KOMÓRKA ROŚLINNA
1.ELEMENTY KOMÓRKI
ROŚLINNEJ
-ściana komórkowa
-protoplast :cytoplazma, plastydy, jądro,
mitochondria, plazmolema, lizosomy, ER,
aparat Golgiego, sferosomy, rybosomy,
mikortubule, wakuola , sok komórkowy,
2.BUDOWA BŁON
CYTOPLAZMATYCZNYCH I ICH
ROZMIESZCZENIE W KOMÓRCE
Błona cytoplazmatyczna składa się z
lipidów(głownie fosfolipidów) i białek.
Przy czym warstwa lipidowa jest podwójna
i hydrofobowe łańcuchy kwasów
tłuszczowych (ogony) zwrócone są ku sobie
zaś hydrofilowe grupy polarne (np.
fosforanowe) na zew. Białka natomiast
częściowo znajdują na obu powierzchniach
warstwy lipidowej, częściowo są w niej
zagłębione, częściowo przechodzą przez nią
z jednej strony na drugą. Lipidowy składnik
nadaj błonie płynność i elastyczność oraz
utrudnia przenikanie większości cząsteczek
rozpuszczalnych w wodzie. Składniki
białkowe stanowią kanały do przenikania
cząsteczek rozpuszczalnych w wodzie.
Błona oddzielająca komórkę od środowiska
to błona komórkowa, u roślin nosi nazwę
PLAZMOLEMY, ponadto utwory
strukturalne komórki otoczone są błona
lipoproteinowa , niektóre nawet
podwójnymi (mitochondria, plastydy),
pojedyncza występuje u wakuoli (tonoplast)
Schemat budowy białkowo-tłuszczowej
błony cytoplazmatycznej

Model błony płynno-mozaikowy

Błony cytoplazmatyczne :
-oddzielenie roztworów znajdujących się po
dwóch stronach błony- lipidy błonowe nie
przepuszczają substancji rozpuszczonych w
wodzie
-transport substancji chemicznych (udział
białek)
-liczne funkcje ochronne
-odbieranie i przewodnie impulsów
3.BUDOWA ŚCIANY KOMÓRKOWEJ
I JEJ WZROST

Składniki ściany komórkowej:
Składniki szkieletowe
CELULOZA wielocukier, zbudowany z
wielu reszt glukozy połączonych w długie
łańcuchy.Zawartość:
> Ściana pierwotna ok. 20 % suchej masy,
reszta to substancje macierzy podstawowej.
> Ściana wtórna ok. 60 % s. m., a
wyjątkowo może dochodzić do 90% (włoski
nasion bawełny)

HEMICELULOZY

jest to grupa

związków bardzo niejednorodna pod
względem budowy i funkcji,
należą tu:
*wielocukry różnych cukrów
prostych: heksoz i pentoz,
*pochodne cukrów, (w szczególności kwas
glukuronowy)
GLUKOZA (C6H10O6)
Składniki podłoża
SUBSTANCJE PEKTYNOWE ich
podstawowy składnik to pochodna
szejściowęglowego cukru galaktozy - kwas
galakturonowy.
Są one hydrofilne — łączą się z wodą i
łatwo pęcznieją w skutek uwodnienia.
Propektyny związki nierozpuszczalne, które
są składnikiem blaszki środkowej
HEMICEULOZY-POUURONOWE
składają się głównie z reszt:
*kwasu glwkuronowego,
*kwasu metaloglukuronowego oraz
*pentoz
BIAŁKA są bogate w nietypowe
aminokwasy:
• hydroksypralinę,
• w reszty seryny, które łączą się z
bocznymi łańcuchami cukrów tworząc
glikoproteiny.
Są to białka enzymatyczne, np.:
glikozydazy, peroksydazy.
WODA mało
4.MODYFIKACJE ŚCIAN
KOMÓRKOWYCH
DREWNIENIE, czyli ligninizacja, jest
spowodowane inkrustowaniem ściany
komórkowej przez drzewnik, czyli ligninę.
Zdrewniałe ściany stają się bardziej kruche,
sztywne, twarde, odporne na zgniatanie i
zerwanie. Zdrewnienie zmniejsza zdolność
pęcznienia ścian i ogranicza w dużym
stopniu przenikanie wody. Drewnienie
powoduje stopniowe zamieranie protoplasta
MINERALIZACJA, proces ten polega na
inkrustowaniu ścian przez substancje o
charakterze mineralnymi, najczęściej przez
krzemionkę (skrzypy, turzyce), lub przez
węglan wapnia (glony — ramienice Chara
sp.). Ściany takie twardnieją, stają się
sztywne, ale dość łamliwe.
KORKOWACENIE, czyli suberynizacja,
polega na adkrustowaniu ścian suberyną,
kutyną i woskiem — suibstaacjaini
zbliżonymi

do

tłuszczów,

nieprzepuszczalnymi dla wody. Ściany
skorkowaciale

są

wodoszczelne,

nieprzepuszczalne dla gazów i pasożytów
oraz nieprzezroczyste. Protoplasty w
komórkach

skórkowaciałych

są

odizolowane od otoczenia i szybko
zamierają.

SLUZOWACENIE

jest

związane z pektynizacją ścian
komórkowych. Śluzy roślinne bardzo łatwo
wchłaniają wodę i pęcznieją tworząc
roztwory koloidalne. Śluzy chronią przed
szybką utratą wody, gdyż wysychają bardzo
powoli.
KUTYN1ZACJA

jest zbliżona do

korkowacenia. Polega na powlekaniu ściany
komórkowej kutyną. Kutyna może
inkrustować ściany, a także wyściełać od
środka wnętrze komórki. Ściany
skutynizowane

mają

ograniczoną

przepuszczalność dla wody, ale
wystarczającą do utrzymania życia
komórek. Ściany takie są przezroczyste,
światło łatwo przenika przez nie w głąb
rośliny.
5.CYTOPLAZMA - SKŁAD I
FUNKCJE
Cytoplazma jest to lepka, bezbarwna,
półpłynna, galaretowata substancja
wykazująca pewną elastyczność i
ciągliwość. Cytoplazma u roślin wypełnia
całe wnętrze jedynie w komórkach
młodych. W kom. wyrośniętych stanowi
tylko warstwę przylegającą do ściany
komórkowej, gdyż środek komórki
wypełnia wakuola. Zewnętrzna pow.
cytoplazmy stanowi błona lipoproteinowa
=> plazmolemma która bierze udział w
pobieraniu substancji z otoczenia. niej
zawieszone są wszystkie organelle.
Cytoplazma

podstawowa

stanowi

środowisko dla innych składników wew
komórki.; zbudowana z białek i lipidów
oraz dużej ilości wody. Wśród białek
cytoplazmy jest duża liczba enzymów dla
różnych procesów tj. glikoliza, synteza
cukrów,

aminokwasów,

kwasów

tłuszczowych, nukleotydów innych

Wykazuje właściwości koloidów; jest
półpłynna substancją która w zależności od
stopnia uwodnienia może przechodzić w
stan płynny – zolu lub w stan galaretowaty
– żelu. Cytoplazma żywych komórek
znajduje się w ciągłym ruchu; mogą być
chaotyczne ale są również regularne tj. ruch
rotacyjny lub cyrkulacyjny. W cytoplazmie
podstawowej znajdują się takie organella
jak:ER, rybosomy, aparat Golgiego.
6.APARAT GOLGIEGO, RETIKULUM
ENDOPLAZMATYCZNE,
MITOCHONDRIM - BUDOWA I
FUNKCJE
Aparat Golgiego
System błon złożony z płaskich systern,
rurek i pęcherzyków, blisko związanych z
ER. Struktura podstawową aparatu jest
diktiosom czyli stos płaskich cystern w
części centralnej lekko wygiętej na kształt
spodeczka.
Diktiosomy roślin wyższych - 9-10 cystern
Diktiosomy roślin niższych - 11-15 lub
więcej cystern
Diktiosomy cechuje polarność
AG służy do:
*przetwarzania i sortowania białek — po
wytworzeniu

w

procesie

biosyntezy białka przechodząc przez
diktiosomy są modyfikowane np.
dołączane są cząsteczki węglowodanów
(włączanie oligosacharydów do białek i
lipidów)- potem w pęcherzykach Golgiego
transportowane do miejsc docelowych
*synteza składników budujących ścianę
komórkową: kwasy galakturonowe będące
prekursorami substancji pektynowych;
hemicelulozy; cukier będący prekursorem
celulozy; substancje mogące modyfikować
ścianę komórkową np. kalloza lub śluzy
(czyli bierze udział w syntezie bardziej
złożonych polisacharydów);
*substancje transportowane są w
pęcherzykach - błona tych pęcherzyków
może być włączona w plazmolemmę lub
inne błony w komórce
*bierze udział w odtruwaniu komórki
poprzez

wiązanie

szkodliwych

substancji i przenoszenie ich do miejsc, w
których komórce nie szkodzą np. do
wodniczki czy ściany komórkowej
ER - retikulum endoplazmatyczne
(siateczka wewnątrzplazmatyczna)
Siateczkę wewnatzrplazmatyczną tworzą
błony uformowane w system połączonych
kanałów - cystern, rurek
ER stanowi przestrzenny i bardzo labilny
system. Ilość i układ ER zależą od typu
komórki, jej
stanu fizjologicznego i etapu rozwojowego.
Światło (wnętrze) wszystkich rurek i
cystern stanowi ok. 10% objętości
cytoplazmy, mogą stanowić więcej niż 50%
wszystkich błon komórki.
Siateczka szorstka ( cysterny) - znajdują się
bliżej jądra komórkowego - na jej
powierzchni znajdują się rybosomy
Siateczka gładka (rurki) - położona dalej od
jądra komórkowego - na jej powierzchni nie
ma rybosomów
WAŻNIEJSZE FUNKCJE ER
*biosynteza białek - glikoprotein (po
syntezie na rybosomach polipeptydy
wnikają do wnętrza ER, gdzie nabywają
ostateczne cechy strukturalne i
funkcjonalne, a następnie przez szlak
sekrecyjny, czyli wydzielniczy, dostarczane
do celu)
*biosynteza lipidów (siateczka gładka) —
lipidy zapasowe i lipidy wchodzące w skład
błon (fosfolipidy, glikolipidy.steroidy)
*transport białek i błon zarówno w obrębie
komórki jak i między komórkami
* regulacja warunków jonowych, zwłaszcza
poziomu jonów wapnia i protonów H w
cytoplazmie
*komunikacja

