Mikroflora środowiska

Gleba i woda - podstawowe naturalne środowiska bytowania drobnoustrojów.
Powietrze - środowisko wtórne, drobnoustroje nie rozmnażają się, przebywają przejściowo.
Gleba - główne środowisko bytowania drobnoustrojów
- drobnoustroje glebowe: bakterie, grzyby i pierwotniaki odpowiedzialne za krążenie pierwiastków w przyrodzie (węgiel,

azot, siarka, fosfor), rozkład organizmów zwierzęcych, roślinnych, odpadów przemysłowych, powstawanie humusu

- w olbrzymich ilościach występują w glebach żyznych ( miliony komórek w 1g gleby)
- w glebach o odczynie obojętnym i alkalicznym - więcej bakterii
- w glebach kwaśnych - lepiej rozwijają się grzyby
Bakterie glebowe:
-bakterie autochtoniczne - występują w mniej więcej stałej liczbie dla danego typu gleby,
-bakterie zymogenne - rozwijają się w glebie okresowo, dostają się z resztkami roślin, odchodami ludzi i zwierząt, ściekami;

giną one po zakończeniu rozkładu wprowadzonych do gleby substancji organicznych

problem: bakterie chorobotwórcze, dostające się do gleby wraz z odchodami ludzi i zwierząt oraz chorymi tkankami

roślin

Woda - zróżnicowane ilości drobnoustrojów

- woda opadowa - uboga w mikroflorę
- wody podziemne- różne ilości drobnoustrojów, w zależności od głębokości
*woda zaskórna - najwięcej drobnoustrojów
*woda podziemna płytka - najczęściej dostatecznie oczyszczona
*woda podziemna głęboka - zwykle wolna od bakterii
Zbiorniki otwarte - drobnoustroje mogą występować w dość znacznych ilościach, w zależności od ilości substancji

organicznych, zawartości tlenu, temperatury wody, naświetlenia.

Drobnoustroje wód powierzchniowych mineralizują związki organiczne, biorą udział w procesie samooczyszczania wody.

Niezbędne jest wstępne oczyszczanie ścieków miejskich i przemysłowych przed wpuszczeniem ich do wód zbiorników
otwartych.

Mikroflora wody:
-naturalna
-dostająca się z ziemi i powietrza,
-przewodu pokarmowego ludzi i zwierząt
-pochodząca ze ścieków przemysłowych np. browarów, drożdżowni

Z sanitarnego punktu widzenia - najważniejsze jest występowanie w wodzie mikroflory jelitowej, dostającej się z odchodami

zwierzęcymi i ściekami miejskimi, podstawa kwalifikowania wody jako zdatnej lub niezdatnej do picia

Określa się miano coli - najmniejsza objętość wody, z której można wyhodować bakterie z grupy E. coli

•

0,1 - woda jest niezdrowa

•

1,0 - woda jest zanieczyszczona (niepewna)

•

10 - woda jest stosunkowo czysta (możliwa do użycia)

•

100 - woda jest dostatecznie czysta

Normy:

•

woda studzienna >50

•

woda wodociągowa >100

Powietrze
Drobnoustroje - najczęściej w postaci bioaerozolu (saprofityczny - pyłki, zarodniki grzybów (alergia), zakaźny (gruźlica,

grypa..)

- dostają się z gleby, wody z cząsteczkami pyłu, kurzu, pary wodnej, wydalane z kaszlem, kichaniem, są przenoszone przez

wiatr

-

liczba bardzo różna, zależy od wielu czynników (miejsce, zatłoczenie, wysokość, pora dnia, klimat..

*w dużych miastach - więcej mikroorganizmów niż na wsi
*mniej w lasach ogrodach, parkach, polach (więcej kleszczy)
*im wyżej - powietrze staje się coraz czystsze, nawet nad miastami przemysłowymi (działanie bakteriobójcze promieni

słonecznych)

*najmniej drobnoustrojów zimą (gleba pokryta śniegiem)
*najwięcej latem (gleba wysuszona, wiatr unosi pyły wraz z mikroorganizmami
*w klimacie ciepłym - więcej mikroflory niż w umiarkowanym, najmniej w strefie polarnej
Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza - przemysł spożywczy, linie produkcyjne, wentylacja, sale operacyjne…
(metoda sedymentacyjna, filtracyjna)

Niszczenie drobnoustrojów poza organizmem ludzkim
Cel: walka z zakażeniami
Zadania:

•

stworzenie środowiska nieprzyjaznego dla przetrwania drobnoustrojów patogennych

•

uniemożliwienie transmisji patogenów z jednego miejsca na drugie

•

prowadzenie skutecznych zabiegów sanitarnych – sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja...

