DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI DO KOŃCA STAROŻYTNOŚCI

background image

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ń

ca staro

ż

ytno

ś

ci

ś

redniowiecze i odrodzenie

barok i o

ś

wiecenie

1815-1914

1914-1989

jak i z czego studiowa

ć

filozofi

ę

moje wykłady

Wittgenstein

filozofowie i socjologowie nauki

ok. ~130 000 Pojawienie si

ę

, prawdopodobnie w centralnej Afryce, gatunku homo sapiens.

ok. ~35 000 Pocz

ą

tki malarstwa jaskiniowego.

ok. ~12 000 Ziemi

ę

zamieszkuje ok. 5 milionów ludzi.

Na terenie krajów "

ż

yznego półksi

ęż

yca" (Egipt, Syria, Mezopotamia) ludzie zaczynaj

ą

uprawia

ć

rol

ę

i

udomawia

ć

zwierz

ę

ta.

[[ok. ~6 000]] Pocz

ą

tki garncarstwa, wytopu ołowiu i miedzi.

ok. ~3500 Ziemi

ę

zamieszkuje ok. 20 milionów ludzi.

Powstaj

ą

pierwsze cywilizacje: pa

ń

stwo Sumerów w Mezopotamii, potem Egipt.

[[ok. ~3500]] Sumerowie wynale

ź

li koło, zaczynaj

ą

produkowa

ć

szkło i br

ą

z.

ok. ~3100 W Mezopotamii pojawia si

ę

pismo: piktograficzne, pó

ź

niej klinowe.

ok. ~3000 Pismo hieroglificzne w Egipcie. Pocz

ą

tki produkcji papirusu.

[ok. ~2900] W Egipcie sporz

ą

dzono pierwsz

ą

znan

ą

map

ę

.

W Mezopotamii pierwsze zapiski dotycz

ą

ce zjawisk na niebie.

ok. ~2800 Sumerowie graj

ą

na lirze.

ok. ~2770 W Egipcie wprowadzono kalendarz: rok miał 365 dni (12 miesi

ę

cy po 30 dni i 5 dni

dodatkowych).

ok. ~2700 W Mezopotamii powstaje Epos o Gilgameszu, zawieraj

ą

cy m.in. opowie

ść

o

Potopie.

ok. ~2600-~2580 W Egipcie wzniesiono piramid

ę

Cheopsa.

ok. ~2600 pocz

ą

tki cywilizacji Indusu (zwanej te

ż

, od pozostało

ś

ci dwóch du

ż

ych miast, cywilizacj

ą

Harappy i Mohend

ż

o Daro).

~2600 W Egipcie powstaj

ą

Teksty Piramid, ok. 1000 rytualno-magicznych zakl

ęć

.

[ok. ~2500] Pierwsze znane teksty matematyczne w Mezopotamii. Liczby zapisywane s

ą

w systemach dziesi

ą

tkowym i sze

ść

dziesi

ą

tkowym. Oblicza si

ę

pola figur i obj

ę

to

ś

ci brył,

pierwiastki kwadratowe i odwrotno

ś

ci liczb.

~2334 Pocz

ą

tek panowania Sargona I Wielkiego, zało

ż

yciela pa

ń

stwa Akadu w Mezopotamii

(zniszczonego ok. 2210).

ok. ~2200 Pocz

ą

tki cywilizacji minojskiej na Krecie (zniszczonej przez wybuch wulkanu w 1628 p.n.e.).

[[ok. ~2200]] Pierwszy znany przyrz

ą

d u

ż

ytkowy wykonany z

ż

elaza: znaleziony w Turcji

sztylet.

ok. ~2150-2000 Odrodzone pa

ń

stwo sumeryjskie w Mezopotamii.

ok. ~1900 W południowej Mezopotamii powstaje pa

ń

stwo babilo

ń

skie.

ok. ~1815 W północnej Mezopotamii powstaje pa

ń

stwo staroasyryjskie.

ok. ~1800 Kalendarz babilo

ń

ski: kolejny miesi

ą

c zaczynał si

ę

z nowiem Ksi

ęż

yca, trwał wi

ę

c 29 lub 30 dni;

aby uzgodni

ć

ten ksi

ęż

ycowy kalendarz z cyklem słonecznym dodawano w ci

ą

gu 19 lat 7 razy po jednym

miesi

ą

cu.

[ok. ~1800] Pierwsze znane teksty matematyczne i medyczne w Egipcie.

Strona 1 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

~1792-1750 Panowanie Hammurabiego w Babilonii.

Powstaje Kodeks Hamurabiego, zbiór przepisów prawnych oparty na czci dla bogów i boskiego władcy, a

tak

ż

e na zasadzie odpłaty (oko za oko, z

ą

b za z

ą

b).

ok. ~1750 Schyłek, z niewiadomych przyczyn, cywilizacji Indusu.

[ok. ~1750] Powstaje megalityczne "obserwatorium" astronomiczne Stonehenge
(Anglia). (Okr

ą

g, otoczony rowem i wałem, wykonano w tym miejscu ok. ~3000.)

ok. ~1600 powstanie cywilizacji myke

ń

skiej na Peloponezie.

ok. ~1600 Pierwsze teksty egipskiej Ksi

ę

gi umarłych - zbioru magicznych zakl

ęć

i

modlitw.

[[ok. ~1600]] W Babilonii i Asyrii produkuje si

ę

wyroby ze szkła.

ok. ~1500 Ariowie wkraczaj

ą

na tereny Indii. Z tego czasu pochodz

ą

najstarsze hymny

Rigwedy (

wybór w przekładzie Franciszka Michalskiego

).

Ziemi

ę

zamieszkuje ok. 100 milionów ludzi.

[ok. ~1400] W Syrii pojawiaj

ą

si

ę

pierwsze wyroby z

ż

elaza.

ok. ~1375 Faraon Amenofis IV (Echnaton) ogłasza,

ż

e Aton jest jedynym Bogiem. Na

krótko w Egipcie zapanowuje pierwsza znana religia monoteistyczna.

ok. ~1210 Upadek Troi.

Zaraz potem upada cywilizacja myke

ń

ska, której przedstawiciele mieli zwyci

ęż

y

ć

w wojnie troja

ń

skiej.

W dziejach Hellady nast

ę

puj

ą

cztery "wieli ciemne".

ok. ~1200 Powstaj

ą

pierwsze fenickie miasta-pa

ń

stwa.

Wkrótce Fenicjanie zakładaj

ą

pierwsze kolonie na wybrze

ż

ach Morza

Ś

ródziemnego, si

ę

gaj

ą

ce a

ż

po

Gibraltar.

ok. ~1124-1103 Nabuchodonozor I władc

ą

Babilonii.

ok. ~1000 Ariowie wkraczaj

ą

na równiny wokół Gangesu.

Powstaj

ą

BRAHMANY - obszerne komentarze do WED.

ok. ~1050 Fenicjanie tworz

ą

alfabet fonetyczny.

[ok. ~1000] Feniccy

ż

eglarze docieraj

ą

, przez Morze Czerwone, do Indii.

po ~900 W Chinach powstaje Ksi

ę

ga przemian - ksi

ę

ga wró

ż

b, która w przyszło

ś

ci da

pocz

ą

tek chi

ń

skiej filozofii.

~X-IX w. W Judzie powstaj

ą

teksty "jahwistyczne"

, wł

ą

czone pó

ź

niej do historycznych

ksi

ą

g Biblii hebrajskiej.

ok. ~850 Według opowie

ś

ci biblijnych w Królestwie Izraela działaj

ą

prorok Eliasz

(zabrany

ż

ywcem na rydwanie do nieba), a potem jego ucze

ń

, prorok Elizeusz.

~814 Fenicjanie zakładaj

ą

Kartagin

ę

.

ok. ~800 W Indiach powstaj

ą

pierwsze ARANIAKI, komentarze do WED przeznaczone

dla pustelników.

~VIII w. W Izraelu powstaj

ą

teksty "elohistyczne" (dzi

ś

fragmenty Ksi

ę

gi Rodzaju:

opowie

ś

ci o Abrahamie w rozdz. 20-23, sen Jakuba z rozdz. 28 i Ksi

ę

gi Wyj

ś

cia:

Dekalog 20.1-17; Kodeks Przymierza 20.22-23.33; niewielkie fragmenty w innych
ksi

ę

gach biblijnych).

Strona 2 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

~776 Pierwsze Igrzyska Olimpijskie.

Hellada (z łaciny: Grecja) wyłania si

ę

z "wieków ciemnych".

Hellenowie

ż

yj

ą

wpolis (miastach-pa

ń

stwach) rozproszonych na wybrze

ż

ach Morza Egejskiego, a tak

ż

e w

ę

bi półwyspu.

Wkrótce powstan

ą

pierwsze kolonie helle

ń

skie na wybrze

ż

ach Morza Czarnego, na Sycylii i w południowej

Italii.

~753 Legendarna data zało

ż

enia Rzymu.

ok. ~750 HOMER tworzy, wykorzystuj

ą

c istniej

ą

ce wcze

ś

niej pie

ś

ni, Iliad

ę

i Odysej

ę

ok. ~738-700 W Judzie (Królestwie Południowym), jako doradca królów, działa prorok
Izajasz. Jego wypowiedzi wypełniaj

ą

dzi

ś

, prawdopodobnie, rozdziały 1-23 i 28-33

Ksi

ę

gi Izajasza.

~721 Wojska asyryjskie niszcz

ą

Izrael (Królestwo Północne). Dziewi

ęć

mieszkaj

ą

cych tam, według Biblii,

plemion Izraela zostaje deportowanych do obcych krajów - i

ś

lad po nich ginie.

Archeolodzy twierdz

ą

jednak,

ż

e Jerozolima, która do tej pory była du

żą

wsi

ą

, szybko przekształca si

ę

w

tym okresie w kilkunastotysi

ę

czne miasto - co zapewne wywołane było napływem do Judy uciekinierów z

Izraela - którzy przywie

ź

li ze sob

ą

teksty elohistyczne (zob. ~VIII w.).

~710 Wojska asyryjskie, dowodzone przez Sargona II, zdobywaj

ą

Babilon.

ok. ~700 HEZJOD tworzy Narodziny bogów (Theogonia) oraz Prace i dnie.

~667 Wojska asyryjskie, pod wodz

ą

Asurbanipala, podbijaj

ą

Egipt.

ok. ~650 Na Peloponezie ukształtowało si

ę

pa

ń

stwo sparta

ń

skie. Rz

ą

dz

ą

cy spartiaci podporz

ą

dkowuj

ą

sobie helotów i periojków.

Ateny panuj

ą

nad cał

ą

Attyk

ą

.

Zaczynaj

ą

odbywa

ć

si

ę

misteria eleuzy

ń

skie.

ok. ~640-610 W Judzie reformy religijne Jozjasza czyni

ą

z Jerozolimy jedyne miejsce

kultu Jahwe. Powstaj

ą

teksty "deuteronomistyczne" (dzi

ś

wi

ę

kszo

ść

ksi

ą

g

Powtórzonego Prawa, Jozuego, S

ę

dziów, Samuela i Królewskich, liczne fragmenty w

innych ksi

ę

gach). Po poł

ą

czeniu ich z tekstami jahwistycznymi i elohistycznymi rodzi si

ę

zarys historycznych ksi

ą

g BIBLII HEBRAJSKIEJ.

ok. ~VII w. W Indiach powstaj

ą

pierwsze UPANISZADY: Brihadaranjaka (

fragmenty w

przekładzie F. Michalskiego

), Czhandogja (

fragmenty

), pó

ź

niej inne (zob. Kathaka,

fragmenty

i Kena,

fragmenty

). Opowiadaj

ą

o samsarze (w

ę

drówce dusz), przebiegaj

ą

cej

zgodnie z prawem karmicznym (czyni

ą

cy dobro staje si

ę

dobry, czyni

ą

cy zło staje si

ę

zły), a tak

ż

e o moksza, czyli wyzwoleniu z samsary, gdy atman, poj

ą

wszy sw

ą

to

ż

samo

ść

z brahmanem, osi

ą

ga stan okre

ś

lany jako sat-czit-ananda (byt-

ś

wiadomo

ść

-

błogo

ść

).