(transport)

miedzy

komórkami poprzez plasmodesmy
*udział przy formowaniu przegrody
pierwotnej i ściany komórkowej po
podziale komórki - zakłada się, że bierze
udział w organizacji wrzeciona
kariokinetycznego, może stanowić źródło
błon do odtwarzania błony jądrowej w
telofazie, służy jako miejsce kotwiczenia
min. elementów cytoszkieletu
*kompartmentalizacja komórki
Mitochondria
Mitochondria => organella kom. o wysokim
stopniu organizacji, wyspecjalizowane w
przezmianach tlenowych; kształt kulisty,

podłużny lub nieregularny. Od cytoplazmy
oddziela je otoczka mitochondrialna
złożona z dwóch błon, błona zew. jest
gładka i łatwo przepuszczalna, wew. błona
trudno przepuszczalna i tworzy do wnętrza
grzebienie.
*miejsce przebiegu głównych etapów
oddychania tlenowego - łańcuch
oddechowy
*centrum energetyczne komórki - miejsce
produkcji energii w formie
wysokoenergetycznego związku ATP
* występują we wszystkich komórkach
eukariotycznych, liczba i kształt
uzależniony jest od aktywności
metabolicznej danej
komórki

7.WAKUOLA I SKŁADNIKI SOKU
KOMÓRKOWEGO
Wakuola
- otoczony pojedynczą, półprzepuszczalną
błoną – tonoplast
- utrzymanie komórki w stanie turgoru
(napięcia).
- magazynowanie garbników, barwniki,
związki toksyczne (w postaci kryształów)
- magazynowanie zbędnych produktów
przemiany materii
- jest główną strukturą uczestniczącą w
regulacji gospodarki wodnej komórki
Wakuola to nie tylko „śmietnik" komórki,
ale przede wszystkim struktura o dużym
znaczeniu dla homeostazy komórki
Wakuole pełnia w komórce trzy
podstawowe funkcje:
*gromadzą rozmaite substancje
*umożliwiają hydrolizę
*utrzymują odpowiednia wartość turgoru
Wakuole w zależności od typu komórki
funkcjonują jako jej przedział spichrzowy
lub obronny, natomiast funkcja związana z
regulacją turgoru jest spełniana
powszechnie.
Niektóre związki o charakterze obronnym i
sygnałowym zawarte w wakuoli

Substancje

Przykłady

Żywice
fenolowe

antocyjaniny,

bergenina,

glikozydy

kumaroilowe

(eskulina),

glikozydy

flawonolowe,

glikozyd

kemferolowy,

triglikozyd

kwercetyny, 7-ramnozylo-6-
hydroksyluteolina,

kwas

szikimowy, kwas galusowy,7-
glukozylopleurostimina

Terpenoidy gentiopikrozyd,

kwas

oleanolowy (3-O-glikozyd),
saponiny (awenakozydy)

Oligosachary
dy

gentianoza,

gentiobioza,

stachyoza

Związki
azotowe
(bez
alkaloidów)

glukozynolany

(ang.

glucosinolates),

glikozydy

cyjanogeniczne (linamaryna),
glikozydy sinapoilowe

Alkaloidy

atropina, nikotyna, ajmalicyna

Metabolity
wtórne

berberyna, betaina, betalainy,
kapsaicyna,

katarantyna,

kodeina,
dopamina, lupanina, morfina,
papaweryna

Poliaminy

(S)-retikulina, sanguinaryna,
skopolamina,

serpentyna,

solanidyna, tebaina, windolina

Białka
obronne

fitohemaglutynina, inhibitory
proteaz, chitynaza, β-l,3-
glukanaza

Zawartość soku komórkowego: przykłady
jonów i metabolitów pierwotnych
Substancj
e

Przykłady

Jony

K+, Na+, Ca

2+

, Mg

2+

, Cl-, SO

2-

,

PO

4

3-

, NO

3

-

,

Aminokw
asy

różne rodzaje,

Kwasy
organiczn
e

jabłkowy, cytrynowy, szczawiowy,
szikimowy, winowy,

Cukry

sacharoza, glukoza, fruktoza.

Białka
zapasowe
i obronne

prolaminy,

leguminy,

fitohemaglutininy,

inhibitory

proteaz, chitynaza, peptydy
(metalotioneiny klasy III) wiążące
metale (Cd, Pb i in.)

8.GOSPODARKA WODNA KOMÓRKI
Gospodarka wodna roślin związana jest z
dwoma fizycznymi procesami: osmozą i
dyfuzją

9.PROCES OSMOZY, DYFUZJI,
PLAZMOLIZA, DEPLAZMOLIZA
Dyfuzja=> proces w wyniku którego
następuje przemieszczanie się (transport)
cząsteczek od stężenia większego do
stężania mniejszego w celu wyrównania
stężeń w komórce
Osmoza=> to specyficzny typ dyfuzji
cząsteczek wody (rozpuszczalnik)
związany z obecnością
półprzepuszczalnych błon komórkowych
rozdzielających roztwory o różnych
stężeniach; kierunek przepływu
(transportu) jest więc od roztworu o
mniejszym stężeniu do roztworu o stężeniu
większym.

Plazmoliza=> zjawisko kurczenia się
protoplastu i odstawania od ściany
komórkowej na skutek umieszczenia
komórki w roztworze hipertonicznym

Deplazmoliza=> jeżeli przeniesiemy
komórkę do roztworu hipotonicznego np.
do czystej wody to wnika ona do komórki
wskutek działania siły ssącej , protoplast
rozkurcza się i wraca do normalnego stanu
i to nosi nazwę deplazmolizy

10.PLASTYDY - RODZAJE, BUDOWA
I FUNKCJE
Otoczone podwójna błoną, pierwsza jest
łatwo przepuszczalna, druga trudno
przepuszczalna.
11.Nazwać i scharakteryzować barwniki
występujące w plastydach
Chlorofil jako barwnik aktywny
fotosyntetycznie ma decydujące znaczenie
w procesie asmyliacji CO2
12.MATERIAŁY ZAPASOWE- GRUPY
I

RODZAJE

MATERIAŁÓW

ZAPASOWYCH W KOMÓRCE
ROŚLINNEJ
WĘGLOWODANY
a) cukry proste – glukoza, fruktoza –sok
komórkowy (wakola)
b) dwucukry – sacharoza, maltoza – sok
komórkowy
c) wielocukru
- skrobia – asymilacyjna (chloroplasty),
zapasowa (leukoplasty – amyloplasty)
- insulina – sok komórkowy
- hemiceluloza – wewnętrzna powierzchnia
ściany
Białka zapasowe – sok komórkowy,
leukoplasty

(protoplasty),

ziarna

aleuronowe (odwodnione wodniczki
białkowe)
Tłuszcze – bezpośrednio w cytoplazmie
jako krople tłuszczy
13.Praktyczne zastosowanie materiałów
zapasowych
14.WYMIENIĆ PRZYKŁADY ROŚLIN
MAGAZYNUJĄCYCH

BIAŁKA,

WĘGLOWODANY, TŁUSZCZE
Białka=> ziarna aleuronowe grochu ,
ziarniaki pszenicy, fasola,
Węglowodany => bulwy ziemniaka, fasola,
pszenica, owies, ryż, trzcina cukrowa,
topinambur, łubin
Tłuszcze => w nasionach szczególnie u
roślin oleistych np. słonecznik, rzepak, len

15.BUDOWA JĄDRA
KOMÓRKOWEGO
Jądro komórkowe otoczone podwójna błona
(otoczką) która ma bezpośrednie połączenie
z ER. W błonie jądrowej występują pory; są
to kanaliki które uważa się za miejsca
wymiany substancji między jądrem a
cytoplazmą. Tędy przenikają informacyjne
łańcuchy kwasu RNA z jądra do

cytoplazmy. Wewnątrz jądra znajdują się
:sok komórkowy czyli kariolimfa – płyn o
różnej konsystencji od zolu do żelu,
chromatyna i jąderko. Chromatyna
utworzona jest z DNA i białka i stanowi
najważniejszy składnik jądra w którym
zawarta jest informacja genetyczna
komórki. Głównym procesem zachodzącym
w jądrze to replikacja i transkrypcja.
Jądro komórkowe (nucleus)
*spełnia nadrzędną rolę w stosunku do
innych organelli komórkowych,
*w chromatynie, zbudowanej gównie z
DNA zawarta jest cala informacja
dotycząca funkcjonowania komórki
(informacja genetyczna),
* reguluje procesami zachodzącymi w
komórce za pośrednictwem aktywowania i
hamowania różnych grup genów,
* kieruje przemianą materii za pomocą
enzymów ( biosynteza białka),
*warunkuje

wykształcenie

cech

gatunkowych

(zawiera

czynniki

dziedziczenia),
*przekazywanie informacji z komórki do
komórki – mitoza,
*przekazywanie informacji do następnych
pokoleń – mejoza -( gamety).

Składniki chromatyny
16.ROLA JĄDRA KOMÓRKOWEGO
W SYNTEZIE BIAŁEK
Najważniejszą częścią komórki jest jądro
komórkowe. Zawiera ono materiał
genetyczny w postaci DNA i decyduje o
przebiegu

wszystkich

reakcji

biochemicznych w komórce.

Replikacja – synteza identycznej cząstki
DNA na matrycy istniejącej cząsteczki
Transkrypcja – przepisywanie informacji
genetycznej z DNA na informacyjny RNA
(mRNA), proces ten odbywa się w jądrze
komórkowym
Translacja – odszyfrowanie informacji
zawartej w mRNA i przełożenie jej na
sekwencję aminokwasów
17.RYBOSOMY- BUDOWA I ROLA

Liczba rybosomów w komórce

eukariotycznej wynosi przeciętnie parę
milionów i w dużej mierze zależy od
aktywności metabolicznej kom. W
komórkach eukariotycznych Rybosomy
występują w cytoplazmie oraz w
mitochondriach i plastydach. Wśród
rybosomów

cytoplazmatycznych

wyróżniamy rybosomy wolne i związane z
błonami

szorstkiego

reticulum

endoplazmatycznego. Rybosomy wolne
syntetyzują białka, które pozostaną w
obrębie

komórki

lub

będą

przetransportowane do struktur takich jak
jądro czy mitochondria. Natomiast
cząsteczki białka powstające na
rybosomach związanych z siateczką
wewnątrzplazmatyczną wnikają do jej
błony bądź są wysyłane poza komórkę.
Każdy rybosom jest zbudowany z dwóch
podjednostek: małej i dużej. Obie te
jednostki są zbudowane z białek i rRNA
(rybosomowy RNA). Obie jednostki są
składane w jąderku i oddzielnie
transportowane na miejsce przeznaczenia.
Na rybosomach odbywa się synteza białek
(translacja). Pojawienie się cząsteczki
mRNA (matrycowy) powoduje aktywację
rybosomu. Dopiero wtedy podjednostki
łączą się ze sobą. Cząsteczka mRNA
przesuwa się wzdłuż małej podjednostki, a
cząsteczki tRNA (transportującego RNA)
przy udziale enzymów doprowadzają
kolejne aminokwasy do rosnącego łańcucha
polipeptydowego.