Definicje

•

Sanityzacja – ogólne działania mające na celu utrzymanie i polepszenie warunków zdrowotnych organizmu i populacji

cel: zmniejszenie liczby drobnoustrojów u człowieka i jego otoczenia (mieszkanie, ulice, ścieki, woda..) do

bezpiecznego poziomu np. mycie zębów, rąk, pranie, wietrzenie, sprzątanie, malowanie, chlorowanie wody...

stosowane środki: woda, detergenty, środki dezynfekujące słabiej działające

•

Dezynfekcja (odkażanie) - eliminacja większości form wegetatywnych bakterii, wirusów, grzybów na nieożywionych
przedmiotach (powierzchnie, narzędzia, ręce), ale nie przetrwalników bakterii, zarodników grzybów, HBV !!!

Cel: przerwanie szerzenia się drobnoustrojów ze źródła zakażenia na osoby zdrowe
środki dezynfekcyjne – związki chemiczne zabijające patogenne i niepatogenne drobnoustroje
*Antyseptyka – dezynfekcja skóry i błon śluzowych
*antyseptyki – środki dezynfekujące stosowane na żywe tkanki
nie należy używać śr. dezynfekujących jako antyseptyków i odwrotnie !!! - oporność

•

Sterylizacja – zabicie lub usunięcie wszystkich form żywych !!!

bakterie, grzyby, wirusy, zarodniki, pasożyty

•

Dekontaminacja – zabiegi mające na celu usunięcie drobnoustrojów z powierzchni sprzętu medycznego, środowiska,
zapewniają bezpieczne użycie

* dekontaminacja jelita przed operacją w jamie brzusznej aby uniknąć zakażenia endogennego

•

Pasteryzacja – zabija formy wegetatywne, prątki, większość wirusów

zabieg stosowany w przemyśle spożywczym do zabezpieczenia mleka, piwa, soków...
klasyczna: 63-72

o

15 sek. – 30 min.

UHT: 112-132

o

kilka sek.

•

Tyndalizacja – trzykrotna ekspozycja(pasteryzacja) w temp. 70-100

o

, 30 min., przez 3 dni przetrwalniki kiełkują w

formy wegetatywne

stosowana obecnie sporadycznie do sterylizacji podłoży (jeżeli zepsuje się autoklaw)

•

Liofilizacja – wysuszenie w próżni, w niskich temperaturach

do przechowywania szczepów bakterii, wirusów, surowic, szczepionek, suchych podłoży

•

Wyżarzanie – np. ezy laboratoryjnej

•

Spalanie – np. odpadów medycznych

•

Ultradźwięki – rozbijają komórki , 20-100 kHz – do mycia delikatnych narzędzi

•

Aseptyka, działania aseptyczne– różne procedury zmierzające do ograniczenia zakażeniom – przygotowanie sprzętu,
pomieszczenia, diagnostyka, zabieg chirurgiczny....

Metody dezynfekcji

•

chemiczne – ogólnie dostępne, często stosowane

zw. zawierające aktywny chlor - niestabilne
czwartorzędowe zw. amoniowe - bakteriostatyczne
alkohole – etylowy (70%), propylowy – bakteriobójcze, słabo penetrują
aldehydy –glutarowy, formaldehyd – szeroki zakres, drażniące
pochodne fenolowe – bakteriobójcze, słabo na wirusy
zw. nadtlenowe – kw. nadoctowy, dobry

•

termiczne – urządzenia myjąco-dezynfekujące,

* dekoktacja (gotowanie !!!) - ok. 100

o

C, 10-30 min., ciśnienie normalne

lub w parze wodnej (para bieżąca) – aparat Kocha
wady: nie zabija przetrwalników, zarodników, HBV bielizna, pościel, sprzęt, baseny

•

chemiczno-termiczne – ok. 60

o

C + zw. chemiczny w niskich stężeniach sprzęt wrażliwy na temperaturę

· promieniowanie ultrafioletowe
maksymalny efekt zabijający formy żywe – dł. fali 260 nm
lampy bakteriobójcze – dezynfekcja sal operacyjnych, sal chorych, boksów, stołów do pracy jałowej... – czas pracy

lampy jest ograniczony – prowadzić rejestr zużycia!!! UV nie penetruje, działa tylko na powierzchnię !!!