~612 Upadek Asyrii.

~605 Babilon podbija Syri

ę

, Fenicj

ę

i Palestyn

ę

i, pod panowaniem Nabuchodonozora II, osi

ą

ga szczyty

swej pot

ę

gi.

ok. ~627-586 W Judzie działa prorok JEREMIASZ. Odradza zbrojn

ą

walk

ę

o

niepodległo

ść

: czcijcie tylko Jahwe i Jemu ufajcie, a On was wyzwoli.

ok. ~594 W Atenach, w wyniku reform SOLONA, uwolniono chłopów z podda

ń

stwa, a z jednostek

uczyniono obywateli.

~588 Ira

ń

ski prorok, ZARATUSZTRA (gr. Zoroaster), otrzymuje - według tradycji -

pierwsze objawienie. (Niektórzy badacze twierdz

ą

jednak,

ż

e Zaratusztra

ż

ył ok. X w.

p.n.e.) To i kolejne objawienia miał spisa

ć

wGathah, najstarszej cz

ęś

ci

ś

wi

ę

tej ksi

ę

gi

zaratusztrian, AWESTY. Czytamy w nich,

ż

e Bóg Najwy

ż

szy, Ahura Mazda, stworzył

niegdy

ś

dwa duchy, z których jeden wybrał dobro, prawd

ę

oraz

ś

wiatło - i stał si

ę

Duchem

Ś

wi

ę

tym (Spenta Mainju), a drugi wybrał zło, kłamstwo oraz mrok - i stał si

ę

Duchem Złym (Angra Mainju). Obaj powołali do istnienia zast

ę

py pomocników, armi

ę

Strona 3 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

anielsk

ą

z jednej, a diabelsk

ą

z drugiej strony. Nasz

ś

wiat powstał jako teren walki sił

dobra z siłami zła, a ludzie mog

ą

opowiedzie

ć

si

ę

po której

ś

ze stron. Siły dobra

zwyci

ężą

, a do rozstrzygaj

ą

cej walki poprowadzi zrodzony z dziewicy Zbawiciel

Ś

wiata

(Saoszjant). Potem nast

ą

pi powszechne zmartwychwstanie i Rozdzielenie (Wizariszin)

ludzi na tych, którzy trafi

ą

do Domu Pie

ś

ni, oraz tych, którzy znajd

ą

si

ę

na zawsze w

Domu Kłamstwa. W ten sposób chyba po raz pierwszy w dziejach pojawiła si

ę

idea

zmartwychwstania i wiecznej nagrody b

ą

d

ź

kary.

po ~600 LAOZI (Lao tsy), Daode jing (Tao te king, Ksi

ę

ga drogi i cnoty), tworzy w

Chinach podstawy taoizmu - doktryny społeczno-religijnej.

[~596]

ś

eglarze feniccy opływaj

ą

Afryk

ę

.

~587/586 Wojska babilo

ń

skie zdobywaj

ą

i niszcz

ą

Jerozolim

ę

.

ś

ydzi, którzy wcze

ś

niej nie uciekli do

Egiptu, zostaj

ą

przesiedleni do Mezopotamii. Od tej pory (a

ż

po dzie

ń

dzisiejszy) wi

ę

kszo

ść

Narodu

Wybranego mieszka

ć

b

ę

dzie w diasporze.

~593-ok.571 W Judei, a pó

ź

niej w Mezopotamii, działa prorok EZECHIEL. Jego

proroctwa, zebrane i przeredagowane zapewne w V w. p.n.e., zło

ż

yły si

ę

na Ksi

ę

g

ę

Ezechiela. Jest to chyba najwcze

ś

niejszy tekst biblijny, w którym otwarcie głosi si

ę

monoteizm: Jahwe jest Bogiem jedynym. Jest Bogiem tylko Izraelitów: w przyszło

ś

ci inne

narody zostan

ą

zniszczone lub poddane w niewol

ę

.

ok. ~590-550 W Milecie działaj

ą

pierwsi filozofowie: TALES z Miletu (

ś

wiat powstał z

wody), ANAKSYMANDER (

ś

wiat powstał z bezkresu), ANAKSYMENES (

ś

wiat powstał z

powietrza). Rodzi si

ę

naturalistyczny pogl

ą

d na

ś

wiat (trz

ę

sienia ziemi, pioruny itd. to nie

efekt interwencji bogów, ale zdarzenia naturalne).

ok. ~VI w. Ze zmieszania Etrusków i Latynów powstaj

ą

Rzymianie.

~539 Wojska perskie pod wodz

ą

Cyrusa Wielkiego podbijaj

ą

Babilon.

Wkrótce potem Cyrus pozwala

ś

ydom wróci

ć

do Palestyny.

ok. ~550-~520 Anonimowy prorok, zwany umownie DEUTERO-IZAJASZEM, pisze tekst,
stanowi

ą

cy dzi

ś

rozdziały 40-55 Ksi

ę

gi Izajasza. Nie tylko twierdzi, podobnie jak

Ezechiel,

ż

e Jahwe jest Bogiem jedynym, ale zapowiada,

ż

e w przyszło

ś

ci, dzi

ę

ki

zbawczej ofierze Izraela, wszystkie narody uznaj

ą

Jahwe za swego Boga.

ok. ~540 W Helladzie powstaj

ą

pierwsze pisma orfickie.

ok. ~530 W Krotonie działa zwi

ą

zek religijno-filozoficzny, kierowany przez

wpółlegendarnego PITAGORASA z Samos. Pitagorejczycy wierz

ą

w reinkarnacj

ę

, a

tak

ż

e w to, i

ż

ś

wiat jest zbudowany z liczb i

ż

e liczby rz

ą

dz

ą

ś

wiatem.

ok. 530 KONFUCJUSZ (Kong Qiu) w Chinach tworzy podstawy doktryny społeczno-
politycznej, która pó

ź

niej nabierze te

ż

charakteru religijnego. Według tradycji miał

napisa

ć

Pi

ę

cioksi

ą

g konfucja

ń

ski; jego nauki zebrano w Dialogach konfucja

ń

skich.

ok. 536 p.n.e. pierwsze przedstawienia teatralne w Atenach

ok. 520 Ezop piszeBajki

~528 (data tradycyjna, bardzo niepewna) Nad Gangesem GAUTAMA SIDDHARTHA
doznaje o

ś

wiecenia (sanskr.bodhi) - i staje si

ę

BUDD

Ą

(sanskryckiebuddha =

"przebudzony", "o

ś

wiecony"). Wkrótce potem w Benares pi

ę

ciu ascetom ogłasza

Cztery

Prawdy Szlachetne

- i w ten sposób puszcza w ruch Koło Prawa, co daje pocz

ą

tek

buddyzmowi.

Strona 4 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

ok. ~520 KSENOFANES z Kolonu krytykuje tradycyjne wyobra

ż

enia o bogach ("Gdyby

jednak woły, konie czy lwy miały r

ę

ce i potrafiły nimi rysowa

ć

lub czyni

ć

to, co umiej

ą

ludzie, konie namalowałyby obrazy bogów podobnych do koni, woły do wołów"),
zast

ę

puj

ą

c je wyobra

ż

eniem abstrakcyjnym ("Jeden bóg, spo

ś

ród bogów i ludzi

najwi

ę

kszy, wcale niepodobny do ludzi, ni ciałem, ni my

ś

l

ą

").

ok. ~500 W Indiach Mahawira WARDHAMANA (D

ź

ina = "Zwyci

ę

zca") daje pocz

ą

tek

d

ź

inizmowi. Jest to religia ateistyczna, odrzucaj

ą

ca wiar

ę

w Boga, który by stworzył

ś

wiat i nim kierował, a tak

ż

e ustanawiał prawa moralne. W istniej

ą

cym odwiecznie

ś

wiecie wci

ąż

rodz

ą

si

ę

, z prymitywnych form ro

ś

linnych, nowe dusze, które nast

ę

pnie,

oblepione materi

ą

karmiczn

ą

, skazane s

ą

na w

ę

drówk

ę

od jednego ciała do drugiego.

Cz

ęść

dusz b

ę

dzie odradza

ć

si

ę

przez cał

ą

wieczno

ść

, cz

ęść

natomiast, dzi

ę

ki skrajnej

ascezie - której kulminacj

ą

jest

ś

mier

ć

głodowa - uwalnia si

ę

od materii i wznosi na szczyt

ś

wiata, gdzie na zawsze pozostaje w stanie szcz

ęś

liwo

ś

ci.

ok. ~500 GO

Ś

ALA MASKARIPUTA tworzy ruch religijny ad

ż

iwików, charakteryzuj

ą

cy si

ę

skrajnym determinizmem i zwi

ą

zanym z tym fatalizmem.

ok. ~500

Ć

ARWAKA tworzy w Indiach system filozofii materialistycznej.

ok. ~500 Powstaje (z poł

ą

czenia co najmniej trzech ró

ż

nych tekstów) Ksi

ę

ga Hioba.

ok. ~500 HERAKLIT z Efezu: wszystko płynie, nie mo

ż

na wej

ść

dwa razy do tej samej

rzeki, ale tymi zmianami rz

ą

dzi rozumna moc, logos ("słowo").

ok. ~500 PARMENIDES z Elei:

jest to, co jest, nie ma tego, czego nie ma

. Powstawanie i

gini

ę

cie, a tak

ż

e wielo

ść

rzeczy, s

ą

pozorem. To, co jest, jest jedno, kuliste i nieruchome.

Tezy te szeregiem argumentów uzasadnia ucze

ń

Parmenidesa, ZENON z Elei.

~490 Wojska ate

ń

skie pokonuj

ą

Persów pod Maratonem

~480 Kl

ę

ska Spartan broni

ą

cych przed Persami przesmyku Termopile.

Ale flota perska zostaje pokonana przez flot

ę

ate

ń

sk

ą

pod Salamin

ą

.

~479 Hellenowie zwyci

ęż

aj

ą

Persów pod Platejami i Mykale.

Amfiteatr Dioniziosa w Atenach mie

ś

ci kilkana

ś

cie tysi

ę

cy widzów.

~472 Ajschylos, Persowie

ok. ~480 Tradycyjna data I soboru buddyjskiego w Rad

ź

agryha.

ok. ~460 EMPEDOKLES z Akragas: kulisty

ś

wiat jest zbudowany z czterech elementów -

ziemi, wody, powietrza i ognia - cyklicznie ł

ą

czonych przez Miło

ść

, a potem rozdzielanych

przez Wa

śń

. Pierwsza antycypacja darwinowskiej teorii ewolucji: organizmy

ż

ywe

powstaj

ą

w wyniku przypadkowego ł

ą

czenia si

ę

cz

ęś

ci, prze

ż

ywaj

ą

te z nich, które s

ą

nale

ż

ycie zbudowane.

ok. ~450 ANAKSAGORAS z Kladzomen:

ś

wiat jest zbudowany z niesko

ń

czonej liczby

elementów, ich ł

ą

czeniem i rozdzielaniem si

ę

rz

ą

dzi Umysł, maj

ą

cy "wiedz

ę

o wszystkim

i najwi

ę

ksz

ą

moc".

[ok. ~450] OJNOPIDES z Chios pono

ć

jako pierwszy ustanawia reguł

ę

,

ż

e konstrukcje

czysto geometryczne to te, których dokonuje si

ę

przy u

ż

yciu jedynie linii i cyrkla. Podaje

m.in. sposób na wykre

ś

lanie przechodz

ą

cej przez dany punkt prostej prostopadłej do

prostej danej.

ok. ~450 Zasady prawa karnego, cywilnego, procesowego i sakralnego zostaj

ą

w Rzymie skodyfikowane w

postaci

prawa dwunastu tablic.

