przedstawicieli komitetów technicznych uczestniczących w pracach
regionalnych i międzynarodowych organizacji normalizacyjnych.
2. W skład komitetu technicznego wchodzą specjaliści delegowani przez organy
administracji rządowej, organizacje: gospodarcze, pracodawców, konsumenckie, zawodowe i
naukowo-techniczne, szkół wyższych i nauki oraz pracownicy PKN, z zachowaniem zasady
reprezentatywności wszystkich zainteresowanych określonym zakresem tematycznym, z
uwzględnieniem potrzeb gospodarki krajowej.
3. Komitety techniczne powołuje i odwołuje Prezes po zasięgnięciu opinii Rady.
4. Sekretariaty komitetów technicznych prowadzi PKN.
5. Prowadzenie sekretariatów, o których mowa w ust. 4, PKN może powierzać w drodze
umowy innym jednostkom organizacyjnym, na koszt tych jednostek.

W artykule 2 tej ustawy podano definicje normalizacji, normy i konsensu. W art. 3

podano cele normalizacji krajowej. Brzmi on następująco:
Normalizacja krajowa prowadzona jest w celu:
1) racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub
rozwiązań organizacyjnych;
2) usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu;
3) zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz
bezpieczeństwa pracy;
4) poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz
regulowania ich różnorodności;
5) zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;
6) działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i
międzynarodowej;
7) ułatwiania porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do
powszechnego stosowania.

W artykule 4 podano zasady krajowej normalizacji. Brzmi on następująco:

W normalizacji krajowej stosuje się następujące zasady:
1) jawności i powszechnej dostępności;
2) uwzględniania interesu publicznego;
3) dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;
4) zapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie
opracowywania norm;
5) konsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm;
6) niezależności od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów;
7) jednolitości i spójności postanowień norm;

8) wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;
9) zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.

Artykuł 5 zawiera ważne ustalenia dotyczące norm zawarte w ustępach 1 -5.

Przytoczmy je:
1. Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i zatwierdzoną przez
krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępną, oznaczoną – na zasadzie
wyłączności - symbolem PN.
2. Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej.

Wprowadzenie to może nastąpić w języku oryginału.

3. Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne.
4. Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w
języku polskim.
5. Polskie Normy korzystają z ochrony jak utwory literackie, a autorskie prawa majątkowe do
nich przysługują krajowej jednostce normalizacyjnej.

Obecnie, zgodnie z ustaleniami Unii Europejskiej i ustępu 2 art. 5 ustawy Polskie

Normy są dosłownymi tłumaczeniami norm europejskich CEN, CENELEC i ETSI, które
zostały wcześniej przyjęte jako normy międzynarodowe przez ISO i IEC. Też bardzo często
najnowsze normy europejskie wprowadzane są notą uznaniową do zbioru Polskich Norm, bez
tłumaczenia, w języku angielskim.

Artykuł 7 zezwala na oznaczanie na zasadach dobrowolności wyrobów znakiem

zgodności z Polską Normą pod warunkiem uzyskania certyfikatu upoważniającego do takiego
oznaczenia. Prawo do wyrażenia zgody na oznaczenie wyrobu tym znakiem przysługuje
PKN.

Odpowiedzialność karna, zawarta w art. 24, dotyczy wyłącznie nadużyć oznaczania

wyrobów znakiem zgodności z Polską Normą. Sankcją jest tu grzywna.