Substancje czynne stosowane w dezynfekcji

•

Aldehydy – mrówkowy, glutarowy, glikosal (glioksal) – drażniące, b.dobre - w wyższych stężeniach inaktywują
przetrwalniki

•

Pochodne fenolu – nie działają na przetrwalniki, przykry zapach

•

Alkohole – bakterie i grzyby,stężenie 40 70%,etanol, izopropanol, do odkażania skóry

•

Czwartorzędowe związki amonowe – chlorek benzyloalkilodwumetyloamonowy, nieaktywne wobec prątków, wirusów,
dobra tolerancja przez skórę, eliminacja

•

Biguanidy – chlorheksydyna, j.w.

•

Tlen aktywny – wydzielany przez nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, nadboran, nadwęglan, szerokie spektrum, dobry
rozklad

•

Chlorowce (halogeny) – chlor (woda), jod, drażniące działanie, bakterie, grzyby, wirusy

•

Związki powierzchniowo czynne (detergenty) – redukcja napięcia powierzchniowego, „pomagają”związkom
dezynfekującym

•

Związki kompleksujące – fosforany, karboksylaty, intensywne mycie, jw..

•

Sole alkaliczne – węglany, borany, krzemiany, wchodzą w reakcje z olejami, zmydlają, chronią metale przed korozją

•

Barwniki i olejki zapachowe – dodawane do śr.dez. – estetyka, zapach, dezynfekcja skóry

Co wpływa na dezynfekcję?

•

właściwości czynnika dezynfekcyjnego – rodzaj i stężenie związków aktywnych i wspomagających

działanie bójcze: podstawowe - bakterie, wirusy, grzyby – formy wegetatywne
szerokie - prątki, + grzyby+ przetrwalniki + zarodniki
środki: bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, zarodnikobójczy..

•

rodzaj i liczba drobnoustrojów –duże , małe zanieczyszczenie

•

oporność na śr. dezynfekcyjne

•

warunki środowiska

* temperatura, czas działania, pH, dostęp śr. dezynf. do wszystkich miejsc – jeżeli środek (nie
wszystkie) działa w wyższym stężeniu lub dłużej może dać efekt sterylizacji
* czynniki zanieczyszczające - ropa, śluz, krew, kał, ziemia...
zw. chemiczne koagulują białka i chronią drobnoustroje
najpierw dezynfekcja wstępna, potem mycie właściwe, potem dezynfekcja/sterylizacja końcowa !!!
* typ, budowa, stopień zagrożenia przedmiotu dezynfekowanego
stetoskop, endoskop – części optyczne, narzędzia operacyjne...

•

oddziaływanie na personel (drażniące), koszt, biodegradacja..

Metoda dezynfekcji powinna być: skuteczna, nie niszczyć sprzętu, nie szkodzić personelowi i choremu, ekonomiczna

Sterylizacja

•

wysokotemperaturowa

* para wodna w nadciśnieniu (nasycona)– autoklawy przepływowe,
próżniowe
121

o

C - 1 atm - 20 min ; 134

o

C - 2 atm - 5-6 min

* suche gorące powietrze (suszarki) – szkło, wazelina, narzędzia..
140

o

C - 3 godz.; 160

o

C - 2 godz. 170

o

C – 1 godz.

•

niskotemperaturowa

* chemiczna – aldehyd glutarowy, kw.nadoctowy, nadtlenek wodoru, ozon
* gazowa – tlenek etylenu – potem musi być degazacja
pary formaldehydu + 60

o

C

* plazmowa – 4. stan materii - b.dobra (endoskopy), 40

o

C, 75 min. droga

* radiacyjna: sprzęt do jednorazowego użytku – cewniki, strzykawki, probówki plastikowe, wymazy
- promieniowanie gamma z kobaltu– przenikliwe
- szybkie elektrony z akceleratora liniowego
* filtracja – mechaniczna sterylizacja płynów biologicznych wrażliwych na temperaturę,
związki chemiczne, surowice, witaminy, hormony, cukry....
- filtry szklane, porcelanowe, azbestowe, membranowe

Kontrola procesu sterylizacji potwierdzenie skuteczności działania bójczego

•

wskaźniki fizyczne – temperatura, ciśnienie, czas, stała kontrola !!