Strona 5 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

{ok. ~450} HERODOT, Dzieje - historia wojen perskich, z interesuj

ą

cymi opisami

geograficznymi.

ok. ~430 Pitagorejczyk FILOLAOS z Krotonu buduje model

ś

wiata: w jego

ś

rodku

znajduje si

ę

Ogie

ń

Centralny, wokół którego kr

ążą

Ziemia, Przeciw-Ziemia, Sło

ń

ce

(b

ę

d

ą

ce rodzajem lustra), Ksi

ęż

yc, Merkury, Wenus, Mars, Jowisz, Saturn, a dalej

gwiazdy "stałe".

ok. ~430 Sofista PROTAGORAS twierdzeniem: "Człowiek jest miar

ą

wszystkich rzeczy,

b

ę

d

ą

cych,

ż

e s

ą

, a nie b

ę

d

ą

cych,

ż

e nie s

ą

" daje pocz

ą

tek filozoficznemu relatywizmowi.

Sofista GORGIASZ radykalizuje jego pogl

ą

d:

"Niczego nie ma; gdyby nawet co

ś

było,

człowiek nie mógłby tego pozna

ć

; gdyby nawet mógł to pozna

ć

, nie mógłby tego wyrazi

ć

i przekaza

ć

innym"

.

~443-429 Perykles kieruje polityk

ą

Aten.

Demokracja ate

ń

ska osi

ą

ga szczyty swego rozwoju.

~431-~404 Wojna peloponeska mi

ę

dzy Atenami a Spart

ą

, w któr

ą

wci

ą

gni

ę

te zostaj

ą

prawie wszystkie

helle

ń

skie polis.

ok. ~447-438 FIDIASZ, wielki pos

ą

g Ateny Partenos.

~441 SOFOKLES, Antygona.

~423 ARYSTOFANES w Chmurach oskar

ż

a Sokratesa o bezbo

ż

no

ść

i demoralizowanie młodzie

ż

y.

ok. ~435-430 FIDIASZ, pos

ą

g Zeusa Olimpijskiego w Olimpii.

~431 EURYPIDES, Medea.

~429 SOFOKLES, Król Edyp.

~413 EURYPIDES, Elektra.

[ok. ~430] HIPPOKRATES z Chios pisze Elementy geometrii, dzieło zaginione, ale jego
fragmenty weszły, by

ć

mo

ż

e, do dwóch pierwszych ksi

ą

g Elementów Euklidesa.

Wykazuje, chyba za pomoc

ą

metody "wyczerpywania",

ż

e pole powierzchni koła jest

proporcjonalne do kwadratu promienia. Próbuje dokona

ć

kwadratury koła, co jest, jak

dzi

ś

wiemy, zadaniem nierozwi

ą

zywalnym, natomiast udaje mu si

ę

dokona

ć

kwadratury

niektórych "ksi

ęż

yców".

[ok. ~430] TEODOR z Cyreny dowodzi,

ż

e - we współczesnej terminologii - pierwiastki

kwadratowe z 3, 5, 6, ..., 17 s

ą

liczbami niewymiernymi. (Kto wcze

ś

niej dowiódł,

ż

e

pierwiastek kwadratowy z 2 jest liczb

ą

niewymiern

ą

, nie wiadomo.)

[ok. ~420] BRYSON z Heraklei, próbuj

ą

c dokona

ć

kwadratury koła, wpisuje we

ń

i opisuje

na nim ci

ą

g wielok

ą

tów foremnych o wci

ąż

rosn

ą

cej liczbie boków.

[ok. ~420-~370] HIPOKRATES z Kos tworzy słynn

ą

szkoł

ę

medyczn

ą

. W ci

ą

gu

nast

ę

pnych stu lat powstanie zbiór ok. 58 pism medycznych okre

ś

lany mianem

KORPUSU HIPPOKRATEJSKIEGO.

{ok. ~410} TUKIDYDES, Wojna peloponeska. Genialna opowie

ść

historyczna o

pierwszych latach wojny mi

ę

dzy Atenami a Spart

ą

.

ok. ~410 LEUKIPPOS, a za nim DEMOKRYT z Abdery: jest to, co jest (niezmienne
atomy) i jest to, czego nie ma (pró

ż

nia). Gdy poruszaj

ą

ce si

ę

w pró

ż

ni atomy ł

ą

cz

ą

si

ę

,

powstaj

ą

z nich widzialne rzeczy, gdy si

ę

rozł

ą

czaj

ą

, rzeczy gin

ą

. Barwy, zapachy itp. nie

istniej

ą

, s

ą

jedynie zjawiskami, zale

ż

nymi od konfiguracji i ruchów atomów.)

[ok. ~400] ARCHYTAS z Tarentu próbuje wyznaczy

ć

długo

ść

boku sze

ś

cianu o obj

ę

to

ś

ci

dwukrotnie wi

ę

kszej od obj

ę

to

ś

ci sze

ś

cianu danego. Problem ten jest, jak dzi

ś

wiemy,

metodami geometrycznymi nierozwi

ą

zywalny, ale szereg wyników uzyskanych przez

Archytasa weszło, jak si

ę

zdaje, do VIII ksi

ę

gi Elementów Euklidesa.

Strona 6 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

~399 Z wyroku s

ą

du ludowego w Atenach ginie SOKRATES, oskar

ż

ony o bezbo

ż

no

ść

i

demoralizowanie młodzie

ż

y.

~399-386 PLATON w Megarze i na Sycylii tworzy literacki portret Sokratesa w dialogach,
z których najwa

ż

niejsze to:

Obrona Sokratesa (fr.

o tym, jak Sokrates stwierdził,

ż

e jest najm

ą

drzejszym z ludzi

)

Protagoras (fr.

o tym,

ż

e cnota jest wiedz

ą

)

Nast

ę

pnie w dialogach:

Gorgiasz (fr.

Kalikles kontra Sokrates

)

Menon (fr.

o tym, czego szuka Sokrates i

ż

e poznanie to przypominanie sobie

)

zaczyna formułowa

ć

zasady własnej filozofii.

~387 PLATON zakłada w Atenach Akademi

ę

. W ci

ą

gu kilkunastu nast

ę

pnych lat

powstaj

ą

jego najwa

ż

niejsze dialogi:

Fajdros (fr.

o upadku duszy i jej powrocie

)

Fedon (fr.

o nie

ś

miertelno

ś

ci duszy

oraz

o Tartarze, Hadesie i Wyspach Szcz

ęś

liwych

)

Pa

ń

stwo (

Ksi

ę

ga VI: o stra

ż

nikach i filozofach, a tak

ż

e o mniemaniu i wiedzy

;

Ksi

ę

ga

VII, m.in. alegoria jaskini

oraz

z Ksi

ę

gi X o kolejnych narodzinach

)

Uczta (fr.

o wła

ś

ciwym rozwoju miło

ś

ci

).

[ok. ~350] EUDOKSOS z Knidos tworzy pierwszy matematyczny model ruchów planet.
Model ten, rozwini

ę

ty przez KALLIPPOSA, b

ę

dzie podstaw

ą

obrazu

ś

wiata jako cało

ś

ci

zbudowanego przez Arystotelesa: kulista Ziemia tkwi nieruchomo w

ś

rodku kulistego

ś

wiata, koncentryczne sfery niebieskie wiruj

ą

wokół Ziemi w taki sposób,

ż

e ka

ż

da

przejmuje ruch sfery wobec niej zewn

ę

trznej i dodaje do tego własny, jednostajny ruch

wirowy wokół wła

ś

ciwej dla siebie osi i z wła

ś

ciw

ą

sobie pr

ę

dko

ś

ci

ą

.

[ok. ~350] HERAKLIDES z Pontu: Ziemia wiruje wokół własnej osi.

~367-347 PLATON - mo

ż

e pod wpływem przebywaj

ą

cego wówczas w Akademii

Arystotelesa - pisze dialogi krytyczne w stosunku do własnej filozofii, z których
najwa

ż

niejsze to:

Parmenides
Prawa.
Pisze te

ż

słynny tekst, o którym wówczas powiadano,

ż

e jest plagiatem - tak czy inaczej

ma on niewiele wspólnego z wcze

ś

niejszymi dialogami:

Timajos.

~347 Wkrótce po

ś

mierci Platona jego najwybitniejszy ucze

ń

, ARYSTOTELES ze

Stagiry, opuszcza Akademi

ę

(gdy

ż

bardziej nale

ż

y ceni

ć

prawd

ę

ni

ż

przyjaciół). W Assos,

a pó

ź

niej na Lesbos, wraz ze swym uczniem i przyjacielem, Teofrastem, zaczyna

badania nad zwierz

ę

tami. Zapewne te badania dadz

ą

pocz

ą

tek jego wielkiemu

systemowi filozoficznemu.

~343 Arystoteles zostaje wychowawc

ą

syna Filipa II Macedo

ń

skiego, Aleksandra.

~338 Po zwyci

ę

stwie pod Cherone

ą

nad poł

ą

czonymi wojskami Aten i Teb

Filip II Macedo

ń

ski opanowuje cał

ą

Hellad

ę

.

~334 Syn Filipa i ucze

ń

Arystotelesa, Aleksander III Wielki,

wkracza na czele 35-tysi

ę

cznej armii macedo

ń

sko-helle

ń

skiej do Azji.

~333 Wojska Aleksandra zwyci

ęż

aj

ą

armi

ę

persk

ą

pod Issos.

~331 Perskie królestwo Achemenidów upada.

~327 Aleksander Wielki dociera ze sw

ą

armi

ą

nad Indus.

~335-323 ARYSTOTELES ze Stagiry, korzystaj

ą

c zrazu z poparcia i pieni

ę

dzy

Aleksandra, zakłada w Atenach Liceum i kieruje nim; w tym czasie powstaje zapewne
wi

ę

kszo

ść

tekstów, z których w I w. p.n.e. Andronikos z Rodos utworzył KORPUS

ARYSTOTELESOWSKI. Ł

ą

cz

ą

c tematycznie zapiski o roboczym najcz

ęś

ciej charakterze

Strona 7 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

- zarówno pisma Arystotelesa, jak i jego uczniów i współpracowników - Andronikos
stworzył dzieła, które zgodnie z uwagami Arystotelesa nale

ż

y podzieli

ć

na cztery grupy.

Organon, czyli zbiór pism z zakresu logiki, ma charakter propedeutyczny; najwa

ż

niejsze

z nich to:
Kategorie (zob.

rozdz. 4 i 5

)

Hermeneutyka (zob.

rozdz. 1, 2, 4

)

Analityki pierwsze
Analityki wtóre (zob.

Ksi

ę

ga I, rozdz. 1-4; Ksi

ę

ga II, rozdz. 8-10 i 19

)

Topiki
Filozofia teoretyczna zawarta jest w zbiorach, z których najwa

ż

niejsze s

ą

:

Fizyka (zob.

fragmenty

Ksi

ę

gi II o przedmiocie i przyczynach zmian naturalnych; ksi

ę

gi

IV o miejscu, nieistnieniu pró

ż

ni, a tak

ż

e o prawach ruchów naturalnych; ksi

ę

gi VII o

prawach ruchów wymuszonych; Ksi

ę

gi VIII o wieczno

ś

ci ruchu)

O niebie
O powstawaniu i niszczeniu (

fragmenty

o przemianach ciał i roli ruchów

kosmicznych)
Meteorologika (

fragmenty

o meteorach, kometach, deszczach, wiatrach itd.)