Rybosomy

mitochondrialne i plastydowe są mniejsze
niż cytoplazmatyczne.
Rybosomy u Prokaryota występują w
cytoplazmie, natomiast u Eukaryota także w

mitochondriach i plastykach
U Eukaryota obie jednostki składane są z
elementów : białek i rRNA w jąderku.

18.KWASY NUKLEINOWE DNA I
RNA - BUDOWA
Kwasy nukleinowe są poliestrami β-D-
rybofuranozy

lub

2-deoksy-β-D-

rybofuranozy estryfikowanymi w pozycjach
3 i 5 przez kwas ortofosforowy(V), których
węgiel w pozycji 1’ jest połączony
wiązaniem β-N-glikozydowym z zasadą
purynową lub pirymidynową. Rodzaj
zasady ich sekwencja są charakterystyczne
dla kwasu rybonukleinowego – RNA (z
rybozą) lub dezoksyrybonukleinowego –
DNA (z 2-deoksyrybozą)
Cząsteczka DNA jest podwójną Helisą –
składa się z dwóch oplatających się
równoległych nici, każda nić złożona jest z
połączonych szeregowo nukleotydów.
Nukleotyd składa się z reszty kwasu
fosforowego

oraz

nukleozydu:

deoksyrybozy i jednej z czterch zasad
azotowych: adeniny(A), guaniny(G),
cytozyny(C), tyminy(T).
Rodzaje RNA
19.Rola DNA w przekazywaniu
informacji genetycznej
DNA należy do najistotniejszych
składników chromosomów ze względu na
ich role w przekazywaniu cech
dziedzicznych gdyż zawiera informacje
genetyczną. Współdziała z RNA który
pośredniczy w przenoszeniu informacji
genetycznej poza jądro komórkowe.
Cząsteczki DNA złożone są dziesiątków
tysięcy nukleotydów i tworzą dwa łańcuchy
komplementarne tzn. ściśle do siebie
dopasowane. Między dwoma łańcuchami
zasady budują wiązania, które łączy
określone zasady ze sobą; A z T, G z C.
Bardzo ważna cechą kwasów nukleinowych
jest zdolność do replikacji, możliwość
dobudowy odpowiednich elementów
budulcowych. Przez rozłączenie par zasad
cząsteczka DNA dzieli się podłużnie na
dwa łańcuchy, z których każdy dobudowuje
sobie łańcuch uzupełniający. Odtworzona
zostaje sekwencja zasad. Dzięki tym
właściwościom kwasy nukleinowe
przekazują informacje genetyczną
zaszyfrowana w chromosomach, w DNA w
sekwencji ułożonych zasad. Na podstawie
właśnie tego szyfru budowane są w
komórce białka enzymatyczne, które
decydują o wszystkich procesach
życiowych komórki, determinują cechy jej
budowy i funkcje.
20.BUDOWA

I

ROLA

CHROMOSOMÓW
Typowy chromosom podziałowy ma kształt
walcowaty, rozdzielony na dwa ramiona
przez przewężenie zwane centromerem
miejscu przyczepu chromosomu do włókna
wrzeciona podziałowego. W niektórych
chromosomach występuje

wtórne

przewężenie, oddzielające końcowy
fragment chromosomu zwany satelitem.
Przewężenie to jest miejscem odtwarzania
się jąderka po podziale komórki. W
chromosomach wyróżnia się połówki zwane
chromatydami, odgraniczone bruzdą wzdłuż
której następuje podłużne rozszczepienie
chromosomu w czasie podziału.
Podstawowym elementem składowym
chromosomu są nici zwane chromonemami,
silnie zespiralizowane zdolne do
podwajania się. Zaznaczają się na nich
grudkowate skupienia tzw. Chromomery
które są prawdopodobnie najsilniej
zespiralizowannymi odcinkami chromonem.
Chromonemy zawierają DNA. Po podziale
komórki chromonemy tracą spiralny kształt
i wyciągają się w długie nieregularne

skręcone nici.
Zespół chromosomów jest zawsze taki sam
w obrębie gatunku i tworzy tzw. Garnitur
chromosomowy. Zespól może być
diploidalny (2n) tj. zawierający podwójną
liczbę chromosomów co jest
charakterystyczne dla komórek ciała (poza
gametami) lub haploidalny (1n) tj.
zawierajacy

pojedynczą

liczbę

chromosomów (po jednym z pary),
charakterystyczny dla zarodników i
komórek generatywnych (rozrodczych) –
gamet. Diploidalna liczba chromosomów
dla człowieka wynosi 46.
Budowa chromosomu metafazowego

21.MITOZA I CYTOKINEZA
CYTOKINEZA [gr.], podział cytoplazmy
w dzielącej się komórce, następujący po
podziale jądra komórkowego; w komórkach
zwierzęcych zachodzi przez powstanie
bruzdy przewężającej i ostatecznie
rozdzielającej komórkę na 2 potomne,
u roślin — przez wytworzenie nowej ściany
komórkowej.
MITOZA
PROFAZA zaczyna się od kondensacji
chromatyny i wyłonienia się
chromosomów,natępuje w cytoplażmie
przebudowa mikrotubul, które pojawiaja się
w pobliżu jądra i organizuje we wrzeciono
mitityczne (podziałowe) zanika błona
jądrowa i jąderko. Włókna wrzeciona łączą
się z chromosomami w centromerach.
METAFAZA – w chromosomach po obu
stronach pojawia się warstwowe zgrubienie
– kinetochor. Uformowane wrzeciono
mitotyczne składa się z włókien
rozchodzących się stożkowato z dwóch
biegunów komórki do płaszczyzny
środkowej-równikowej. Występują tam dwa
rodzaje włókien między biegunowe i
kinetochorowe. Chromosomy ustawiają się
tak, że ich centomery leżą w płaszczyznie
równikowej wrzeciona, tworząc tzw płytkę
metafazową.
ANAFAZA rozpoczyna ją podział
centromerów i rozdzielenie się par
kinetochorów. Odzielone od siebie
chromatydy siostrzane zostają pociągnięte
do jedenego z dwóch biegunów wrzeciona.
Odzidzielone od siebie chromatydy
nazywamy chromosomami potomnymi,
zaczyna się tworzyć przegroda poprzeczna.
TELOFAZA to końcowy etap mitozy,
następuje gdy chromosomy potomne,
znajdujące się w dwóch biegunach
wrzeciona. Dookoła każdej grupy
chromosomów zostaje odtworzona otoczka
jądrowa. Chromatyna ponownie ulega
dekondensacji

tworząc

fibryle

chromatydowe, pojawiają się również
jąderka.
MITOZA prowadzi wiec do wytworzenia
dwóch potomnych jąder o tej samej liczbie
chromosomów co komórka macierzysta,
jednakże bezpośrednio po podzile
chromosomy potomne są uboższe o
substancje

Wczesna profaza

Środkowa profaza

Późna profana

Metafaza

Anafaza

Telofaza

Cytokineza i wytworzenie przegrody
pierwotnej

TKANKI ROŚLINNE
1.KLASYFIKACJA

TKANEK

ROŚLINNYCH
Klasyfikacja tkanek oparta na ich funkcjach
w roślinie:
1. Układ twórczy
Merystemy
2.Układ okrywający (izolujący)
Epiderma, Peryderma
3. Układ chłonny
Epiblema z włośnikami
4. Układ fotosyntezujący
Miękisz asymilacyjny
5. Układ wzmacniający
kolenchyma, sklerenchyma, ale także całe
systemy ścian komórkowych zdrewniałych
lub usztywnionych przez turgor
6. Układ przewodzący
ksylem (drewno), Felom (łyko)
7. Układ spichrzowy
miękisz spichrzowy
8. Układ przewietrzający
miękisz przewietrzający oraz aparaty
szparkowe i całe systemy przestworów
międzykomórkowych, kanałów, komór i
porów wypełnionych gazem
9. Układ wydzielniczy
Komórki wydzielnicze i ich zespoły
Klasyfikacja oparta na ich pochodzeniu i
budowie (z ćwiczeń – trochę inne niż na
wykładzie)
I. TWÓRCZE
1.pierwotne:
- merystem wierzchołkowy pędu
- merystem wierzchołkowy korzenia,

- merystem wstawowy (interkalarny)
- prokambium,
- tkanka archesporialna,
2.wtórne
-kambium
-telogen,
-kalus,
II.STAŁE
1.okrywające
a) pierwotne
-epiderma (skórka pędu)
-epiblema (skórka korzenia)
-endoderma
b)wtórne
-peryderma
2.wzmacniające (tylko pierwotne)
-sklerenchyma,
-kolenchyma,
3.miękiszowe
a)pierwotne
-miękisz asymilacyjny,
-miękisz zasadniczy
-miękisz spichrzowy (+wodny)
-miękisz przewietrzający
b)wtórne
-miękisz łykowy
-miękisz drzewny,
-miękisz spichrzowy,
4.przewodzące
a)pierwotne
-protokylem + metaksylem
-protofloem
b)wtórne
-metaksylem
-metafloem
2.CO TO SĄ TKANKI TWÓRCZE,
TKANKI PIERWOTNE I WTÓRNE.
Tkanki twórcze czyli merystemy to grupa
tkanek młodych. Komórki tej tkanki są
cienkościenne mają duże jądra komórkowe i
mało wakuol. Komórki te dzieląc się
intensywnie produkują nowe partie tkanki,
które po zróżnicowaniu przyczyniają się do
wzrostu organów nowych i starych
Pierwotne:
-merystem wierzchołkowy: korzenie –
rośliny rośną w dwóch kierunkach w górę
(wierzchołek) i w dół (korzenie)
z kom inicjalnych (cały czas się dziela)
powoduje nieograniczony wzrost
-merystem wstawkowy – znajd się w
łodydze trawy pomiędzy kolankami i ten
odcinek rośnie
-prokambium – z niej będzie kambium
-tk archesporialna – znajduję się w
woreczku pyłkowym albo zalążkowym i w
wyniku redukcji będzie się tworzyć
haploidalne (kom macierzyste) ziarna pyłku
albo woreczek zalążkowego
Wtórne:
- kambium pojawia się gdy roślina zamierza
przyrastać na grubość, dzieląc się produkuje
drewno i łyko wtórne,
-felogen – tk korkotwórcze, która powoduje
okrycie łodygi korzenia korkiem,
-kalus – tk przyranna – pozwala na
zabliżnienie się ran (kom dziela się i
zalewają rany)
-strefa różnicowania – kom zaczynają się
wydłużać, w kierunku do góry, będą się
przekształcać w tkanki,
3.Charakterystyka tkanek twórczych
.Merystemy sa grupa komorek znajdujacych
się w stanie niejako embrionalnym Komórki
takie mają cienkie ścianki z celulozy,
cytoplazma ich zawiera drobne wakuole. Na
skutek dzielenia się, rozrastania i
różnicowanie komórek merystymatycznych
powstają stopniowo różnorodne tkanki
dojrzałe, czyli stałe.Najistotniejsza cecha
merystemu jest to, że komórki tej taknki
wkrótce po utworzeniu się ulegają
podziałowi na dwie pochodne, tak ze tkanka
merystymatyczna składa się z młodziutkich
komórek i z wielu zaledwie się tworzących
lub dopiero powstalych ścianek.W koncu
komorki osiągnawszy okreslona postac
przestaja się rozmnazac i staja się czesciami
skladowymi tkanek stałych.
Tkanki twórcze sa to zespoły komórek o
cienkich ściankach, duzych jadrach i
niewielkich wakuolach. W wyniku licznych
podziałów mitotycznych produkuja duze
ilosci nowych komórek.
Merystemy pierwotne.
Wystepuja w stozkach wzrostu pędu i
korzenia (merystemy wierzchołkowe) i
powoduja przyrost rosliny na dlugosc
(elongacje). Naleza tu tez merystewody.
Skorka pędu (epiderma) i jej wytwory, czyli
aparaty szparkowe, włoski, włośniki na