•

wskaźniki chemiczne – wynik natychmiast, zmiana barwy

kilka klas: wskaźniki procesu, pojedynczego parametru, wieloparametrowe, zintegrowane, emulacyjne
rurki Browna, taśmy papierowe samoprzylepne, wskaźniki bibułowe..
wskaźniki biologiczne – wynik po kilku dniach ale najbardziej miarodajny
Sporal A – do autoklawu (Geobacillus stearothermophilus)
Sporal S – do „suszarki” i tl. etylenu (Bacillus subtilis obecnie B. atrophaeus)
Bacillus pumilus - sterylizacja radiacyjna
Bacillus – laseczki, tworzą przetrwalniki !!

Wybór metody dezynfekcji/sterylizacji

wynika z ryzyka związanego z użyciem danego przedmiotu, przebywaniem

w danym pomieszczeniu – ustala się ścisłe procedury postępowania (lekarz mikrobiolog, epidemiolog, pielęgniarka

epidemiologiczna – zespół ds.zwalczania zakażeń szpitalnych)

Podział sprzętu szpitalnego w zależności od ryzyka zakażenia:
* niskie ryzyko przeniesienia zakażenia – kontakt z nienaruszoną skórą
termometr, basen, bielizna pościelowa, meble, podłoga
mycie, dezynfekcja środkiem o niskiej aktywności – alkohole, fenole, jodofory,
* średnie – kontakt z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą
lusterko laryngologiczne, endoskopy, sprzęt do sztucznej wentylacji
aldehyd glutarowy (10 min), kwas nadoctowy, chlor lub sterylizacja
* wysokie – kontakt naturalnie jałowymi obszarami ciała: tkanki, krew
narzędzia chirurgiczne, igły, cewniki, wszczepy
sterylizacja !!! ewentualnie: aldehyd glutarowy (20 min), kwas nadoctowy

Zakażenia szpitalne/zakładowe

Definicje:
- zakażenie szpitalne - zakażenie, które wystąpiło w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku, gdy

choroba:

a/ nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania albo
b/ wystąpiła po udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania

(ustawa o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008, Dz. U. Nr 234, poz.
1570)

Zakażenia szpitalne, krzyżowe, zakładowe

związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie których dochodzi do naruszenia czynności

tkanek ludzkich

•

Przenoszenie (transmisja) czynnika zakaźnego w obrębie palcówki zdrowotnej/innej: szpital, przychodnia, gabinety -
różne, dom starców, koszary..

•

Kontakt: pacjent-pacjent; pacjent – personel; pacjent – personel – pacjent, środowisko; personel – pacjent; skażone
przedmioty - pacjent

•

Drogi przenoszenia: kontakt bezpośredni: krew, wydaliny: ślina, kał, mocz, tkanki; skażone narzędzia, aparatura, krany,
zlewy, klamki; droga kropelkowa, powietrzna; ssaki, stawonogi..

•

Drogi wnikania: inhalacyjna, pokarmowa, krwionośna, przez łożysko, przez uszkodzone tkanki, skórę..

Zakażenia szpitalne

•

były, są i będą

•

nie można wyeliminować

•

można zapobiegać i ograniczać

•

mogą być endogenne (własna flora lub kolonizacja florą szpitalną) lub egzogenne

•

zwiększają koszty leczenia i cierpienia chorego

•

szpitale płacą odszkodowania – za zakażenia własne

•

pacjent może trafić do szpitala już z zakażeniem !!

inny oddział, inny szpital, przychodnia, dom opieki, gabinet kosmetyczny...