Zoologia
O cz

ęś

ciach zwierz

ą

t

O ruchu zwierz

ą

t

O rodzeniu si

ę

zwierz

ą

t

O duszy (zob.

fragmenty

Ksi

ę

gi, Ksi

ę

gi II i Ksi

ę

gi III)

Metafizyka (zob. fragmenty

Ksi

ę

gi I

i

Ksi

ę

gi XII

)

Filozofia praktyczna wyło

ż

ona jest w zbiorach:

Etyka nikomachejska (zob.

fragmenty

z Ksi

ę

gi II o cnocie jako

ś

rodku mi

ę

dzy

wadami i z Ksi

ę

gi X.6-9 o kontemplacji teoretycznej jako najwy

ż

szej formie

ż

ycia)

Etyka eudemejska
Etyka wielka (o w

ą

tpliwej autentyczno

ś

ci)

Polityka (zob.

fragmenty

Ksi

ą

g I i III)

Do filozofii wytwórczej nale

żą

:

Poetyka (

rozdz. 6, 9, 13

)

Retoryka.

[~330-325] Pyteasz z Massalii dopływa prawdopodobnie do Norwegii, a Nearch od uj

ś

cia

Indusu do uj

ś

cia Eufratu.

~326 Zwyci

ę

stwo w II wojnie samnickiej czyni z Rzymu najpot

ęż

niejsze pa

ń

stwo w Italii.

~323

Ś

mier

ć

Aleksandra Wielkiego. Rozpad jego imperium na pa

ń

stwa Ptolemeuszów (Egipt), Seleucydów

(m.in. Syria i Palestyna) i Antygonidów.

ok. ~325 PIRRON z Elidy zakłada szkoł

ę

filozoficzn

ą

. Wg relacji Cycerona (najstarszej z

zachowanych) miał by

ć

moralist

ą

, relacje pó

ź

niejsze przedstawiaj

ą

go jako inicjatora

sceptycyzmu "pirro

ń

skiego".

~322-~287 Scholarch

ą

Liceum jest TEOFRAST Z Eresos. Z jego pism zachowały si

ę

m.in.
Badania nad ro

ś

linami

O przyczynach w

ś

wiecie ro

ś

linnym

O kamieniach
O ogniu
Metafizyka
.

~312 Rzymianie zaczynaj

ą

budowa

ć

Via Appia (z Rzymu do Kapui), pierwsz

ą

ze słynnych dróg, jakie w

przyszło

ś

ci splot

ą

imperium.

Strona 8 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

~307-~270 EPIKUR z Samos zakłada pod Atenami Ogród i naucza tam do

ś

mierci.

Filozofi

ę

dzielił na trzy cz

ęś

ci: kanonik

ę

, fizyk

ę

i etyk

ę

; dwie pierwsze pełniły funkcje

słu

ż

ebne wobec trzeciej. W Kanonie zawarł rozwa

ż

ania, które dzi

ś

zaliczyliby

ś

my do

teorii wiedzy. Fizyk

ę

, czyli teori

ę

bytu, przedstawił w licz

ą

cym 37 ksi

ą

g dziele O

przyrodzie. W O sposobie

ż

ycia i O najwy

ż

szym dobru przedstawił zasady etyki.

Wszystkie wymienione dzieła zagin

ę

ły. Z jego dorobku zachowały si

ę

:

Główne my

ś

li (o

ż

yciu szcz

ęś

liwym i nie tylko,

cało

ść

)

List do Herodota (o atomach i pró

ż

ni, o duszy i wra

ż

eniach zmysłowych,

fragmenty

)

List do Pytoklesa (dotycz

ą

cy astronomii i zjawisk meteorologicznych,

fragmenty

)

List do Menoikeusa (na tematy etyczne,

cało

ść

).

ok. ~300 ZENON z Kition zakłada szkoł

ę

stoików.

ś

adne z jego pism - z których

najwa

ż

niejszy był prowokacyjny traktat O pa

ń

stwie - nie zachowało si

ę

.

[ok. ~295] W Aleksandrii zało

ż

one zostaje Muzeum, w którym pracowa

ć

b

ę

d

ą

wielcy

uczeni staro

ż

ytni: matematycy, astronomowie, geografowie, optycy, fizjolodzy i inni (ale

nie b

ę

dzie w

ś

ród nich filozofów). Zało

ż

ono te

ż

Bibliotek

ę

, najwi

ę

kszy w staro

ż

ytno

ś

ci

ksi

ę

gozbiór - w szczytowym okresie gromadzono w nim kilkaset tysi

ę

cy zwojów z

tekstami greckimi, hebrajskimi, perskimi, indyjskimi, etiopskimi i innymi.

[ok. ~290] W Aleksandrii EUKLIDES - o którym jako o człowieku nic nie wiadomo - pisze
Elementy, zawieraj

ą

ce aksjomatyczny system geometrii w postaci tak doskonałej,

ż

e

niczego wła

ś

ciwie do niego nie dodano a

ż

do XIX w. Ale ró

ż

nice stylu mi

ę

dzy

poszczególnymi ksi

ę

gami ka

żą

podejrzewa

ć

,

ż

e albo jest to praca zbiorowa, albo

ż

e

Euklides do

ść

niewolniczo korzystał z prac swych poprzedników.

~286-~269 scholarch

ą

Liceum jest STRATON z Lampsakos, zwany Fizykiem. Zaraz po

jego

ś

mierci Liceum bezpowrotnie podupada.

[ok. ~286-269] ARYSTARCH z Samos, na podstawie pomiarów (dzi

ś

mo

ż

na cz

ęść

z

u

ż

ytych przez niego sposobów kwestionowa

ć

) ustala,

ż

e Sło

ń

ce jest 19 razy dalej od

Ziemi ni

ż

Ksi

ęż

yc, a Ksi

ęż

yc jest oddalony od Ziemi o ok. 10 jej

ś

rednic. Wkrótce potem

(ten jego tekst zagin

ą

ł, znamy jedynie krótkie relacje Archimedesa, Plutarcha i innych)

formułuje teori

ę

heliocentryczn

ą

: Ziemia, wraz z innymi planetami, obiega Sło

ń

ce

dookoła, a gwiazdy s

ą

niesłychanie daleko (nie dostrzegamy bowiem rocznej paralaksy

gwiezdnej).

[ok. ~280] HEROFILOS z Chalkedonu i ERASISTRATOS z Keos prowadz

ą

słynne

badania anatomiczne. Dokonuj

ą

sekcji zwłok, a tak

ż

e wiwisekcji. Opisuj

ą

budow

ę

mózgu, rozró

ż

niaj

ą

nerwy sensoryczne i motoryczne. Badaj

ą

budow

ę

oka, serca,

w

ą

troby, dwunastnicy i innych narz

ą

dów wewn

ę

trznych. Pokarm, po mechanicznym

rozdrobnieniu w

ż

ą

dku jest rozprowadzany przez

ż

yły po całym organizmie. Natomiast

t

ę

tnicami rozchodzi si

ę

powietrze. Ich prace bez wyj

ą

tku zagin

ę

ły.

ok. ~268 scholarcha Akademii ARKEZYLAOS Z Pitane skierowuje szkoł

ę

na tory

sceptycyzmu. Twierdził: "niczego nie wiem, nawet tego,

ż

e nie wiem". Pism po sobie nie

pozostawił. Pó

ź

niej jego "akademicki" sceptycyzm przeciwstawiano sceptycyzmowi

"pirro

ń

skiemu" (zob. ~325).

[[ok. ~260]] KTESIBIOS konstruuje pompy tłokowe, organy hydrauliczne, precyzyjne
zegary wodne.

~284-247 W Aleksandrii powstaje SEPTUAGINTA, przekład ksi

ą

g BIBLII HEBRAJSKIEJ

na j

ę

zyk grecki. Przekład ten - który miał powsta

ć

w cudowny sposób, a przez wielu

Strona 9 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

my

ś

licieli chrze

ś

cija

ń

skich pierwszych wieków uwa

ż

any był za natchniony - "ufilozoficznił"

tekst, w miejsce wyra

ż

e

ń

antropomorficznych podstawiaj

ą

c abstrakcyjne.

~250 III sobór buddyjski w Patalipurze, zwołany przez cesarza A

ś

ok

ę

- który wcze

ś

niej

zjednoczył Indie - ustala kanon TRIPITAKI (spisany dwa wieki pó

ź

niej na Cejlonie w

j

ę

zyku pali).

~246 A

ś

oka ogłasza buddyzm religi

ą

pa

ń

stwow

ą

. Na skałach wykute zostaj

ą

Edykty

cesarza A

ś

oki, zawieraj

ą

ce etyczne wskazania buddyzmu.

ok. ~III w. W Indiach nast

ę

puje ostateczna redakcja Bhagawadgity (zob. cało

ść

w

przekładzie i opracowaniu Stanisława F. Michalskiego

, a tak

ż

e

w przekładzie i

opracowaniu Wandy Dynowskiej

).

~232-208 CHRYZYP z Soloi staje na czele szkoły stoickiej i na podstawie do

ść

chaotycznych pism Zenona opracowuje zwarty system filozoficzny ("gdyby nie było
Chryzypa, nie byłoby Stoi").

ś

adne z jego dzieł nie zachowało si

ę

. (Jego pisma zagin

ę

ły,

pogl

ą

dy znamy jedynie z omówie

ń

powstałych w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Zob.

Sekstus Empiryk o przedstawieniach, w szczególno

ś

ci kataleptycznych

.)

[ok. ~230] ERATOSTENES z Kurene, na podstawie pomiaru k

ą

ta, pod jakim w

Aleksandrii w dniu przesilenia letniego

ś

wieciło Sło

ń

ce i wiedzy,

ż

e w Sjene

ś

wieci ono

wtedy pionowo, podał poprawn

ą

warto

ść

obwodu Ziemi. Sporz

ą

dził wzorcowe mapy

wielu krain, próbował te

ż

okre

ś

li

ć

daty najwa

ż

niejszych wydarze

ń

od upadku Troi. W

matematyce sformułował ide

ę

"sita Eratostenesa".

[ok. ~240-~212] ARCHIMEDES z Syrakuz tworzy najznakomitsze w staro

ż

ytno

ś

ci dzieła

matematyczne, oparte na metodzie wyczerpywania i dowodach m.in. metod

ą

redukcji do

absurdu. Zachowały si

ę

:

O wymierzaniu koła (zawiera wzór na powierzchni

ę

koła i podaje,

ż

e warto

ść

Π

mie

ś

ci si

ę

mi

ę

dzy 3 10/71 a 3 10/70);

O kuli i walcu (zawiera m.in. wzory na pole powierzchni i obj

ę

to

ść

sto

ż

ka, walca i

kuli);
O konoidach i sferoidach (szereg twierdze

ń

dotycz

ą

cych krzywych sto

ż

kowych);

O spiralach (dwadzie

ś

cia kilka dowiedzionych twierdze

ń

na temat stycznych do spiral

i pól powierzchni ich wycinków);
Kwadratura paraboli (24 dowiedzione twierdzenia, m.in. "pole powierzchni
dowolnego segmentu paraboli jest równe czterem trzecim trójk

ą

ta maj

ą

cego t

ę

sam

ą

podstaw

ę

co ów segment i tak

ą

sam

ą

wysoko

ść

" [17]);

O liczeniu piasku (abstrakcyjny tekst, wspominaj

ą

cy heliocentryczn

ą

koncepcj

ę

Arystarcha, w którym faktycznie chodzi o znalezienie sposobu zapisu niesłychanie
wielkich liczb);
Metoda twierdze

ń

mechanicznych (tekst odkryty w 1907 r.; wyprowadza si

ę

nim

wzory na pola powierzchni figur, zawieszaj

ą

c je na ramieniu d

ź

wigni dwustronnej, na

której drugim ko

ń

cu wisi figura o znanej powierzchni, figury s

ą

ci

ę

te na niesko

ń

czenie

wiele pionowych linii, które równowa

ż

one s

ą

parami, a nast

ę

pnie sumowane by policzy

ć

pole; analogiczna metoda stosowana jest w celu obliczania obj

ę

to

ś

ci brył; współczesny

matematyk uzna to za procedur

ę

całkowania, jednak Archimedes przedstawia swoj

ą

metod

ę

jedynie jako wst

ę

p do rozwa

ż

a

ń

"prawdziwie" matematycznych).