korzeniu – jest zbudowana z komorek
zywych, scisle do siebie przylegajacych, na
powierzchni których może odkladac się
warstwa ochronna (kutikula). A paraty
szparkowe sa zbudowane z dwoch
nerkowatych komorek przyszparkowych
otwierajacych lub zamykajacych się w
zaleznosci od turgoru. Aparaty szparkowe
uczestnicza w wymianie gazowej i regukuja
transpiracje. Włoski zabezpieczaja przed
utrata wody tworzac gęsty kutner,
wytwarzaja substancje parzace, pelnia
funkcje czepne.
Skórka korzenia (ryzoderma) wytwarza
jednokomorkowe wypustki, czyli włośniki
biorace udział w pobieraniu wody i soli
minetralnych.
Korek zbudowany jest z komórek martwych
wypelnionych powietrzem. Zabezpiecz
rosline przed urzami, a dzieki zawartosci
substancji dzialajacych antyseptycznie
zabezpiecza ja przed bakteriami i grzybami.
Ściany komórkowe przesycone sa suberyna.
Przy

braku

przestworów

miedzykomorkowych mozliwosc wymiany
gazowej daja przetchlinki.
4.TKANKA MIĘKISZOWA- BUDOWA,
RODZAJE I FUNKCJE.
-komórki

parenchymatyczne,

cienkościenne,
-lużne ułożenie komórek – obecność
przestworów międzykomórkowych
-różne funkcje:
1. miekisz zasadniczy – wypełnia wolne
przestrzenie między innymi tkankiami,

2.m.spichrzowy – gromadzenie substancji
zapasowych,zawiera leukoplasty

3.m.wodny – magazynowanie zapasu wody
– bardzo podobny do zasadniczego znajduje
się głównie u kaktusów i u roślin
gruboszowatych,
4.m.powietrzny (powietrzający) –
przechowywanie zapasu powietrza (łodygi,
ogonki liściowe), u roślin wodnych,
5.m.asymilacyjny

(zieleniowy)

–

prowadzenie fotosyntezy (liście , łodyga)
a)palisadowy – kom b.wydłużone, sciśle
ułożone, zawierajace dużą ilość
chloroplastów,
b)gąbczasty – kom wieokształtne, lużno
ułożone w tkanki, mniej chloroplastów i się
znajdują przy dolnej skórce liścia, musi
zawierac chloroplasty!

6.miękisz drzewny i miękisz łykowy –
odżywianie innych komórek tkanki
przewodzącej (włókna i naczynia to tk
martwe, ale muszą się joakś odżywiać i
właśnie on im to umozliwia), pełni też
funkcje miękiszu spichrzowego czasami.
5.TKANKA

OKRYWAJĄCA

PIERWOTNA I WTÓRNA.
Peryderma – okrywa korzenie i pędy w
budowie wtórnej, jest niejednorodna:
fellogen – miazga korkotwórcza, na
obwodzie,

felloderma

(miękisz

podkorkowy) – odkłada się do środka,
fellem (korek) – odkłada się na zewnątrz

6.EPIBLEMA I EPIDERMA.
Epiderma – izoluje roślinę od warunków
zewnętrznych, patogenów dlatego kom są
ściśle do siebie przylegają;wytworem skórki
są włoski (ograniczają transpirację i izolują
od pasożytów i drapieżników; tworzą biały
nalot KUTNER) i włoski gruczołowate (w
nich olejki eteryczne – funkcja
wydzielnicza) oraz aparaty szparkowe
(reguluje transpisracje)

Epiblema – ułatwia pobieranie przez
roślinę soli mineralnych i wody, jest tkanką
pośredniczącą pomiędzy korzeniem a gleba,
z epiblemy wyrastają długie wypustki
-włośniki (zwiększają pow. chłonną,
ułatwiają kontakt z glebą)

7.APARATY SZPARKOWE- BUDOWA
I FUNKCJE.
Funkcję:
*wymiana gazowa
*transpiracja
Na dynamikę ruchów komórek
szparkowych wpływają:
*nasycenie wodą,
*zmiana turgoru,
Otwieranie aparatów szparkowych
*wzrostu turgoru i ciśnienia osmotycznego:
hydroliza skrobi asymilacyjnej na
osmotycznie czynne cukry zachodzi w
miarę wyczerpywania się w liściu
dwutlenku węgla i obniżenia zakwaszenia
komórki
Zamykanie aparatu szparkowych
*przemiana cukrów w skrobię, nieczynną
osmotycznie, następującą w skutek
gromadzenia się dwutlenku węgla i
zakwaszania komórek szparkowych

8.WYTWORY SKÓRKI
-aparaty szparkowe
-włoski => mogą być jednokomórkowe,
wówczas są wystającymi

ponad

powierzchnię przedłużeniami komórek
skórki o rozmaitej długości , prostymi lub
rozgałęzionymi.
wspomagają skórkę w ochronie roślin
lądowych

przed

czynnikami

mechanicznymi

i

chemicznymi;

zabezpieczają przed utratą wody tworząc
kutner (dodatkowa warstwę skórki
utworzona z olbrzymiej liczby
usytuowanych obok siebie włosków);
wydzielają substancje wabiące i parzące;
odgrywają rolę czepną; pobierają wodę (u
roślin tropikalnych)
-włośniki => są wytworem ryzodermy i
zwiększają pow chłonna korzenia w strefie
włośnikowej co ułatwia efektywne
pobieranie wody z gleby wraz z solami
miner.
-kolce=> są wyrostkami na pow rośliny w
których powstaniu bierze udział skórka i
leżący pod nią miękisz, są to twory sztywne
o zdrewniałej ścianie komórkowej, ostro
zakończone; (kolce róży)
9.Tkanka wzmacniająca - rodzaje i
właściwości
Kolenchyma (zwarcica) jest zbudowana z
komórek żywych, wystepuje w intensywnie
rosnacych czesciach roslin lub w
peryferyjnych czesciach łodyg. Może mieć
postac kolenchymy katowej (zgrubienia w
katach komórek) lub płatowej (zgrubienia
na równoległych scianach komórkowych).
Sklerenchyma ( twardzica) zbudowana z
komorek martwych, wystepuje w
wyrosnietych organach w centralnej czesci
łodygi lub w twardych czesciach nasion i
owoców. Wystepuje w postaci włókien
sklerenchymatycznych lub sklereidów
( komórek kamiennych)

10.RÓŻNICE

MIĘDZY

KOLENCHYMĄ I SKLERENCHYMĄ
Kolenchyma
(zwarcica)

Sklerenchyma
(twardzica)

Występuje

w

intensywnie
rosnących częściach
roślin

Występuje

w

wyrośniętych organach

Komórki są żywe,
zawieraja protoplast

Komórki są martwe,
pozbawione protoplastu

Ściany komórkowe
celulozowe

ze

zgrubieniami w
kątach (kolenchyma
kątowa), bądź na
ścianach stycznych
– równoległych
(kolenchyma
płatowa)

Ściany

komórkowe

zdrewniałe,

silnie

zgrubiałe

Pojedyncze komórki
mogą

zawierać

chloroplasty

Wyróżnia się 2 typy
komórek:

włókna

sklerenchymatyczne np.
lnu i komórki kamienne
(sklereidy) np. w owocu
gruszy

Występuje

w

peryferyjnych
częściach łodyg

Występuje często w
centralnej części łodyg,
twardych

częściach

nasion, owocach

11.TKANKA PRZEWODZĄCA -
RODZAJE I WŁAŚCIWOŚCI
- pierwotne – powstają z prokambium
- wtórne – powstają z kambium, powodują
przyrost na grubość
1) Ksylem – drewno
- przewodzi wodę od korzenia do liści,
tkanka niejednorodna
- miękisz drzewny - jedyny żywy element,
przechowuje substancje zapasowe
- naczynia (tracheje, u okrytonasiennych)
lub cewki (tracheidy, u mszaków), rury
położone jedna na drugiej, brak ścian
poprzecznych
- włókna drzewne – silnie zdrewniałe
ściany, wydłużone, wzmacniają tkankę
Typy naczyń:
- pierścieniowate <- protoksylem
- spiralne <- protoksylem
- siatkowate <– metaksylem
- jamkowate (powstałe z kambium,
wtórne)<- metaksylem
2) Floem – łyko
- w całości tkanka żywa, martwe są tylko
włókna łykowe
- rurki sitowe – ściany poprzeczne – sita,
przez które odbywa się transport aktywny
- kaloza – zamyka przestwory w sitach po
sezonie wegetacyjnym
- komórki przyrurkowe (kom. towrzyszące,
jądrzaste)
- miękisz łykowy – odżywianie tkanki
- włókna łykowe – martwy element,
wzmacnia i ochrania
12.WIĄZKI PRZEWODZĄCE -
RODZAJE, BUDOWA I FUNKCJE
1) centryczne – tworzą zamknięte kręgi
- leptocentryczne – drewno na zewnątrz,
łyko wewnątrz
- hadrocentryczne – łyko na zew, drewno
we wew
2) radialne – promieniowe (korzenie roślin
nasiennych w budowie pierwotnej) ksylem
tworzy promienie, floem położony między
nim
3) kolateralne (oboczne)-
- zamknięte (brak przyrotstu na grubość)

-otwarte -ksylem |kambium| Felom

4) bikolateralne (2-boczne)-łodygi roślin
psiankowatych
- Fleom zewnętrzny|kambium|ksylem|Floem
wewnętrzeny

ORGANOGRAFIA
1. Morfologia łodygi - rodzaje pędów itp.
Łodyga stanowi oś pędu na której osadzone
są liście. Typowa łodyga jest organem
wysmukłym i pionowo wzniesionym. Poza
tym wykształcona jest różnie co związane

jest ze stopniem jej trwałości i formą
ekologiczną rośliny. Miejsca z których
wyrastają liście nazywamy węzłami, dzielą
one łodygę na odcinki – międzywęźla. Od
liczby i długości międzywęźli zależy
wysokość pędu.
Łodygi zielne - są nietrwałe i obumierają
pod koniec sezonu wegetacyjnego.okrywa
je skórka a znajdujące się na nich paki
wierzchołkowe i boczne są nagie.
Występują u roślin jednorocznych,
dwuletnich, jak i wieloletnich bylin, które
tracą na zimę części nadziemne i zimują w
postaci organów przetrwalnikowych (cebul,
kłączy lub bulw).
Łodygi zdrewniałe

- są trwałe.