•

w różnym okresie: okres wylęgania, kliniczne objawy zakażenia, kolonizacja szczepem szpitalnym

nosicielstwo np. Salmonella, HBV

Zakażenia szpitalne

szczepy szpitalne

* łatwość przenoszenia się w środowisku - oddział, szpital, szpitale
* kolonizacja personelu i chorych
* ciężki, często śmiertelny przebieg zakażenia
pacjenci z obniżoną odpornością, leczeni lekami immunosupresyjnymi, po interwencjach chirurgicznych (sztuczne
zastawki, endoprotezy, cewniki..), noworodki
* wielooporność na stosowane antybiotyki i chemioterapeutyki !!! – przenoszenie genów oporności

Ź

ródła zakażenia w praktyce ambulatoryjnej

•

Osoba z zakażeniem objawowym: drogi oddechowe, pokarmowe, zmiany skórne

•

Osoba w okresie wylęgania zakażenia: drobnoustroje namnażają się, brak objawów – największa zakaźność (wirusowe)

•

Nosiciel – S.aureus, S.pneumoniae, C.diphteriae, S.pyogenes, N.meningitidis, Salmonella, Shigella, H.influenzae, HBV,
HCV, HIV, szczepy szpitalne..

- w okresie rekonwalescencji, po przechorowaniu
- bezobjawowy

Każdy pacjent powinien być traktowany jako rezerwuar patogenów

– uniwersalne zasady postępowania dotyczą wszystkich pracowników

Czynniki etiologiczne

•

bakterie - należące do flory fizjologicznej, szczepy szpitalne oporne na antybiotyki – MRSA, VRE, ESBL(+),
Pseudomonas, Acinetobacter, prątki gruźlicy..

•

wirusy - przenoszone drogą krwi: HBV, HDV, HCV, HIV, CMV, jelitowe: Rotavirus, Norwalk, oddechowe: Influenza,
RSV, inne: Herpes, świnki, różyczki, odry...

•

grzyby - Candida (C. albicans, C. parapsilosis, C. cruzei,

C. glabrata, C. tropicalis), Aspergillus, Rhizopus, Mucor, Pneumocystis jiroveci

•

pasożyty - Toxoplasma gondii, Cryptosporidium, Giardia lamblia, wszy, pchły, roztocza (świerzb)

Czynniki środowiskowe

•

liczba łóżek – mniej łóżek, mniej zakażeń

•

rodzaj i architektura oddziałów – IOM, oddziały zabiegowe – więcej zakażeń

•

inwazyjne procedury diagnostyczne i lecznicze – cewnikowanie, endoskopia, dializa, transplantacja...

•

codzienna dezynfekcja, sterylizacja, kontrola jałowości

•

kuchnia, pralnia, gospodarka odpadami

•

reżim sanitarny na sali operacyjnej, system wentylacji

•

niestaranność personelu

•

polityka antybiotykowa – oporność szczepów

Czynniki zależne od chorego

•

wiek – wcześniactwo, niemowlęta, osoby starsze

•

choroby współistniejące - cukrzyca, miażdżyca, niewydolność krążenia, oddychania..

•

choroby upośledzające odporność – nowotwory, dializa, transplantacja...

•

uraz wielonarządowy

•

liczba i długość wcześniejszych pobytów w szpitalu – kolonizacja, zakażenie

•

przebyte zabiegi inwazyjne

Czynniki związane z diagnostyką/leczeniem

•

zabiegi operacyjne – czysty, brudny, czas pobytu w oddziale przed zabiegiem, przygotowanie zespołu do zabiegu,
traumatyzacja (krwiaki, drenaż), czas trwania zabiegu..

•

sztuczna wentylacja – czas trwania

•

cewniki obwodowe, pęcherzowe, pępkowe, wkłucia centralne..

•

protezy naczyniowe, stawowe..

•

endoskopia, koronarografia..

•

liczba procedur u chorego

Czynniki ryzyka zakażenia u chorych operowanych

różne na różnych oddziałach zabiegowych

oddział chirurgiczny - mały szpital
neurochirurgia, kardiochirurgia, torakochirurgia, ortopedia, ch. naczyniowa, transplantacyjna, ginekologiczna,

stomatologiczna…

dorośli, dzieci

Zakażenia szpitalne

•

pojedyncze przypadki

•

szpitalne ognisko epidemiczne

- wystąpienie co najmniej dwóch przypadków zakażeń, powiązanych łańcuchem epidemiologicznym, wywołanych tym

samym drobnoustrojem

- nagły wzrost zakażeń w porównaniu ze średnią okresu poprzedzającego
- pojawienie się drobnoustroju alarmowego wraz z objawami klinicznymi

