Bezpieczna praca z rozpuszczalnikami

Praktyki bezpiecznej pracy – poradnik

Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE), z oryginału
opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej :



http://www.hse.gov.uk/pubns/indg273.pdf

.

Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie
polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione.
Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie
i oryginał.
Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie
informacji w nim zawartych.

Ostrzeżenie

Narażenie na rozpuszczalniki, zależnie od okoliczności, może mieć różnoraki wpływ na
ludzkie zdrowie, czasami bardzo poważny.

Poniżej przedstawiono ważne porady dotyczące unikania ryzyka przy pracy związanej
z używaniem rozpuszczalników lub produktów zawierających rozpuszczalniki. Warto
poświęcić trochę czasu na zapoznanie się z nimi.

Co to są rozpuszczalniki?

Rozpuszczalnikami nazywamy substancje chemiczne używane do rozpuszczania lub
rozcieńczania innych substancji lub materiałów. Rozpuszczalniki przemysłowe to często
mieszanki kilku substancji. Mogą one występować pod różnymi nazwami handlowymi.

Gdzie są stosowane rozpuszczalniki?

Rozpuszczalniki mają szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, dlatego wysoce
prawdopodobne jest narażenie na nie pracowników takich branż, jak:
•

przemysł maszynowy

•

budownictwo

•

przemysł chemiczny

•

drukarstwo

•

przemysł gumowy

•

produkcja tworzyw sztucznych

•

przemysł farmaceutyczny

•

przemysł obuwniczy

•

przemysł tekstylny

•

przemysł spożywczy

•

przemysł drzewny

•

pralnie chemiczne

•

produkcja farb malarskich

1

•

produkcja farb drukarskich.

Rozpuszczalniki są również zawarte w wielu produktach, takich jak:
•

środki czyszczące i odtłuszczające

•

zmywacze do usuwania farb

•

farby, lakiery, pokosty

•

kleje

•

tusze, farby drukarskie i zmywacze do nich

•

pestycydy

•

preparaty toaletowe.

Jaki może być wpływ rozpuszczalników na zdrowie?

Rozpuszczalniki mogą wpływać na ludzkie zdrowie w różny sposób, w zależności od ich
rodzaju. Do krótkotrwałych skutków ich działania można zaliczyć:
•

podrażnienie oczu, płuc i skóry

•

ból głowy

•

nudności

•

zawroty głowy

•

zaburzenia koncentracji.

Wynikiem narażenia na bardzo duże stężenia par rozpuszczalników może
być utrata przytomności, a nawet śmierć.

Wśród osób narażonych na rozpuszczalniki może również wzrosnąć ryzyko ulegania
wypadkom.

Powtarzane narażenie na określone rozpuszczalniki może mieć także długotrwałe skutki
zdrowotne, takie jak na przykład zapalenie skóry. Inne możliwe skutki zdrowotne zależą
od rodzaju rozpuszczalnika, na jaki dana osoba jest narażona.

Drogi wnikania rozpuszczalników do organizmu:
•

wdychanie par

•

kontakt ze skórą

•

połknięcie.

Co powinna zrobić osoba narażona na rozpuszczalniki?

Jeżeli ktoś uważa, że jego zdrowie jest narażone z powodu pracy przy rozpuszczalnikach
lub jeśli ma obawy, że nie podjęto odpowiednich środków ostrożności, powinien zwrócić
się do swojego przełożonego, pracownika służby bhp lub lekarza (stosownie do warunków
i przyjętych zasad), powołując się na zawarte tutaj informacje.

2

Jakie środki ostrożności powinien przedsięwziąć pracownik?

•

Im więcej wiemy o rozpuszczalnikach i praktycznych środkach ostrożności, jakie
należy przedsięwziąć, tym jesteśmy bezpieczniejsi. Dlatego tak ważne jest
zdobywanie wiedzy i szkolenie.

•

Należy się upewnić, czy pracodawca przedstawił szczegółowo zagrożenia stwarzane
przez określone rozpuszczalniki używane przez pracowników, zasady, jakich mają
oni przestrzegać w trakcie używania rozpuszczalników oraz procedury postępowania
w sytuacji awaryjnej.

•

Należy przeczytać kartę charakterystyki produktu przekazaną przez dostawcę
i etykietę na opakowaniu z rozpuszczalnikiem oraz przestrzegać podanych tam
zaleceń. W razie potrzeby należy poprosić przełożonego (pracodawcę) o dodatkowe
wyjaśnienia.

•

Należy się dowiedzieć, czy nie można byłoby używać zamiennie produktów
niezawierających rozpuszczalników lub zawierających rozpuszczalniki mniej szkodliwe.

Ograniczanie emisji par

•

Należy w pełni korzystać ze sprzętu i urządzeń wentylacyjnych zapewnionych przez
pracodawcę w celu usuwania par rozpuszczalników z miejsca pracy.

•

Wszelkie przypadki uszkodzenia lub wadliwego działania urządzeń wentylacyjnych
bądź sprzętu ochronnego należy zgłaszać przełożonemu.

•

Należy używać wszelkich środków ochrony układu oddechowego zapewnionych
przez pracodawcę. Sprzęt ochrony dróg oddechowych należy przechowywać
w czystym miejscu, a przed jego zastosowaniem upewnić się, czy jest nieskażony
i nadaje się do użytku.