Charakterystyczne są dla wieloletnich roślin
drzewiastych (drzew, krzewów i
krzewinek). Zwykle na zimę zrzucają
jedynie liście

Rodzaje pędów:
1.pędy nadziemne
-pnącza: pedy wijące (groch, fasola,
groszek, winorośl) i pędy czepne z wąsami
(fasola, powój)
-pędy płożące (bluszczyk kurdybanek,
tojeść rozesłana)
-poziome rozłogi (jaskier rozłogowy)
-wici (wąsy) – truskawka, poziomka
-źdźbła – trawy
- pędy zmodyfikowane (magazynujące) –
kalarepa, główka kapusty
2. pędy podziemne: -kłącza – szparag,
zawilec
-rozłogi – perz
-bulwy pędowe – ziemniak, topinambur,
fiołk alpejski
-cebule ( cebula czosnku, u lilii, cebuli)
2. Budowa stożka wzrostu pędu

3. BUDOWA PIERWOTNA ŁODYGI
ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH I
JEDNOLIŚCIENNYCH
Zewnętrzną okrywę łodyg stanowi skórka
(epiderma) zaopatrzona w aparaty
szparkowe. Graniczy z nią kilkuwarstwowa
kora pierwotna, będąca tkanką miękiszową.
Mogą się w niej znajdować także pasma i
grupy komórek tkanki wzmacniającej -
kolenchymy i sklerenchymy, komórki
wydzielnicze itp. Często zewnętrzne
komórki kory zawierają chloroplasty, mają
więc zdolność do fotosyntezy. Najczęściej
warstwa śródskórki w ogóle nie występuje.
Głównym elementem wewnętrznej części
łodygi (tzw. walca osiowego) jest tkanka
przewodząca,

budująca

wiązki

przewodzące. U roślin dwuliściennych łyko
i drewno przedzielone są pasmem miazgi
(kambium) wiązkowej - są to więc otwarte
wiązki przewodzące. Na przekroju łodygi są
one ułożone pierścieniowo. Miazga
wiązkowa ma charakter pierwotnej tkanki
twórczej. Środek łodygi rośliny zajmuje
rdzeń zbudowany z tkanki miękiszowej.
Główną rolą parenchymy łodygi jest
magazynowanie substancji odżywczych. U
roślin jednoliściennych floem i ksylem
budujące wiązkę stykają się ze sobą (nie ma
między nimi tkanki twórczej). Są to
zamknięte wiązki przewodzące. Na
przekroju poprzecznym łodygi wiązki
przewodzące nie tworzą regularnego kręgu,
lecz są rozrzucone na całej powierzchni.
Bardzo często wewnętrzna część łodygi
zanika - wiązki przewodzące skupiają się w
zewnętrznej części miękiszu

4. BUDOWA WTÓRNA ŁODYGI
ZIELNEJ

ROŚLIN

DWULIŚCIENNYCH
Przyrost łodygi na grubość rozpoczyna się
od odróżnicowania się w miękiszu pasm
kambium międzywiązkowego (merystem
wtórny). Łączy się on merystemem
pierwotnym - kambium wiązkowym,
tworząc nieprzerwany pierścień tkanki
twórczej. Podczas jej podziałów do
wewnątrz pierścienia odkładane jest drewno
wtórne, na zewnątrz zaś łyko. W czasie
wzrostu na grubość zanika wiązkowy układ
tkanki przewodzącej. Zostaje on zastąpiony
ciągłym, grubym cylindrem drewna i
znacznie węższym łyka. Niektóre komórki,
powstałe wskutek podziałów kambium,
różnicują się w komórki miękiszowe.
Stanowi on system żywych komórek,
łączący drewno i łyko wtórne oraz elementy
przewodzące łodygi z tkankami innych
organów. Jest on niezbędny dla sprawnego
przewodzenia wody i substancji
odżywczych, a także hormonów roślinnych.
Stale pogrubiające się warstwy drewna i
łyka rozrywają korę pierwotną i skórkę.
Funkcje okrywające przejmuje peryderma
(korek), tworzona przez pierścień felogenu.
Powstaje on przez odróżnicowanie się
komórek miękiszu bądź kolenchymy,
leżących w obszarze kory pierwotnej.
Rośliny rosnące w klimacie, gdzie sezon
wegetacyjny nie trwa przez cały rok, muszą
przerywać wzrost na okres zimy. Na
przekroju łodygi warstwy drewna tworzą
pierścienie (słoje) przyrostów rocznych.
Pierścień drewna powstały w czasie jednego
roku składa się z jasnego pasma drewna
wiosennego i ciemniejszego - drewna
jesiennego
W wyniku przyrostu wtórnego łodyga
uzyskuje układ tkanek charakterystyczny
dla budowy wtórnej. Centrum łodygi
zajmuje rdzeń zbudowany z pierwotnej
tkanki miękiszowej, który szybko obumiera.
Przylega doń gruba warstwa zbudowana z
drewna wtórnego. Przenikają ją cienkie
pasma tkanki miękiszowej. Wokół drewna
biegnie wąska obrączka tkanki twórczej. Na
zewnątrz odkładane jest w niewielkiej ilości
łyko wtórne. Tkankę okrywającą wytwarza
felogen, tworzący na granicy z sitem
cieniutką warstwę felodermy i odkładaną na
zewnątrz grubą osłonę z felemu (korka).
5.

BUDOWA

BULWY

ZIEMNIACZANEJ I CEBULI -
ORGANY SPICHRZOWE
Typowa cebula jest organem podziemnym
którego główną część stanowią
przekształcone liście. Łodyga jest silnie
skrócona i tworzy tzw. Piętkę na której

osadzone są bardzo gęsto duże, mięsiste
białe lub żółtawe liście. W liściach tych
magazynowana są materiały zapasowe –
cukry. Z piętki wyrastają korzenie
przybyszowe a na szczycie skróconej łodygi
znajduje się pąk wierzchołkowy który na
wiosnę wyrasta wpęd nadziemny. W
pachwinach mięsistych liści znajdują się
pąki boczne. Cebula jest organem
przetrwalnikowym spichrzowym i słuzy do
wegetatywnego rozmnażania.
Cebula

Bulwa

6. MORFOLOGIA LIŚCI
W zależności od stadium rozwojowego
rośliny pojawiają się różne rodzaje liści.
Pierwsze z nich to liścienie powstające w
zarodku. W nasionach o małej ilości bielma
mogą one spełniać funkcje organów
spichrzowych i wówczas są duże i grube
(np. fasola, groch). Następnie rozwijają się
liście dolne, które powstały jako pierwsze z
rozwijającego się nasienia, liście właściwe
o funkcjach asymilacyjnych i liście
przykwiatowe spełniające funkcje ochronne
dla kwiatu. Zasadniczo budowa liścia
różnych roślin jest podobna. Wyróżnia się
tu ogonek, blaszkę liściową i tzw.
unerwienie, utworzone przez wiązki
przewodzące występujące w liściu. Jednak
liście roślin dwuliściennych mają
różnorodne kształty, a ich unerwienie
najczęściej jest typu pierzastego lub
dłoniastego. U roślin jednoliściennych liście
są bardzo często wąskie, smukłe,
posiadające unerwienie równoległe i co
ważne, liście te nie posiadają ogonka
liściowego.

Ze względu na liczbę blaszek liściowych,
liście możemy podzielić na pojedyncze i
złożone. Liście pojedyncze mają tylko jedną
blaszkę liściową, która może być nie
podzielona, lub podzielona mniej lub
bardziej głębokimi wcięciami. Liście
złożone składają się z kilku blaszek
liściowych zwanych listkami

7. Rozwój zawiązka liściowego
8. FUNKCJE LIŚCI - np. asymilacyjna.
spichrzowa itp.
Liście oprócz fotosyntezy i transpiracji,
wymiany gazowej mogę także spełniać
inne funkcje i ulegać szeregowi
modyfikacji:
Liście czepne - występują u roślin pnących,
przekształcone są w wąsy, którymi
przyczepiają się one i owijają wokół
podpór.
Liście spichrzowe - np. łuski cebuli, w
których zmagazynowane są w substancje
odżywcze. Może być także magazynowana
woda.
Liście asymilacyjne - mają skrzydlasty
kształt (np. szczypior).
Liście ciernie - silnie zdrewniałe, sztywne,
zawierające wiązki przewodzące i dlatego
trudne do oderwania - pełnią funkcje
obronne.
Liście ochronne - np. łuskowate liście
cebuli, czy liście ochraniające pąki.
Liście wabiące zwierzęta zapylające
kwiaty, np. czerwone liście gwiazdy
betlejemskiej, wabią zapylające tę roślinę
kolibry.
Liście pułapki roślin owadożernych, które

mają problem ze zdobyciem związków
azotu. W zależności od sposobu
"polowania" liście mogą być wykształcone
jak urny lub dzbanki (dzbanecznik), których
wewnętrzne ściany pokryte są gruczołami
wydzielającymi enzymy trawienne.
Śmiertelną matnią okazują się także,
pokryte zwodniczą, lepką rosą, włoski na
okrągłych listkach rosicze