Postaci kliniczne zakażeń

•

Zakażenie układu moczowego - ZUM

•

Zakażenie miejsca operowanego - ZMO: powierzchowne, głębokie, narządu lub jamy ciała

•

Zakażenie układu oddechowego

•

Zakażenie krwi: pierwotne, wtórne

•

Inne

Zakażenia u chorych operowanych

różne postaci kliniczne:

•

zakażenie miejsca operowanego

•

zapalenie dróg moczowych

•

zapalenie płuc

•

sepsa

•

inne

•

każda może wystąpić jako ognisko epidemiczne

•

ten sam drobnoustrój może dać różne postaci kliniczne zakażeń

System kontroli zakażeń szpitalnych odpowiedzialny - dyrektor/kierownik ZOZ

•

Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych: lekarz - przewodniczący, pielęgniarka/położna - specj. ds. epidemiologii (1/200
łóżek), diagn. lab. - specj. ds. mikrobiologii, jeżeli lekarz nie posiada specj. z mikrobiologii lek.

•

Komitet Kontroli Zakażeń Szpitalnych: kierownik szpitala, kierownicy komórek organiz. diagn. mikrob. centr. steryl.
apteka, przew. ZKZS, naczelna pielęgn. lekarz med. pracy

•

Zadania:

- opracowanie, aktualizacja, plany, systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń, szkolenia personelu, kontrole

wewnętrzne, standardy farmakoprofilaktyki, terapii itp. :

* profilaktyka - sterylizacja, dezynfekcja, higiena szpitalna, instrukcje, procedury postępowania
* rozpoznawanie zakażeń – mikrobiologia, monitorowanie drobnoustrojów, oporności
* polityka antybiotykowa, antybiotyki w profilaktyce i leczeniu, zużycie a oporność, antybiotyki w lecznictwie

otwartym, w regionie

* edukacja – rekomendacje, standardy, zjazdy
* własna strategia postępowania – własne procedury

•

Efekty - świadomość, zaangażowanie – czynnik ludzki !!

Bieżący nadzór nad zakażeniami w oddziale

Cel:
rozpoznanie i ocena sytuacji epidemiologicznej (specyfiki procesu epidemicznego) w danym oddziale
↓
optymalny program zapobiegania i zwalczania zakażeń
ważne
- przy ocenie zagrożenia dla pacjenta we własnym oddziale
- przy przejęciu chorego z innej placówki celem oceny już istniejącego zakażenia/zagrożenia
dane specyficzne dla oddziału: częstość występowania poszczególnych typów zakażeń, gęstość zapadalności, czynniki

ryzyka zakażenia np. miejsca operowanego, zależne od chorego, procedury chirurgicznej, czynnika etiologicznego,
analiza ognisk epidemicznych….

Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych z dnia 5 grudnia 2008 - Dz.U. Nr 234 poz. 1570

Rozdz. 3 - Zakażenia związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie wykonywania

których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich

•

Kierownik jednostki - obowiązek wdrożenia i funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń

zespół i komitet kontroli zakażeń szpitalnych
- ocena ryzyka zakażeń związanych z wyk. świadczeń, warunki izolacji
- rejestracja zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych (11 marca 2005, Dz. U. Nr 54, poz. 484)
- obowiązkowe zgłaszanie zakażeń szpitalnych PIS - bieżące raporty-aktualnie brak przepisów wykonawczych odnośnie

rodzaju zakażeń szpitalnych podlegających obowiązkowi zgłaszania i rejestracji, dotychczas obowiązkowe było
zgłaszanie ognisk epidemicznych

- ognisko epidemiczne zgłosić w ciągu 24 godzin
- możliwość badań mikrobiologicznych w ciągu całej doby
- weryfikacja badań - jednostki referencyjne, płatność z budżetu MZ

Zapobieganie

dotyczy innych chorych, personelu, odwiedzających
ale i danego pacjenta – zakażenie szczepami własnego/nowego szpitala

•

ustalenie skali problemu – kolonizacja, zakażenie, okres wylęgania

•

znajomość biologii drobnoustroju/ów, dróg przenoszenia, wrażliwości gospodarza

•

wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych

•

ś

wiadomość problemu i odpowiedzialność - u chorego, personelu, innych chorych, odwiedzających