Pisze te

ż

dwie genialne rozprawy z zakresu statyki i hydrostatyki:

O równowadze płaszczyzn (aksjomatyczny tekst, zawieraj

ą

cy dowody 25 twierdze

ń

dotycz

ą

cych głównie poło

ż

e

ń

ś

rodków ci

ęż

ko

ś

ci trójk

ą

tów, wycinków parabol i innych

figur),
O ciałach pływaj

ą

cych (aksjomatyczny tekst, zawieraj

ą

cy prawo wyporu: "Je

ś

li

dowolne ciało stałe l

ż

ejsze ni

ż

ciecz zostanie w niej umieszczone, to zanurzy si

ę

ono tak

ę

boko,

ż

e waga tego ciała b

ę

dzie równa wadze wypartej cieczy [twierdzenie 5]; "Je

ś

li

Strona 10 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

ciało stałe ci

ęż

sze ni

ż

ciecz zostanie w niej umieszczone, opadnie na dno i b

ę

dzie, gdy

zwa

ż

y si

ę

je w cieczy, l

ż

ejsze od swej prawdziwej wagi o wag

ę

wypartej

cieczy" [twierdzenie 7]; w Ksi

ę

dze II znajduje si

ę

szereg dowiedzionych twierdze

ń

o

paraboloidach obrotowych zanurzonych w cieczy).

~218 Wojska kartagi

ń

skie dowodzone przez Hannibala przechodz

ą

przez Alpy, a w ~216 zwyci

ęż

aj

ą

Rzymian pod Kannami.

~212 Rzymianie zdobywaj

ą

Syrakuzy - i zabijaj

ą

Archimedesa (kr

ążą

legendy o tym, jak wcze

ś

niej,

podczas obl

ęż

enia, budowane przez niego d

ź

wigi wywracały rzymskie statki, a wkl

ę

słe zwierciadła

zapalały ich

ż

agle).

~217 pocz

ą

tek budowy Wielkiego Muru w Chinach.

~213 Spalenie w Chinach ksi

ą

g konfucja

ń

skich. Prze

ś

ladowanie konfucjanistów.

[ok. ~200] APOLLONIOS z Perge, Konika (Sto

ż

kowe, zachowały si

ę

pierwsze cztery

ksi

ę

gi po grecku i trzy kolejne w przekładzie arabskim, ksi

ę

ga VIII zagin

ę

ła), a w niej

teoria przeci

ęć

sto

ż

kowych. Apollonios sformułował te

ż

teori

ę

ruchu Sło

ń

ca po

ekscentrycznym okr

ę

gu i dał pocz

ą

tek teorii epicykli i deferentów w astronomii.

[~II w.] SELEUCUS z Babilonu - jedyny w staro

ż

ytno

ś

ci znany nam zwolennik

heliocentrycznego systemu Arystarcha - wyja

ś

nia przypływy i odpływy mórz wpływem

Ksi

ęż

yca.

~167 Profanacja

Ś

wi

ą

tyni Jerozolimskiej doprowadza do wybuchu w Palestynie

powstania machabejskiego przeciw panowaniu Seleucydów. Przez nast

ę

pne sto lat

istnie

ć

b

ę

dzie niepodległe pa

ń

stwo

ś

ydów. Szczególnie wa

ż

n

ą

rol

ę

odgrywa

ć

w nim

b

ę

dzie zwi

ą

zane z kapłanami stronnictwo saduceuszy. Cz

ęść

z kapłanów, którzy utracili

wpływy, przenosi si

ę

na pustyni

ę

i tworzy stronnictwo esse

ń

czyków. W Palestynie i w

diasporze powstaje stronnictwo faryzeuszy.

~167-~137 Scholarch

ą

Akademii jest sceptyk KARNEADES z Cyreny. Krytykował

zwłaszcza pogl

ą

dy Chryzypa ("gdyby nie było Chryzypa, nie byłoby mnie"). Pism po

sobie nie pozostawił. (Zob.

jego krytyka stoickich "przedstawie

ń

kataleptycznych" w

uj

ę

ciu Sekstusa Empiryka

.)

~146 p.n.e. Rzymianie ostatecznie unicestwiaj

ą

swego głównego wroga, Kartagin

ę

; w tym samym czasie

podporz

ą

dkowuj

ą

sobie Macedoni

ę

i Grecj

ę

.

~146/145 Prze

ś

ladowanie Greków w Aleksandrii. Uczeni pracuj

ą

cy w Muzeum opuszczaj

ą

miasto. Ko

ń

czy

si

ę

złoty okres nauki aleksandryjskiej.

[ok. ~145-~126] HIPPARCH z Nikai tworzy map

ę

nieba, zawieraj

ą

c

ą

poło

ż

enia co

najmniej 850 gwiazd, a u

ż

ywaj

ą

c jej i zestawiaj

ą

c wyniki obserwacji z okresu 160 lat

odkrywa precesj

ę

punktów równonocy. Ustala długo

ść

roku na 365 + 1/4 - 1/300 dnia.

Wykorzystuj

ą

c wyniki obserwacji za

ć

mienia Sło

ń

ca dokonanych jednocze

ś

nie w

Hellesponcie i Aleksandrii oblicza,

ż

e

ś

rednia odległo

ść

Ziemia-Ksi

ęż

yc wynosi ok. 67

promieni ziemskich (dzi

ś

przyjmujemy ok. 60). Wzoruj

ą

c si

ę

na teorii Apolloniosa

opracowuje matematyczn

ą

teori

ę

ruchu Ksi

ęż

yca. A wreszcie podejmuje prób

ę

modyfikacji teorii ruchów ciał Arystotelesa, która podj

ę

ta po wiekach przez Jana

Filoponosa (VI w.) i Jana Buridana (XIV w.) doprowadzi do ukształtowania si

ę

poj

ę

cia

ruchów bezwładnych.

ok. ~145-~130 PANAJTIOS z Rodos, reprezentant "

ś

redniego" stoicyzmu, przebywa w

Rzymie, w otoczeniu Scypiona młodszego. Przekazuje Rzymianom eklektyczn

ą

wersj

ę

stoicyzmu, zmieszanego z platonizmem i arystotelizmem. Jego dzieła zagin

ę

ły.

~136 Po okresie prze

ś

ladowa

ń

(zob. ~213) konfucjanizm zostaje w Chinach ogłoszony

religi

ą

pa

ń

stwow

ą

.

Strona 11 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

~86 Zdobycie i złupienie Aten przez Sull

ę

. By

ć

mo

ż

e wtedy z miasta wywieziono skrzyni

ę

z r

ę

kopisami

Arystotelesa i jego uczniów.

Od tego czasu wybitniejsi filozofowie działaj

ą

poza Atenami.

ok. ~90-~50 POSEJDONIOS z Apamei, drugi wybitny przedstawiciel "

ś

redniego

stoicyzmu", prowadzi badania nad ruchami ciał niebieskich, znajduj

ą

c m.in. w zjawisku

przypływów i odpływów mórz potwierdzenie dla astrologii. Jego pisma zagin

ę

ły.

ok. ~80 ANTIOCH z Askalonu ł

ą

czy pogl

ą

dy Platona, Arystotelesa i stoików w

eklektyczny system: twierdzili ono to samo, u

ż

ywali jedynie ró

ż

nej terminologii.

~I w. AINEZYDEMOS w zaginionych Dyskursach pirro

ń

skich formułuje dziesi

ęć

tropów

sceptycznych (zob.

Sekstus Empiryk,Zarysy pirro

ń

skie ks. I,1-14

).

od ~70 W słynnych mowachPrzeciw Werresowi,Przeciw Katylinie i innych

Cyceron broni ideałów republika

ń

skich przeciwko tym, którzy pa

ń

stwo rzymskie przekształc

ą

w Cesarstwo

~63 Rzymianie zajmuj

ą

Jude

ę

i wł

ą

czaj

ą

j

ą

do prowincji syryjskiej.

ok. ~60 Ksi

ę

ga M

ą

dro

ś

ci - wł

ą

czona do katolickiego i prawosławnego Starego

Testamentu, cho

ć

nie ma jej w Biblii hebrajskiej i protestanckiej - wprowadza Bo

żą

M

ą

dro

ść

niemal jako istot

ę

odr

ę

bn

ą

od Boga, a po

ś

rednicz

ą

c

ą

mi

ę

dzy Nim a

ś

wiatem.

~60 Cezar, Marek Krassus i Pompejusz Wielki zawieraj

ą

I triumwirat.

~58-51 Cezar podbija Gali

ę

(tereny dzisiejszej Francji).

ok. ~55 LUKRECJUSZ (Titus Lucretius Carus) w poemacie O naturze wszechrzeczy
przedstawia podstawy filozofii epikurejskiej.

{ok. ~55-50} CYCERON (Marcus Tullius Cicero) w O oratorze, O pa

ń

stwie, O prawach

dokonuje najgł

ę

bszej analizy systemu rz

ą

dów w pa

ń

stwie rzymskim, jaka powstała w

staro

ż

ytno

ś

ci.

~46-44 CYCERON tworzy podstawy filozoficznej łaciny w eklektycznych rozprawach, z
których najwa

ż

niejsze to Paradoksy stoickie, O naturze bogów, O przeznaczeniu,

Zagadnienie najwy

ż

szego dobra, O powinno

ś

ciach. ~43, za krytykowanie w

Filipikach Marka Antoniusza, zostaje zabity.

~46 Cezar wprowadza kalendarz julia

ń

ski. Rok trwa 365 dni i dzieli si

ę

na 12 miesi

ę

cy, raz na cztery lata

dodawany jest jeden dzie

ń

.

~44 Zabójstwo Cezara.

~42-39 Wergiliusz, Bukoliki (Eklogi).

~35-30 Horacy, Satyry, Epody (Jamby).

~31 Po morskiej bitwie pod Akcjum zwyci

ę

ski Oktawian przekształca Egipt (~30) w prowincj

ę

rzymsk

ą

.

~27 Oktawian otrzymuje tytuł Augusta ("Wzniosłego").

Mimo zachowywania przez jaki

ś

czas pozorów Rzym staje si

ę

cesarstwem.

~37-~4 Herod Wielki królem Judei.

~20 Pocz

ą

tek rozbudowy

Ś

wi

ą

tyni Jerozolimskiej.

~29-~17 Wergiliusz, Eneida

~20-~13 Horacy,Pie

ś

ni

~29-~17? Na Cejlonie, w j

ę

zyku pali, spisana zostaje TRIPITAKA ("trójkosz"),

kanoniczne teksty buddyzmu therawady (hinajany). Pono

ć

teksty, przekazywane ustnie,

zostały ustalone w połowie III w. p.n.e. Dziel

ą

si

ę

na trzy kosze. Winaja-pitaka ("kosz

dyscypliny") zawiera reguły obowi

ą

zuj

ą

ce mnichów. Monumentalna Sutta-pitaka ("kosz

kaza

ń

") podzielona jest na pi

ęć

cz

ęś

ci; do pi

ą

tej, Khuddaka-nikaja ("zbiór drobnych

tekstów"), nale

ż

y Dhammapada (Słowa o prawie,

przeło

ż

ył Franciszek Michalski

).