9. Typy anatomiczne liści (liść bifacjalny,
itp. )
Liście u roślin dwuliściennych to liście
bifacjalne (dwupowierzchniowe – możemy
wyróżnić skórkę górną i dolną). W odleje
skórce znajdują się aparaty szparkowe.
Skórka górna jest pokryta kutykulą =>
chroni liść przed utratą wilgoci. Kutykula
może być cieńsza lub grubsza. Może być
pokryta woskowym nalotem. Pod skórka
znajduje się miękisz asymilacyjny
zróżnicowany na palisadowy i gąbczasty.
M. palisadowy znajduje się pod górną
skórka, kom. Silnie wydłużone, ściśle
przylegające. Znajduje się w nim dużo
chloroplastów =. Intensywny proces
fotosyntezy
W połowie liścia występuje wiązka
przewodząca (dostarcza wodę do liścia,
asymilaty). Jest ona otoczona pochwa
wokółwiązkową (duże kom. Miękiszu ).
Jest to wiązka zamknięta (nie posiada
kambium - kolateralna zamknięta)
Igła sosny: drzewa iglaste mają liście
przekształcone w igły aby zintensyfikować
wszystkie procesy. Liść ten ma bardzo małą
średnicę; .zew, kom. skórki są grube, w nich
zagłębione aparaty szparkowe; pod skórka
sklerenchyma usztywnia liść, kom.
miękiszu są silnie powcinane co zwiększa
pow, tego miękiszu. W miękiszu występują
kanały żywiczne W śródskórni znajduje się
duże ilości skrobi, nie ma tam m.
asymilacyjnego. Tkanka transfuzyjna
kontaktuje liść z wiązka przewodzącą .
Przenosi asymilaty z miękiszu do wiązki
przewodzącej => do łyka . Z drewna wodę
do miękiszu.
Liść kostrzewy łąkowej: w skorce górnej
znajdują się aparaty szparkowe ( w dolnej
też). Jest to wąski i niewielki liść .
wewnątrz znajduje się mezofil
niezróżnicowany (mieszki asymilacyjny)
zawierający chloroplasty. Wiązka
kolateralna zamknięta (drewno na górze,
łyko na dole); otoczona pochwa
wokółwiązkową. Występuje tkanka
wzmacniająca w sąsiedztwie wiązki
przewodzącej. Są tez kom. Wodne
(zawiasowe) => zmniejszają intensywność
fotosyntezy. Wypełnione są duża wakuolą
gdy jest mało wody to kom. Te obkurczają
się i krawędzie liścia zaczynają się
schodzić.

10. Budowa anatomiczna liścia rośliny
dwuliściennej, trawy i sosny (igła)
Wierzchnią warstwę liścia rośliny
dwuliściennej stanowi skórka (epiderma)
pokryta warstwą kutykuli. Pod nią znajduje
się warstwa miękiszu asymilacyjnego.
Budujące blaszkę liściową komórki są
wydłużone, walcowate, a ich protoplasty
zawierają szczególnie dużo chloroplastów.
W przekroju poprzecznym podłużne,
pionowo ustawione komórki wyglądają jak
palisada, stąd też inna nazwa tej tkanki -
miękisz palisadowy. Pod nią znajduje się
inny rodzaj miękiszu (parenchymy) -
miękisz gąbczasty. Charakteryzuje się on
dużymi przestworami międzykomórkowymi
- jego główną funkcją jest prowadzenie
wymiany gazowej. Buduje on komory
powietrzne, graniczące z aparatami
szparkowymi, w które zaopatrzona jest
skórka spodniej strony liścia. Dzięki sieci
biegnących od korzeni wiązek
przewodzących, związki mineralne wraz z
wodą przedostają się do komórek miękiszu
liścia. Opuszczają go natomiast organiczne
produkty fotosyntezy. Najgrubsze z wiązek
są widoczne na powierzchni blaszki
liściowej jako tzw. nerwy. Budowa liści
roślin jednoliściennych różni się nieco od
budowy liści roślin dwuliściennych. Wiązki
przewodzące biegną w ich blaszkach
równolegle i są niemal tej samej grubości.
Miękisz nie wykazuje wyraźnego
zróżnicowania na asymilacyjny i gąbczasty.
Inny jest też kształt komórek szparkowych -
u jednoliściennych mają one kształt hantli.

Liście nagonasiennych drzew iglastych,
rosnących na obszarach o surowym,
chłodnym klimacie, zbudowane są
odmiennie. Zwykle owalne w przekroju,
pokryte są warstwą skórki, której komórki
mają ściany wysycone kutyną.
Niejednokrotnie liście pokrywa dodatkowo
warstwa wosku, lub kutner (gęste włoski).
W zagłębieniach skórki znajdują się aparaty
szparkowe. Pod epidermą leży warstwa
tkanki wzmacniającej, pod nią - jednolita
warstwa miękiszu asymilacyjnego. Przez
miękisz przebiegają kanały żywiczne.
Centrum liścia zajmuje wiązka
przewodząca strefach o umiarkowanym
klimacie dużym kłopotem jest przetrwanie
zimy. Skutecznym więc rozwiązaniem jest
pozbywanie się delikatnych części ciała i
przejście w stan, w którym wszelkie
procesy metaboliczne praktycznie ustają. W
miarę upływu czasu liście zaczynają
opadać. Miejsce, w którym nasada ogonka
liściowego styka się z gałązką, różni się
strukturą od otaczających tkanek.
Zbudowane jest z cienkościennych komórek
miękiszowych i nazywane strefą odcięcia.
Od strony łodygi powstaje tam warstwa
komórek korka. Następnie, od strony
ogonka liścia, enzymy rozpuszczają blaszki
środkowe pomiędzy komórkami miękiszu.
Liść trzyma się już tylko dzięki cienkiej
wiązce przewodzącej, która szybko zostaje
przerwana.

11.KORZEŃ
1. Morfologia korzeni- rodzaje korzeni,
systemy korzeniowe itp.
Korzeń jest z reguły podziemnym organem
wegetacyjnym rośliny. Do jego
najważniejszych zadań należą: pobieranie
wody i soli mineralnych i utrzymywanie
rośliny w podłożu. Niekiedy pełnią one
takie inne zadania, jak np. korzenie
spichrzowe, czepne, powietrzne. Mogą
także być organami rozmnażania
wegetatywnego, lub organami żyjącymi w
symbiozie z bakteriami i grzybami (tzw.
mikoryza), co usprawnia zaopatrywanie
roślin w związki mineralne. Korzenie roślin
tworzą różnego rodzaju zespoły
U większości roślin nagozalążkowych i
okrytozalążkowych

dwuliściennych

występuje system korzeniowy zwany
palowym. Można w nim wyróżnić gruby,
rosnący pionowo w dół korzeń główny i
odchodzące od niego, krótsze, drobniejsze
korzenie boczne (w ich powstawaniu ważną
rolę odgrywa perycykl - okolnica).
Korzenie boczne mogą tworzyć własne
rozgałęzienia. System palowy może mieć
znaczną długość i docierać do warstw gleby
zawierających większe ilości wody bądź
sięgać nawet wody gruntowej
U roślin jednoliściennych

korzeń

zarodkowy zwykle wcześnie kończy swój
wzrost, a niekiedy nawet zanika. U
podstawy pędu rozwijają się wówczas
korzenie zwane przybyszowymi (są to
korzenie które nie powstają z zawiązku
korzenia, lecz rozwijają się na innych
organach - np. łodygach). Wszystkie one
zbliżone są do siebie długością i
szerokością, żaden nie góruje nad
pozostałymi. System taki nazywany jest
wiązkowym. Korzenie przybyszowe
odgrywają dużą rolę w wegetatywnym
(bezpłciowym, przebiegającym bez udziału
gamet) rozmnażaniu się roślin.
Otrzymywane w ten sposób potomstwo jest
identyczne genetycznie z osobnikiem
rodzicielskim.

Kryteria klasyfikacji korzeni:
1.pochodzenie : zarodkowe, przybyszowe
2. funkcja:
-spichrzowe- grube i mięsiste magazynują
w komórkach miękiszu substancje
odżywcze. Funkcje magazynujące pełni
głównie górna część korzenia, dolna pobiera
z gleby wodę. Funkcje spichrzowe mogą
pełnić także korzenie przybyszowe (np.
bulwy dalii).
-asymilacyjne - powstają u pewnych
gatunków storczyków, u których łodyga i
liście uległy silnej redukcji. Korzenie te
mają postać taśm zawierających chlorofil
-nadziemne (powietrzne)- zaopatrują w
wodę niektóre epifity (np. storczyki). Mają
one wielowarstwową skórkę zbudowaną
przez martwe komórki o porowatych
ścianach, nasiąkające wodą jak gąbka
*podpierające- występują u roślin
rosnących w grząskim podłożu. Ich
zadaniem jest stabilizacja rośliny. Są to
korzenie przybyszowe, wyrastające z łodygi
na pewnej wysokości nad ziemią i ukośnie
wrastające w podłoże. Występują przede
wszystkim u roślin rosnących w wilgotnych
lasach tropikalnych.
*czepne- występują u pnączy i epifitów.
Przytwierdzają rośliny do podłoża, gałęzi
drzew
*oddechowe- Są to pionowe, wystające z
gleby odgałęzienia korzeni biegnących
równolegle do powierzchni ziemi. Służą do
pobierania tlenu i dodatkowego umacniania
roślin w niestabilnym podłożu
-w postaci ssawek- występują u roślin
pasożytniczych i półpasożytniczych. Za
pomocą ssawki roślina przytwierdza się do
żywiciela i pobiera od niego wodę i
substancje odżywcze
- bulwy korzeniowe- powstają w wyniku
przekształcenia w organy spichrzowe
korzeni bocznych i przybyszowych jak u
dalii
Korzenie większości roślin wchodzą w
symbiotyczne związki z grzybami, zwane
mikoryzą. Wśród roślin z rodziny
motylkowatych rozpowszechnione jest
współżycie z bakteriami azotowymi z
rodzaju Rhizobium
2.budowa stożka wzrostu korzenia
Stożek wzrostu korzenia składa się z 3
pokładów komórek merystemtycznych tzw.
Histogenów wytwarzających 3 grupy tkanek
korzenia :
1)z wew prokambialnego pleronu powstaje
walec osiowy
2)histogeny pośredni – peryblem wytwarza
tkanki kory pierwotnej
3)zew, jednowarstwowy dermatogen
przekształca się w skórkę korzenia –
epiblemę i daje początek czapecze korzenia