•

i z o l a c j a c h o r e g o

Kontrola zakażeń w praktyce ambulatoryjnej

•

Zasada – każdy pacjent zakażony

•

Każdy pracownik podejmujący pracę – szkolenie teoretyczne i praktyczne - wg napisanych procedur, odpowiednich do
specyfiki danej praktyki

•

Szkolenia w trakcie zatrudnienia – aktualizacja zasad i norm

Aspekty kontroli w praktyce ambulatoryjnej

•

Ocena zakaźności pacjenta

•

Ś

rodki ochrony personelu – higiena osobista (nie dotykać niczego, co nie jest potrzebne: oczy, nos, usta, włosy;

skaleczenia, włosy związane, mycie rąk !!) odzież ochronna, izolacja kontaktowa (rękawiczki, okulary, maski..),
program szczepień

•

Mycie, sterylizacja, przechowywanie narzędzi

•

Sprzęt jednorazowego użytku

•

Dezynfekcja

•

Zachowanie zasad aseptyki w pracy

•

Usuwanie odpadów: zakaźne, komunalne

•

Szkolenie personelu

Zasady izolacji chorego

•

izolacja jako środek ostrożności działa tylko wtedy, gdy przestrzega się jej zasad stale i prawidłowo

•

dotyczy personelu, chorego/chorych, odwiedzających

dwa poziomy ostrożności:
I. rutynowe środki związane z kontrolą zakażeń przewidziane niezależnie od choroby lub podejrzenia
II. dodatkowe, w zależności od dróg przenoszenia – różne kategorie, modyfikowane w zależności od potrzeby

Rutynowe środki ostrożności

•

izolacja chorych – w chwili przyjęcia, zgłoszenie do ZKSZ, odrębne pomieszczenie z sanitariatem, ew. na końcu oddziału
blisko toalety, ograniczenie poruszania się, odwiedzin, transportu

•

odrębny personel –odzież ochronna: rękawiczki, maski, fartuchy, bezpieczne obchodzenie się z ostrymi przedmiotami,
dezynfekcja rozpryśniętej krwi, sprzętu, pranie, sprzątanie, usuwanie odpadów, mycie rąk !!!

•

personel ten sam - pacjentem izolowanym zajmować się na końcu

•

odwiedziny ograniczone, po instrukcji pielęgniarki – edukacja rodziny co do zagrożenia

•

końcowe mycie i dezynfekcja sali, sprzętu

Rodzaje izolacji

•

izolacja źródła zakażenia – pacjent stanowi źródło zakażenia dla innych chorych i personelu

•

izolacja ochronna – chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności, wrażliwi na zakażenie ze strony personelu, otoczenia –
przeszczepy, neutropenia, chemioterapia, sala powinna mieć wentylację z dodatnim ciśnieniem

•

izolacja ścisła – zapobiega rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą oddechową, kontaktową, pokarmową,
bardzo niebezpiecznych i zakaźnych: gorączki krwotoczne, dżuma, błonica gardła, cholera...

przewóz specjalną karetką z zachowaniem szczególnych środków ostrożności
ograniczenie personelu, odwiedzających – ścisła lista
jednorazowa odzież ochronna, rękawiczki, higiena rąk !!! ...
odpowiednio oznakowane odpady, materiał do laboratorium...

Izolacja przy zakażeniach drogą kontaktową

przez kontakt bezpośredni z pacjentem, otoczeniem, wydalinami, wydzielinami - MRSA, VRE, HLAR, wielooporne

pałeczki

Gram(-), gonokokowe zapalenie spojówek noworodków, rozsiana opryszczka, zakażenia paciorkowcowe, gronkowcowe

•

oddzielna sala z toaletą, minimum sprzętów

•

personel opiekujący się chorym bez chorób skóry, skaleczeń

•

odwiedzający powinni zgłosić się do pielęgniarki

•

rękawiczki jednorazowe, niejałowe przy kontakcie z wydalinami, opatrunkiem, fartuchy bez rękawów, chirurgiczne tylko
przy dużym zabrudzeniu, maski nie są konieczne, sprzęt jednorazowy

•

higiena rąk – mycie płynem antyseptycznym, przed i po kontakcie

•

odpady – szpitalne

•

transport – ograniczony do minimum

Izolacja przy zakażeniach drogą pokarmową

zakażenia fekalno-oralne: drobnoustroje wywołujące zapalenia żołądka i jelit: Salmonella, Shigella, Clostridium difficile,

HAV, HEV, Rotavirus...