Strona 12 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

Abhidhamma-pitaka ("kosz wy

ż

szej doktryny") zawiera dodane pó

ź

niej obja

ś

nienia,

klasyfikacje, definicje.

mi

ę

dzy ~II a IV w. wg tradycji filozof i mistyk PATA

Ń

D

Ź

ALI spisuje Jogasutry, czyli

"Traktat o jodze" (

przeło

ż

ył Leon Cyboran

). Joga jest to "pow

ś

ci

ą

gni

ę

cie zjawisk

ś

wiadomo

ś

ci" [1,2], prowadz

ą

ce do wyzwolenia puruszy (ducha) z wi

ę

zów prakryti

(

ś

wiata widzialnego).

[[~13]] WITRUWIUSZ, O architekturze ksi

ą

g dziesi

ęć

. Wa

ż

ne

ź

ródło informacji o

technice w staro

ż

ytno

ś

ci.

[[przed ~7]] CELSUS, O lecznictwie.

[ok. 1] STRABON, Geographika. Dzieło geograficzne w 17 ksi

ę

gach.

6 Rzymianie wł

ą

czaj

ą

Palestyn

ę

do prowincji syryjskiej.

Ogłoszony przez Kwiryniusza, w celu ustalenia nale

ż

no

ś

ci podatkowych, spis ludno

ś

ci

prowadzi do wybuchu - krwawo stłumionego - powstania pod wodz

ą

Judy Galilejczyka.

ok. 20-50

ś

yd FILON z Aleksandrii pisze szereg dzieł, w których elementy judaizmu ł

ą

czy

z ideami my

ś

licieli helle

ń

skich i hellenistycznych.

ok. 27 Z powodów politycznych w Judei ginie prorok JAN Chrzciciel.

mi

ę

dzy 28 a 33 W Galilei przez rok (według ewangelii synoptycznych) naucza

JEHOSZUA z Nazaretu, który w kilka dni po przybyciu do Jerozolimy (z niejasnych
powodów) ginie ukrzy

ż

owany. Według innej relacji (Ewangelia Jana) jego nauczanie

trwało dwa lub trzy lata, a miało miejsce zarówno w Galilei, jak i w Judei.
Wkrótce potem w Jerozolimie zaczyna działa

ć

grupa

ż

ydochrze

ś

cijan, kierowana przez

Jakuba brata Jezusa, Szymona zwanego Piotrem i Jana. Głosz

ą

,

ż

e Jehoszua był

Mesjaszem ("Pomaza

ń

cem") przysłanym przez Boga do

ś

ydów.

ok. 38-65 "Apostoł narodów" PAWEŁ z Tarsu (nawrócony na chrze

ś

cija

ń

stwo faryzeusz

ze szkoły Hillela), czyni w chrze

ś

cija

ń

stwa - mimo protestów Jakuba i Piotra - religi

ę

uniwersalistyczn

ą

, skierowan

ą

do wszystkich ludzi. W Antiochii, a tak

ż

e w trakcie

podró

ż

y misyjnych po Azji Mniejszej i Grecji, pisze listy:

Pierwszy List do Tesaloniczan (ok. 50)
List do Galatów (ok. 54)
Pierwszy List do Koryntian (zob.

Hymn o miło

ś

ci

)

Drugi List do Koryntian
List do Rzymian (ok. 60)
List do Filipian
List do Filemona
Autorstwo przypisywanych mu jeszcze sze

ś

ciu lub siedmiu listów jest w

ą

tpliwe. W tych

pisanych po grecku tekstach Paweł u

ż

ywa imienia Iesous (st

ą

d pochodzi m.in. polskie

Jezus). Twierdzi,

ż

e Jezus był Pomaza

ń

cem (po grecku: Chrystusem), który sw

ą

m

ę

cze

ń

sk

ą

ś

mierci

ą

odkupił grzech Adama, a przez zmartwychwstanie pokonał

ś

mier

ć

,

umo

ż

liwiaj

ą

c tym, którzy w niego uwierz

ą

, zbawienie wieczne. Od czasu przyj

ś

cia wiary

nie jeste

ś

my ju

ż

poddani Prawu Moj

ż

eszowemu.

[ok. 40] DIOSKURIDES Pedanios, De materia medica. Traktat o

ś

rodkach leczniczych,

zwłaszcza o ziołach, u

ż

ywany do XVII w.

[55-68] HERON z Aleksandrii, Pneumatyka, O budowie machin miotaj

ą

cych pociski,

O budowie automatów. Dzi

ś

niektórzy twierdz

ą

,

ż

e Heron był tylko kompilatorem, który

Strona 13 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

streszczał znajduj

ą

ce si

ę

w Bibliotece dzieła sprzed wieków. W ka

ż

dym razie nic nie

wskazuje na to,

ż

eby opisywane przez niego maszyny (m.in. młynek parowy) były

stosowane w praktyce.

64 Wielki po

ż

ar Rzymu, po którym cesarz Neron zarz

ą

dza prze

ś

ladowania chrze

ś

cijan, oskar

ż

aj

ą

c ich o

podpalenie miasta.

Zabito ich chyba ok. 300, w tym - według do

ść

wiarygodnego przekazu - Pawła z Tarsu i Piotra.

ok. 63-65 Senator rzymski, stoik SENEKA, pisze swe najwa

ż

niejsze dzieło, Listy

moralne do Lucyliusza. Wkrótce potem, po nieudanym zamachu na

ż

ycie Nerona,

popełnia samobójstwo.

66 W Palestynie wybucha powstanie przeciwko Rzymianom.

70 Rzymianie burz

ą

zbuntowan

ą

Jerozolim

ę

, a wraz z ni

ą

Ś

wi

ą

tyni

ę

(z której pozostał tylko fragment muru

oporowego, zwany dzi

ś

"

Ś

cian

ą

Płaczu").

ok. 70 Nieznany autor spisuje Ewangeli

ę

Marka. Opowiada w niej o nauczycielskiej

działalno

ś

ci Jezusa; pierwotny tekst ko

ń

czył si

ę

na 9 wierszu 16 rozdziału (a wi

ę

c nie

zawierał relacji dotycz

ą

cych spotka

ń

z Jezusem wskrzeszonym z martwych).

70-82 Budowa Koloseum w Rzymie.

[79] Usiłuj

ą

c nie

ść

pomoc mieszka

ń

com mieszka

ń

com Pompejów ginie dowodz

ą

cy flot

ą

PLINIUSZ STARSZY. Pozostała po nim monumentalna Historia naturalna, a w niej,
przej

ę

ta od filozofów i uczonych greckich, kosmologia, geografia, wywody o człowieku,

zwierz

ę

tach, ro

ś

linach, medycynie, minerałach. (Zob.

fragmenty o budowie

ś

wiata

.)

ok. 70-100 Powstaj

ą

Ewangelia Mateusza (zob.

Kazanie na górze

, a tak

ż

e

mow

ę

Jezusa o ko

ń

cu

ś

wiata i S

ą

dzie Ostatecznym

) i Ewangelia Łukasza (a tak

ż

e jej dalszy

ci

ą

g, czyli Dzieje Apostolskie). Do obu wł

ą

czono ok. 90% tekstuEwangelii Marka,

dodaj

ą

c (w du

ż

ym stopniu te same, cho

ć

inaczej skomponowane) mowy Jezusa, a tak

ż

e

(niezgodne ze sob

ą

) relacje o jego cudownych narodzinach i o spotkaniach z Jezusem

wskrzeszonym z martwych.

ok. 100 Powstaje Ewangelia Jana.

ok. 100 synod

ż

ydowski w Jabne (Jawne, Jamnia) ustala kanon BIBLII HEBRAJSKIEJ

(wł

ą

czono do niej 39 ksi

ą

g), prawdopodobnie ogłasza te

ż

,

ż

e Jehoszua z Nazaretu nie

był Masjaszem - i wyklucza

ż

ydochrze

ś

cijan z synagogi.

96 Pocz

ą

tek panowania cesarskiej dynastii Antoninów (do 192).

Cesarstwo Rzymskie - zamieszkałe przez ok. 80 milionów ludzi - osi

ą

ga szczyty swojej pot

ę

gi.

po 100 Ze zmieszania filozofii pitagorejsko-plato

ń

skiej, hellenistycznego judaizmu,

chrze

ś

cija

ń

stwa, a tak

ż

e religii egipskich, perskich i indyjskich, rodzi si

ę

gnostycyzm.

ok. 100-120 PLUTARCH, Moralia, a tak

ż

e

ś

ywoty sławnych m

ęż

ów.

{ok. 100-120} TACYT, Dzieje, Roczniki i inne dzieła historyczne.

120-130 BAZYLIDES w Aleksandrii tworzy jedn

ą

z najbardziej wpływowych szkół

gnostyckich.

ok. 130 Umiera były niewolnik, filozof stoicki, EPIKTET. Rzymski arystokrata, Arrianus,
publikuje (dzi

ś

w połowie zaginione) notatki z jego wykładów, Diatryby, a tak

ż

e ich

streszczenie, czyli Encheiridion (

tekst w przekładzie Leona Joachimowicza

).

Strona 14 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

132-135 W Judei antyrzymskie powstanie Bar Kochby - w którym rabbi Akiba rozpoznał Mesjasza.

Krwawo stłumione, doprowadza do wysiedlenia resztek

ś

ydów z Judei.

140-150 W Rzymie powstaje gnostycki ruch WALENTYNA.

[ok. 150] Wielki geograf i astronom PTOLEMEUSZ w dziele Megale syntaxis, znanym
bardziej pod zarabizowanym tytułem Almagest, daje wykład systemu astronomicznego,
w którym rozwija idee Apolloniosa i Hipparcha (~III-~II). Pisze te

ż

jeden z najbardziej

wpływowych podr

ę

czników astrologii, Tetrabiblios. W dziele Nauka geograficzna

przedstawia map

ę

zamieszkanego

ś

wiata.

144-160 MARCJON z Synopy zakłada swój gnostycki ko

ś

ciół.

ok. 150-167 JUSTYN M

ę

czennik, a Apologii (

fragmenty

) podejmuje pierwsz

ą

wa

ż

n

ą

prób

ę

pogodzenia chrze

ś

cija

ń

stwa z greck

ą

filozofi

ą

. W Dialogu z

ś

ydem Tryfonem

(

fragmenty

) podejmuje rozpraw

ę

z tradycj

ą

judaistyczn

ą

.

ok. 180 TACJAN Syryjczyk, by

ć

mo

ż

e ucze

ń

Justyna M

ę

czennika, pisze Mowy

przeciwko Grekom, w których - wbrew pogl

ą

dom swego mistrza - twierdzi,

ż

e rzekome

dokonania filozofów to "cudzoło

ż

ne" plagiaty zKsi

ą

g Moj

ż

eszowych.

161-180 MAREK AURELIUSZ cesarzem. W trakcie wypraw wojennych robi, w duchu
stoickim, zapiskita is heauton = "dla siebie samego", znane jako Rozmy

ś

lania

(

fragmenty

).

[ok. 165-201] GALEN, lekarz gladiatorów w Pergamonie, a nast

ę

pnie rodziny cesarskiej

w Rzymie, tworzy dzieła z zakresu medycyny i anatomii. Jego zachowane prace zajmuj

ą

dzi

ś

ok. 10 000 stron druku, najsłynniejsz

ą

jest chyba podr

ę

cznik lekarski Protreptyk.

przed 200 Julian TEURG (?), Wyrocznie chaldejskie. W tym dziele platonizm przyjmuje
posta

ć

objawienia religijnego. Uwidacznia si

ę

w nim wpływ wierze

ń

mezopotamskich.

Stało si

ę

podstaw

ą

magicznych praktyk teurgicznych, stosowanych przez wielu filozofów

neoplato

ń

skich jako

ś

rodki nawi

ą

zywania ł

ą

czno

ś

ci z bogami.

ok. 200 Powstaje 17 traktatów, przypisywanych legendarnemu HERMESOWI
Trismegistesowi ("po trzykro

ć

wielkiemu"), które ł

ą

cznie tworz

ą

Corpus Hermeticum.