3. strefy korzenia
Strefa wzrostu - wierzchołek każdego
korzenia okryty jest czapeczką korzeniową.
Komórki czapeczki, zniszczone w czasie
przeciskania się korzenia przez podłoże,
uzupełniane są przez nowe komórki
tworzone przez merystem wierzchołkowy.
Tkanka twórcza tworzy strefę podziałów
komórkowych. Komórki tej strefy mają
wyłącznie cienkie ściany pierwotne, są
małe, a w ich cytoplazmach znajdują się
bardzo duże jądra.
Strefa wydłużania (elongacyjna) znajduje
się za strefą podziałów. Znajdujące się tu
komórki utraciły już zdolność do
podziałów, mogą jednak przyrastać na
długość. Wydłużanie się (elongacja) jest ich
głównym zadaniem. Dzięki nim korzeń
rośnie i przeciska się między cząsteczkami
gleby. W tej strefie rozpoczyna się też
wstępne różnicowanie się tkanek. Dalsze
ich różnicowanie się i dojrzewanie
następuje w strefie dojrzewania
(włośnikowej).
Strefa (dojrzewania) włośnikowa.
Komórki, które tu się znalazły, specjalizują
się w pełnieniu ściśle określonych funkcji.
W tej strefie powstają też komórki
włośnikowe - wyrostki epidermy
odpowiedzialne za pobieranie roztworów z
gleby. Możemy tu zaobserwować
wszystkie, ostatecznie wykształcone tkanki
składające się na budowę pierwotną
korzenia.
Strefa wyrośnięta czyli korzonkorodna -
strefa korzeni bocznych, umocowuje roślinę
w glebie i przewodzi wodę do pędu.
znajduje się nad strefą włośnikową i ma

budowę wtórną.

4. Budowa pierwotna korzenia
Gdy przekroimy korzeń w strefie
włośnikowej, możemy zaobserwować
charakterystyczny

układ

tkanek

składających się na budowę pierwotną tego
organu. Pod okrywającą korzeń skórką
(ryzodermą), której liczne komórki
zaopatrzone są we włośniki, znajduje się
gruby cylinder tkanki miękiszowej, zwanej
korą pierwotną. Jej komórki są żywe,
cienkościenne, a między nimi występują
liczne przestwory komórkowe. Główną
funkcją kory pierwotnej jest
magazynowanie substancji odżywczych
(skrobi) oraz przewietrzanie korzeni. Korę
pierwotną ogranicza od wewnątrz
pojedynczy pierścień komórek miękiszu,
zwany śródskórnią (endodermą). Jej
zadaniem jest czynna regulacja przepływu
wody od włośników do wiązek
przewodzących korzenia. Komórki
budujące warstwę śródskórki mają
pośrodku ścian pasemkowate zgrubienia,
zwane pasemkami Caspary'ego. Zawierają
one nie przepuszczającą wody substancję
tłuszczową zwaną suberyną. Endoderma,
dzięki takiej budowie ścian komórkowych,
reguluje przemieszczanie się wody w
poprzek korzenia, od włośników do wiązek
przewodzących. Stąd też w komórkach
śródskórni następuje czynna regulacja
przepływu wody. Z endodermą graniczy od
wewnątrz pojedyncza warstwa komórek
miękiszowych, które zachowały zdolność
do podziałów, zwana okolnicą bądź
perycyklem. Odpowiada ona za tworzenie
się korzeni bocznych oraz bierze udział we
wzroście wtórnym zdrewniałych korzeni
roślin wieloletnich. Środek korzenia
zajmują tkanki przewodzące. U roślin
nagozalążkowych i okrytozalążkowych
dwuliściennych w samym centrum znajduje
się ksylem pierwotny, a pomiędzy nim leżą
wiązki łyka. Pomiędzy drewnem a łykiem
znajduje się pierwotna tkanka twórcza -
kambium wiązkowe. U roślin
jednoliściennych centrum korzenia zajmuje
miękiszowy rdzeń, wokół którego
naprzemiennie ułożone są wiązki łyka i
drewna. Większość roślin jednoliściennych
to rośliny zielne, nie mające zdolności
przyrostu wtórnego, dlatego też na ogól nie
występują w ich organach wtórne tkanki
twórcze.

5 Budowa wtórna korzenia
Korzenie roślin drzewiastych wykazują

zarówno przyrost pierwotny, jak i wtórny,
dlatego też w ich budowie można wyróżnić
zarówno tkanki pierwotne, jak i wtórne.
Wzrost wtórny odbywa się dzięki
działalności merystemu pierwotnego
(miazgi wiązkowej) i merystemów
wtórnych (miazgi powstałej z
odróżnicowania się fragmentów okolnicy
oraz felogenu - tkanki korkotwórczej).
Kambium wiązkowe występuje początkowo
w postaci nie połączonych ze sobą pasm,
oddzielających wiązki łyka i drewna. W
momencie gdy rozpoczyna się działalność
miazgi, jej fragmenty łączą się ze sobą. W
ten sposób kambium staje się
nieprzerwanym, pofalowanym pierścieniem
tkanki twórczej. Fragmenty kambium leżące
naprzeciwko wysuniętych "ramion"
ksylemu łączą się z okolnicą. Tkanka
twórcza w dużym tempie produkuje partie
drewna wtórnego, odkładane do wewnątrz
pierścienia miazgi. Narastające warstwy
drewna wtórnego rozpychają pofalowaną
obrączkę miazgi, powodując jej
rozciągnięcie się i wyprostowanie. Przez
cały czas na zewnątrz pierścienia kambium
odkładane są warstwy łyka wtórnego.
Wskutek podziałów okolnicy powstaje
tkanka korkotwórcza - felogen, produkująca
wtórną tkankę ochronną korzenia - korek
(perydermę). Wkrótce dochodzi do
zgniecenia łyka i drewna pierwotnego.
Nadal jednak następuje przyrost drewna i
łyka wtórnego, w wyniku czego rozrasta się
walec osiowy. Miękisz, skórka i śródskórka,
nie nadążając za przyrostem ulegają
rozerwaniu i zniszczeniu, a korek
(peryderma) zaczyna pełnić funkcję tkanki
okrywającej.
W wyniku przyrostu wtórnego korzeń
uzyskuje układ tkanek charakterystyczny
dla budowy wtórnej. Centrum korzenia
zajmuje rdzeń z drewna pierwotnego (które
zresztą szybko zanika), otoczony grubą
warstwą drewna wtórnego. Wokół biegnie
cienki pierścień kambium, otoczony
stosunkowo wąską warstwą łyka wtórnego.
Korzeń okrywa od zewnątrz feloderma
produkowana przez tkankę korkotwórczą
(felogen).

6. korzenie spichrzowe
Korzenie tego typu występują np. u
niektórych roślin dwuletnich jak marchew ,
burak, rzodkiewka. W wytworzeniu organu
spichrzowego bierze udział podstawowa
(górna) część korzenia a także hipokotyl.
Rośliny dwuletnie w pierwszym roku
rozwoju wykształcają rozetkę liści na silnie
skróconym pędzie. W ciągu lata
magazynują w korzeniu substancje
pokarmowe które w następnym roku
zużywają na szybkie wytworzenie
wysokiego pędu kwiatonośnego, kwiatów,
owoców i nasion. Korzenie spichrzowe są
grube i mięsiste wskutek obfitego
wykształcenia miękiszu spichrzowego w
korze pierwotnej, łyku lub drewnie (u
marchwi ok. 70% tkanki spichrzowej to
miękisz łykowy, u rzodkiewki 95% stanowi
miękisz drzewny)

7. transport wody w korzeniu
Woda pobierana jest gleby prze włośniki
oraz przez zwykłe cienkościenne komórki
epidermy korzenia. Przez cienką ścianę
komórkową i warstewkę cytoplazmy z jej
błoniami –plazmolemą i tonoplastem –
woda wnika do wodniczek komórek
epidermalnych na zasadzie dyfuzji i osmozy
a stąd do innych komórek korzenia. Ważna
drogą wędrówki wody w tkankach jest jej

ruch w uwodnionych ścianach
komórkowych, nie napotykając tutaj na
bariery w postaci błon. Przez miękisz kory
pierwotnej woda dociera do endodermy.
Dalszy przepływ apoplastem jest
zablokowany przez pasemka Capary`ego.
Poprzez protoplasty komórek endodermy i
okolnicy woda dociera do wnętrza walca
osiowego gdzie jest wciągana do cewek i
naczyń drewna. Cewkami i naczyniami
unoszona jest w górę do łodyg i liści a
stamtąd przez szparki w postaci pary
wodnej wydostaje się na zew. W ten sposób
powstaje ciągły nieprzerwany strumień
wody płynący przez roślinę.

KWIAT zbudowany jest z 5 okółków
(najczęsciej). Pierwsze 2 okółki
zewsnętrzne noszą nazwęokwiatu. Na
okwiat skłąda się dziłki kielicha i płatki
korony. Działki kieloicha okrażajką płatki
korony. Mogą być rozcięte lub zrośniete.
Płatki są jaskrawo wybarwione. Kom skórki
wysycone

olejkami

eterycznymi.