•

jednoosobowa sala z umywalką i toaletą

•

nakaz mycia rąk mydłem pod bieżącą wodą po wyjściu z toalety – odpowiedni zapas mydła, ręczników papierowych i
papieru toaletowego !!!

•

basen, kaczka, inny sprzęt – do osobistego użytku, potem odpowiednia dezynfekcja końcowa

•

rodzice dzieci – staranne mycie i wysuszenie rąk po zmianie pieluszki u dziecka

•

cały personel może się zajmować chorym – rękawiczki przy kontakcie z kałem, zabrudzonymi przedmiotami, maski –
nie, ręce !!!

•

odpady – szpitalne

•

rozpryski kału – mycie i dezynfekcja jednorazową ściereczką

Izolacja przy zakażeniach drogą oddechową

przenoszą się przez jądra skraplania: małe <5 um śr. – gruźlica, odra, ospa wietrzna, VZV, duże > 5 um –

zak.pneumokokowe, paciorkowcowe, meningokokowe, krztusiec

kropelki powstają w czasie mówienia, kaszlu, kichania, podczas zabiegów: odsysanie, intubacja, bronchoskopia

•

izolatka -zamknięte drzwi, mało sprzętu

•

rękawiczki, fartuchy - niekonieczne, maski - tak

•

ograniczenie poruszania się i odwiedzin, transport chorego w masce

•

mycie rąk – płyn dezynfekcyjny

•

pranie, odpady, sprzęt – procedury szpitalne

Izolacja przy zakażeniach drogą krwiopochodną

zakażenia drogą krwi i płynami ustrojowymi: HBV, HCV, HIV..

•

izolacja nie jest konieczna – tylko w przypadku krwawienia, biegunki, otwartej rany, założonego drenu, chory
nieprzytomny, upośledzony umysłowo..

•

skaleczenia, otarcia – wodoszczelny opatrunek

•

opieka przez osoby z nieuszkodzoną skórą

•

rękawiczki, maski, fartuchy, kalosze – gdy jest ekspozycja na krew i płyny ustrojowe

•

higiena rąk – mycie z płynem antyseptycznym, osuszone papierowym ręcznikiem, po zdjęciu odzieży ochronnej, przed
kontaktem z następnym chorym

•

dezynfekcja sprzętu, odpady, pranie, rozpryśnięcie krwi (chlor), materiał do badania laboratoryjnego, zwłoki – zalecenia z
grupy wysokiego ryzyka, oznakowanie

Monitorowanie chorych z innej placówki

•

wnikliwa ocena kliniczno-epidemiologiczna

•

ustalenie czynników ryzyka zakażenia

- długość pobytu, oddział, stosowane procedury – wystarczy, aby
doszło tylko do kolonizacji – w ciągu kilku dni do 80% flory szpitalnej
- kolonizacja szczepami opornymi – ocena nosicielstwa przed przyjęciem
lub pobranie materiału w izbie przyjęć
- czynniki ryzyka ze strony pacjenta - już istniejące

•

wdrożenie środków zapobiegawczych

- odpowiedni typ izolacji chorego,
- dezynfekcja izby przyjęć, karetki, sprzętu..
- przestrzeganie zasad postępowania

Rola pracowni mikrobiologicznej w kontroli zakażeń szpitalnych

Podstawowe zadania

* ustalenie czynnika / czynników etiologicznych zakażeń
* określenie wrażliwości na antybiotyki - stwarza warunki racjonalnej antybiotykoterapii
* typowanie genetyczne – epidemiologia zakażeń

•

większość zakażeń szpitalnych ma charakter klonalny - pochodzi od jednej komórki bakteryjnej - wzory restrykcyjne
identyczne lub prawie identyczne

•

wykazanie różnic pomiędzy izolatami tego samego gatunku pozwala zidentyfikować powstawanie różnych klonów lub
grup klonalnych.

•

istnienie szczepów identycznych , blisko spokrewnionych i potencjalnie spokrewnionych wskazuje na selekcję opornych
mutantów na oddziale i horyzontalne szerzenie się opornych szczepów wśród hospitalizowanych pacjentów.