Mieszaj

ą

si

ę

w nich wpływy greckie z egipskimi. Uwa

ż

ane za objawione, miały

wtajemniczonych wznosi

ć

do bosko

ś

ci dzi

ę

ki wykorzystaniu energetycznej jedno

ś

ci

kosmosu. Wywarły wielki wpływ na filozofi

ę

ź

nej staro

ż

ytno

ś

ci, a tak

ż

e m.in. na

praktyki alchemiczne.

ok. 195-220 TERTULIAN w De anima (O duszy), Przeciw Marcjonowi, Przeciw
Prakseaszowi
i innych pismach tworzy podstawy chrze

ś

cija

ń

skiej łaciny. Ostrzega przed

ł

ą

czeniem chrze

ś

cija

ń

stwa z filozofi

ą

: "Ateny nie maj

ą

nic wspólnego z Jerozolim

ą

, a

Akademia (Plato

ń

ska) z Ko

ś

ciołem", nale

ż

y za Apostołem Narodów, Pawłem z Tarsu,

"kła

ść

szczególny nacisk na unikanie filozofowania", "po Chrystusie nie potrzebujemy ju

ż

ż

adnych bada

ń

". Na tej podstawie ukuto powiedzeniecredo quia absurdum (wierz

ę

, bo

to, w co wierz

ę

, jest absurdem).

ok. 150-250 NAGARD

ś

UNA tworzy podstawy madhjamaki, jednej z najwa

ż

niejszych

szkół buddyzmu mahajany. Dokonał si

ę

"drugi obrót koła Dharmy".

ok. 200 Rabin JUDA HA-NASI dokonuje ostatecznej redakcji Miszny, zbioru praw
religijnych uzupełniaj

ą

cego Prawo Moj

ż

eszowe, a przekazanych w tradycji ustnej.

Strona 15 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

ok. 200 SEKSTUS EMPIRYK, Zarysy pirro

ń

skie (zob.

fragmenty Ksi

ę

gi I

). W tym

dziele, a tak

ż

e w ksi

ę

gach Przeciw logikom, Przeciw fizykom i Przeciw etykom,

Sekstus przedstawił podstawowe zało

ż

enia i strategie staro

ż

ytnego sceptycyzmu, m.in.

dziesi

ęć

tropów Ainezydemosa.

ok. 200 ALEKSANDER z Afrodyzji pisze pierwsze wielkie komentarze do CORPUS
ARISTOTELICUM (zob. ~335-323), zapocz

ą

tkowuj

ą

c w ten sposób tradycj

ę

, która trwa

ć

b

ę

dzie do XV w. Zachowały si

ę

komentarze Aleksandra do ksi

ą

g I-V Metafizyki, ksi

ę

gi

A Analityk pierwszych, Topik, O zmysłach, Meteorologiki, a tak

ż

e par

ę

traktatów

teoretycznych.

ok. 200-250 DIOGENES LAERTIOS,

ś

ywoty i pogl

ą

dy słynnych filozofów. Jedyna

zachowana staro

ż

ytna historia staro

ż

ytnej filozofii greckiej, obejmuj

ą

ca okres od ~VI do

~I w. Pełna mitów i bł

ę

dów, ale nieoceniona zwłaszcza jako

ź

ródło wiedzy o filozofii

Epikura i stoików.

220-230 ORYGENES, odsłaniaj

ą

c w O zasadach "duchowy" - ukryty za dosłownym -

sens Pisma

Ś

wi

ę

tego, tworzy pierwszy wielki system filozofii chrze

ś

cija

ń

skiej (zob.

fragmenty ks. IV o niezb

ę

dno

ś

ci alegorycznej interpretacji Pisma

).

244-270 PLOTYN, Enneady (zob.

I. 6 O pi

ę

knie

oraz

VI. 9 O Dobru lub Jednem

).

248 ORYGENES, Przeciw Celsusowi. Najwybitniejsza apologia wczesnego
chrze

ś

cija

ń

stwa.

ok. 242-276 W Persji prorok MANES lub MANI daje pocz

ą

tek manicheizmowi, religii

b

ę

d

ą

cej syntez

ą

zaratusztryzmu, buddyzmu, judaizmu i chrze

ś

cija

ń

stwa.

Ś

wiat powstał

ze starcia Boga (Ojca

Ś

wiatło

ś

ci) z Szatanem (Ksi

ę

ciem Ciemno

ś

ci). Nasze dusze, jako

odpryski bosko

ś

ci, zostały uwi

ę

zione w mrokach tego

ś

wiata, sk

ą

d dzi

ę

ki nauce

Maniego, ascezie i innych praktykom religijnym maj

ą

zosta

ć

wyzwolone. Po

zamordowaniu Maniego stworzona przeze

ń

religia zyska du

ż

e wpływy w Cesarstwie.

(Elementy manicheizmu, pod koniec staro

ż

ytno

ś

ci zniszczonego wskutek prze

ś

ladowa

ń

,

trwa

ć

b

ę

d

ą

w ró

ż

nych nurtach chrze

ś

cija

ń

stwa do XVI w.)

od 270 Aby zjednoczy

ć

religijnie Cesarstwo, prze

ż

ywaj

ą

ce seri

ę

kryzysów

wewn

ę

trznych, podj

ę

te zostaj

ą

próby wprowadzenia kultuSol Invictus (Sło

ń

ca

Niezwyci

ęż

onego).

mi

ę

dzy 270 a 305 PORFIRIUSZ z Tyru, ucze

ń

Plotyna, wydaje we własnym układzie

jego pisma, uzupełniaj

ą

c je wprowadzeniem O

ż

yciu Plotyna oraz o układzie jego

ksi

ą

g. Pozostały te

ż

po nim Isagoga (ogromnie wpływowy, jeszcze w

ś

redniowieczu,

podr

ę

cznik logiki Arystotelesa), Przeciw chrze

ś

cijanom i szereg innych tekstów.

284-305 Cesarz Dioklecjan, aby ratowa

ć

pogr

ąż

one w nieustaj

ą

cych kryzysach imperium, podejmuje dzieło

wielkich reform.

W ich ramach nast

ę

puj

ą

od 297 prze

ś

ladowania manichejczyków, a od 303 chrze

ś

cijan. Szacuje si

ę

,

ż

e na

ł

ą

czn

ą

liczb

ę

10-15 tysi

ę

cy m

ę

czenników chrze

ś

cija

ń

skich pierwszych wieków połowa poniosła

ś

mier

ć

wła

ś

nie za panowania Dioklecjana.

po 300 Przerwanie prac nad TALMUDEM JEROZOLIMSKIM, tekstem Miszny (zob. ok.
200) uzupełnionym o komentarze, czyli Gemar

ę

.

po 300 powstaj

ą

buddyjskie sutry Sandhi-nirmo

ć

ana ("uwolnienie ukrytego znaczenia"),

Lankawatara-sutra ("objawienie na Lance") i inne. Zaczyna si

ę

"trzeci obrót koła

Dharmy".

Strona 16 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

306-337 Cesarz Konstantyn I Wielki jednoczy imperium - i zaczyna przeobra

ż

a

ć

je w pa

ń

stwo

chrze

ś

cija

ń

skie.

(W tym czasie chrze

ś

cijanie stanowili ok. 10-15% ludno

ś

ci Cesarstwa.)

311 Cz

ęść

biskupów afryka

ń

skich kwestionuje wybór na biskupa Kartaginy Cecyliana,

gdy

ż

udzielił ich mu biskup, który w czasach prze

ś

ladowa

ń

Dioklecjana zdradził.

Wy

ś

wi

ę

cono innego biskupa, którego nast

ę

pc

ą

został Donat, przywódca ruchu

religijnego, który zyskał miano donatyzmu. Miał to by

ć

"czysty ko

ś

ciół m

ę

czenników", w

przeciwie

ń

stwie do katolickiego "skalanego ko

ś

cioła zdrajców". Ko

ś

ciół ten skupiał

przede wszystkim ludy mówi

ą

ce po punicku i niezadowolone z panowania rzymskiego. W

IV i V w. w okolicach Kartaginy wi

ę

cej było donatystów ni

ż

katolików.

313 Konstantyn Wielki i Licyniusz ogłaszaj

ą

tolerancyjny "edykt mediola

ń

ski". Wkrótce potem Konstantyn

zaczyna wspiera

ć

chrze

ś

cija

ń

stwo, czasem kosztem dawnych wiar.

po 315 W Aleksandrii wybucha konflikt mi

ę

dzy patriarch

ą

a kolegium prezbiterów o

prymat. Pretekstem staje si

ę

atak na prezbitera Ariusza, który - m.in. za Ewangeli

ą

Jana -

twierdził, w zaginionym dziele Thalia,

ż

e Syn jest mniejszy od Ojca.

325 Zwołany przez Konstantyna Wielkiego I sobór nicejski (uczestniczyło w nim ok. 250
biskupów, prawie wył

ą

cznie z prowincji wschodnich) przyjmuje, pod presj

ą

cesarza, anty-

aria

ń

skie

wyznanie wiary

.

ok. 325 Pachomiusz zakłada w Egipcie pierwsz

ą

wspólnot

ę

cenobitów - prototyp

przyszłych klasztorów.

327-335 Budowa ufundowanej przez Konstantyna Wielkiego bazyliki Grobu

Ś

wi

ę

tego w Jerozolimie.

W tym czasie powstaj

ą

te

ż

pierwsza Bazylika

ś

w. Piotra w Rzymie, bazylika Narodzenia w Betlejem i

szereg innych.

330 Konstantynopol, wzniesiony wła

ś

nie w miejscu osady Bizancjum, zostaje ogłoszony drug

ą

stolic

ą

Cesarstwa.

połowa IV w. Zmiany klimatyczne w Azji

Ś

rodkowej wywołuj

ą

wielk

ą

migracj

ę

Hunów na zachód.

375 Hunowie nacieraj

ą

na Gotów, zamieszkuj

ą

cych ziemie na północ od Morza Czarnego. Zaczyna si

ę

Wielka W

ę

drówka Ludów.

378 Wizygoci zwyci

ęż

aj

ą

wojska rzymskie pod Adrianopolem, cesarz Walens ginie w bitwie.

po 370 Trzej Ojcowie Kapadoccy ł

ą

cz

ą

filozofi

ę

Orygenesa z dogmatem Trójcy

ś

w.:

BAZYLI Wielki zakłada pierwsze klasztory chrze

ś

cija

ń

skie i spisuje Reguły dla

mnichów; Trójc

ę

okre

ś

la słowami „jedna natura, trzy hipostazy” (mia physis, treis

hypostaseis).
GRZEGORZ z Nyssy w Nauce katechetycznej daje drugi po Orygenesie system filozofii
chrze

ś

cija

ń

skiej, w O stworzeniu człowieka tworzy podstawy chrze

ś

cija

ń

skiej

antropologii, wa

ż

ny jest te

ż

jego dialog z umieraj

ą

c

ą

siostr

ą

O duszy i

zmartwychwstaniu.
GRZEGORZ z Nazjanu, 5 mów teologicznych. Obrona dogmatu Trójcy

ś

w.: jedno

ść

natury Boga i ró

ż

no

ść

osób boskich.

379-395 Panowanie cesarza Teodozjusza I Wielkiego.

380 Teodozjusz Wielki ogłasza chrze

ś

cija

ń

stwo religi

ą

pa

ń

stwow

ą

w Cesarstwie.

381 I sobór konstantynopolita

ń

ski rozszerza nicejskie

wyznanie wiary

m.in. o dogmaty na

temat Ducha

Ś

wi

ę

tego.

385-420

Ś

w. HIERONIM dokonuje przekładu Pisma

Ś

wi

ę

tego na łacin

ę

- tak powstaje

WULGATA, do połowy XX w. podstawowa dla katolików wersja BIBLII.