Wybarwienie występuje u kwiatów
zapylanych przez owady.
U roślin wiatropylnych okwiat jest
niezróżnicowany. Nie ma płatków lielicha.
U bukszpana okwiat jest niezróżnicowany.
Kolejne 2 okółki to pręcikowie (wewnątrz
okwiatu).
PRĘCKI składa sięz nitki i główki.
Stanowi męską część do rozmnażania. W
główce znajdują się2 pylniki. W każdym
pylniku 2 woreczki pyłkowe. Najbardziej
wewnętrzny okółek to słupkowie. Słupków
może być wiele.
Kwiat to najbardziej diagnostyczny
element.
Kwiaty mogą być promieniste (2 lub więcej
osi symetrii) lub grzbieciste (1 os symetrii)
Zalążek odwrócony zbudowany jest z 2ch
osłonek które tworzą przerwe –okienka.
Naprzeciwko okienka znajduje się komórka
archespodilna. Komórka ta służy do
rozmnażania.
Budowa zalązka odwróconego:
-Osadka
-ośrodek
-kom archespodialna
-osłonki zew i wewnętrzna
-okienko
-sznureczek z wiązką przewodzącą
Za słupkiem znajduje się okółek prękików.
W główce pręcika 2 pylniki. Kiedy pylnik
jest nie dojrzały to wnętrze woreczka
wypełnia TAPETOM (tk wyścielająca. W
samym śreodku znajduje siętk
archesporialna. Z tej tk tworza się ziarna
pyłku. Kiedy pylnik jest dojrzały pęka i
pyłek wydostaje się.
OZNACZENIA
Kwiat promienisty *
Kwiat grzbietow \|/
Dziąłki kielicha K
Płatki korony C
Prękikowie A
Słupkowie G
& (nieskończoność) oznacza duzą liczbę w
okółkach
Kwiaty zawierające razem słupki i pręciki
to kwiaty obupłciowe. Istnieją tez formy
jednopłciowe. Jeżeli na 1 rośłinie występują
zarówno kwiaty męski i żeńskie to jest to
roślina jednopienna (kukurydza). Dwu
pienne to takie że na osobnych osobnikach
występują kwiaty męskie i żeńskie (cisy)
SŁUPEK zbudowany jest ze znamienia
słupka. Wydłużona szyjka. W dolnej częsci
znajduje się zalążnia. Zalążnia jest
wielkokomorowa (ilość komór-cech
gatunkowa).Liczba komór w zalązni wynika
z tego z ilu owocolistkó zbudowany jest
słpek
-Wiecha-oś kwiatostanowa od której
odchdzą odgałęzienia I II III. Kwiaty dolne
zaczynają kwitnąć np. u traw
-baldach-na skróconej osi kw. Z jednego
miejsca odchodzą kwiaty na szypułkach
kwiatowych np. jażebina
-Baldach złożony-skrócona oś z jednego
miejsca odchodzą szypółki a z nich kolejne
i dopiero na nich kwiatki np. koper
-Ułożenie okółkowe-na łodydze okółkowo
ułożone są kwiaty na szypółkach
kwiatowych np. mięta
-wierzchołki

dwuramienne

–

nieograniczony wzrost. Oś kw. Zakończona
kwiatkiem niżej rozchodzi się na 2 osi kw
zakończone kwiatkiem. Kwitną od dolnych

zewnętrznych do wew. Np. godzikowate.
MŁODY WORECZEK PYŁKOWY
-tapetum
-tk archesporialna
ZAPYLENIE I ZAPŁODNIENIE
Zapłodnienie jest poprzedzone przez
zapylenie polegajace na przeniesieniu ziarna
pyłku na znamie słupka. Wyrózniamy
rosliny wiatropylne (np. trawy) i
owadopylne

(wiekszosc

roslin).

Samozapylenie nie jest korzystne w
zwiazku z czym rosliny wytworzyly szereg
przeciwdzaialajacych mu przystosowan:.
Jednym ze sposobów jest nierówne
dojrzewanie słupków i pręcików
(przedsłupkowosc lub przedpratnosc).
Druga metoda to heterostylia –
umieszczenie precikow względem slupka,
ze samozaplodnienia jest praktycznie
niemozliwe, np. u pierwiosnka, trzecie to
samopłonnosc – własny pylek nie kielkuje
na znamieniu słupka np. zyto, gorczyca.
POWSTAWANIE OWOCU I NASION –
KROTKO
Po zapl łodnieniu kwiat przekwita, opadaja
płatki korony, preciki i szyjka słupka
zasychaja. Diploidalny zarodek jest
zawiazkiem przyszlej rosliny potomnej,
możemy w nim wyroznic zawiazek pedu i
zawiazek korzenia. Osrodki zalazka
przeksztalcaja się w łupinę nasienna.
Zabiezpiecza ona nasienie przed
uszkodzeniem, infekcja, wyschnieciem.
Bielmo gromadzi substancje niezbedne dla
rozwijajacego się zarodka (cukry, tłuszcze,
białka w postaci ziaren aleuronowych). Z
zalazni powstaje owocnia, która razem z
nasieniem (lub nasionami) tworzy owoc. W
budowie tzw owoców szupinkowych bierze
także udzial dno kwiatowe (np. u jabłoni).
Odpowiednio ukształtowana owocnia
sprzyja rozsuiewaniu nasion (skrzydełka,
puch, soczysta owocnia bedaca pokarmem
zwierzat).
OWOC: Wewnątrz woreczków pyłkowych
znajdują się tapetum i diploidalna tkanka
archesporialna. Tkanka musi ulec
podziałowi redukcyjnemu ( służy do
rozmnażania generatywnego). Rozwój
ziaren pyłku to mikrosporogeneza.
Tkanka archesporialna zbudowana jest z
wielu komórek diploidalnych. Przechodzi
ona podział redukcyjny i powstają 4
komórki haploidalne. Są one sklejone –
tetrada mikrospor. Tetrada rozpada się na
pojedyncze komórki. Każda z nich musi się
obłonić ( uodpornienie na czynniki
zewnętrzne). Błony te to:
- wew. – intyma
- zew. – egzyma – znajduje się w niej
otworek, jest uwarstwiona ( ma kolce,
brodawki, haczyki). Wypustki potrzebne są
do tego by ziarno pyłku mogło się
przyczepić np. do owada ( do rozniesienia
ziaren pyłku). Kiedy takie ziarno pyłku jest
gotowe, woreczki pyłkowe pękają i ulegają
rozsypaniu. Ziarno pyłku przenoszone jest
na zmianę słupka. Zaczyna się
przekształcać. Wewnątrz ziarna zachodzą
podziały. Haploidalna komórka dzieli się na
2 komórki. Jedna jest duża – komórka
wegetatywna, i mała – generatywna. Każda
z nich jest haploidalna. Zaczyna pyłek
kiełkować łagiewkę pyłkową. Komórka
wegetatywna wydłuża się tworząc łagiewkę
pyłkową. Łagiewka przechodzi przez szyjkę
słupka. Komórka generatywna znajduje się
w zawartości. W trakcie tworzenia się
łagiewki komórka generatywna dzieli się na
2 jądra zwane komórkami plemnikowymi.
Komórki te przenoszą się na sam szczyt
łagiewki. W takiej postaci komórki
plemnikowe docierają do dojrzałego
woreczka. Pierwsza komórka plemnikowa
łączy się z komórką jajową. Powstaje
diploidalna zygota. Druga dociera nieco
głębiej i łączy się ze środkową diploidalną
komórką. Tworzy się

triploidalna

komórka. Jest to proces podwójnego
zapładniania.
Z diploidalnej zygoty tworzy się zarodek a z
triploidalnej bielmo, które odżywia zarodek.
Z osłon zalążka tworzy się łupina nasienna.
W wyniku podwójnego zapłodnienia tworzy
się nasienie.
Słupek przekształca się w owoc. Liczba
nasion zależy od ilości zalążków.
Rozwój megasporocytu( makrospor).
W środku zalążka znajduje się 1 komórka
archesporialna ( naprzeciwko okienka).
Środek zalążka wypełniony jest różnymi

komórkami. Komórka archesporialna to
komórka macierzysta megaspor. Przechodzi
ona podziały redukcyjne, by być
haploidalną. Powstają 4 komórki
haploidalne. Z tych 4 komórek potrzebna
jest 1, a 3 obumierają. Ta haploidalna
komórka dzieli się mitotycznie na 2
komórki haploidalne. Jądra powstałych
komórek rozchodzą się, między nimi
tworzy się wakuola która powiększa się w
trakcie rozwoju. Komórki te znowu się
dzielą na 2 i mamy 4 po dwóch biegunach
rozdzielone wakuolą. Te 2 komórki
zaczynają się przesuwać ( 1 jądro z górnego
i 1 z dolnego) wędrują do środka i tam się
schodzą tworząc jądra biegunowe, poczym
łączą się i tworzą diploidalną komórkę. Te
komórki 3 naprzeciwko okienka są bardzo
ważne. 1 z nich powiększa się jest to
komórka jajowa. Te 2 obok są mniejsze i
towarzyszą komórce jajowej. Są to
synergidy. Wszystkie 3 komórki tworzą
aparat jajowy. Na 2 końcach znajdują się
antypody – 3 małe komórki.
* Ziarniak występuje tylko u traw. Okrywa
owocowo nasienna jest zrośnięta.
* orzeszek – występuje u wielu rodzin
(różowate, komosowate). Mają różne
postacie. Kasza gryczana, trójgraniasty
orzeszek, np. orzech laskowy.
* rozłupnie 0 rozpryskują się na 2 rozłupki.
Zaopatrzone w aparat lotny np. skrzydlak u
klonu, baldaszkowate – kminek, marchew,
pietruszka.
OWOCE SOCZYSTE
- jabłkowaty ( szupinkowy) powstaje z 2
elementów, widoczne jest 5 komór
nasiennych. W bliskości nasion mamy inny
miąższ – ten element powstał ze słupka,
cała reszta powstaje z dna kwiatowego, np.
rodzina różowatych.
- pestkowiec – składa się z 3 elementów, 1
wew. Gruba okrywa, wew. nasiono
otoczone zdrewniałą okrywą, soczysty
miąższ, na zew. Soczysta skórka. Egzokarp,
mezokarp, endokarp, np. wiśnie, morele,
czereśnie, orzech włoski, orzech pistacji.
- jagoda – w soczystym miąższu zawierają
dużo drobnych nasion rozrzuconych
swobodnie np. kiwi, agrest, arbuz, papryka,
jagoda, dynia, ogórek.
Owoce możemy podzielić na suche i
soczyste. Owoce są diagnostyczną cechą, po
której możemy przydzielić owoce do danej
rodziny.
OWOCE SUCHE:
+ pękające
Typy suszonych owoców pękających
a). mieszek – zbudowany z jednego
owocolistka, pękający jednym szwem, np. u
jaskrowatych
b). strąk – zbudowany z 2 owocolistków,
pęka 2 szwami – grzbietowym i brzusznym
np. rośliny motylkowe ( daglezja, orzeszek
ziemny)
c). łuszczyna, łuszczynka – pękają tak samo
jak strąk, w środku mają przegrodę
błoniastą u na niej znajdują się nasiona np.
krzyżowe ( rzepak).
d) torebki – mogą pękać: otwiera się tzw.
Wieczko, pękają rozchodzą się np.
makówka u makowatych.
+ niepękające
a). niełupka – okryta skórzastą okrywą
owocowo nasienną, występują o rodziny
złożonych, zaopatrzone są w aparaty lotne
np. u mniszka lekarskiego, słonecznik.
OWOCE ZBIOROWE składają się z
wielu owoców których nie da się rozdzielić
a). pestkowce- jeżyna, malina, na dnie
kwiatowym powstały małe pestkowce,
których nie da się rozdzielić
b). truskawka – wypukłe dno kwiatowe
( cały miąższ – mięsiste dno kwiatowe),
kropeczki to orzeszki
c). owocostan – powstaje ze zrośnięcia
całego kwiatostanu, ananas, figa.
Kłębki buraka – to owoc powstały ze
zrośnięcia całego kwiatka, kłębki są
wielonasienne.