•

Tam, gdzie to możliwe, należy jak najlepiej wykorzystywać naturalną wentylację
poprzez otwieranie drzwi i okien w pomieszczeniach pracy.

•

Należy zapobiegać niepotrzebnemu parowaniu rozpuszczalników, używając ich
w minimalnej ilości, właśnie potrzebnej do pracy, oraz trzymać opakowania
(pojemniki) z rozpuszczalnikami zamknięte, a odpady skażone rozpuszczalnikami
składać do szczelnych pojemników.

•

Nie należy pozostawiać w miejscu pracy szmat nasączonych rozpuszczalnikami.

Kontakt ze skórą

•

Należy unikać kontaktu ze skórą rozpuszczalników lub dowolnych produktów
zawierających rozpuszczalniki, używając w razie konieczności odpowiednich
środków ochrony indywidualnej (odzieży ochronnej, rękawic, fartuchów, okularów
ochronnych, osłon twarzy, itd.)

3

•

Nie należy używać rozpuszczalników do usuwania ze skóry zabrudzeń z farby,
smarów, itd.

Inne środki ostrożności

•

W miejscach używania rozpuszczalników nie należy jeść, pić ani palić papierosów.

•

Po pracy z użyciem rozpuszczalników można spożywać posiłki lub palić dopiero po
dokładnym umyciu się.

•

W miejscach, gdzie mogą znajdować się opary rozpuszczalników
chlorowcopochodnych, nie wolno palić papierosów, spawać lub używać otwartego
ognia, ponieważ może to spowodować wydzielanie się bardzo toksycznych gazów.

Praca w przestrzeni zamkniętej

Pracodawca powinien sprawdzić, czy określoną pracę można wykonać w taki sposób, aby
uniknąć wchodzenia do przestrzeni zamkniętej lub pracy w tej przestrzeni. Jeżeli jednak
jest to nieuniknione, trzeba stworzyć bezpieczny system pracy, w tym odpowiednie
procedury postępowania w razie awarii.

Aby zapobiec narażeniu pracowników na rozpuszczalniki podczas pracy w przestrzeni
zamkniętej, wymagane są specjalne środki ostrożności. Z przestrzeni zamkniętej, np.
z wnętrza zbiornika, studni, z małego pomieszczenia lub wnętrza pojazdu, opary
rozpuszczalników nie mogą się łatwo wydostawać, gromadzą się więc bardzo szybko
w takich ilościach, że ich stężenie może się stać niebezpieczne, a nawet śmiertelne.
Trzeba zwracać baczną uwagę na możliwość gromadzenie się oparów i gazów mogących
spowodować zatrucie, wybuch lub pożar.

Podczas pracy w przestrzeni zamkniętej wymagane są specjalne środki ostrożności.
Obowiązują dwie podstawowe zasady:

y

Wszelkich materiałów zawierających rozpuszczalniki można używać wyłącznie
wówczas, gdy przestrzeń wykonywania pracy jest odpowiednio wentylowana oraz
zapewnione są, w razie potrzeby, odpowiednie środki ochrony układu oddechowego.

y

Nie wolno wchodzić do przestrzeni zamkniętej, w której mogą znajdować się opary
rozpuszczalników, jeśli pracodawca nie zagwarantuje bezpieczeństwa pracowników
poprzez zastosowanie wentylacji miejsca pracy i przeprowadzenie badań powietrza
w miejscu pracy, lub jeśli nie będą przedsięwzięte inne szczególne środki
ostrożności.

4

Zakres obowiązków

Pracodawca powinien:
•

dokonać oceny ryzyka dla zdrowia z powodu stosowania rozpuszczalników oraz
zaplanować środki ostrożności niezbędne w celu ochrony zdrowia pracowników

•

zastosować środki zapobiegające narażeniu pracowników na rozpuszczalniki lub – jeśli
to jest niewykonalne – zagwarantować odpowiednią kontrolę tego narażenia

•

dopilnować stosowania środków kontroli zagrożeń, dbać o właściwe utrzymanie
i kontrolę środków ochrony indywidualnej oraz o przestrzeganie procedur
bezpieczeństwa pracy

•

w razie konieczności kontrolować poziom narażenia pracowników na rozpuszczalniki
znajdujące się na stanowiskach pracy oraz zagwarantować odpowiednią opiekę
zdrowotną

•

informować pracowników o zagrożeniach oraz o środkach ostrożności niezbędnych
do ochrony ich zdrowia

•

zapewnić szkolenie pracowników w zakresie środków kontroli zagrożeń oraz
stosowania wszelkich niezbędnych środków ochrony indywidualnej.

Pracownicy powinni:
•

współpracować z pracodawcą

•

w pełni korzystać z dostępnych środków kontroli zagrożeń, środków ochrony
indywidualnej oraz zgłaszać wszelkie uszkodzenia sprzętu ochronnego

•

stosownie do okoliczności, poddawać się procedurom badań lekarskich
obowiązujących w miejscu pracy.

Dokument oryginalny:

Working safely with solvents

http://www.hse.gov.uk/pubns/indg273.pdf

Tłumaczenie z języka angielskiego:

Elżbieta Kossakowska

[e-mail]

5