386-388

Ś

w. AUGUSTYN, dawny manichejczyk, a potem sceptyk, nawracaj

ą

c si

ę

na

chrze

ś

cija

ń

stwo pisze - genialne - dialogi filozoficzne: O

ż

yciu szcz

ęś

liwym, Przeciw

Strona 17 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

akademikom, O porz

ą

dku, Soliloquia (neologizm: rozmowy z samym sob

ą

), O

wielko

ś

ci duszy, O nauczycielu, O wolnej woli, O prawdziwej wierze.

391-2 Teodozjusz Wielki zakazuje kultów poga

ń

skich. W Aleksandrii wywołuje to wybuch powstania, co

ko

ń

czy si

ę

zburzeniem Muzeum i Biblioteki.

395-396

Ś

w. AUGUSTYN, O nauce chrze

ś

cija

ń

skiej, ksi

ę

gi I, II i cz

ęść

III. Rozprawa z

zakresu metodologii studiów biblijnych.

397-400

Ś

w. AUGUSTYN, Wyznania (zob. opowie

ść

o własnym nawróceniu:

Ksi

ę

ga VI,

13-16 i VII

, oraz filozoficzn

ą

Ksi

ę

g

ę

XI

o czasie). Autobiografia najwybitniejszego filozofa

wczesnego chrze

ś

cija

ń

stwa.

406 PELAGIUSZ, De natura (O naturze). W tym zaginionym dziele Pelagiusz twierdzi,

ż

e

natura ludzka jest dobra, a cho

ć

mamy woln

ą

wol

ę

, to natura nasza kieruje nas ku Bogu.

Chrzest nie zmywa grzechów (w tym pierworodnego) i nie jest koniecznym warunkiem
zbawienia.
415

Ś

w. AUGUSTYN, O naturze i łasce. W tym antypelagia

ń

skim pi

ś

mie Augustyn

dowodzi,

ż

e wskutek grzechu Adama natura ludzka została tak ska

ż

ona,

ż

e bez łaski,

jakiej Bóg udziela wybranym, nikt nie mo

ż

e zosta

ć

zbawiony. Nieochrzczone niemowl

ę

ta

trafi

ą

na wieczne m

ę

ki.

418 W wyniku stara

ń

ś

w. Augustyna cesarz Honoriusz wydaje dekret przeciw

pelagianizmowi.

Na Ziemi

ż

yje 200-250 milionów ludzi.

410 Wizygoci pod wodz

ą

Alaryka zdobywaj

ą

Rzym, zaczyna si

ę

szybki proces upadku Cesarstwa

Zachodniego

415-427

Ś

w. AUGUSTYN, Pa

ń

stwo Bo

ż

e. Ksi

ąż

ka o dziejach aniołów i ludzi, od Dnia

Stworzenia do Dnia S

ą

du Ostatecznego.

429 Wandale wkraczaj

ą

do rzymskiej wcze

ś

niej Afryki i tworz

ą

własne pa

ń

stwo.

434-453 Hunowie pod wodz

ą

Attyli pustosz

ą

obie cz

ęś

ci Cesarstwa.

431 Sobór w Efezie jako pierwsza kulminacja

sporu o dwie natury i jedn

ą

osob

ę

w

Chrystusie

, a tak

ż

e o prawomocno

ść

kultu maryjnego.

po 445 Opat klasztoru w Konstantynopolu, EUTYCHES, głosi monofizytyzm: bosko

ść

Jezusa wchłon

ę

ła jego człowiecze

ń

stwo, tak

ż

e miał on jedn

ą

- bosk

ą

- natur

ę

(był

Bogiem, ale nie był człowiekiem).
449 Sobór w Efezie popiera Eutychesa. Wkrótce potem zostaje uznany za "zbójnicki" i
skre

ś

lony z listy soborów.

451 Sobór w Chalcedonie przyjmuje

Definicj

ę

wiary

, pot

ę

piaj

ą

c zarówno nestorian, jak i

monofizytów.

ok. V w. ASANGA i jego młodszy brat WASUBANDHU tworz

ą

podstawy jogaczary,

jednej z najwa

ż

niejszych szkół buddyzmu mahajany. Dokonał si

ę

"trzeci obrót koła

Dharmy". (Zob. Wasubandhu, Trzydzie

ś

ci strof,

przekład anonimowy

.)

476 Wódz germa

ń

ski Odoakr składa z tronu ostatniego cesarza Rzymu.

mi

ę

dzy 440 a 485 PROKLOS z Konstantynopola, ostatni wielki neoplatonik, stoj

ą

cy na

czele odrodzonej nieco wcze

ś

niej Akademii, pisze komentarze do Platona (zachowały si

ę

komentarze do Timajosa, Pa

ń

stwa, Parmenidesa, Kratylosa i pseudo-Plato

ń

skiego

Alkibiadesa), do podr

ę

cznika arytmetyki Nikomachosa, do astronomicznych traktatów

Ptolemeusza i szereg innych tekstów. Własn

ą

wersj

ę

neoplatonizmu przedstawia w

dziełach Elemety teologii i Teologia plato

ń

ska.

Strona 18 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

mi

ę

dzy 485 a 520 Podaj

ą

cy si

ę

za ucznia

ś

w. Pawła syryjski mnich, znany dzi

ś

jako

PSEUDO-DIONIZY AREOPAGITA, tworzy, wykorzystuj

ą

c idee Proklosa, wersj

ę

neoplatonizmu chrze

ś

cija

ń

skiego w dziełach Hierarchia niebia

ń

ska, Hierarchia

ko

ś

cielna, Imiona boskie i Teologia mistyczna (ponadto zachowało si

ę

dziesi

ęć

listów).

ok. 500 Zako

ń

czenie prac nad TALMUDEM BABILO

Ń

SKIM.

493 W Italii powstaje pa

ń

stwo Ostrogotów, rz

ą

dzone przez Teodoryka Wielkiego. (Miało kontynuowa

ć

tradycje Cesarstwa, w administracji zatrudniano przedstawiciele arystokratycznych rodów rzymskich.)

506-507 Chlodwig I, który dziesi

ęć

lat wcze

ś

niej miał przyj

ąć

chrzest, jednoczy Gali

ę

(tereny dzisiejszej

Francji).

525/6 Zabity zostaje znakomity tłumacz dzieł my

ś

licieli greckich na łacin

ę

, BOECJUSZ.

Krótko przed

ś

mierci

ą

napisał O pocieszeniu, jakie daje filozofia.

527-565 Justynian I Wielki, jako cesarz bizanty

ń

ski,

podejmuje nieudane próby odbudowy Cesarstwa w dawnych granicach.

529 Dekret Justyniana

zakazuje prowadzenia szkół poga

ń

skich

. Poniewa

ż

sze

ś

ciu

ostatnich filozofów poga

ń

skich, pracuj

ą

cych w zało

ż

onej w Atenach przez Platona

Akademii, odmówiło przyj

ę

cia chrztu, uczelnia zostaje zamkni

ę

ta.

529

Ś

w. Benedykt zakłada klasztor benedyktynów na Monte Cassino.

532-537 Ko

ś

ciół Hagia Sophia w Konstantynopolu.

ok. 532-540 SIMPLIKIOS, jeden z sze

ś

ciu filozofów Akademii, którzy po jej zamkni

ę

ciu

podj

ę

li nieudan

ą

prób

ę

osiedlenia si

ę

w Persji, pisze najbardziej uczone komentarze do

CORPUS ARISTOTELICUM, jakie pozostawiła nam staro

ż

ytno

ść

. Zachowały si

ę

komentarze do O niebie, Fizyki, Kategorii i O duszy (a tak

ż

e komentarz do

Encheiridionu Epikteta), niezwykle dla nas cenne z uwagi na umieszczone w nich cytaty
z zaginionych dzieł najdawniejszych filozofów.

ok. 515-565 Jan FILOPONOS, chrze

ś

cijanin z Aleksandrii, pisze komentarze do Corpus

Aristotelicum. Zachowały si

ę

komentarze do O powstawaniu i gini

ę

ciu, O duszy,

Kategorii, Analityk pierwszych, Analityk wtórych, Fizyki, Meteorologiki, a tak

ż

e

rozprawy teologiczne o stworzeniu

ś

wiata, polemiki na temat wieczno

ś

ci

ś

wiata

wymierzone w Proklosa i Arystotelesa, fragmenty traktatu o Trójcy

Ś

wi

ę

tej (jego doktryna

tzw. tryteizmu została pot

ę

piona jako heretycka), komentarz do podr

ę

cznika arytmetyki

Nikomachosa. W komentarzu do Fizyki znajduj

ą

si

ę

niezwykle ciekawe krytyki

Arystotelesowskiej teorii, zgodnie z któr

ą

ruch np. rzucanego kamienia jest, po utracie

kontaktu z dłoni

ą

, podtrzymywany przez powietrze. W zamian Filoponos formułuje

hipotez

ę

, i

ż

pierwotny sprawca przekazuje ciału pewn

ą

sił

ę

poruszaj

ą

c

ą

, która po

oderwaniu dłoni utrzymuje pocisk w ruchu. W XIV w. Jan BURIDAN i inni rozwin

ą

ten

pomysł w teori

ę

impetus, która z kolei utoruje drog

ę

Newtonowskiej zasadzie

bezwładno

ś

ci.

ok. 547-549 KOSMAS Indikopleustes, Christianike kosmografia (Kosmografia
chrze

ś

cija

ń

ska). Zestawiaj

ą

c rozmaite fragmenty ksi

ą

g biblijnych, autor - który wcze

ś

niej

odwiedził Indie i Cejlon - dowodzi,

ż

e Ziemia jest płaska, a niebo rozpi

ę

te nad ni

ą

niczym

namiot. Bior

ą

c proporcje namiotu, jaki Moj

ż

esz na rozkaz Jahwe rozpinał nad Ark

ą

Przymierza, Kosmas precyzował,

ż

e Ziemia ma kształt prostok

ą

ta, który jest dwukrotnie

dłu

ż

szy ni

ż

szeroki, za

ś

niebo wznosi si

ę

nad ni

ą

niczym wieko kufra. Cało

ść

rozpada si

ę

na sfer

ę

ziemsk

ą

=ludzk

ą

i niebia

ń

sk

ą

=anielsk

ą

.

Strona 19 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20

background image

553 II sobór konstantynopolita

ń

ski przeprowadza czystki ideologiczne, pot

ę

pia m.in.

Orygenesa.

po 536 Wojny Bizantyjczyków z Ostrogotami rujnuj

ą

Itali

ę

.

568-569 Italia zostaje opanowana przez dzikich Longobardów.

Na Zachodzie rozpoczynaj

ą

si

ę

"wieki ciemne".

Strona 20 z 20

Bez tytułu 1

2009-10-20


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI DO KOŃCA STAROŻYTNOŚCI
Koncepcja szczęścia w filozofii w odniesieniu do epoki starożytnej, Pedagogika notatki
Filozofia skrypt do nauki id 47 Nieznany
filozofia(1), Studia, II semestr II rok, Wprowadzenie do filozofii nauki dla przyrodników
metodologia badan pedagogicznych wyklady, Studia, II semestr II rok, Wprowadzenie do filozofii nauki
Eseje filozoficzne, Studia, II semestr II rok, Wprowadzenie do filozofii nauki dla przyrodników
Niezwykłe kobiety w dziejach świata od starożytności do końca XIX wieku Andrzej Donimirski w histo
Grabowski Wstęp do elementow filozofii nauki
Donimirski Andrzej Niezwykłe kobiety w dziejach świata od starożytności do końca XIX wieku, w histo
Moje dziecko rysuje Rozwój twórczości plastycznej dziecka od urodzenia do końca 6 roku życia
III do końca konspekt
Japonia wycofa się z Iraku do końca roku (01 12 2008)

więcej podobnych podstron